3, 8, 13 клиникасы. Эндокринді жйеден Препарат аты,бояуы Гипофиз. Гематоксилин. Эозин
 Скачать 5.41 Mb.
|
|
Эндокринді жүйеден: 1. Препарат аты,бояуы: Гипофиз. Гематоксилин.Эозин  2. Зерттелетін Объект: 1 –алдыңғы бөлігі 2-гипофиз саңылауы 3- ортаңғы бөлігі 4- артқы бөлігі 5- ортаңғы бөлігінің псевдофолликулдары 3. Сипаттама: Препаратта гипофиз көрсетілген. Гипофиз ұрықтың 4-5 аптасында эктодерма мен нейрогипофиздің өсіндісінен дамиды.Оның сырты –талшықты капсуламен қапталған, үш бөлікке бөлінеді: алдыңғы, ортаңғы, артқы Алдыңғы бөлігі, аденогипофиз – аралық, туберальды бөліктен және өзектен тұрады.Құрамындағы аденоциттерді боялуына байланысты: хромофильді және хромофобты дек екіге бөлінеді. - Хромофобты эндокриноциттер – аденогипофиздің орталық бөлігінде орналасқан, олардың түйіршіктері болмайтындықтан,цитоплазмасы нашар боялатын жасушалары бар. -Хромофильді – аденогипофиздің шеткі бөлігінде орналасқан,ерекшелігі бірнеше түйіршіктері болады. Хромофильді эндокриноциттер –базофильді және ацидофильді деп екіге бөлеміз. Базофильді эритроциттер –өте ірі, 4-10% алады,цитоплазмасындағы түйіршіктер негіздік бояулармен жақсы боялады,себебі құрамында гликопротеидтері бар.Базофильді аденоциттердің екі түрі бар.Олар, біріншісі –ядросы дөңгелек(сопақша),цитоплазмасындағы Гольджи жиынтығы ядро маңында сақина түрінде орналасады. Бұлардан – гонадотропты эндокриноциттер бөлінеді,яғни жыныс бездеріне әсер ететін гормондар. Солардың біреуі фолликулалардың пісіп-жетілуіне әсер ететін фоллитропин және сары дененің дамуына әсер ететін –лютропин. Екінші түрі- цитоплазмасындағы түйіршіктері жақсы боялған, гликопротеидтері аз. Бұлардың синтездейтін негізгі гормоны- қалқанша безіне әсер ететін тиротропин. Ацидофильді эндокриноциттер – мөлшері кішкентай, барлық адепоциттердің 30-35% құрайды. Олар 2-ге бөлінеді: соматропты эндокриноциттер –соматропин(өсу) гормонын бөледі және маммотропты – пролактин гормонын (лактация) бөледі. Ортаңғы бөлігі – аденогипофизге жанаса орналасқан. Бұл бөлікте меланотропин, липотропин гормондары синтезделеді. Меланотропин –меланосомадан меланин пигментінің түзілуін стимулдейтін гормон. Липотропин –май тініндегі адепоциттерде жүретін липолиз процессесін активтендіреді. Артқы бөлігі, нейрогипофиз – өсінділі питуициттерден тұрады. Олар гормон бөлмейді, гипоталамустан бөлінген вазопрессин, окситоцин гормондарын шеткі бездермен байланыстырады. 4 .Қызметі: Эндокринді қызмет – Алдыңғы бөліктен: ФСГ - фолликулалардың пісіп-жетілуін белсендендіреді. ЛГ – сары дененің өсуін ТТГ – қалқанша безінің жұмысына әсер етеді. Ортаңғы бөліктен: Меланотропин –меланосомадан меланин пигментінің түзілуін стимулдейтін гормон. Липотропин –май тініндегі адепоциттерде жүретін липолиз процессесін активтендіреді. Соңғы бөліктен: Гипоталамустан бөлінген окситоцин,вазопрессин гормондарын шеткі мүшелермен байланыстырады. 2. Гипофиз. Маллори әдісі бойынша 2. Зерттелетін объект: 1- базофильді аденоциттер 2- ацидофильді аденоциттер 3- - хромофобты аденоциттер 4- гемокапилляр 3. Қалқанша без.Гематоксилин-эозин  2. Зерттелетін Объект: 1 –алдыңғы бөлігі 2-гипофиз саңылауы 3- ортаңғы бөлігі 4- артқы бөлігі 5- ортаңғы бөлігінің псевдофолликулдары 3. Сипаттама: Препаратта қалқанша безі көрсетілген. Сырты –талшықты дәнекер тінді капсумен қапталған.Бездегі бөліктерде фолликулалар орналасқан.Олар шар тәрізді іші қуыс қапшықтар.Оның базальды мембранамен байланысқан жерінде тироциттер болады. Тироциттер пішіні куб тәрізді, ядросы шар тәрізді келген жасушалар. Оның көлемі қалқанша безінің функционалды жағдайына байланысты өзгеріп отырады.Мысалы гипер функциясы кезінде призма тәрізді, гипофункциясы кезінде –жалпақ, коллоид ерітіндісі- қою болады. Қалқанша безінің секреторлы қызметі былай жүзеге асады. 3 фаза: Гормонға керек затты жинақтау Гормон түзу Секрет бөлу Ең алдымен, қаннан микробүрлер арқылы қажетті заттар(амин қышқылдары, АТФ, иондар,т.б) сіңіріледі. Бұл заттар ЭПТ-ға түседі, одан полипептидті тізбек тироглобулин гормоны түзіледі.Бұл гормон Гольджи жиынтығына барып, модификацияға ұшырайды және тироциттің секреторлы везикулаларына айналады.Сол арқылы тироглобулин бір атомды иодпен байланысып, моноиойдтирозин, төрт атомды иодпен байланысса, тетраиодтирозинге айналады. Сөйтіп тироциттің іші секретке толып,ісінеді де псевдоподиялары пайда болады.Олар коллоидтан фагоцитозды жолмен секретті сорады.Ол секрет протеолиттік ферменттердің көмегімен тиреодты гормонға айналады да, тироциттің базальды полюсінен қанға бөлініп шығады. Осы қалқан безіндегі фолликулаларды қабырғаларында, немесе паренхимасында К клеткалары орналасады. Бұлардан кальцитонин гормоны бөлінеді.Қызметі: қандағы каьций мөлшерін азайтады. 4. Қызметі: Эндокринді қызмет: Трийодтиронин Т3 Қанға Т3 шыққаннан кейін олар қандағы арнайы транспорт ақуыздарымен қосылады және осы формада (белсенді емес) тағайындалған жерге жеткізіледі (қалқанша безінің гормонына сезімтал тіндер мен жасушалар). T3 T4-ке қарағанда 4-5 есе белсенді, сонымен қатар, ол ақуыздарды тасымалдаушымен нашар байланысады, бұл оның әсерін күшейтеді. Ол өз кезегінде: Тіндердің оттегіні тұтыну жылдамдығын, ақуыз синтезін ынталандырады, липолизді, катоболизм жылдамдығын жоғарылатады, глюконеогенез және гликогенолизді ынталандырады (бұл глюкозаның қандағы концентрациясын жоғарылатады), инсулин мен өсу гормонының әсерін күшейтеді. Еркін трииодтиронин сүйектің өсуіне, А дәрумені синтезіне және ішекте В12 витаминінің сіңуіне қатысады, ішектің қозғалтқыш жұмысын, жыныстық гормондардың синтезін ынталандырады және ол балаларға өсу үшін және орталық жүйке жүйесінің дамуына қажет. Тетрайодтиронин (тироксиин) T4 Тироксин - бұл қалқанша безінің негізгі гормоны, ол фолликулярлық жасушалардан бөлініп, ағзадан қан ағымымен өтеді. Тетраиодтиронин - биологиялық белсенді емес гормон: тіндерге және мүшелерге (бауырға, бүйректерге) түскен кезде ғана Т4 тасымалдаушы ақуыздан бөлініп шығады, содан кейін гормонның ағзаға әсері байқалады. T4 организмдегі көптеген процестерге әсер етеді: • Метаболизмді анықтайды; • Мидың дамуына жауап береді; • Жүректің жұмысын реттеуге қатысады; • Сүйек тіндері мен бұлшықет аппараттарындағы процестерге әсер етеді. Кейбір спортшылар тироксинді салмақ жоғалту үшін пайдаланады: T4 метаболизмді жылдамдатады, жылу мен жүрек соғу жылдамдығын жоғарылату арқылы калория тұтынуды жоғарылатады. Әрине, салмақ жоғалтуға қатысты бұл тәсіл дұрыс емес, бірақ тетраиодтирониннің ағзаға әсер ету мысалын сәтті сипаттайды. Кальцитонин Кальцитонин организмдегі фосфор-кальций алмасуының реттелуіне, сондай-ақ остеокласттар мен остеобласттар белсенділігінің тепе-теңдігіне қатысады. Тиреокальцитонин кальций мен фосфаттың остеобласттармен сіңуін жоғарылату арқылы қан плазмасындағы кальций мен фосфаттың (паратгормон гормонының антагонисті) құрамын төмендетеді. Бұл сонымен қатар остеобласттардың көбеюін және функционалды белсенділігін ынталандырады. Сонымен қатар, тирокальцитонин остеокласттардың көбеюін және функционалды белсенділігін және сүйектердің резорбция процестерін тежейді. Клиникасы: Қалқанша безінің аурулары көбінесе әртүрлі, ерекше емес симптоматологияға ие және шығу тегі басқа. Оларға: гипотиреоз (тиреоидты гормондардың синтезінің төмендеуі), гипертиреоз (секреция функциясының жоғарылауынан туындаған синдром), қалқанша безде струма (зоб) және түйіндер, сондай-ақ тиреоидит, Хашимото зобы сияқты аутоиммунды аурулардың өткір немесе созылмалы түрлері, Базедов ауруы (аутоиммунды гипертиреоз) жатады. Гипертиреоз, әсіресе Базед ауруы немесе табиғаты басқаша тиреотоксикоз кезіндегі патологияның мынадай өзіне тән белгілері байқалады. Без көлемінің ұлғаюы (зоб), тахикардия (жүрек соғуы жиілену), көздің шарасынан шығуы (экзофтальм), зат алмасудың елеулі Жоғарылауы және осымен байланысты организмнің көптеген вегетативтік кызметтерінің бұзылуы. Организмнің жүдеуі байқалады. Кретинизм (бала кезінде дамыса) және микседема (көбінесе операциядан кейінгі гипотиреоз кезінде, ол кейде үлкен адамдарда қалқанша безінің тінін көп мөлшерде алып тастауынан болады) гипотиреозды айқын көрсетеді. Кретинизм кезінде ақылой және дененің дамуы күрт төмендеп, психикалық әсерленіс баяулайды. Ауру балалардың бойы кішкентай, тілі ұлғайған, беті ісік, тәбеті төмен, теріcі кұрғақ болады. Оларда сүйек тінінің дамуы баяу, оның ҫалдарынан еңбегі қатпайды және тістерінің шығуы уақытынан көп кешігеді. Қалқанша бездің қызметінің бұзылысына психологиялық және эмоциялық стресс, генетика және басқа да факторлар алып келеді. Оларға: • психологиялық және эмоционалдық стресс; • дұрыс емес диета, витаминдер мен минералдардың қажетті мөлшерінің болмауы; • экология; • созылмалы аурулардың болуы; • тұқым қуалаушылық; • ағзадағы йодтың жетіспеушілігі. 4. Қалқанша маңы безі. Гематоксилин-эозин  2. Зерттелетін объект: 1- май жасушалары 2- қан тамыры 3- бөлікшелер 4- бөлікше аралық дәнекер тіні Сипаттама: Препаратта қалқанша маңы безі көрсетілген.Ол қалқанша безінің артқы жағында орналасқан жұп без.Сырты –дәнекер тінді капсуламен қапталған.Эндокриноциттері – паратироцит деп аталады.Гормоны-паратгормон.Паратироциттің 2түрі бар: негізгі,оксифильді.Негізгі паратироциттер – пішіні көп бұрышты,бос рибосомалары көп кездесетіндіктен,цитоплазмасы базофильді боялады. Оксифильді паратироциттер – ірі, аз кездеседі,цитоплазмасы оксифильді боялады,Гольджи жиынтығы аз. Бұл бездің қызметі қанда кальций мөлшері төмендеген кезде артады, кальций мөлшері жоғарылаған кезде төмендейді. Дамуы –ұрықтың үшінші және төртінші жұп жұтқыншақ пен ішек қалташығының эпителийінен қалыптасады. Қызметі: Паратирин гормоны қандағы кальций деңгейін көбейтіп, фосфор мөлшерін азайтады. Теріде түзілетін Д витаминінің алмасуына қатысады. 5. Бүйрек үсті безі.Қыртыстың шоғырлы,торлы аймақтары,боз заты Гематоксилин-эозин  Зерттелетін объект: 1-шоғырлы аймақ 2-торлы аймақ 3-боз зат Сипаттама: Препаратта бүйрек үсті безі көрсетілген. Ол шығу тегі әр түрлі паренхиматозды жұп мүше. Сырты дәнекер тінді капсуламен қапталған,екі бөлігін ажыратамыз:қыртысты(шетінде) және бозды(ортасында). Қыртысты бөлігін 3 аймаққа жіктейміз:шумақты,шоғырлы,торлы.Олар бір –бірімен борпылдақ дәнекер тіні арқылы шектелген.Бұл қабаттардың бір-бірімен айырмашылығы: Эпителиоциттерінің орналасуы Синтездейтін гормондарының әртүрлілігі Нейрогуморальды реттелуі Ұқсастығы: 3 аймақта да тегіс ЭПТ жақсы дамыған. Шумақты аймағы(15%) эндокриноциттері дөңгелек шумақ түзіп орналасады.Олардың цитоплазмасында митохондрия,түйіршікті ЭПТ, рибосомалары болады. Негізгі гормоны – альдостерон(минералокортикоидты гормон) Альдостеронның басты қызметі – минералдардың организмдегі алмасуы,яғни натрий ,хлор иондарының сіңірілуін(реабсорбциясы) және калий,сутегі бөліннніп шығуын(экскрециясын) жылдамдату.Бұл қабаттың астында аз маманданған клеткалар бар,олар регенерацияға қатысады. Шоғырлы аймағы –ең қалың бөлігі,өйткені эндокриноциттері ірі, пішіні куб,призма тәрізді. Цитоплазмасындағы ерекшелігі(басқа аймаққа қарағанда)май қосындыларының болуы.Негізгі синтездейтін гормондары –кортикостероидты гормондар(глюкокортикостероидтар- кортикостерон,кортизон, гидрокортизон). Бұл гормондардың стимуляторы – аденогипофизден бөлінетін – аденокортикотропты гормон. Торлы қабатының жасушалары-аденокортикоциттер майда,пішіні куб тәрізді немесе полиганальды.Аденокортикоциттердің цитоплазмасы – күңгірт түсті боялады,себебі ол жерде бос рибосомалар көп,Гольджи аппараты жақсы дамыған. Бездің боз заты- торлы аймақтан, эндокриноциттерінің ірілігімен, базофильды болуымен және синусоидты қапиллярлар мен ірі веналардың болуымен ерекшеленеді. Боз затының ашық клеткалары –адреналинді,ал күңгірт клеткалар- норадреналинді және биогенді аминдерді(энкефалин,хромофин) синтездейді. Бұл айтылған гормондар катехоламиндерге(нейромедиатор,нейропептид) жатады.Олар тирозиннің туындылары,симпатикалық нерв арқылы нервтенеді.Қызметі: 1) Гликогенді ыдырау процесін тездетеді,бұлшық ет пен бауырдағы мөлшерін азайтады,бір сөзбен инсулиннің антагонисі 2) Қажу кезінде қаңқа бұлшық етінің жұмысын жоғарылатады. 3) Ішек пен асқазан перистальтикасын төмендетеді,т.б Қызметі: Эндокринді қызмет: 1) Минералокортикоидтар натрий және хлор иондарының бүрек түтіктерінде қайта сіңіуін кушейтеді, сондықтан олардың қандаңы, лифадағы және үлпалардағы сүйықтықтарда мөлшері көбееді, калий иондарының сыртқа шыңарылуын кұшейтеді, минералокортикоидтардың жетіспеушілігі организмде су –түз алмасуының бұзылуына әкеледі 2) Гликокортикоидтар Зат алмасудың барлық түріне қатысады. ГКС-дың Майдың алмасуы әсерінен тіндегі липолиз артады,яғни май ыдырап,қышқылдары бауырға өтеді. ГКС көмірсулар алмасуына да әсер етеді.Олар бауырдағы глюконеогенезді күшейтеді,сондықтан гипергликемия,тіпті глюкозурия пайда болуы мүмкін. 3) Андрогенстероидтар Бала шақта жыныс мүшелерінің дамуын қамтамасыз етеді, Қарт адамдарда жыныс гормондарының көзі болып табылады. 6. Бүйрекүсті безі.Қыртыстың шоғырлы және шумақты аймақтары. Азокармин  Зерттелетін объект: 1- капсула 2-шумақты аймақ 3- шоғырлы аймақ 4- қыртысты заттағы жасуша тізбектерінің арасындағы дәнекер тіні 7. Миелинді нервтің көлденең кеісндісі. Осмиймен импрегнацияланған.  Зерттелетін объект: 1-периневрий 2-эндоневрий 3-қан тамырлары 4-миелинді нерв талшықтарының көлденең кесіндісі Препаратта миелинді нервтің көлденең кесіндісі берілген. Әр нерв талшығының арасында борпылдақ дәнекер тінінен тұратын – эндоневрий,ал нерв талшықтарының шоғырын-периневрий қоршайды.Жалпылама нерв бағандарын эпиневрий тыстап жатады.Олардың арасында қоректік зат жеткізетін қан тамырлары бар.Қосымша дәнекер тінінің жасушалары фибробласттар, макрофагтар, май жасушалары болады.Препаратта қара түсті миелинді талшықтар,ақ түсті –біліктік цилиндр. Миелинді нерв талшықтары жуан, диаметрі 1-2 мкм, бір ғана біліктік цилиндрі болатын нер талшықтары. Оның сыртын нейролеммоцит қоршайды. Миелинді қабығының құрамында липидтер болғандықтан, осмий қышқылымен өңдегенде қара түске енеді. Миелинді талшықтардың ерекшелігі –Ранвье ұзілісінің болуы.Ол талшықтың қабығы жоқ жері. Бұл жерде натрий калий насостары болады. Сол үшінде миелинді талшықтарды импульс сальтаторлы,секірмелі түрде тез өтеді. Секундына 5-120 м жол жүреді. Қызметі: импульс өткізу
|
