Физио тыныс сессия. Тынысалу жйесі бойынша емтихан сРАтары жауаптарымен 20212022 жж
 Скачать 147.59 Kb.
|
 ТЫНЫСАЛУ ЖҮЙЕСІ БОЙЫНША ЕМТИХАН СҰРАҚТАРЫ ЖАУАПТАРЫМЕН 2021-2022 ЖЖ.  Автор: 205 Б Алматы, 2021-2022 1. Тыныстың өздігінен реттелуі (Геринг пен Брейер рефлексі). Тыныс алу кезеңдерінің ауысуы механизмі. 1868 жылы неміс ғалымдары Геринг пен Брейер иттің өкпесін ауаға толтырып керсе немесе оның бүйіріне пневмоторакс жасап өкпенің көлемін кішірейтсе демалу және демшығару кезеңдері өзгеретінін байқаған. Өкпені ауамен кергенде үш түрлі рефлекс пайда болады. 1. Инспирациялық тежеу рефлексі - өкпені ауамен керген сөтте организм кенеттен дем ала алмай қалады, 2. Өкпені демшығару кезінде керсе, келесі жолғы демалу сатысы кешеуілдейді де, демшығару сатысы созыла түседі. Мүны экспирациялық жеңілдеу рефлексі деп атайды. 3. Дем алған сәтте өкпені қаттырақ керсе, инспирациялық еттер шектен тыс қатты қозады да ит дірілдеп демін қатты ішіне тартып жан ұшырады (Хэд парадоксы). Ал өкпенің көлемін пневмоторакс арқылы кішірейтсе, демшығару қысқарады, бірақ демалу ұзарады, яғни келесі жолғы демалу сатысы тездейді. Бұл өкпе кішіреюіне берілген рефлекстік жауап. Өкпе көлемі өзгерген сәтте оның ішіндегі керу рецепторлары (механорецепторлар) қозып тітіркенеді, бұдан пайда болған сигнал тыныс орталығына кезеген жүйке арқылы жетеді. Кезеген жүйке серпіністері дем алған, дем шығарған сәттерде тіркелетін болса, олар дем алган кезден бастап жиілейді, дем ішке қатты тартылған сәтте шектен тыс жиілейді де дем шығарысымен біртіндеп сирей бастайды. Сонымен, Геринг пен Брейер рефлекстері өкпенің керу қабылдағыштарынан кезеген жүйке арқылы тынысалу орталығына жететін сигналдардың тынысалу жиілігін реттейтіні және демалу мен демшығару сатылары нақты бір кезекпен алмасып отыратыны, өкпеден орталыққа баратын серпіністер санына байланысты екенін көрсетеді. Сондықтан Геринг пен Брейер рефлекстері өкпенің өзін-өзі реттеу рефлекстері деп те аталады. Тынысалу негізінен бес кезеңнен тұрады: 1) сыртқы тынысалу - ауадағы газдарды (атмосферадан) өкпеге әкеліп, өкпеден (тотыққан) қайтадан атмосфераға шығарып тұру; 2) өкпе көпіршіктеріндегі (альвеолалардағы) газдар мен қан құрамындағы газдардың алмасуы; 3) газдардың өкпеден тінге, тіннен өкпеге қан ағынымен тасымалдануы; 4) тін мен қан арасында газ алмасуы; 5) ішкі тынысалу - жасуша құрамындағы органикалық заттардың тотығуы. 2. Спирометрия. Спирометрия көрсеткіштері. Спирометрия (спирография, сыртқы тыныс алу функциясы) - өкпенің функционалдық жағдайын бағалау үшін пульмонология мен терапиядағы негізгі диагностикалық әдістердің бірі болып табылады. Бұл әдіс өкпенің көлемін, бір секундта дем шығару көлемін және дем шығару жылдамдығын өлшеуге мүмкіндік береді. Зерттеуден кейін дәрігер, өкпенің ауаны толтыру қабілетін және бронхтардың демді алу және дем шығару кезінде ауаны өткізу қабілетін аурудың қаншалықты өзгерткенін бағалайды. Сонымен қатар, дәрігер бронхтың белсенділігін, яғни пациенттің бронхоспазмға бейімділігін бағалай алады. Спирометрия өткізу үшін көрсеткіштер: Созылмалы немесе ұзаққа созылған жөтелді зерттеу Ентікпенің себептерін бағалау Сыртқы тыныс алу функциясының обструктивті және шектеуші бұзылыстарының диагностикасы және дифференциалды диагностикасы Демікпе мен ӨСОА арасындағы дифференциалды диагностика Обстструктивті және шектеулі патологиясы бар науқастардың, соның ішінде демікпе, ӨСОА, муковисцидоз, эмфизема, жүрек жеткіліксіздігі, өкпе фиброзы, сколиоз, семіздік-гиповентиляциялық синдром, жүйке-бұлшықет аурулары бар науқастардың ауырлық дәрежесін бағалау Астма, ӨСОА және муковисцидоза кезіндегі терапияның тиімділігін бағалау 3. Тыныс алу орталықтары, олардың орналасуы мен функциялары. Тірі организмнің тіршілік етуіне қажет аса маңызды қызметтерді белгілі бір орталықтар реттеп отырады. Тынысалу - осы қызметтердің бірі. Сондықтан тынысалу үрдісін реттейтін орталықтың орталық жүйке жүйесіндегі орнын анықтау үшін көптеген тәжірибелер жасалды. Тәжірибеде, мәселен мидың әр жерінен көлденең кесу әдісі қолданылады. Ми бағаны варолий көпіршесінің жоғары жағынан көлденең кесілсе, тынысалу үрдісі бұзылмайды, ал варолий көпіршесінен төмен, сопақша мимен түйіскен жерінен кесілсе демалу фазасы ұзарады да (апнейзис) тынысалу сирейді. Миды сопақша мидан төменірек оның жұлынмен түйіскен жерінен кессе, тынысалу тоқтап қалады, тынысалу еттері әдеттегідей белгілі бір ырғақпен жиырылу қабілетінен айырылады. Демек, тынысалу үрдісін реттейтін нейрондар тобы (тынысалу орталығы) сопақша мида орналаскан. Тынысалу орталығының сопакша мидағы орнын табу үшін оңың әр жерін инелеп бұру, бұзу, тітіркендіру әдістері қолданылады. Тыныс орталығының инспирациялық және экспирациялық бөлімдері арасында реципроктық (кері) қарым-қатынас бар екені көптен белгілі. Инспирациялық бөлім қозған сөтте экспирациялық бөлім тежеледі. Экспирациялық бөлім қозса, керісінше инспирациялық бөлімінің жүмысы тежеледі. Осы екі бөлімнің қызмет механизмі туралы әртүрлі пікірлер бар. Солардың бірі - варолий көпіршесінде орналасқан пневмотаксикалық тынысалу орталығының қызметі. Оны 1963 ж. Лумсден ашқан. Пневмотаксикалық орталық демалу және демшығару кезеңдерінің белгілі бір кезекпен реттелуін қадағалап отырады. Демалу орталығының қозуы кандағы газдар мелшеріне, хеморецепторлардың қозуына байланысты. Бұл орталық пневмотаксис орталығын, ал ол инспирациялық орталықтың демалуды тежейтін жасушаларын қоздырады да инспирациялық орталықта тежеу үрдісін дамытады. Пневмотаксикалық орталық сондай-ак экспирациялық орталықты қоздырады, мұның нәтижесінде демалу еттері (инспирациялық еттер) босайды да, демшығару еттері (экспирациялык еттер) жиырылады. 4. Плевра қуысындағы қысым, оның шығу тегі, тыныс алу кезіндегі өзгерістер. Пневмоторакс. Плевралық қуыс қысымын өлшеу үшін қатар орналасқан қабырға аралығына жуан имек ине тығып, оның сыртқы ұшын "U" тәрізді манометрмен жалғастырады. Плевралық қуыстағы қысым сырттағы ауа қысымынан төмен болады, соңдықтан онымен жалғасқан сынап бағанасы жоғары қарай көтеріледі, ал атмосфералық ауамен жалғасқан сынап бағанасы төмен түседі. Демшығару кезінде, плевра жапырақтары аралығындағы қысым атмосфералық қысымнан 3 мм төмендейді. Атмосфералық ауа қысымы сынап бағанасы бойынна 760 мм-ге тең болса, плевралық қуыстағы қысым 3 мм кем болғандықтан, ол 760-3 = 757 мм-ге тең болғаны, бұл қысым "-3" мм деп белгіленеді. Демалуда көкірек қуысы кеңейеді де, плевралық қуыс қысымы одан әрі төмеңдеп - 6 мм-ге теңеледі. Терең дем алған кезде - 9-15 мм-ге дейін төмендейді. Сонымен плевралық қуыс қысымы өр уақытта атмосфера қысымынан төмен және өкпе неғүрлым қатты созылса, соғұрлым төмен болмақ. Демек, плевралық қуыс қысымын теріс қысым деп тану керек. Тыныс тереңдеген сайын плевра қуысында теріс қысым мөлшері арта түседі. Теріс қысым ауаның өкпеге кіруін, яғни демалуды жеңілдетеді, венадағы қанның жүрекке қайтып оралуын қамтамасыз етеді: плевра жапырақшалары аралығындағы қысымның төмендеуіне байланысты көкірек қуысыңдағы үлкен веналар мен жүрекше кенейіп қанды жүрекке қарай тартады. Плевра жапырақшалары аралығында әдетте газ (ауа) болмайды. Плевралық қуысқа аздап болса да ауа кіре қалса ол біртіндеп қанға сіңеді. Плевралық қуысқа ауа кіруі пневмоторакс деп аталады. Оған ауа көп кірсе тыныс тарылады. Пневмоторакс висцеральдық немесе париетальдық плевра жарақаттанғанда болады. Кейде науқасты емдеу мақсатымен де, қолдан пневмоторакс жасалады (плевра қуысы жартылай немесе бір жағынан ауаға толтырылады). 5. Тыныс алу процесінің мәні. Тыныс алу жүйесі, жеке компоненттердің жалпы сипаттамасы. Тыныс алудың негізгі процестері. ? 6. Өкпедегі газ алмасуы, альвеолалық ауа мен қандағы оттегі мен көмірқышқыл газының меншікті кернеуі мен қысымы. Дем алғанда өкпеге кіретін атмосфералық ауа мен деммен бірге шығатын немесе альвеолалық ауаның құрамындағы әр газдың мөлшерін жеке салыстырып өкпе альвеоласындағы газдар мен қан құрамындағы газдардың өту бағытын байқауға болады. Негізгі газдар атмосферада, оның жеке қабаттарында ұдайы бір мөлшерде болады. Адам дем алғанда осы атмосфералық ауа өкпеге енеді, ал өкпедегі альвеолалық ауа мен дем шығарғанда шығатын ауада оттегі мен көмір қышқыл газ мөлшері ұдайы өзгеріп отырады: оттегі азайып, көмір қышқыл газ көбейді. Деммен бірге шығатын ауа мен альвеолалық ауадағы оттегі мен көмір қышқыл газ мөлшерін салыстырсақ деммен шыккан ауада оттегі көбірек, көмір қышқыл газ азырақ: альвеолалық ауа өкпеден шығарда тыныс жолындағы ("өлі" кеңістіктегі) атмосфералық ауамен араласып кетеді. Өкпеде газ алмасуының негізгі көрсеткіші - альвеолалық ауадағы газдардың құрамы мен мөлшері. Атмосфералық ауамен альвеолалық ауа құрамындағы газдардың мөлшерін салыстырсақ, оттегінің атмосферадан қанға, ал көмір қышқыл газдың қаннан альвеолаға өтетінін байқауға болады. Белгілі бір тін мен қан құрамындагы газдардың алмасу тәртібін білу үшін алдымен қандағы газдардың физикалық жайы мен мөлшерін, кернеу күшін (меншікті қысымын) анықтап алу қажет. Әрбір газ бір және бірнеше қабатты мембранадан өте алады. Оның өтуі мембрананың екі жағындағы меншікті қысымға, ондағы айырмашылыққа байланысты. Басқаша айтқанда, газ бір жерден екінші жерге қысымның жоғары жағынан төмен жағына қарай диффузия жолымен көшеді. Ауадағы газдың меншікті қысымын білу үшін алдымен оның мөлшерін (% есебімен) және барлық газдардың жалпы қысымын анықтап алу қажет. Мысалы, атмосфералық ауа қысымы (Р) сынап бағанасы бойынша 760 мм, мүндағы оттегінің мөлшері 20,94% болса, онда оттегінің меншікті қысымы (РО2) =760х20,94/100= 159 мм-ге тең болады. Ауадағы басқа газдардың да меншікті қысымы осылай анықталады. Альвеолалық газдардың меншікті қысымын анықтауда оның құрамындағы су буының қысымын (с.б. 47 мм) жалпы қысымнан алып тастау керек. PO = ( 760-47 ) x 14/100 = 99,8 = 100 мм, сонда оттегінің альвеолалық ауадағы меншікті қысымы сынап бағанасы бойынша 99,8 мм болғаны. 7. Өкпенің серпімдігі. Өкпе көлемі мен сыйымдылығы, олардың сипаттамасы. Жауап: Өкпенің серпімділік қасиеті байланысты: 1. Альвеолалар бетін жауып жатқан сұйықтық (сурфактант) пленкасының беттік керілуіне. 2. Альвеолалар қабырғасында эластикалық және коллаген талшықтардың болуына. 3. Бронх еттерінің тонусына. Егер плевра саңылауына ауа кірсе пневмоторакс дамиды, өкпе бүрісіп қалады. Өкпенің тіршілік сыйымдылығы ( жизненная емкость легких ). Адам қалыпты жағдайда тыныс алып, оны шығарғанда 500 мл ауаны тартып, шығарады. Бұл адамның өкпесін тыныс көлемінің мөлшері. Қалыпты жағдайда тыныс алғаннан кейін, оған тағыда қосымша терең тыныс алынатын болса, онда өкпеге қосымша 1500 мл дейін ауа кіреді. Бұл тыныс алудың қосалқы ( резервтік ) көлемі. Адамның қалыпты жағдайда тыныс алу циклінен кейін, мейлінше терең тыныс алуы арқылы, барынша терең тыныс шығаруы, « өкпенің тіршілік сыйымдылығы » деп аталады. Оны арнаулы прибор спирометрмен өлшейді. Өкпенің тіршілік сыйымдылығы – адам қалыпты жағдайда тыныс алып, тыныс шығарғандағы өкпенің көлемі ( 500 мл ) мен өкпенің тыныс алу, тыныс шығаруының резервтік немесе қосалқы ( 500 мл+1500 мл ) көлемдерінің қосындысына тең. Өкпенің тіршілік сыйымдылығының және жыныс ерекшеліктері байқалады. Өкпенің тіршілік сыйымдылығы әйелдерде – 2700 мл, ал ерлерде 3500 мл, спортпен айналысқан адамда – 7000 мл дейін жетеді. 7 жастағы балада шамасы – 1400 мл, 9 жастағыда –1700мл, 11 жастағы балада – 2100 мл, 14 жастағыда – 2700 мл тең. Қыз балада ер балаға қарағанда бұл өлшем – 100-300 мл аз болады. 8. Тыныстың минуттық көлемі. «Өлі» кеңістік туралы түсінік. Жауап: " өлі " кеңістік .Біркелкі тыныштық жағдайда демді iшке жәй тартып сыртқа шығарса өкпеге дейін кіріп - шығатын ауаның мөлшері адамда 500 мл - дей болады . Осы жәй дем алғанда тыныс ағзаларына еніп қайта шығатын ауаның мөлшерін ( көлемін ) қалыпты тыныс ауасы ( ҚТА ) деп атайды . ҚТА тұтасынан өкпе көпіршігіне барып жетпейді , оның 150 мл - і тыныс жолын толтырады да , газ алмасу үрдісіне қатыспайды , Сондықтан тыныс жолын толтырған ауаны " өлі " кеңістік ауасы деп атайды . Сөйтіп сырттан келіп түскен ауаның 350 мл - і ғана өкпеге барып газ алмасу үрдісіне қатысады . Демді әдеттегідей жай ғана ішке тартып қоймай , одан әрі демді әлі келгенше тереңдете түссе , адам ҚТА сына қосымша 1500 - 2000 мл ауаны жуга алады . Осылайша қатты дем алғанда ҚТА - сына қосымша жұтылатын ауа көлемiн резервтік ( қосъшша ) демалу ауасы ( РДАА ) дейді . Сөйтіп , демді қатты ішке тартса тыныс жолдарын толтырып өкпеге жететін ауа мөлшері ҚТА ( 500 мл ) мен РДАА - нан ( 1500 - 2000 мл ) тұрады . Мұны демалу мөлшері дейді . Ол 2000-2500 мл - ге тең . Қалыпты тынысалу кезінде әдеттегідей дем шығарып , дем алмастан күшпен дем шығарса , тағы да сыртқа 1000-1500 мл ауа шығаруға болады . Мұны резервтік ( қосалқы ) демшығару ауасы ( РДША ) дейді . Бұл ауа қалыпты жағдайда өкпеде сақталады , тек демді қатты шығарғанда сыртқа шығады , сондықтан бұл қор ауа деп те аталады . Тыныстың минуттық көлемі. Тыныстың минуттық көлемі дегеніміз өкпеге минутында кіріп шығатын ауа көлемін айтамыз. Тыныстың минуттық көлемі Бір минут ішінде өкпе арқылы өтетін ауаның көлемі тыныстық минуттық көлемі ( ТМК ) деп аталады . ТМК бір минут ішінде өкпеге келіп түсетін оттегiмен сыртқа шығарылатын көмір қышқылы мөлшерінің ара - қатынасына ЯҒНИ зат алмасу қарқынына байланысты . ТМК әдетте орта есеппен 6-9 л болса , ал ауыр, қара жұмыс істеген адамда 100-120 л - ге жетеді , тіпті одан да асады . ТМК қалыпты жағдайда шығарылған ауаны Дуглас қабына жинап , газ санақшысынан өткізу арқылы өлшенеді немесе қалыпты тыныс ауасының ( ҚТД ) көлемін минуттық тыныс жиілігіне ( МТЖ ) көбейту арқылы анықталады ( ТМК = ҚТАХМТЖ ) . МТЖ epecek адамда 14-20 . ТМК осы аталған екi көрсеткіш мөлшеріне қарай өзгеріп отырады . ТМК өкпенің желдетіліс мөлшерін , өкпе желдетілісін көрсетеді . Бірақ өкпенің жалпы желдетіліс мөлшеріне альвеолалық желдетіліс мөлшерi тең болмайды ( кем келеді ) , өйткені өкпе көпіршігіне сырттан келген ауаның тек 70 % -ы ғана енеді , қалғаны " өлі " кеңістіктің желдетілісін көрсетеді . Альвеолалық желдетіліс өкпедегі ауаның минут сайын жаңарып отыру мөлшерінің , өкпедегі газ алмасу қарқынының көрсеткіші . Қалыпты тынысалу кезінде альвеолалық желдетіліс біркелкі болады . Мысалы , " өлі " кеңістік ауасы 150 мл , ал минуттық тыныс 16 болса , " өлі " кеңістіктің желдетілісі ( ӨКЖ ) 150x16 = 2400 мл тең . Ал өжж ( өкпенің жалпы желдетілісі ) 8000 мл делік , онда альвеолалық желдетілісі бұдан " өлі " кеңістіктің желдетіліс мөлшеріндей кем болады , яғни 8000 мл -2400 мл = 5600 мл - ге тең. 9. Өкпе вентиляциясы. Өкпе мен тіндегі газ алмасу. Өкпеде газ алмасуға әсер ететін факторлар. Жауап: Өкпе мен ұлпадағы газ алмасуы. Адам орташа есеппен минутына 250 О2 қабылдап 250 мл СО2 газын сыртқы ортаға шығарып отырады. Өкпенің ауа көпіршіктерінің ( альвеола ) қабырғасы бір қабатты жазық кілегеймен қапталған, оның жан-жағынан өкпе капиллярлары және серпінді дәнекер ұлпаның талшықтары қоршап тұрады. Өкпенің көпіршіктерінде газдың алмасуы диффузиялық жолмен өтеді. Өкпедегі газ алмасуы өте күрделі құбылыс. Ол негізінен 3 фазадан тұрады. 1.Сыртқы тыныс алу. 2.Қанда газдардың тасмалдануы. 3.Ішкі тыныс алу. 10. Газдардың қан арқылы тасмалдануы. Артериялық және веналық газдардың мөлшері. Жауап:Қанның газдарды тасмалдауы. Қанның қызыл түйіршіктеріэритроциттердің құрамында темірі бар ерекше пигмент гемоглобиндер болады.Гемоглобиннің бір молекуласы оттегіні төрт молекуласын қосып алып оксигемоглобинге айналады. Оксигемоглобинге бай қан қоңыр қызғылттүстен, ашық қызыл түске енеді. Бұл артериялық қан. Өкпеден оттегіменқаныққан артерия қан тамыры ұлпаны оттегімен қоректендіреді. Эритроциттердің тек оттегін ғана емес, басқа газдарды да тасымалдау қасиеті бар.Ұлпаларда пайда болған көмір қышқыл газы плазмаға өтеді,одан эритроциттермен қосылып карбоксигемоглобин пайда болады. Көмір қышқылына бай вена қан тамыры өкпеге келгеннен кейін, қайтадан оттегіне қанығады. 11. Оксигемоглобиннің ыдырауы (диссоциациясы).Оксигемография. Жауап: Балалардағы оттегіне деген сұраныс ересектерге қарағанда едәуір жоғары. Сонымен, өмірдің бірінші жылындағы балаларда дене салмағының 1 кг үшін оттегінің қажеттілігі шамамен 8 мл / мин, ересектерде - 4,5 мл / мин құрайды. Балалардағы тыныс алудың үстірт табиғаты тыныс алудың жоғары жылдамдығымен, өкпенің көп бөлігінің қатысуымен өтеледі.Ұрықта және жаңа туған нәрестеде гемоглобин F басым болады, ол оттегіге жақындықты арттырады, сондықтан олардағы оксигемоглобиннің диссоциация қисығы солға және жоғарыға жылжиды. Жаңа туылған нәрестеде, ұрықтағы сияқты, эритроциттерде ересектермен салыстырғанда гемоглобиннің оттегімен қанықтырылуына әкелетін өте аз 2,3-дифосфоглицат (2,3-DPH) болады. Сонымен бірге ұрықта және жаңа туған нәрестеде тіндерге оттегі оңайырақ түседі. 12. Көмір қышқылы газының тасымалдануы. Көмірқышқыл газының қанығу қисығы, оның оттегінің парциалды қысымының өзгеруімен ығысуы. Жауап: Афинділік – гемоглобинге тартылатын оттегі және олар бір-біріне қосылғаннан кейін біз қанығу терминін қолданамыз және гемоглобин оттегімен қаныққан деп айтамыз. Оттегі гемоглобинді қанықтырады, онда оттегі деңгейі жоғары –, мысалы, өкпеде. —Диссоциация - бұл гемоглобиннен оттегінің тартылуы және осылайша ол қосылмайды және оттегін қажет ететін тінге еркін өтеді. Оттегінің деңгейі төмен болған кезде тіндердегі гемоглобиннен оттегі ажырайды, мысалы, жаттығу кезіндегі аяқ бұлшықеті. 1. Оттегінің парциалды қысымы оттегі мен гемоглобин диссоциациясының (бірін-бірі босату) немесе қанығуының (бір-біріне қосылуы) ең үлкен анықтаушы факторы болып табылады. 2. Оттегіні қажет ететін ұлпалар оны алады, ал оттегі мен гемоглобин ұлпалар оттегіні қажет етпейтін жерде байланысады. 3. Қисықты солға жылжыту –оттегі мен гемоглобин арасындағы жоғары жақындық рН жоғары, көмірқышқыл газының деңгейі төмен, температура төмен 4. Бор әсері: қисық сызықты оңға жылжыту –оттегі мен гемоглобин арасындағы төмен жақындық рН төмен, көмірқышқыл газының жоғары деңгейлері, жоғары температура, метаболикалық жанама өнімдердің жоғары деңгейлері (мысалы, DPG) 5. Түбірлік әсер:Көмірқышқыл газының жоғарылауы және рН төмендеуі тыныс алу пигментінің (гемоглобин) оттегін өткізу қабілетінің төмендеуі кезінде Бор эффектісін ғана емес, сонымен қатар тамыр әсерін тудырады. Бұл оттегін ерітіндіге шығаруы мүмкін және жүзу көпіршіктерін оттегімен толтыруда маңызды механизм болып табылады. Кейбір балықтарда, цефалоподтарда және шаян тәрізділерде кездеседі |