курсовая. Курстык жумыс сварка. Кіріспе Алюминий лат
 Скачать 1.98 Mb.
|
|
Пісіру ережесінің көрсеткіштерін есеп-экспериментельді тәсілдермен анықтау. Балқытып доғалы пісіру технологиясын жасауға қатысты технологиялық есептеулерге пісіру жігі мен жалпы жалғастың күтетін геометриялық түрі мен мөлшерін бағалау, олардың механикалық қасиеттері мен химиялық құрамына байланысты есептеулерді жатқызуға керек. Осыған байланысты пісірудің технологиялық үрдістері жүретін жағдайларды ескеру қажет: пісірілетін металдың химиялық құрамы, мөлшері мен қалыңдығы, қоршаған ауаның температурасы, жік қалыптасуында негізгі металдың үлестік қатысуын анықтайтын пісіру ережесі; жік металы мен термиялық әсер аумағының салқындату жылдамдығы; қосынды материалдардың химиялық құрамы; олардың жік қалыптасуындағы үлестері, тамшыда, доғада және пісіру ваннасындағы реакциялардың өту сипаты; жік металында және термиялық әсер аумағында, оны салқындатқанда пайда болатын, созу илемділік деформациясының мөлшері. Пісіру үрдісінің күрделілігіне барлық технологиялық жағдайларды пісіру ережесінде ескеріп, пісіру жалғастарының есептейтін дәл аналитикалық байланыстарды алу мүмкін емес. Іс жүзінде құбылысты толық қамтитын, сондай-ақ әртүрліліктің көптеген жеке жағдайларын ескеруге мүмкіндік беретін, тек қана экспериментальді тәсілдерді қолданып ақпарат алады. Сондықтан пісірудің технологиялық үрдісін әдетте, экспериментальды зернеулердің нәтижесін жалпылау негізінде, жуықталған формулалармен есептейді. Пісірудің технологиялық үрдісін жасағанда, талаптарға байланысты, барлығын немесе жеке аралық және соңғы шығыс сипаттамаларын есептейді: а) жік маталы мен термиялық әсер аумағының температурасы мен салқындату жылдамдығы, қатерлі температура аралығында (Тmax, Wохл, tв) оны ұстап тұру; ә) Fпр, Fн және γӛ коэффициенттерінің шамасын есептеумен анықтайтын, негізгі металдың жік қалыптасуындағы үлестік қатынасы; б) барлық легірлеуші элементтер үшін жік металының химиялық құрамы; в) жіктің геометриялық өлшемдері: балқу тереңдігі Н, ені е, күшейту биіктігі h, балқу ψпр және жік ψв түрлері коэффициенттері; г) жік металының механикалық қасиеттері: беріктиік шегі σв.ш, жылжып сусымалылық шегі σт.ш, салыстырмалы ұзаруы δш, салыстырмалы көлденең кішіреюі ψш, соққы тұтқырлығы αв.ш. Әдетте «а» және «б» пункттері бойынша есептеулерді барлық болаттар үшін орындайды. Төмен көміртекті және төмен легірленген құрылғылық болаттарға «в» және «г» пункттері бойынша есептеу үшін жуықталған формулалар бар. Шынығатын болаттар үшін «а» - «в» пункттері бойынша есептеуге болады, одан да басқа аустенит таралунының термикинетикалық немесе изотермиялық диаграммалары көмегімен, жік күтетін құрылымын, шынықтыру құрылымы мен сызаттар пайда болу мүмкіншіліктерін бағалау қажет. Қатаң математикалық негіздеу, пісіруде металды қыздыру мен салқындату процесін есептеу формулаларында ғана бар. Қазірге дейін пісіру ережесінің көрсеткіштерін, көптеген эксперименттер негізінде жасалған, әртүрлі кестелер мен номограммалар бойынша таңдау, кеңінен іске асырылады. Бұл мәліметтерді пайдалану пісіру ережесінің барлық кӛрсеткіштерін J, U, Vсв, Vпл, dэ, Jэ таңдауға мүмкіншілік береді. Бұл жағдайда пісіру жіктерінің қажетті балқуы, жіктің сыртқы бөлігінің қанағаттанарлық түрі, жік металының негізгі металл деңгейіндегі механикалық қасиеттерінің қамтамасыз етілетініне сенімді болуға болады. Дегенмен, номограммалар мен кестелерде технологқа маңызды және қызықты төмендегі мәліметтер туралы ақпараттар жоқ. 1. Жіктің өлшемдері (H, e, h, ψв) қандай болады; 2. Fпр, Fн және γо шамалары қандай; 3. Жік металының механикалық сипаттамалары (σв.ш., σт.ш., σш, ψш) қандай болады. Тек, осы көрсетілген мәліметтер ғана бірнеше варианттан, ақау болмауын қамтамасыз етіп қана қоймай, сондай-ақ жоғары өнімділік пен пісіру материалдарының, электроэнергия, еңбек ақы, қосымша және басқа шығындардың ең аз шығынында, жайлырақ беріктік пен пайдалану саласында, тиімдісін таңдауға мүмкіндік береді. Пісірудің тиімді ережесін таңдау жоғарыда көрсетілген сандық көрсеткіштердің бірнеше вариантын салыстыруға негізделеді, бұны қарапайымдылау, арзан және есептеу жолымен обьективті жасауға болады. Міне осы, жинақталған нақты тәжірбиелік мәліметтер негізінде, оларды ғылыми жүйелендіру, жалпылау және математикалық өңдеумен, технологтарды қызықтыратын пісіру процестерінің қажетті дәлдікпен мәнісін көрсететін, есептеу алгоритмдерін, яғни математикалық үлгі жасау, көптеген зерттеушілердің талпынысын анықтады. Қазіргі кезде зерттейтін нысана немесе процестің математикалық үлгісі экспериментті зерттеулердің қажетті бөлігі болып саналады, өйткені, алатын нәтижелерді статикалық өңдеумен экспериментті зерттеуді дұрыс және аз шығындармен іске асыру қиын. Классикалық бір факторлы экспериментте, оны орындағанда, оның барлық тәуелсіз айнымалы факторлары, біреуінен басқасы, тұрақты деп алу қарастырылады, ал бір айнымалы фактор өз мәнінің барлық таңдалған аралығында өзгертіледі. Содан кейін, ұқсас тәжірибе басқа факторлар үшін қайталанады да, бір факторлы эксперименттердің нәтижелері жинақталады. Эксперименттердің мұндай жоспарын іске асыру қиынға соқпайды, дегенмен, ол өткізу уақытының ұзақтығымен, материал мен жабдықтар шығынның көптігімен байланысты, беретін дәлдігі жоғары емес, бірнеше факторлардың бір уақытта және бірлескен әсерін ескеруге мүмкіндік бермейді. Осы келтірілген себептерге байланысты, қазіргі кезде эксперименталды зерттеулерді жобалау, ұқсастық теория идеясына немесе эксперименттерді көп факторлы жобалауға негізделген математикалық үлгілер, процестер мен құбылыстар негізінде іске асырылады. Егер зерттейтін процестің физикалық мәнін талдау және ұқсастық теориясы негізінде, ұқсастық шегі мен кешенді көрсеткіштер немесе бұл процестің жалпыланған координатын алуға мүмкіншілік болса, онда ұқсастық жағдайына жауап беретін әртүрлі эксперименттердің нәтижесін жоғары дәлдікпен және жақсы жетістікпен жалпылауға болар еді. Ұқсастық теориясын пайдалану мүмкін болмаған жағдайда, әрбір көрсеткіштің бірлескен әсері жөнінде кеңірек ақпарат алу мақсатында және қажетті эксперимент санын азайту үшін, көп факторлы жобаланатын эксперимент тәсілі қолданылады. Бұл тәсілдің негізінде жеке көрсеткіштердің және олардың бірлескен әсерін ескеретін, әртүрлі дәрежелі функционалды байланыстар түрінде шағындап жобаланған тәжірибе негізінде, бақылау нәтижелері мен дербес айнымалылардың арасындағы эмпириялық байланыстарды алуға мүмкіндік беретін, көп тармақты корреляциялық талдау енгізілген. Бұл жағдайда өтетін процестердің ішкі физикалық мәні ашылмайды, бірақ бірнеше дербес айнымалылардың (көрсеткіштердің) бір уақыттағы әсерін ескеріп, процесс жүруіне көрсеткіштердің формалды ықпалы көлемді (сандай) анықталады. Бұл тәсілді қолданғанда функционалды байланыстарды табуға қажет тәжірибе саны елеулі қысқартылады және бұдан да басқа, алынған шешімдер зерттейтін бұйымның сан жағын сипаттайтын, интерполяцияланған формулалар есебінде пайдаланылуы мүмкін. Сонымен, а-д пунктары бойынша есептеу мүмкіншіліктері әртүрлі, оларды пайдалану жуықтап есептеу формулаларының барлығымен және мұндай формулаларды алу мақсатында, қажетті эксперименталды зерттеулерді дұрыс жасай білумен байланысты. Сандық талдау вариантын пайдалануға негізделген, міне осындай көзқарас, пісіру ережесін негіздеуде және таңдауда ең дұрысы деп саналады. Бұл болаттар және пісіру тәсілі үшін көрсетілген формулалар тәжірибеден көпқайтара тексеруден өткен және ±10-12% дәлдікпен нәтиже береді. Пісіргенде жік пен пісіру жалғастарының ақырғы мөлшерлері мен қасиетіне әртүрлі дәрежеде әсер ететін көптеген факторлар бар. Оларға тоқ күші, кенрнеуі, пісіру жылдамдығы, электрод сымының химиялық құрамы мен өлшемі, қорғаушы ортаның құрамы мен түрі, негізгі металдың химиялық құрамы мен өлшемдері, қоршаған ауаның температурасы жатады. Осы себеппен, әрбір фактордың және олардың біріккен әсерін, яғни зерттеу нәтижесін белгілі жүйеге келтіру және олардың сандық байланысы мен қатынасын бағалау қиын болады. Құбылыстың физикалық мәнісін талдау негізіндегі ұқсастық теориясы мен өшемдіктерді пайдаланғанда, зерттейтін функцияға бірлесіп ықпал ететін факторлардың жиынтығын (кешенін) іздейді. Бұл кешендер зерттелетін процестерге мәні елеулі тұрақты бірлестіктердің қосындысы болып табылады. [17] 3 НЕГІЗГІ БӨЛІМ Түсті металдарды, әсіресе алюминийді өндіру, болат шығарудың өсуінен де асып, бірқалыпты көбейіп келеді. Жыл сайын пісіру бұйымдарын өндіру үшін, құрылғылық материалдар есебінде қолданылатын материалдар мен қорытпалар саны көбейіп келеді. Алюминий, мыс, никель, титаннан жасалатын құрылғылармен қатар, қазіргі кезде, цирконий, күміс, платина, бериллий және басқа сирек немесе қымбат бағалы болып саналатын металдардан пісірілген түрінде бұйымдар жасайды. Техникада пайдаланылатын барлық түсті металдарды, пісіру өндірісінде қолданатын уақыт, іс жүзінде, алыс емес. Өзінің физика-химиялық қасиеттерімен, көптеген түсті металдар болаттан күрт айырмашылығы бар, сондықтан осыны пісіру тәсілі мен технологиясын таңдағанда ескеру қажет. Металдардың пісіру икемділігін бағалау үшін, келесі қасиеттерінің көбірек мәні бар: ауа газдарына жақындығы, балқу және қайнау температурасы, жылу өткізгіштігі, тығыздығы, төмен және жоғары температурадағы механикалық сипаттамалары. Осы қасиеттерінің жиынтығымен металдарды мынадай шартты топтарға бөлуге болады: жеңіл (алюминий, магний, бериллий); белсенді және қиын балқитын (титан, цирконий, ванадий, вольфрам, молибден, ниобий); түсті ауыр және қымбат бағалы (мыс, күміс, платина т.б.) металдар. Үлкен жылу өткізгіштігімен немесе жоғары балқу температурасымен айырмашылығы бар бірінші және екінші топтағы металдарды пісіру үшін, қуаты жоғары шоғырланған қыздыру көзін пайдалану тиімдірек. Бұл металдар ауадағы оттегі мен азотқа үлкен жақындығымен сипатталатындықтан, пісіру үрдісінде жоғары температураға дейін қыздырылған металл аумағы, оны инертті ортаға немесе вакуумға орналастырып, қоршаған ауадан қорғауды қажет етеді. Қайнау температурасы төмен элементтердің құрамы бар қорытпаларды пісіргенде, мысалы, цинкті, оның елеулі булануы салдарынан, балқитын электродтарды қолдану қиынырақ болады. Сұйық тамшылардың шашырауына байланысты, балқитын электродтарды қымбат бағалы металдардаң бұйымдар жасағанда да, мысалы, платинадан, балқитын электродтар қолданбайды. Бұл жағдайларда, әдетте балқымайтын вольфрам электродын қолданады. Үшінші топтағы металдарды пісіру үшін (қымбат бағалыдан басқаларын), мысалы мыс және оның қорытпаларын, қазіргі балқытып пісіру тәсілдерінің барлығы қолданылады. Түсті металдардан жасалған бұйымдар үшін, болат бұйымдарынан да көбірек көлемде, пісірудің механикалық тәсілдері қолданылады, бұл, бұйымды дәл мөлшерімен алуды қамтамасыз етіп қана қоймай, сондай-ақ, әсіресе маңыздысы, жоғарырақ сапалы бұйымды алуды қамтамасыз етеді. Мыс және оның негізіндегі қорытпаларды техникада, өздерінің арнайы физика-химиялық қасиеттеріне байланысты (жоғары жылу –және электр өткізгіштігі, химиялық беріктігі және салқынның көбірек температурасында, морт қалпына ауысуға қарсы орнықтылығы) арнайы аппаратуралар (жылу алмастыру аппаратура, электр тарату қандырғыларында т.б.) жасау үшін пайдаланады. Соңғы жылдарда мыс қорытпаларын арнайы электр металлургияда – вакуум-доғалы, электр қожды, электронды сәулелі және плазмалы тәсілдермен металдар мен қорытпаларды балқытқанда, су салқындататын катализаторлар жасау үшін, кеңінен қолданылып жүр. Мысты пісіргенде металдың келесі ерекшеліктеріне байланысты қиындықтар кездеседі: 1. Балқыған күйінде мыстың женіл тоттануы. Осы үрдістің нәтижесінде қалыптасқан мыс тотығы сұйық және шектеулі қатты металдарда ериді. Ол мысты қосылып, кристаллитердің шекарасында шоғырланатын, жеңіл балқитын құрама (эвтектика) береді, жік металының кристаллизациялық сызат пайда болуына қарсы беріктігін төмендетеді. Пісіру құрылғыларын жасауға арналған мыста оттегі құрамы 0,03% -дан, ал жауапты бұйымдар үшін – 0,01% -да аспауы қажет. Пісіру жіктерінде кристаллизациялық сызат пайда болуына қарсы беріктігін төмендетін, мыстың қауіпті қосындылары висмут пен қорғасын. Сондықтан мыста висмуттың құрамын 0,003% -даң, ал, қорғасында – 0,03%-дан асырмайды. 2. Жік металының кристалдануында, су буының, мүмкін сутегінің бөлінумен байланысты, жік металында кеуек пайда болуына қарсы беріктігінің төмендеуі. Мыстың азотқа жақындығы өте аз. Осымен байланысты азот кеуек қоздырушы болып табылмайды, оған қоса мысты пісіргенде қорғаушы атмосфера есебінде пайдаланылады. Кеуек пайда болуына қарсы беріктігі жөнінде, жиектерін өтпе балқытумен пісірілген бір жақты түйіс жіктер қолайлы. Таврлы және айқас жалғастардың бұрыштық жіктерін пісіру, жік металының кеуектігіне байланысты елеулі қиындықтар тудырады. 3. Мыстың жоғары жылу өткізгіштігі (темірмен салыстырғанда 6 есе жоғары), пісіргенде шоғырланған қыздыру көзін пайдалануды және негізгі металды қатар қыздыруды қажет етеді. 4. Мыс және оның қорытпаларының сызықты ұлғаю коэффициентінің жоғарылығы (мыс үшін сызықты ұлғаю коэффициенті болатпен салыстырғанда 1,5 есе көп), бұл құрылығының деформациясына қарсы қосымша шараларды қабылдауды қажет етеді. 5. Металдың жоғары сұйық аққыштығы мысты тік, әсіресе төбелік қалпында пісіруді қиындатады. Сондай-ақ, сақиналы жіктерді пісіргенде де қиындықтар кездеседі. Мыстан пісіру құрылғыларын жасағанда, электрлі балқытып пісірудің келесі тәсілдері кеңірек таралған: көмір электродымен электр доғалы пісіру, қаптамалы балқитын электродтармен пісіру, флюс астында және қорғаушы газдарда пісіру. Соңғы жылдары жұқа жаймалы мыстан және оның қорытпаларынан бұйымдар пісіру үшін, электрон сәулелі пісіру, ал қалыңдығы үлкен мысты пісіру үшін – қысылған доғамен пісіру қолданыс тауып келеді. Көмір электродымен электр доғалы пісіру. Пісірудің бұл түрі көпшілігінде жауапкершілігі аз бұйымдар үшін шектеулі қолданылады. Пісіру қолменен көмір, жиірек графит электродымен тура полярлы тұрақты тоқпен жүргізіледі. Электродтағы тоқтың тығыздығы әдетте, 200-400 А/см2 құрайды. Қалыңдығы 5 мм-ге дейінгі металдардың түйіс жалғасын жиектерін дайындамай пісіреді, ал қалыңдығы одан көп металдарды жиегін 70-900 бұрышпен дайындап пісіреді. Пісіргеннен кейін, жіктерді соққылау ұсынылады. Қалыңдығы 5 мм-ге дейінгі металдан жасалған жалғастарды қыздырусыз соққылайды, ал металдың көбірек қалыңдығында 8000С –температурасына дейін қыздырып, соққылап, кейінен жылдам салқындатады. Қаптамалы электродтармен қолмен пісіру. Пісіру үшін 3Т және «Комсомолец-100» электродтарын пайдаланады. «Комсомолец-100» электродында сырық ретінде М1 және М2 мыс сымы қолданылған, ал 3Т электродында Бр.КМц3-1 қоласынан жасалған сырық қолданылады. Қамтамалы электродтармен мысты пісіруді кері полярлы тұрақты тоқпен жүргізеді. Қыздырмай және жиегін дайындамай қалыңдығы 4 мм-ге дейінгі мыстарды пісіреді. Металдың қалыптығы 5-10 мм –де, алдын ала 250-3000С температурасына дейін қыздырады және 60-700бұрышпен жиегін біржақты өңдейді және жиектің үшкірлігін 1,5-3 мм болуын қарастырады. Үлкен қалыңдықтарда Х-тәріздес өңдеу ұсынылады. Қалыңдығы 20мм –ден астам мыстарда, жіктің жақсы сапасын, металды 700-7500С температурасына дейін қыздырғанда алуға болады. Пісіруді қысқа доғамен диаметрі 4-6 мм электродтармен, электрод ұшын тербелтпей орындайды. Пісіру тоғының күшін электрод диаметріне байланысты: Ісв= 50 dэ таңдайды.Түйіс жалғастарды графитті немесе металды төсемелердің үстінде пісіреді. Флюс астында пісіру. Мысты флюс атында автоматты пісіру қамтамалы электродтармен қолмен доғалы пісірумен салыстырғанда бірқатар маңызды артықшылары бар. Олардың ең бастысы – доға флюс көбігінде жанғандықтан және жылудың шашырау шығынының ең төмендігінен, пісіру жиектерін алдын ала қыздырмай орындау мүмкіншілігі. Жиектерін тек қана пісіру алдында қыздырады. Мысты флюс астында пісіруді кері полярлы тұрақты тоқпен балқытылған флюстер АН-20, АН-28 және АН-348А, ОСЦ-45 (қалыңдығы 20мм-ге дейін металдар үшін), сондай-ақ керамикалық флюс ЖМ-1 және М1, М2 пісіру сымдарын пайдаланып орындайды. Жеке жағдайларда Бр.КМц3-1 таңбалы қоладан жасалған пісіру сымын қолданады. Бұл сыммен пісірілген жіктердің беріктігі жоғары, бірақ жылу өткізгіштігі мен электр өткізгіштігі төмен. Түйіс жалғастардың пісіруін жиектерін өңдемей және саңылаусыз, бір өтумен толық балқытып орындайды. Металдың қалыңдығы 15 мм жоғары болғанда, қосарланған (бөлектеліп) электродты пайдалану ұсынылады. Электродтардың бұндай орналасуы түйісетін жиектердің толық балқуын қамтамасыз етеді, жік қалыптасуын жақсартады және пісіру жігінде балқытылған металдың ортақ ваннасында кеуек, қож қосындылары мен кристаллизациялық сызаттардың қалыптасуына мүмкіншілік бермейді. Қорғаушы газдарда пісіру. Мысты пісіруді балқытып және балқымайтын электродпен орындайды. Мысты пісіру, үшін қорғаушы газдар есебінде аргон, гелий, азот немесе олардың қоспаларын пайдаланады. Сондай-ақ, мысты сутегі ортасында пісіруге болады. Балқымайтын вольфрам электродымен МЕСТ 10157 -62 бойынша А және Б таңбалы тазалығы жоғары аргонда мысты пісіру кеңірек таралды. Қалыңдығы 4мм-ден жоғары металды 8000С температурасына дейін, алдын ала қыздырумен пісіреді. Металл қалыңдығы көп болған сайын, оны алдын ала қыздыру температурасы солғұрлым жоғары болуы керек. Қосынды металл есебінде Бр.Х07 немесе Бр.КМц3-1 хромды қоласынан жасалған пісіру сымын пайдаланады. Балқитын электродпен пісіруді кері полярлы тұрақты тоқпен орындайды. Қалыңдығы 4-5 мм-ден аспайтын мыс үшін, диаметрі кіші (1,2-2,4 мм) пісіру сымымен жартылай автоматты көп қабатты пісіру кеңінен таралды. Пісіру тоғының күші 400А-ге жетеді. Қалыңдығы 10мм-ге дейінгі металдарды жіктің басында ғана қыздырумен (кейде 200-3000С температурасына дейін жеткілікті) пісіреді. Қалыңдығы үлкен бөлшектерді алғашқы және пісіру кезіндегі қыздырумен пісіреді. Пісіргенде Бр.КМц3-1 қола сымын пайдаланады. Мыс негізіндегі қорытпаларды пісіру. Жезді пісірудің негізгі қиындығы – пісіру үрдісінде жез құрамындағы мырыш елеулі бұланады және жанады, бұл жік металында мырыштың құрамын азайтады және оның сапасын нашарлатады (кеуек пайда болады, беріктігі төмендейді). Әсіресе электрод металындағы мырыш қарқынды жанады. Мұнда қоршаған кеңістік, адам денсаулығына зиянды мырыштың буы және оның тотықтарымен, ластанады. Қалыңдығы үлкен емес жездерді графит электродымен кері полярлы тұрақты тоқпен; қысқа доғамен, қосынды металсыз, электрод ұшын балқыған металға енгізіп пісіреді. Мұнда доға, электрод айналасында мырыш буынан пайда болған көбік ішінде жанады . Пісірудің бұл тәсілі мырыш жануын азайтады. Қалыңдығы 10 мм –ден жоғары жездерді пісіргенде 300-3500С температурасына дейін алдын ала қыздыру қажет. Күйдірмелерді болдырмау үшін төсемелер пайдаланады. Жезді графит электродымен пісіргенде флюстерді қолданады. Кең тарағаны келесі құрамды флюс: 35 % криолит, 12% хлорлы натрий, 50% хлорлы калий, 2,5 ағаш көмірі. Флюсті диаметрі 6-8 мм ЛК80-3 таңбалы қосынды металдан жасалған сырыққа жағады. Осындай қосындымен орындалған пісіру жалғастары жоғары механикалық қасиеттерімен ерекшеленеді. Қаптамалы электродтармен пісіру негізінен, құймалардың ақауларын жөндеу үшін пайдаланады. Бұндай пісіруде басқа тәсілдермен салыстырғанда, мырыштың булануы мен жануы қарқындырақтығы байқалады. Қамтамалы электродтармен пісіруді, басқа тәсілдерді – көмір электродымен, флюс астында, қорғаушы газ ортасында, пайдалану мүмкін болмаған жағдайда, қолдану қажет. Жезді пісірү үшін 3Т қамтамасымен электродтар қолданады. Металдың қалыңдығы 4 мм-ге дейін болғанда жиектерін өңдемей пісіреді. Металдың қалыңдығы 4-10 мм болғанда У –тәріздес, ал 10 мм-ден жоғары болғанда Х-тәріздес, ашылу бұрышы 60-700 –пен жиектерін дайындайды. Жезді автоматты пісіру үшін Бр.ОЦ 4-3 қоласынан жасалған пісіру сымын және АН-20 флюсті пайдаланады. Жезді пісіруді қорғаушы газ ортасында вольфрам және балқитын электродтарымен орындауға болады. Қосынды материал есебінде Бр.ОЦ4-3 және Бр.КМц3-1 қоласынын жасалған шыбықтарды, сондай-ақ ЛК62-0,5 (38 % Zn, 0,5%Si) жез сымын пайдаланады. Алдын ала қыздыру, тек қана қалыңдығы 10 мм-ден астам жезді пісіргенде және жиектерінің қалыңдығының күрт айырмашылығы бар бөлшектерді пісіргенде ғана қажет. Бұл жағдайда қалыңдығы үлкен бөлшекті қыздырады. Қолаларды илемденетін және құймалы деп бөледі. Біріншіге құрамында 6-7 % Zn (қалайлы илемденетін қола) немесе 6-8 % Al (қалайысыз илемденетін қола) бар қорытпалар жатады. Екіншіге, құрамында көп легірлеуші элементтері бар қорытпалар жатады. Қолалардың пісіру икемділігі олардың құрамына байланысты. Қалыңдығы 4мм-ге дейін илемденетін қоладан жасалған бұйымдарды доғалы пісіру тәсілдерінің бәрімен, алдын ала қыздырмай-ақ, пісіреді. Құймалы қолаларды қыздырумен пісіреді. Өте қатты қыздырү, әсіресе қалайылы қолаларды пісіргенде, зиянды. Ол дәндердің шекараларында орналасқан артық қалайыны балқытады, соның нәтижесінде пісірілетін бұйымның қирауы мүмкін. Көпшілік жағдайда қоланы комір немесе қамтамалы электродтармен пісіреді. Қосынды металл немесе электрод сырығы есебінде, пісірілетін металл құрамындай қоланы пайдаланады. Қалайылы қоланы пісіруге арналған флюс пен қаптаманы борлы негізде дайындайды. Қалайысыз қолаларды пісіру үшін, алюминий тотығын кетіретін немесе оның қалыптасуына кедергі жасайтын, құрамында хлорлы және фторлы сілті мен сілті –жер металдарымен криолит тұздары бар, флюстер пайдаланады. 4 ЭКОНОМИКА БӨЛІМІ 4.1 Жалпы жағдай XIX ғасырдың аяғында орнықты ацетиленді-оттекті температурасы 30000С-дан асатын жалын пайда болды. Бұл температура пісіру кезінде металды балқытуға жеткілікті болды. 1906 жылы ацетиленді генераторлардың сенімді құрылғысы және инжекторлы пісіру оттығының шығуына байланысты пісіру құрылысқа тез еніп кетті. Газбен пісірушілер мамандығы да осы кезден бастап ерекше сұранысқа ие бола бастады. Өндірістің өсу қарқынына байланысты пісіру өндірісі де жаңарып отырды. Қазіргі кезде құрылысты пісіру жқмыстарынсыз елестете алмаймыз. Газбен пісірушілер мамандығы құрылыста құрастыру жұмыстары кезінде сұранысқа ие, себебі, болаттан жасалған кесуге ыңғайсыз құрылғылар пісіру жұмыстары арқылы орындалады. Жұмыс барысында газбен пісіруші металл кесу жұмыстарында орындайды, сол себептен өзімен бірге құрал-жабдықтарды алып жүруі тиіс. Пісірілетін бұйымның пісіру жігі сапалы болу үшін газбен пісіруші оттықтың тиісті көлемде жағу керек және жұмыс кезіндегі аппаратурамен дұрыс жұмыс істей алуы және өндірістік қауіпсіздік техникасын сақтауы тиіс. [5] Газбен пісіруші жұмыс алдында оттықты мұқият қарап шығуы тиіс. Газбен пісірушіге қойылатын талаптар. Газбен пісіруші мамандығының тарифті-біліктілік сипаттамасы екі бөлімшеден тұрады. Бірншісі – "Жұмыс сипаттамасы" – жұмысшы орындауы тиіс жұмыс сипатын қамтиды, ал екіншісі – "Білуге тиіс" – жұмысшы білуге тиіс негізгі талаптар енгізілген. Тарифті-біліктілік сипаттамасына әдеттегі әр разрядқа арналған жұмыс тізімі келтірілген. Бұл тізім соңғы емес болып табылады. Әкімшілік өкілдік органдардың келісімімен қосымша жұмыс тізімін жасап, белгілей алады, тарифті-біліктілік сипаттамасының құрамындағы орындалу қиындығына байланысты газбен пісіруші мамандығының разрядтарына сай келеді. "Жұмыс сипаттамасы" бөлімінде көрсетілген орындалатын жұмыстан басқа, газбен пісіруші ауысымды қабылдап және өткізіп, жұмыс орнын жинап, құрал-жабдықтарды дұрыс қалпында сақтау керек, және белгіленген техникалық құжаттарды жүргізуі керек. "Жұмыс сипаттамасы" бөліміне енгізілген теориялық және практикалық білімге қойылған талаптар тізімінен басқа, газбен пісіруші маманы еңбек қауіпсіздік ережесі, өндірістік санитария мен өрт қауіпсіздігі, жеке қорғаныс жабдықтармен қолдану ережесі, және жұмыс орнындағы жасалатын жұмыстың кепілі мен еңбекті дұрыс ұйымдастыру талаптарын білуі керек. Жоғары білікті газбен пісіруші маманы өзінің тарифті-біліктілік сипаттамасында келтірілген жұмыстар тізімінен басқа, төменгі білікті мамандардың жұмыстарын істей білуі керек, және төменгі разрядтағы жұмысшылармен басқару керек. [8] 1-кесте – Жалақыға кететін шығындар
Аудармалармен қоса жалақы келесі формуламен (формула 4.1) есептелінеді:  =(  (4.1)Мұндағы:  инжинерлердің жалақысы, теңге; зейнетақы қорына аударудың нормасы, % әлеуметтік қажкттіліктерге аударудың нормасы, %Зейнетақы қорына аударудың нормасы - 10%, әлеуметтік қажетіліктерге аударудың нормасы - 11%. [16] С=(3600000-35600000  )* тг4.2 Басқару жүйелері құрылғыларына, аспаптар мен құралдарды сатып алуға кететін шығындар Басқару жүйелері құрылғыларына, аспаптар мен құралдарды сатып алуға кететін шығындар 2,3-кестелерде көрсетілген. 2-кесте
3-кесте
4.2.1 Ескерілмеген жабдықтарға кететін капиталды шығындарды жалпы бағасының 5%-мен есептейміз (формула 4.2)  0,05C=315 000*0,05=15750 (4.2) Құрылғыларды алуға кететін жалпы капиталды шығындар (формула 4.3):  (4.3)С= 15750 + 315 000=330 750 Жабдықтардың монтажына кетктін шығындар Жабдықтардың монтажына кетктін шығындар капиталды шығындар бағасының 18%-ын құрайды (формула 4.4)  (4.4)C  330 750*0,18=59 535 (4.4)Сонымен капиталды шығындар көлемі (формула 4.5):   = 3 956 400+330 750+59 535+1 400 000=5 746 685 4-кесте – Нормативтік құжаттарды сатып алуға жұмсалатын шығындар
Аудармалармен қоса жалақы келесі формуламен (формула 4.6) есептелінеді: =( (4.6)С=(680 000-680 000 )* Прогаманы өндіруге кететін шығындар Програмалық қамсыздандыруды ендірүге машина уақытының 50сағаты қажет. Машина уақыты амартизацияға, ремонт жасауға , электроенергия, оператордың аударым қоса жалақысына кететін шығындар көлемінің, жабдықтардың жұмыс жасау уақытының жалпы фондына қатынасымен есептелінеді. [13] Амартизациялық аудармалар Амартизациялық аудармалар жұмыс орны станциясының орны станциясының бағасының 12,5% құрайды: А  0,125=474 800*0,125=59350 Жылдық жалақысы Жалаылдық жалақы – 120 500тг Жылдық есептеу корсеткіш: ЖЕК  .Жылдық жалақысы: «120 500*12= 1466 000 С=(1466 000-1466 000 )* тгАвтоматтандыру құралдарының ағымдағы жөндеулерге кететін шығындар Жөндеу жұмыстарына кететін шығындар автоматтандыру жуйесін құруға кететін капиталды шығындардың 2,5% құрайды:  = 5746 685*0,025=143667,1Автоматтандыру жүйесін жабдықтауға кететін шығын көлемі Автоматтандыру жүйесін жабдықтауға кететін шығын көлемі, оның құрылуына кететін капитал шығындардың 2,3% құрайды [12] С Е 0,023С=5746 685*0,023= 132 173,7 4.3 Электрэнергияға кететін шығындар ( Формула 4.7)  (4.7)Мұндағы: Ф- уақыттың жылдық фонды К- қолданылатын энергия С- 1кВт электоэнергия 0,2кВт-қа теңгеге тең. С=2700*0,2=6480тг; (4.8) Сонда машина уақытының бағасы келесідей анықталаады (формула 4.9)  (4.9)С=(59350+1609154+143667,1+132173,7+6480)/2700=722,5 Праграманы ендірүге қажет қорытынды шығын С=50 * 722,5=36125 (4.10) Автоматты басқару жүйесін ендірудің экономикалық тиімділігін есептеу Жылдық экономикалық эффект (Ег) келесі формула бойынша есептеледі: Эг Э-(Ен) КдопМұндағы: Э – экономия тенге; Ен – тиімділіктің нарматифті кофицкнті. Автоматтандыру жүйесін ендірүге кететін капитал шығынның экономикалық тиімділігінің нормативті коэфиценті 0,32ге тең деп алынады.[7] Экономика құрастырушылардан тұратын болады: Уақыт зкономикасы Қызмет ету персоналдарының қысқартылуы. Уақыт экономикасы келесі формуламен есептелінеді:   10,6*300*24*(110-60) =3816 000Мұндағы:  - бір электір энергйясының бағасы, теңге;М -1жылдағы жұмыс істейтін күндердің саны – 257;  - автоматтандыру жүйесін ендіруге дейінгі уақыт шығынын,  /сағ; - автоматтандыру жүйесін ендіругеннен кейінгі уақыт шығыны, /сағ.Қызмет көрсететін персоналдың негізгі жалақысының жылдық қорын есептеу Қызмет ететін персоналға аударымдармен қоса жалақының жылдық қоры келесідей болады(5-кесте): 5-кесте
Қызмет ететін персоналға аударымдармен қоса жалақының жылдық қоры келесідей болады:  (4.11)Ф=[(290 000-290 000 )* +290 000]*12тг=318710; [9]Бір жұмысшы уақытының жоспарлық балансының есептелуі кестеде көрсетілген. 6-кесте – Жұмыс уақытының жылдық балансы
Автоматты басқару жүйесін ендіргеннен кейін қызмет көрсету персондары 3 адамға қысқарады. Содан қысқартылған қызмет көрсетуші персоналың аударыммен қоса жылдық қоры: Жалақының жылдық қоры - ................тг. Персоналды қысқарту арқылы аударыммен қоса жалақы үнемдеү келесідей болады:  . (4.11)Осыдан үнемдеү келесідей: Э Эуақыт + Фжк.жа – СендЭ=3816000 + 318710- 36125 4098585тг (4.12)Жылдық экономикалық тиімділік:  4098585-0,32*5746685 2259645(4.13)Шығындардың өзін-өзі өтеу мерзімін келесі формуламен есептейміз (формула 4.14):  (4.14) Қорытындылай келе, жұмыстың шығындарының орнын толтыру 1,4 жыл құрайды, оны пайдалануға усынуға болады. Шығындардың орнын толтыруыын есептеу кезінде басқарудағы тез орындатушылық әсері өнәмнің есебіне тиімді, демек табыстың жоғарлауына біршама әсер етеді. [8] 5 Қауіпсіздік және еңбек қорғау бөлімі 5.1 Қауіпсіздік, еңбек қорғау бойынша заңға сүйену және ұйымдастыру сұрақтары Барлық аймақтық оқшаулы бөлімшелер телефон байланыспен немесе радиобайланыспен қамтамасыз етілу керек. Құрылыс алаңдарын, уческелік жұмыстардың және жұмыс орындарды ұйымдастыру барлық кезеңдерінде орындау жұмыстарында істейтін еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз етуге тиісті. Техникалық қауіпсіздік және еңбек қорғау бойынша заңға сүйенген және ұйымдастыру сұрақтары барлық ҚНжЕ 1.03-05-2001 нормаларға сәйкес келуге тиісті (ал сонымен бірге МЕСТ-ге сілтемелерге осы құжатта көрсетілген) РД34РК.03.202-04, «Қазақстан Республикасы техникалық қауіпсіздік электрқондырғыларды пайдалану кезінде ережелері» « Қазақстан Республикасы энергетика және минералды қорлар Министрлік мемлекеттік энергетикалық қадағалау бойынша Комитеттің төрағаның Бұйрығымен бекітілген» №10-Б 17 шілде 2008 ж.); ҚНжЕ III-4-80. (2000 ж өзгерістермен). Жұмысшыларды Республикалық, салалық, аймақтық біріктірулері келісім-дерде және ұжымдық келісім шартыларда сондай құқықта бекіту шарттарда ұйымдарда еңбектік заңдардың орындалудың қоғамдық бақылау жүзеге асырылып жатыр. Қауіпсіздік және еңбек қорғау бойынша жұмыс талаптармен сәйкестікте «Машинажасау өндірісте» жасалынып жатыр : - Қазақстан Республиканың Конституциясы (2011 жылдан өзгерістермен және толықтырулармен). - Республика Еңбек кодексі; - Қазақстан Республикасының кодексі «Халықтың денсаулығы және денсаулық сақтау жүйеде туралы»; - Қазақстан Республика заңы «Қауіпті өндірістік объекттерде өнеркәсіп-тік қауіпсіздік туралы » ; - Қазақстан Республика заңы «Азаматтық қорғаныс туралы »; - Қазақстан Республика заңы « Өрт қауіпсіздік туралы»; - басқа нормативтік заңға сүйенген акт. Қоғамдар саясаты өндірістік қауіпсіздіктерге және денсаулықты қорғау тұрақты бағытталған жақсартуға және экологиялық халықаралық стандарттардың экологиялық менеджменттің ISO 14001 және менеджменттің облыста кәсіби қауіпсіздігі және еңбекті қорғау OHSAS 18001 талаптарына жауап береді. Жалпы басқару қауіпсіздік қызметпен және еңбек қорғаумен Бас директор «Машинажасау өндірісте», тікелей басқару – Басшы инженерге жүктелгенді іске асырады. Қауіпсіздікті және еңбекті қорғау бөлімі «Машинажасау өндірісте» әдістемелік басқару, ішкі ұйымдардың жұмысын «Машинажасау өндірісте» және атқарушы аппараттың бөлімшелерін еңбек қорғау сұрақтары бойынша және өндірістік тазалық сақтау, жұмысшылар үшін қауіпсіз және сау шарттарды жасауды тексереді, заңның орындалу еңбек қауіпсіздік стандарттардың талаптарын іске асырады. Қауіпсіздік және еңбек қорғау бөлімі өндірістік жарақттанушылықтың себептерін талдауын жиі өткізеді, қайғылы жағдайларды профилактика бойынша тәжірибелі жұмыстарды жалпылап жатады, бұл негізде лайықты кепілдемені істеп «Машинажасау өндірісте» ұйымдарға жетекшілерге мәліметке дейін жеткізеді. Сапа қызметпен сонымен бірге қауіпсіздік және еңбек қорғау бөліммен өзгерістер енгізілген 5 наурыз 2012 жылдан жүйелерге басқаруға OHSAS 180012007 қауіпсіздік және еңбек қорғау менеджменттің (ЕҚБЖ еңбекті қорғау басқару жүйесі). Ішкі ұйымдарда ЕҚБЖ қолдану үшін «Машинажасау өндірісте» жүйе енгізілген емес менеджменттің 18001 қоғамдар нұсқаулық-тары дайын: ИНС1-ТБ «Биіктікте жұмыстар», ИНС20ТБ «Ауысым алды дәрігерлік куәлендіру», ИНС3-ТБ «Үшбаспалдақты әдіс техникалық қауіпсіздік және еңбек қорғау жағдайын бақылау, үшбаспалдақты әдістің журналын енгізумен бақылау. Жаңа редакцияда қоғамның процедурасы шығарылған: ПО-Г18 «Қауіп-қатерлердің индефикациясы, кәсіби тәуекелдермен басқару және бағалау». Жүйе бойынша экологиялық менеджменттің және қоғамдар процедурасын қайта өңдеген басқару игерілген: ПО-Г19 «Экологиялық аспектлерін анықтау».[13] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
)
)