Навроцкая. Змест

• Название: Змест
• Анкор: Навроцкая
• Дата: 16.12.2021
• Размер: 468.23 Kb.
• Имя файла: belaruskaya_mova_kultura_maulennya.docx
• Тип: Документы; #305790
• страница: 14 из 24

4. Паняцце стылю і стылістыкі маўлення

4.1. Стылі беларускай мовы, іх характарыстыка

У залежнасці ад мэт і задач, якія ставяцца і вырашаюцца ў час маўленчай дзейнасці, адбываецца адбор разнастайных моўных сродкаў, утвараюцца своеасаблівыя разнавіднасці адзінай літаратурнай мовы – функцыянальныя стылі.

Тэрмін функцыянальны стыль падкрэслівае, што разнавіднасці літаратурнай мовы вылучаюцца на аснове той функцыі (а таксама ролі і мэты), якую выконвае мова ў кожным канкрэтным выпадку. Напрыклад, абмен навуковымі поглядамі, імкненне даказаць навізну і каштоўнасць навуковых ідэй рэалізуюцца ў навуковым стылі, выкрыццё пэўнай сацыяльнай праблемы адбываецца сродкамі публіцыстычнага стылю і г. д.

У залежнасці ад розных камунікацыйна-функцыянальных фактараў у беларускай літаратурнай мове вылучаюцца наступныя стылі: гутарковы (размоўны, размоўна-бытавы), публіцыстычны, навуковы, афіцыйна-справавы. Асобна падаецца мастацкі стыль, у якім могуць спалучацца элементы ўсіх стыляў, а часам нават і нелітаратурныя моўныя сродкі.

Стылі літаратурнай мовы часцей за ўсё супастаўляюцца на аснове аналізу іх лексічнага складу, бо менавіта ў лексіцы выяўляюцца найбольш істотныя адрозненні паміж імі.

Замацаванасць слоў за вызначаным функцыянальным стылем тлумачыцца тым, што ў лексічнае значэнне моўных адзінак, акрамя прадметна-лагічнага зместу, уваходзіць і эмацыйна-стылістычная афарбоўка. Напрыклад, калі правесці супастаўленне сінонімаў: твар – аблічча, недахоп – дэфіцыт, пераробка – пераўтварэнне, плакацца – наракаць, велізарны – гіганцкі, то няцяжка заўважыць, што гэтыя сінанімічныя словы адрозніваюцца не па сенсе, а сваёй стылістычнай афарбоўкай. Першыя словы кожнай пары ўжываюцца ў размоўна-бытавым, а другія – у навукова-папулярным, публіцыстычным, афіцыйна-справавым маўленні.

Мэты паведамлення, умовы, у якіх яно будзе адбывацца, прымушаюць моўцу выбіраць такую лексіку, якая з’ўляецца найбольш дзейснай, трапнай, выразнай, эфектыўнай для дасягнення пастаўленай мэты. Такім чынам, кожнаму стылю ўласціва свая сістэма моўных сродкаў. Напрыклад, такія словы, як функцыя, значымасць, гіпотэза ўласцівы мове навукі, сотка, маршрутка, электрычка, залікоўка – размоўнаму стылю, ніжэйпадпісаны, вышэйназваны, згодна з палажэннем – афіцыйна-справавому стылю, камюніке, нота пратэсту, светапогляд – публіцыстычнаму стылю.

Важна адзначыць, што межы функцыянальных стыляў рухомыя: элементы аднаго стылю могуць ужывацца ў іншым. Так, найменш пранікальным лічыцца афіцыйна-справавы стыль, а найбольш – мастацкі і публіцыстычны.

Больш падрабязна вызначальныя характарыстыкі функцыянальных стыляў апісаны ў табліцы.
Табліца 11. Функцыянальныя стылі беларускай літаратурнай мовы

Стыль	Сфера выкарыстання	Мэта камунікацыі	Стылёвыя рысы	Моўныя сродкі
Афіцыйна-справавы	канцылярская, юрыдычная, дыпламатычная сфера	даць дакладныя ўказанні, паведаміць інфармацыю, рэгуляваць афіцыйныя зносіны	стандартнасць, афіцыйнасць, дакладнасць, адсутнасць эмацыянальнасці, аб’ектыўнасць ацэнак	канцылярскія штампы, абстрактная лексіка, складаныя сказы
Навуковы	сфера навукі, тэхнікі, навучання	інфармацыйнае паведамленне, тлумачэнне з’яў, абгрунтаванне ідэй	аргументаванасць, дакладнасць, лагічнасць, аб'ектыўнасць,безэмацыянальнасць, абстрактнасць,	тэрміны, абстрактная лексіка, словы ў прамым значэнні, апавядальныя сказы
Публіцыстычны	сацыяльна-палітычная	інфармаваць, уздзейнічаць на грамадскую думку	агульназразумеласць, ацэначнасць, экспрэсіўнасць	грамадска-палітычная лексіка, метафары, рытарычныя пытанні, пабуджальныя сказы
Мастацкі	культурнае, духоўнае жыццё грамадства	эмацыянальна-вобразнае, эстэтычнае ўздзеянне,	вобразнасць, эмацыянальнасць, ацэначнасць, індывідуальнасць творчай манеры аўтара	вобразна-выяўленчыя сродкі
Гутарковы	бытавыя зносіны, сяброўскія, сямейныя стасункі	абмен думкамі, інфармацыяй	нязмушанасць, натуральнасць, ацэначнасць, эмацыянальнасць, адсутнасць строгай лагічнасці	бытавая лексіка, словы з ацэначным значэннем, жарганізмы

Варта адзначыць, што ва ўсіх стылях вылучаюцца падстылі, размежаванне якіх грунтуецца на дадатковых, характэрных для кожнага стылю фактарах.Так, напрыклад, разнавіднасці публіцыстычнага стылю звязаны са спецыфікай сродкаў масавай інфармацыі. У гэтым стылі можна вылучыць газетна-публіцыстычны, радыё- і тэлежурналісцкі, прамоўніцкі падстылі. Адметнасць навуковых стасункаў абумовіва вылучэнне ўласна навуковага, навукова-папулярнага і навукова-вучэбнага падстыляў¹¹. У афіцыйна-справавым стылі склаліся падстылі ў залежнасці ад прызначэння тэкстаў: уласна заканадаўчы (юрыдычны), дыпламатычны і канцылярскі. Асаблівасці гутарковага стылю шмат у чым залежаць ад умоў камунікацыі – афіцыйнай (размоўна-афіцыйны падстыль) і неафіцыйнай (размоўна-бытавы падстыль).