САМОПОЗНАНИЕ Силлабус. Пн туралы млімет зінзі тану
 Скачать 126.97 Kb.
|
|
Негізгі әдебиеттер: 2, 8, 9, 12,13, 15,16. Қосымша әдебиеттер: 20, 23, 33,36,37,39. Дәріс тақырыбы № 4: Менің жақын шеңберім. Теңестіру және рефлексия өзін-өзі тану механизмдері ретінде 1. Теңестіру (лат.) — психологияда көп мәнде қарастырылады (теңдестіру, маңызы бiрдейлiк, ұқсату, біркелкілік, ұқсастық): - өзін басқа адамммен, басқа адамдармен олармен эмоциональдық байланыс орнату негізінде теңдестіру; -өзімен немесе «меннің» әртүрлі аспектілерімен өзін-өзі теңестіру.Мысалы, атымен жынысымен, ролімен, өзінің кейбір қасиеттерімен; -бір заттарды (біреуді) тану, бұл мғынада стимулды тану, қылмыскерлерді теңестіру,адамды кәсібімен және басқалармен теңестіру. Өзін-өзі тану мәселелері позициясынан алдыңғы екі аспект маңызды болып табылады. Ерте балалық шақтан бастап адам өзін және арнайы бір рольмен теңестіре бастайдй: алғашқыда— ұл бала не қыз бала ролімен, кейін — ата-ана, әже немесе ата; әлеуметтік рольде — оқушы, оқытушы, жұмысшы, қызметкер, ғалым және т.б.Бір ролді ұзақ орындау, адамның өзін сол рольмен теңдестіруіне әкеледі. Әлеуметтік рольдерді алмастыруды кейбір адамдар қиындықпен өтеді. Индивидтілік индивидуалдылықта болады. Индивидуалдылық – бұл өздігінен дамитын және өздігінен реттелетін автономдық ерекше және қайталанбайтын биоәлеуметтік жүйе. Бұл жеке адамның болмысының өзіндік бүтіндігін сақтау шеңберінде үздіксіз сыртқы және ішкі өзгерістерін өз - өзіне ұқсастыру формасы. 2. Рефлексия.Рефлексия (латын сөзі.) - (өзінің ішкі қалпы жайлы ойлау, өзін-өзі талдау) – өткенге мән беру, адамның бірнеше рет өз әрекеттерінің, ойларының басына қайта қайту қабілеті, сырттан бақылаушы позициясында тұру ептілігі, өзінің істеген істерін қайта ойлау, өзін-өзі тануды қоса алғанда. Әдетте психологияда рефлексияның келесі түрлерін келтіреді::
Егер рефлексиялық механизмдердің бірізділігін қарастыратын болсақ (А. А. Тюков бойынша) онда олар алты кезеңнен тұрады. Рефлексиялық шығу - басқа адамды және өзiн-өзi басқа құралдар және әдiстермен тануға мүмкiн емес жағдайда iске асады Бағытталғандық (интенция - бағытталғандық) - рефлексия объектісіне бағытталғандық, оны басқа объекттердiң арасында ерекшелеу. Алғашқы категориялау - рефлексия iске асыратын алғашқы құралдарды таңда. Рефлексиялық құралдар жүйесiн құрастыру- таңдалған алғашқы құралдардың, рефлексиялық талдауды мақсатты және дәлелдi тексеруге мүмкiндiк беретiн кейбiр жүйеге бiрiгуi. Рефлексиялық мазмұнның схематизациясы - әртүрлi таңбалы құралдар қолдану есебiнен жүргiзiледi: түр, нышандар, схемалар, тiл конструкциялары (мысалы, үш даналар туралы есеп шығару, мүмкiн олардың суретiн салып немесе схемалы бейнелеу-бұл рефлексиялық таныстыруды ұйымдастырады). Рефлексиялық сипаттаманы объектілеу - алған нәтиженi бағалау және талқылау; нәтижесi қанағаттанарлықсыз жағдайда, рефлексия процессi қайта iске қосылады. Сонымен, теңестiру танушыға басқаларға және өзін ұқсастырылуға болатын болып мүмкiншiлiк бередi рефлексия - сияқты қорғанып қалып талдасын себептi-тергеулi байланыстардың анықтауымен әртүрлi позициялармен тануға болатын Негізгі әдебиеттер: 1,2,3,4,5,6, 7, 8-16. Қосымша әдебиеттер: 20,32,33,37,41,43. Дәріс тақырыбы № 5: Мен және қоғам. «МЕН» және жеке тұлғаның өмірлік сценарилары, өмірлік мағыналары Бүгінгі күнге дейін тұлғаның дамуы жөнінде толық қамтылған көрініс бере алатын бірегей теория жоқ. Тұлғаның жетілуінің, мінез-құлқының және тәрбиесінің артық немесе кем толық суретін алу үшін кезеңдену типінде білінетін бірнеше теориялармен танысу керек. Психоаналитикалық (жүйкелік талдау) теориясы. Оның заты – адам эмоциялары мен тұлғааралық қарым-қатынас. Психоаналитикалық теория өкілдерінің екі кезеңденуі кеңінен мәлім: Зигмунд Фрейдтің және Эрик Эриксонның. З.Фрейд (1856-1939) тұлғаның дамуын биологиялық факторлардың және ерте отбасылық араласу тәжірибесінің ықпалымен түсіндірді. Э.Эриксон (1902-1979) тұлғаның психосоциалдық дамуының 8 сатысын бөліп көрсетті. Оның әрбірінде адам мағынасы сананың, психиканың қарама-қарсы жағдайларының арасындағы кикілжіңнің (конфликт) болып табылатын спецификалық тоқырауды (кризис) бастан кешіреді
Когнитивтік теория Ең бастысы ойлаудың, білімді сіңіру процесінің қалыптасуы мен даму проблемаларына қатыстылығы бар. Ақыл-ой жетілуінің ең толық процесін Швецариялық ғалым Жан Пиаже (1896-1980) құрастырған. Пиаже бойынша адам өзінің ақыл-ой дамуында 4 үлкен кезеңнен өтеді: 1) сезімдік-қимылдық (сенсомоторлық) – туғанынан 2 жасқа дейін; 2) оперативтікке дейінгі (2-7 жас); 3) нақты ойлау кезеңі (7-11 жас); формальдық-логикалық, абстракттық ойлау кезеңі (11-12 – 18 жас және одан әрі). Мінез-құлық теориясы Балалар мен ересектердің өздерін неге, қашан және қалайша, бірақ басқаша емес ұстауға үйренетінін түсіндіруге тырысады. Бұл теорияны сондай-ақ бихевиористік (ағыл. Behavior – мінез-құлық) деп те атайды. Бихевиористіктің негізін қалаушы Джон Уотсон (1878-1958) болып табылады. Теорияны практикалық жүзеге асыруға Б. Скиннер (1904-1992) зор үлес қосты. Бихевиористер ортаның бала мінез-құлқы мен жетілуіне әсерін ерекше атап көрсетеді және социалдық оқудың 3 түрін бөліп қарастырады: классикалық және операнттық себептілік пен еліктеу. Негізгі әдебиеттер: 1-9, 11,12,13,14,15,16 Қосымша әдебиеттер:17,19,21,22,24,25,26,27,29,30, 38. Дәріс тақырыбы № 6: Мен және әлем. Өзін-өзі тану мен өзін-өзі дамыту негізінде тұлғаның өзін-өзі тануы мен өзін-өзі жетілдіруі Алғаш психологияда өмірлік стиль түснігін алғаш қолданған А. Адлер. Ол оған мынандай анықтама берген: адам өмірінің қайталанбас картинасын анықтайтын әдеттер мен мінез – құлық тәсілдері, ерекше қырлардың бірігуі. Өмірлік стиль әрқашан болады, бірақ адамның өмілік қиындықтарымен кездескенде ғана көрінеді. Бұл оның балалық шақта бастан кешірілген қиындықтарының әсерінен қалыптасуымен шартталған, және 4 – 5 жаста қалыптасып, мақсатқа ұмтылудан қалыптасады. Адлердің ойынша, адамның ересек өмірі тек өмірлік стильін сақтап, шегендеп отырады, сондықтан адамның мінез – құлқын болжауға мүмкіндік береді. Даралық психологияда жанұяда баланың туу қатары өте маңызды болады. Адамның бауырлары мен апайларының арасындағы орнын біле отыры, оның стильін анықтауға болады: мысалы Адлердің көзқарасы бойынша, үлкен балалар үнемі келесі балаларына қатысты күйзелісті бастан кешіреді, сондықтан, біріншіден жанұяда амалсыздан өздерін нақтылауы керек, одан кейін - үлкен социумда. Өмірлік стиль қалай қалыптасады? Адам толымсыздығын алғашқы бастан кешіруі жайлы ойын дамыта келіп, Адлер бұл күйзелістер адам төзімсіздікке айналады да, адамды жағдайды түзейтін әрекетке итереді деп талқылайды. Нәтижесінде онда мақсат пайда болады, ол сол мақсатқа өз қолы жете алатын әдістермен жетіп, алғашқы дефектінің, жетіспеушіліктің немесе қбабілеттің төмен деңгейінің орнын толтырады. Сонымен стиль түснігі күрделі жүйелерді бір нәтижеге әкелетін түрлі жолдарға сәйкес келетін эквифиналық принцип жүйесіне жауап береді. Осылайша, стиль даралықтың үш деңгейіне орналасқан психологиялық сападан тұрады: бұл индивидтік сипаттама (дефект), рухани – дүниетанымдық (мақсат) және маңыздылыққа жету құралы, (заттық – мазмұндық сипаттама). Стиль тұрақты және адамдардың ерекше өмірлік тапсырмаларды орындауынан көрінеді. Оларға Адлер бір – біріне өзара әсер ететін іске асатын жұмысты, достықты, және махаббатты жатқызады. Тек стильдің тұрақтылығы тұлғаның тұрақтылығын білдіреді.Әр адамның өмірлік стильі қайталанбайды, дегенмен Адлер стильді тарату негізінде ұстаным классификациясын ұсынады, ол екі сапамен - әлеуметтік қызығушылық және белсенділік деңгейімен сипатталады. Адлер қалыпты өмір әдісі деп - жақсы бейімделген адамдарды оның келсе де, келмесе де одан қоғам оның іс - әрекеттерінен керектісін алатын жағдайды айтады. Сонымен қатар психологиялық көзқарас бойынша, онда оның өмірінде кездесетін қиындықтар мен проблемаларды ашық жеңуге батылы және күш – қуаты жеткілікті: бұл психологиялық портрет өзінің мазмұны жағынан тұлғаның өзін өзектендіруге жақын, дегенмен психологиялық ықпал шеңберінде берілгенін атап өтейік. Өмірлік стильдің қалыптасуы үшін адамдарға қатысты дұрыс дистанцияны орнату қабілеті, адамға тән қолдау тәсілі, батылдық пен қорқақтық, боашаққа сену сияқты сапалар маңызды болып табылады. Адлердің ойынша, соңғысы үнемі адамға өзінің өмірлік тапсырмаларын қабылдауға кедергі келтіреді, сондықтан пайдасыз. Өмірлік стиль негізінен басқа адамдармен жалпылық сезімнің оянуын және бір уақытта – жеке тәуелсіздіктен тұратын корректілеуге мүмкіндігі бар. Стиль түснігін мақсатқа жету құралы ретінде қолданатын базалық тұлғаның қырлары мен инструменталды қырларды ажыратуға тырысқан Г. Олпорт қолданған. Қазіргі психологияда стильдік сипаттамалар ғылымның әр саласына бөлініп адамдардың затпен, субьектімен өзара әрекеттесуде ерекше жоғары өзіндік эвритикасын дәлелдеді, және адамдардың өмірлік ойландыратын тапсырмаларын шешудің әдістерін көрсетті. Сондықтан, стильдік сипаттамалар толығында әлеммен өзара әрекеттесудің индивидуалды әдісі ретінде қарастырыла бастады Негізгі әдебиеттер: 2,3,4,5,9,12,13. Қосымша әдебиеттер: 31,32,34, 36,39. Дәріс тақырыбы № 7: Оқытушы үлгісі өзін-өзі дамытуы мен кәсіби өзін-өзі танудың бағыты ретінде Әр түрлі оқу технологияларын оқыту мазмұны мен оқушылардың жас пен психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжірибеде сынап қарауда мұғалім өз әрикетінің маңызы зор. Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын меңгеру интелектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және т.б. көптеген адамдық келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәжірибе процессін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі,-деп көрсетеді Г.К.Селевко. Адам индивидуалдылығының көпжақтылығы тек қана кәсіби іс-әрекетте емес, басқа адамдармен қарым-қатынаста көрінеді - реалды, гипотетикалық, күнделікті және конфликтілі. К.Хорнидің ойынша, адам бала кезінен бастап басқа адамдарға деген тұлғалық бағдарлар, 3 негізгі стратегия өндіріп, кейін оларды ұстанады: бұл адамдарға бағытталған қозғалыс, онда басты болып басқалар жағынан махаббат болып табылады, ал қалған мақсаттар оны ақтауға деген қалауға бағыңқы болады; адамдарға қарсы бағытталған қозғалыс, онда “джунгли философиясы” басымдық көрсетеді: өмір бұл тіршілік ету үшін тоқтамайтын күрес, соның ішінде басқа адамдармен; соңғысы, адамдардан қашу,тәуелсіздік пен қол сұғылмаушылық қажеттіліктерімен сипатталады, күрестің әр түрлі көріністерінен бас тартады, бірақ бір сәтте адамның бейімделуіне кедергі келтіреді Конфликт жағдайында оның қатысушыларының мотивтері әр түрлі нәтижелерге әкеп соқтыратын мінез-құлықтың спецификалық стратегияларын анықтайды. Бұл білім аумағында өзіндік және басқалардың (ұжымдық) қызығушылықтарының ара қатынас шамасымен ерекшеленетін, жарысу, ынтымақтастық,ымыра, қашу және бейімделу сияқты конфликтідегі мінез-құлықтың 5 түрін бөліп көрсеткен К. Томастың классификациясы неғұрлым танымал болып табылады Негізгі әдебиеттер: 1,2,6,7,8,9,11,12,13. Қосымша әдебиеттер: 18, 21,22,24, 28, 30, 34,38,39. Дәріс тақырыбы № 8: Оқытушының өзін-өзі дамытуы мен кәсіби өзін-өзі тану ерекшелігі 1.Когнитивті психология және тұлғаның дамуының когнитивті теориялары. Адамның қажеттіліктерінің жарқын мысалын танып, білу қажеттілігі. Олар тұлғаның когнитивті қажеттіліктерінен табылады. Адамзат әлемді барлық жақтарынан тануға тырысады. Адам құбылыс пен айқын заттарды, зерттеуге микро және макрокосмосқа және өзінің ішкі әлеміне енуге тырысады. Адам жасының дамуымен танып білу қажеттіліктері бағыт ашу, әуестік, құмарлық, бағытталған қызығушылық,шығармашылық ізденіс деңгейлерінен өтеді. Когнитивті қабілеттер. Когнитивті психология. Когнитивті көзқарас адамның әлемге және өзіне деген көзқарасын өзгертеді ойлаудың қателерін анықтап, адам өзіне өзіндік қалыптасудың жоғарырақ деңгейімен басқа өмір қалыптастыруы мүмкін. А. Бектің когнитивті теориясы ағзаның дамуының негізгі факторы информацияны арттырып жасау (переработка). Адам ақпаратты қоршаған ортадан, оны талдау арқылы, сол талдау барысынан іс-әрекетті жоспарлау арқылы,өзі тәртіп пен даму программасын жасау арқылы алады. Программа адекватты және адекватты емес бола алады. Когнитивті қозғалыста информацияны арттыра жасау кезінде аномальды (мысалы, дабылды) программа шыға бастайды. Оң қабылданған дұрыс программа «дабылды программамен», «депрессивті программамен», «ұрейліпрограммамен» алмастырады. Адамның конитивті үлгерімі. А. Бектің пайымдауында тұлға базалды сендіру болып табылатын схемалармен және құрылыстармен пайда болады. Когнитивті үлгерім жеке тәжірибе барысында қалыптасады. Әр адам өзінің, өзгенің, әлемнің концепциясын қалыптастырады.бұл концепциялар тәжірибе арқылы анықталып, сендіру, бағалау және өмірлік ұстанымдардың қалыптасуына ықпал етеді. Депрессияның когнитивті триадасы: өзі туралы теріс көзқарас; қоршаған әлем туралы теріс көзқарас; келешекке теріс көзқарас. 2.Тұлғаның дамуын когнитивті қабілеттердің рөлі. Когнитивті қабілеттер. Тұлғаның дамуында когнитивті қабілеттердің рөлі. Өзіндік қалыптасу –тұлғаның өзіндік дамуы емес өзіндік жетілуінің компонеті. Биоритмдердің тұлғалылығы. Тұлға түрлері-ойшылдар және суретшілер. Мидың ассиметриясы және оның когнитивті процестерге ықпал ету. Қабылдаудың тұлғалылығы. Қабылдау түсінігі, оның өзіндік қалыптасуды және тұлға дамуындағы рөлі. Қабылдаудың тармақтары (визуалды, кинестетикалық, аудиалы, дискретті). Бүтіндіктің, тұлғаулықтың, ойлаушылдықтың, кеңдіктің дамуы және түсінудің тереңдігі. Интериорация; 1) материалданған әрекет; 2) сыртқы сөздер кезеңі; 3) ішкі сөздері кезеңі; 4) автоматану кезеңі: Педагогикалық қабылдау. Естің тұлғалығы. Ес түсінігі. Естің түрлері мен процестері. Ұмытушылықпен күрес. Жақсы есте сақтау заңдылықтары. Мнемоника. Ассоциативті есте сақтау. Материалдың эмоционалды боялуы. Құрылымдылық. Бар сезім органдарының қосылуы. Ақпараттың жақсаруы. Қолданылу. Жаттап алу. Логикалық кестенің ерекшеленуі. 3.Тұлғаның когнитивті қабілеттерін түсінудің психологиялық жолдары. Когнитивті бүрмалау. Тұлғалық. Дихотомитикалық ойлану. Таңдамалы талдау. Еркін ойқорытынды. Катастрофизация. Когнитивті бүрмалау жұмысының кезеңдері. Мәселені таныстыру бейімделмейтін когницияның неадаптивний когниция түсіну және вербалдау. Жекешелену. Тәртіпті реттеудің ережелерінің өзгеруі. 4) Өзіндік дамудың шаралары. Өзіндік дамудың шаралары: ес, ойлау, елестету, көңіл бөлу, сөздер, қабылдау, қабілеттіліктер. Ой іс-әрекеттерінің ережелеріне құру. Когнитивті қабілеттерді дамыту үшін уақытты қолдану. Жұмыс орнын ұйымдастыру. Ақпаратты түсіну жағдайлары. Көңіл бөлудің дамуы. Шығармашылық-ол тез қабылдау. 19-20 ғғ –психологиялық нәтижелі ойлаушының дамуы. Дж. Гилфордтың, П. Торренса, М. Вертгеймера теориялары. Шығармашылық қабілеттер және олардың белгілері (гипкость өңдеушілік, жылдамдылық, түнұсқаушылық). Тұлғаның креотивтілігі.даму түсінігі, шаралары. Креативті ойлаудың және елестеудің тесттері шығармашылық іс-әрекет-бұл шығармашылық қабілеттердің даму жолдары. Шығармашылық адамдар, олардың ерекшеліктері. Шығармашылық өзіне қалыптастыру. Мамандық және шығармашылық. Негізгі әдебиеттер: 1,2,3,4,5,10, 11,12,13,15. Қосымша әдебиеттер: 24,31, 32,35, 38. Дәріс тақырыбы №9: Оқытушының өзін-өзі дамытуы мен кәсіби өзін-өзі тану құралдары,жолдары әдістері Өзін-өзі тануды зерттеуші ғалымда санамен генетикалық және функционалды байланыстағы тұлғаның орталық қалыптасуының бірі ретінде қарастырады (Б.Г. Ананьев, С.Л. Рубинштейн, А.Г. Спиркин). Сана әлеуметтік орта мен психиканың жоғарғы ықпалдық формасы. Сананың деңгейі интеллектуалдық дамудан, дара ақпараттық тәжірибеден және өзін-өзі танып білуге деген қабілеттіліктеріне байланысты. Сананың пайда болуы ішкі процестердің интериоризациясы мен өзін-өзі тануының пайда болуына әкеліп соғатын ой және вербальды диалогтар мен коммуникативті процестермен байланысты. Түскен ақпарат санада өңделеді және тұлғаның интеллектуалдық тәжірибе, ойлау, дүниетану және саналылығының негізі болып табылады.Тұлғаның креативтілік потенциалы саналы іс-әрекетте дамитын болғандықтан білім беру әрекетінде тұлғаның креативті процеске тиімді кірісуіне жағдай туғызу керек. Шығармашылық дара тұлғаның саналы және бейсаналы ұғымдары қалыптасатын креативті процесті үздік ұйымдастыру мен реттеуде қиыншылық туғызады.Креативтілік адамның рухани және тұлғаның шығармашылық өзіндік даму шартының ажырамас бөлігі болатын бағалы тұлғалық саналы категориясы. Ол оның өзіндік көкейтестілігінің айтарлықтай резерві болып табылады. Креативтілік тұлғаның білімнің жан-жақтылығымен емес, қабылдау, мәселелерге сезімталдығы, жаңа идеяларды қабылдауға икемділігі мен жаңаны құру мақсатында тұрақтап қалған стереотиптерді өзгертіп, өмірлік проблемалардың күтпеген және кездейсоқ шешімін табумен айқындалады. |