Mavzu Investitsiya loyihalarining moliyaviy va iqtisodiy samaradorligini baholash
 Скачать 0.51 Mb.
|
|
Mavzu: “Investitsiya loyihalarining moliyaviy va iqtisodiy samaradorligini baholash” Reja:
2. Investitsiya loyihalarining moliyaviy-iqtisodiy samaradorligini baholashning oddiy (an’anaviy) usullari. 3. Investitsiya loyihalarining moliyaviy-iqtisodiy samaradorligini baholashning diskontlashga asoslangan usullari. Инвестиция лойиҳаси“Инвестиция лойиҳаси” тушунчаси икки хил маънода талқин этилади: - муайян мақсадларга эришишни (кўзланган натижаларни ҳосил қилишни) таъминловчи қандайдир фаолиятлар йиғиндисини амалга оширишни назарда тутувчи иш, фаолият, тадбир сифатида тушунилади. Бундай ҳолларда “хўжалик тадбири”, “иш (ишлар йиғиндиси)”, “лойиҳа” терминлари ушбу тушунчаларга мазмунан яқин келади. - қандайдир фаолиятларни амалга ошириш учун зарур бўлган ҳуқуқий-бошқарув ва молиявий-ҳисоб ҳужжатлари тизими ёки бундай фаолиятлар тизимини баён этувчи ҳужжатлар тўплами сифатида қаралади. Иқтисодий адабиётларда, дарслик ва ўқув қўлланмаларда “инвестиция лойиҳаси” иккинчи мазмундаги тушунча сифатида қўлланилади. “Лойиҳа” тушунчаси биринчи мазмун бўйича тушунилади. Investitsiya loyihasi bu - uning yo‘naltirilgan maqsadini amalga oshirish uchun texnologik jarayonlarni, texnik va tashkiliy hujjatlashtirish jarayonini, ob’ektlarni barpo etish va ishga tushirish jarayonini, moddiy, moliyaviy, mehnat resurslarining harakatini, shuningdek tegishli boshqaruv qarorlari va tadbirlarni o‘zida mujassamlashtiruvchi tizim sifatida qarash mumkin. Demak, investitsiya loyihasi – bu o‘ziga xos faoliyat turi deyish mumkin. Investitsiya loyihasining bir qancha o‘ziga xos belgilari mavjud bo‘lib, lekin uning asosiy 4 ta belgisi loyihani boshqa turdagi faoliyatlar va tadbirlardan alohida ajratib turadi: 1. Loyiha maqsadlari aniq belgilangan bo‘lishi kerak. Loyiha maqsadining aniq belgilanishi ana shu loyihani samarali amalga oshishiga yordam beradi. Agar loyihaning dastlabki maqsadlaridan voz kechilsa, bu loyihaning umuman amalga oshmay qolishiga, loyiha «yakuni»ga, «tugallanmay qolishi»ga, «so‘nishi»ga sabab bo‘ladi. Oxirgi yillarda loyiha maqsadlarini shakllantirish va unga erishishning bir qator uslublari ishlab chiqilgan, hamda bu uslublar loyihalarni moliyalashtirishni rejalashtirishda juda qo‘l keladi. 2. Loyiha aniq (odatda oldindan belgilangan) muddat davomida amalga oshishi lozim. Loyihaning boshlanishi va ohiri mavjud. Qachonki loyihada ko‘zda tutilgan asosiy maqsadlarga erishilsa, shundagina loyihani tugallangan deb hisoblash mumkin. Loyihani bunda samarali amalga oshish kafolati bo‘lib belgilangan vaqt, muddat davomida kerakli resurslarni va harakatlarni optimal taqsimlash hisoblanadi. 3. Loyihada o‘zaro bog‘liq harakatlarni bajarilishini muvofiqlashtirish lozim. Loyiha o‘z mohiyatiga ko‘ra murakkab hisoblanadi: loyihani amalga oshirish deganda bir qancha tadbirlarni (operatsiyalarni, amallarni, ishlarni) amalga oshirish tushuniladi. Ana shu ishlar, tadbirlar va faoliyatlar o‘zaro bir - birlari bilan bog‘liq hisoblanadi. Ba’zi faoliyatlar parallel ravishda bajarilsa, ba’zilari qat’iy ravishda ketma-ket bajarilishi lozim. Bunday o‘zaro bog‘liqlik va ketma-ketlik buzilsa, loyihani amalga oshmay qolish havfi tug‘iladi. 4. Loyiha unikal bo‘lishi lozim. Har bir loyiha betakror hususiyatlarga va belgilarga ega. Mutlaq bir-biriga o‘xshash loyihalar bor, deb ayta olmaymiz. Garchi ularni amalga oshirish uchun bir xil faoliyatlar bajarilsada, bir xil loyihalar mavjud bo‘lmaydi. Har qanday investitsiya loyihasi quyidagi 3 ta chegaralanishga ega: Vaqt bo‘yicha chegaralanishi; Pul resurslari bilan chegaralanishi; Texnik vazifalar bilan chegaralanishi (ishlar va operatsiyalarning turlari va sifatiga bo‘lgan talab, investitsiya faoliyati ob’ektining texnik iqtisodiy ko‘rsatkichlari). Investitsion loyihalarning quyidagi turlari mavjuddir: tijorat loyihalar; ijtimoiy loyihalar; ekologik loyihalar; boshqalar. Инвестиция лойиҳасиЎзбекистон Республикасининг “Инвестициялар ва инвестиция фаолияти тўғрисида”ги Қонунининг 3-моддасида қуйидагича таъриф берилган: “инвестиция лойиҳаси — иқтисодий, ижтимоий ва бошқа фойда олиш учун инвестицияларни амалга оширишга ёхуд жалб этишга қаратилган, ўзаро боғлиқ бўлган тадбирлар мажмуидир”. Юқоридагилардан келиб чиқиб, инвестиция лойиҳасига қуйидагича таъриф бериш мумкин: чекланган муддат ва вақт мобайнида фойда (даромад) олиш ёки ижтимоий самарага эришиш мақсадидаги бир-бири билан ўзаро боғлиқ, бир-бири билан алоқадорликдаги мураккаб тадбирлар йиғиндисини ўзида мужассам этган ҳуқуқий-бошқарув, техник ва молиявий ҳисоблар ҳужжатлари тўпламига инвестиция лойиҳаси дейилади. Investitsiya loyihasining boshqa hujjat va “loyiha”lardan asosiy farqi shundaki, u haqiqiy hujjat sifatida qaror topishi uchun uning barcha tomonlari maxsus usullar yordamida keng va aniq hisob-kitoblar bilan baholanadi. Shu bilan birga uning amalga oshirilishi muayyan miqdordagi mablag’larni safarbar etishga asoslanadi. Investitsion loyihalarning samaradorligini baholash texnik, texnologik, moliyaviy, tarmoq yoki hududiylik xususiyatlariga bog’liq bo’lmagan holda yagona tamoyillar asosida amalga oshiriladi. Ular quyidagidan iborat: - loyihani uning butun hayot tsikli davomida ko’rib chiqish; - pul oqimlarini modellashtirish, bunda loyihani amalga oshirish bilan bog’liq barcha pul tushumlari va hisobot davridagi turli valyutalarni ishlatish ehtimolligini hisobga olgan holdagi xarajatlar kiritiladi; - ishonchlilik va maksimum samara. Маълумки, макро ва микро иқтисодиёт ва уларнинг секторларида «самара» ва «самарадорлик» деган атамаларни тез-тез учратиш мумкин. Улар ўзларининг иқтисодий моҳияти ва мазмунига қараб бир-бирларидан фарқланади. «Самара» тушунчаси ўзида иқтисодий жараённинг қандайдир бирор бўлагида (бўғинида) қўлланилган тадбирларнинг берган натижасини (ижобий натижага эришишни) ўзида акс эттиради. Самара – мутлоқ кўрсаткич бўлиб, у ишлаб чиқаришнинг иқтисодий натижаларини кўрсатади. Самара ҳосил қилинган ялпи фойда ва шу кабилар ҳисобланади. Самара фақат амалга оширилган тадбирларнинг қанчалик фойдалилигини билдиради, холос. Лекин қилинган харажатлар ўзини қоплаши ёки қоплай олмаслиги, фойда кўрилган ёки кўрилмаганини билдира олмайди. Бу саволларга фақат «иқтисодий самарадорлик» кўрсаткичигина жавоб бериши мумкин. Иқтисодий ўсиш самарадорлиги маълум вақт давомида эришилган натижанинг ўсганлиги ёки камайганлигини ўзида акс эттирадиган кўрсаткичдир. Маълумки, макро ва микро иқтисодиёт ва уларнинг секторларида «самара» ва «самарадорлик» деган атамаларни тез-тез учратиш мумкин. Улар ўзларининг иқтисодий моҳияти ва мазмунига қараб бир-бирларидан фарқланади. «Самара» тушунчаси ўзида иқтисодий жараённинг қандайдир бирор бўлагида (бўғинида) қўлланилган тадбирларнинг берган натижасини (ижобий натижага эришишни) ўзида акс эттиради. Самара – мутлоқ кўрсаткич бўлиб, у ишлаб чиқаришнинг иқтисодий натижаларини кўрсатади. Самара ҳосил қилинган ялпи фойда ва шу кабилар ҳисобланади. Самара фақат амалга оширилган тадбирларнинг қанчалик фойдалилигини билдиради, холос. Лекин қилинган харажатлар ўзини қоплаши ёки қоплай олмаслиги, фойда кўрилган ёки кўрилмаганини билдира олмайди. Бу саволларга фақат «иқтисодий самарадорлик» кўрсаткичигина жавоб бериши мумкин. Иқтисодий ўсиш самарадорлиги маълум вақт давомида эришилган натижанинг ўсганлиги ёки камайганлигини ўзида акс эттирадиган кўрсаткичдир. Investitsion loyiha investor nuqtai nazaridan samarali deb baholanishi uchun, birinchidan, uni amalga oshirish ijobiy bo’lishi, ikkinchidan, muqobil loyihalarni solishtirish chog’ida yuqoriroq samaraga ega bo’lgan loyihani ma’qul ko’rish lozim. Investitsiya loyihasini moliyaviy-iqtisodiy samaradorligini baholash mablag’larni real aktivlar bilan turli operatsiyalarga (ob’ektlarga) joylashning mumkin bo’lgan variantlarni tanlash va asoslash jarayonida markaziy o’rinni egallaydi. Mustaqillik yillaridan ancha oldin kapital qo’yilmalarning samaradorligini baholash akademik T.S.Xachaturov ilmiy boshchiligida ishlab chiqilgan uslub asosida amalga oshirilar edi. Bu uslub asosida samaradorlikning tarmoq me’yor koeffitsienti yordamida taqqoslama iqtisodiy samaradorlikni hisoblash yo’li bilan absolyut va nisbiy ko’rinishlardagi ularning qoplanishini hisoblash usullari yotar edi. Investitsiyalash variantlarini tanlashda ham ushbu uslubning o’ziga xos o’rni bor edi, lekin ularda noaniqlik va risklar, inflyatsiya sharoitida real va nominal qiymatlarni baholash va shu kabi uslublar yo’q edi. Shuningdek, kapital qo’yilmalarning samaradorligini baholashda iqtisodiy, ijtimoiy va, ayniqsa, marketing jihatlari etarlicha hisobga olinmas edi, pul oqimi tahlili, balans tahlili, amortiztsiya hisobi va boshqalarga bo’lgan e’tibor uning uchun xos emas edi. Mustaqillik yillaridan ancha oldin kapital qo’yilmalarning samaradorligini baholash akademik T.S.Xachaturov ilmiy boshchiligida ishlab chiqilgan uslub asosida amalga oshirilar edi. Bu uslub asosida samaradorlikning tarmoq me’yor koeffitsienti yordamida taqqoslama iqtisodiy samaradorlikni hisoblash yo’li bilan absolyut va nisbiy ko’rinishlardagi ularning qoplanishini hisoblash usullari yotar edi. Investitsiyalash variantlarini tanlashda ham ushbu uslubning o’ziga xos o’rni bor edi, lekin ularda noaniqlik va risklar, inflyatsiya sharoitida real va nominal qiymatlarni baholash va shu kabi uslublar yo’q edi. Shuningdek, kapital qo’yilmalarning samaradorligini baholashda iqtisodiy, ijtimoiy va, ayniqsa, marketing jihatlari etarlicha hisobga olinmas edi, pul oqimi tahlili, balans tahlili, amortiztsiya hisobi va boshqalarga bo’lgan e’tibor uning uchun xos emas edi. Har qanday investor yoki xo’jalik yurituvchi sub’ektlar uchun investitsion qarorlar qabul qilish juda qiyin vazifa hisoblanib, bunda asosiy mezon investorning boyligini ko’paytirish, korxonaning qiymatlarini oshirish mezonlariga qaratiladi. Uning omillari bo’lib korxona daromadlari o’sishi, moliyaviy risk yoki ishlab chiqarish harajatlarining kamayishi, korxona ishlari samaradorligi darajasini oshirish hisoblanadi. Chet el mamlakatlarining tajribasini, shu bilan birga YuNIDO (United Nations Industrial Development Organization) tavsiyalarini hisobga olgan holda investitsiya loyihalarining samaradorligini baholash ikki mezon asosida, ya’ni moliyaviy va iqtisodiy baholash orqali amalga oshiriladi. Investitsiya loyihasi samaradorligini baholashning bu ikkala mezoni ham bir-birini to’ldirib turadi. moliyaviy baholash vazifasi, loyihani belgilangan muddatlarda amalga oshirish uchun, uning jami moliyaviy majburiyatlarini bajarishga korxonaning etarli moliyaviy resurslari bo’lishini belgilashdir. Iqtisodiy baholash esa, investitsiya loyihasining potentsial qobiliyati, shu loyihaga qo’yilgan mablag’larning qiymatini saqlab qolishda va ularning o’sishi sur’atini etarli darajasini yaratib berishda foydalaniladi. Diskontlangan qoplanish muddati Rentabellik indeksi Investitsiya loyihasining samaradorligini baholash Moliyaviy baholash Iqtisodiy baholash Moliyaviy natijalar to’g’ri-sidagi hisobot (2-shakl) Moliyaviy baholanishning koeffitsientlari Foydaning oddiy buxgalteriya normasini aniqlash Pul mablag’-lari haraka-tining hisoboti (4-shakl) Buxgalte-riya balansi (1-shakl) Oddiy (statistik) usullar Diskontlashga asoslangan usullar Qoplanish muddatini aniqlash Sof diskont-langan daromad (Sof joriy qiymat) Foydaning ichki me’yori Investitsiya loyihasini moliyaviy-iqtisodiy baholashning vazifalari: Investitsiya loyihasi tashabbuskorlarining moliyaviy holatini tahlil qilish va baholash; Investitsiya loyihasida pul oqimlarini tahlil qilish va baholash; Oddiy va diskontlash usullari asosida loyiha samaradorligini aniqlash; Loyiha risklarini tahlil qilish, ichki va tashqi omillarni baholash; Investitsion qarorlar qabul qilish. бу ерда, — бошланғич инвестициялар; — инвестиция лойиҳасини амалга оширишдан олинган йиллик пул тушуми суммаси Инвестицияларни қоплаш муддатини ҳисоблаш усули (РР). Инвестицияларнинг бухгалтерия рентабеллигини аниқлаш усули (рентабеллик даражаси) (АRR ёки RОI). бу ерда, D — фоиз ва солиқ тўловларигача ёки солиқ тўланиб, фоизлар тўлангунгача бўлган даромад:Cc - солиқ тўлаш ставкаси; — активларнинг кўриб чиқилаётган даврига бўлган бошланғич ва охирги суммаси, қиймати. Mazkur usulni boshqacha yo’l bilan ham hisoblash mumkin. Buning uchun, avvalo, investitsiyalarning amortizatsiyasi me’yorini hisoblash lozim. U quyidagicha hisoblanadi: bu yerda: Io – boshlang’ich investitsiya; SV – qoldiq qiymat; T – loyiha muddati. Bunday holda investitsiyalarning rentabellik darajasi (ARR)ni aniqlash formulasi quyidagi ko’rinishni kasb etadi. bu erda: CF – yillik pul tushumlari; Io – investitsiya xarajatlari. Ko’pincha investitsiyalarning rentabellik darajasi (ARR) ko’rsatkichining o’rniga Foydaning oddiy me’yori (ROI) ko’rsatkichidan foydalaniladi, ya’ni ARR = ROI deb qaralib, u quyidagicha aniqlanadi: ROI = CF / Io * 100 Ya’ni yillar bo’yicha o’rtacha pul oqimlari summasi boshlang’ich investitsiyalarga bo’linadi va uni foizda ifodalash uchun 100ga ko’paytiriladi. Diskontlash usuli (noan’anaviy usul)ning mazmuni shundan iboratki, pul mablag’larining qiymati muayyan vaqtda bir xil emasligi, ya’ni bugungi bir so’m bir yildan keyingi bir so’mga (iste’mol qiymati bo’yicha) teng emasligi kontseptsiyasiga asoslanadi. Diskontlashga asoslangan usullarning mohiyatini tushunish uchun avvalo, korxona pul oqimlarining mazmunini va sof pul oqimini aniqlash formulasini bilib olishimiz kerak bo’ladi. Korxona pul oqimlari asosan quyidagilardan tashkil topadi: operatsion faoliyatning sof pul kirimi/chiqimi; investitsion faoliyatning sof pul kirimi/chiqimi; moliyaviy faoliyatning sof pul kirimi/chiqimi.
Korxona pul oqimi tavsifnomasi Pul tushumlari va chiqimlarini tahlil etish investitsiya loyihalarini baholashda juda muhim sanaladi. Investorlarni boylikni o’stiruvchi tushumning qanchaligi, pul mablag’lari kirimi va chiqimigina qiziqtirmasdan, balki korxonaning budjet oldidagi majburiyatlardan holi bo’lgandagi, ya’ni soliqlarni to’lagandan keyingi qoladigan natija (foyda) qiziqtiradi. Buni quyidagi ko’rinishdagi formula orqali aniqlash mumkin: Iqtisodiy adabiyotlarda investitsiya loyihalarining sof pul oqimini topish uchun quyidagi formuladan foydalaniladi: Sotishdan tushgan tushum – O’zgaruvchan xarajatlar – Amortizatsiya – Kredit uchun foiz - Boshqa doimiy xarajatlar = Soliqqa tortiladigan baza Soliqqa tortiladigan baza – Foyda (daromad) solig’i = Korxona ixtiyorida qoladigan foyda (sof foyda) Korxona ixtiyorida qoladigan foyda (sof foyda) + Amortizatsiya = Korxonaning sof pul oqimi (Cash Flow – CF) Diskontlash murakkab foizlarning teskari hisoblanish jarayoni hisoblanadi. Diskontlash kelgusi pul mablag’larini joriy vaqtga keltirish bilan baholashdir. FV = PV*(1+k)n PV = FV / (1+k)n Дисконтлаш коэффициенти қўйилмалар бўйича ёки қимматли қоғозлари билан операцияларда давлат банки томонидан таъминланадиган молиявий инвестициялар рентабеллигининг кафолатланган ёки хавфсиз деб номланувчи даражасидан келиб чиққан ҳолда аниқланади. У инвестор томонидан ўрнатилган фоиз ставкасига ёки у томонидан инвестицияланган капитал бўйича олишни режалаштирилган даромадга тенг бўлиши мумкин. Даромад меъёри формуласи ушбу операция якуни бўйича инвестор назарда тутган суммани аниқлаб беради. Амалиётда бу кўрсаткич, аксарият ҳолларда, капитал киритилган бизнес тури билан боғлиқ риск даражасига боғлиқ бўлади. Одатда, бизнес қанчалик рискли ҳисобланса, даромад меъёри даражаси шунчалик юқори бўлади. Давлат қимматли қоғозларига ёки давлат банкига йўналтирилган қўйилмалар паст рискли ҳисобланади, бироқ, бунда даромад меъёри нисбатан паст бўлади. Соф жорий қийматСоф жорий қиймат (NPV) - инвестициялаш объектидан фойдаланиш даврида олдиндан қатъий белгиланган ва ўзгармас фоиз ставкасида олинадиган даромадлар ва қилинадиган xаражатларнинг алоҳида муайян даврдаги барча кирим ва чиқимларнинг дискотлаштирилиши йўли билан олинган ва улар ўртасидаги фарқни ифодаловчи қиймат. Унинг моҳияти шундаки, йиллик соф пул оқими миқдори ҳар бир давр учун лойиҳани амалга оширишнинг бошланғич йилига келтирилади ва у оқибатда ўзини пул миқдорида соф жорий қиймат ёки соф дисконтлаштирилган даромад сифатида намоён этади. Соф жорий қиймат Бу ерда, NPV-соф жорий қиймат; k-дисконтлаш ставкаси; Io- бошланғич инвестиция; CFt-t давр охирида келиб тушган пул оқими (тушуми). Агар инвестиция лойиҳаси йиллар давомида молиявий ресурсларнинг кетма-кет инвестицияланиши талаб этса, у ҳолда NPV ни ҳисоблаш қуйидагича бўлади: Инвестиция лойиҳаларини соф жорий қиймат усули асосида баҳолашдан олинган натижа, яъни соф жорий қиймат ижобий миқдорга эга бўлса (NPV>0), у ҳолда инвестицияларнинг рентабеллиги дисконт миқдоридан юқори бўлади, NPV=0 ҳолатда лойиҳа рентабеллиги дисконт ставкасига (минимал қоплаш меъёрига) тенг бўлади, агар NPV<0 бўлса, лойиҳа рентабеллиги минимал миқдордан паст бўлади. Биринчи икки ҳолатда инвестиция лойиҳасини амалга ошириш мумкин. Бунда биринчиси инвестор капиталининг ўсиши таъминланишини кўрсатса, иккинчиси кўпаймаслигини ҳам, камаймаслигини ҳам билдиради. Учинчи ҳолатда эса лойиҳадан кутиладиган даромадни олиш имконини бермайди. Инвестиция лойиҳаларининг самарадорлигини дисконтлашнинг инвестициялар рентабеллиги усули асосида баҳолаш (PI). Инвестицияларнииг рентабеллиги усули (РI) – дисконтлаштирилган даромадларнинг дисконтлаштирилган инвестиция ҳаражатларига нисбатини ҳисоблаб топишга асосланган. Бу қандай ҳолатда инвестор бойлиги ўсиши мумкинлигини кўрсатиб беради ва қуйидагича аниқланади: Агар инвестиция сарфлари турли даврларда узоқ амалга оширилса, (РI)ни аниқлаш формуласи қуйидагича бўлади: Фойданинг ички меъёри усули (IRR) - бу пул тушумларининг дисконт қиймати пул чиқимларининг дисконт cтавкасига тенг бўлгандаги даромадлилик даражаси ёки бўлмаса лойиҳадан олинган соф тушумларнинг дисконтланган қиймати инвестицияларнииг дисконтланган қийматига, соф жорий қиймат эса нолга тенг бўлгандаги дисконт меъёридир. Бу кўрсаткични аниқлаш учун соф жорий қийматни аниқлашда ишлатилган формуладан фойдаланилади ва соф жорий қиймат нолга тенглашадиган минимал фоиз ставкаси топилади. Инвестиция лойиҳаларининг самарадорлигини дисконтлашнинг фойданинг ички меъёри усули асосида баҳолаш (IRR). IRR NPVk Sof joriy qiymat va foydaning ichki me’yoriy bog’liq grafigi. бу ерда, NPV1 – d1 дисконт меъёри ставкасидаги соф жорий қийматнинг ижобий миқдори; NPV2 – d2 дисконт меъёри ставкасидаги соф жорий қийматнинг салбий миқдори. IRR лойиҳадан кутилаётган даромадлиликни кўрсатади ва қилиниши мумкин бўлган максимал ҳаражатлар чегарасини белгилаб беради, яъни IRR олинаётган кредит бўйича банк фоиз ставкасини юқори чегарасини кўрсатади, айни шу фоиз чегарасидан юқори миқдорга эга бўлинганда лойиҳа даромад келтиради. Шундай ҳолатлар ҳам бўлиши мумкинки, инвесторнинг ўзи инвестиция лойиҳасини молиялаш учун бирор субъектдан муайян фоиз остида кредит олиши мумкин. Бу пайтда лойиҳадан кутиладиган натижа кредит учун фоиздан, албатта юқори бўлиши лозим ёки инвестор ўзининг мақсад қилган фойдасини олиш даражасини ҳам билиши керак. Мана шу ҳолатлар, яъни кредит учун фоиз ёки фойда олиш даражаси, одатда баръерли (тўсиқли) коэффициент (hurdle rate) (HR) деб ҳам номланади. Бу кўрсаткич фойданинг ички меъёри билан солиштирилади (таққосланади). IRR ва HR ларни таққослаш натижасида улар орасида қуйидаги боғлиқлик ҳосил бўлади: агар IRR>HR, лойиҳа самарали ҳисобланади ва у фойдаланиш учун қабул қилинади; агар IRR Инвестицияларнинг рентабеллиги ва соф жорий қиймат кўрсаткичларини таққослама баҳолаш шуни кўрсатадики, соф жорий қиймати ўсиши билан инвестициялар рентабеллиги ҳам ўсади ва аксинча. Агар рентабеллик кўрсаткичи «1»га тенг ёки ундан кичик бўлса, лойиҳа рад этилиши керак, чунки у қўшимча фойда келтирмайди. NPV=0 да инвестицияларнинг рентабеллиги ҳамиша 1га тенг бўлади. Инвестицияларнинг дисконтлаштирилган қоплаш муддати бўйича ҳисоблаш усули қилинган инвестицияларнинг жорий (реал) қиймати бўйича тўлиқ қопланиш муддатини тавсифлаб беради ва шу жиҳатдан у инвестицияларнинг қоплаш муддати усулидан фарқли равишда афзалроқ ҳисобланади. Инвестиция лойиҳаларининг самарадорлигини дисконтлашнинг қоплаш муддати усули асосида баҳолаш (DPP) бу ерда, Iо — бошланғич инвестициялар; ACI(t) — t даврдаги пул тушумлари. бу ерда, Iо — бошланғич инвестициялар; — дисконтлаштирилган йиллик пул тушумлари. MisolIo – 800 mln. CF1- 200 mln. CF2 – 300 mln. CF3 – 400 mln. CF4 – 500 mln. d – 14% PP, ROI, NPV, PI, IRR, DPP -? Qoplash muddati (Payback Period) - PPPP = n+(Io- CFt) / CFn+1) * 365 Bu yerda: n – investitsiya qoplanguncha davr; CFt - investitsiya qoplanguncha davrdagi pul oqimlari summasi; CFn+1 - investitsiya qoplanguncha davrdan keyingi davr pul oqimi. PP = 2yil +(800-500)/400) * 365 = = 2 yil 274 kun Foydaning oddiy normasi (Return on investments –ROI)ROI = ((200 + 300 + 400 + 500) / 4)) / 800* 100 = 43,75% Sof joriy qiymat (Net Prezent Value – NPV)NPV = ( 200/1,14 + 300/1,142 + 400/1,143 +500/1,144) – 800 = =(175,4 + 230,8 + 270,3 + 295,9) – 800 = =972,4 – 800 = 172,4 mln. so’m Rentabellik indeksi (Profitability Index – PI)PI = 972,4 / 800 = 1,22 Foydaning ichki me’yori (Internal Rate of Return - IRR)NPV2 = ( 200/1,24 + 300/1,242 + 400/1,243 +500/1,244) – 800 = =(161,3 + 194,8 + 209,4 + 211,9) – 800 = = 777,4 – 800 = -22,6 mln. so’m IRR = (0,14+172,4/(172,4-(-22,6)))*(0,24-0,14) = 0,228*100 = 22,8% Diskontlangan qoplash muddati (Discounted Payback Period -DPP)DPP = n+(Io- DCFt) / DCFn+1) * 365 DPP = 3yil +(800-676,5)/295,9) * 365 = = 3 yil 152 kun |