МЕМЛЕКЕТ. 1. Адам капиталына салынан инвестицияларды теориялы негіздері
 Скачать 0.62 Mb.
|
Білім беру саласы Адамның экономикалық күштеріТұтынушылық күштері (ұдайы өндіріс мақсаттары мен стимулдары) Өндіргіш күштері (ұдайы өндіріс мақсаттарына жету құралдары)  Адам капиталы тиімділік экономикалық әлеуметтік    Экономикалық өсу Қоғамдық әл-ауқаттылық Экономикалық өркендеу Адам капиталының ұдайы өндірілуі Кәсіптік біліктілік (білім деңгейі, дағды, іскерлік, мобильділік) Экстрафункционалды біліктілік (жауапкершілік, тіл табысу, т.с.с). Сурет 2. Адам капиталының тиімділігі Парасатты біліми адам капиталы көбіне қоғамның ғылыми – біліми институттар жүйесіне салым салу арқылы қалыптасады да, екі ұдай үрдісті: жаңа білімдер мен ақпарат ағындарын нысаналы түрде өндіруде және еңбек субъек тісінің жеке адам, ұжым, коғам деңгейіндегі парасатты – біліми қасиеттерін нысаналы түрде дамытуды қамтиды. Сонымен, адам капиталы ұғымы әртүрлі теориялық тұрғыдан зерттелгеңмен, көптеген авторлар іс жүзінде оны элеуметтік өңтайлы, экономикалық қажетті білімдердің, сапалардың жиынтығымен байланыстырады. Бұл ретте адам капиталы экономикалық мағынасында қарастырылған. Адам капталы категориясы саяси экономика тұрғысында, постиндустриалдық, коғамда заттай капитал иелерінің адам бойындағы сапалық параметрлеріне қатынасын көрсетеді. ТМД мемлекеттеріндегі өтпелі кезең уақыты бойынша өркениетті елдердегі постиндустриалдық трансформация процесімен сәйкес келеді, демек әлемдегі орын алып отырған процесстерді тек тиімді шаруашылық жүргізу шарттарынык түбегейлі өзгересі ғана емес, қазіргі өркениеттің жаңа объективті даму бағдары ретінде түсінсек, өркениетті елдер көшінен артта қалмалу үшін, рыноктық қатынастарды дамытуымызбен қатар ақпарат қоғамының алгоритміне ұмтылу қажет. Мұндай қабілеттілік тікелей адам бойында оның дамуы мен жетілуін қамтамасыз ететін экономикалық және әлеуметтік іс-әрекеттердің түрлерінде қаланған. Білім беру қоғамдық ақыл-парасаттың ұдайы өндірудің кадрларды дайындау және қайта дайындаудың, жаңа білім алу мен таратылуының негізгі жүйесе болып табылады [22]. Қазіргі таңда білім беру саласы оқыту жүйесіне жинақталатын, толық қарым-қатынас кешенің көрсететін халық шаруашылығының жеке саласына негізделген. Экономикада білім беруді келесідей топтарға бөлуге болады: экономиканы мектепке дейінгі балалық мекеме, экономиканы орта білім беру, экономиканы жоғары мектептер және т.б. Білім беру екі негізгі қызметті атқарады: жеке тұлғаның дамуы (кең мағынада, әлеуметтік және адамгершілік дамуы) және экономикалық (білікті жұмыс күшін қайта өндіру). Білім беру мекемелер жүйесінің дамуына ресурстарды болу кезінде ең тиімдісі - адам капиталына инвестициялар болу керек. Қазақстанда білім беру аумағында сауатсыздық проблемаларды қараған: 20-жылдары жалпы ортақ бастапқы, жалпы ортақ жылдық және сегіз жылдық, сонымен қатар 70-жылдары – орта білім беру. Қазіргі таңда Қазақстан тәуелсіздігін алғаннан бері, оның экономикасы нарықтық қатынастарға өтуіне байланысты және әлемдік білім беру кеңістігімен бірігуіне шарттардың пайда болуына байланысты білім беру жүйесінде түбегейлі өзгерістер болып жатыр. Білім беру жүйесінің жаңартылуына Қазақстан Республикасының Конституциясының 30-бабы негіз болып отыр, соған сәйкес мемлекеттік білім беру мекемелеінде азаматтарға ақысыз орта білім беруіне кепілдік береді. Толық емес орта білім беру міндетті түрде болады. Сонымен қатар, Қазақстан азаматы конкурс негізінде мемлекеттік білім беру мекемелерінен ақысыз жоғары білім алуына құқығы бар. Республикада еңбек ресурстарын дайындалу үш кәсіптік деңгейлерге жіктеледі, сәйкесенше олар университеттермен (институтармен), колледждермен, кәсіптік-техникалық мектептермен қамтамасыздандырылады. Жалпы орташа білім беру негізгі үздіксіз, білім беру болып табылады және оның жағдайы барлық білім беру мекемелерінің қызметіне әсерін тигізеді. Кәсіптік-техникалық мектептер бұрынғы кәсіптік-техникалық училищелер базасында негізделген және ол ортақ білім беру жүйесінің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Қазіргі таңда республикамызда 126 мың қатысушыларымен 338 кәсіптік-техникалық мектептер жұмыс істейді. Оларға кадрларды нақты мамандық бойынша дайындау кезіндегі аумақтын ерекшеліктерді ескеретін жаңа оқу жоспрлары бекітілген. Бұл оқу жоспарларында өндірістік оқыту және тәжірибе 30-45% үлесін құрайды [26, 75]. Нарықтық экономиканың талап ету есебінен мамандық тізбелері қайта қаралып бекітілген. Осы тізбекте түлектер меншікті ісіне ашуға мүмкіндік алатын мамандық дайындықтар ашылып, оқытуда. Жоғарғы білім беру. 1999 жылы жоғарғы білім беру деңгейін қос сатылы бөлімдерді бакалавриат және магистратураны заңды түрде бекіткен. Шетел экономикалық әдебиеттерінде жоғарғы білім берудің рөліне әртүрлі төрт принциптік көзқарасты сипаттайд: 1. Білім беру кезінде студенттер кейін қызметтерінде қолданатын арнайы білімдер мен кәсіптік машықтарды алады. 2. Жоғарғы білім беру біліммен арнайы кәсіптік машықтарды оқыту болып табылмайды, ол студенттерге іргелі интеллектуалды ахуал мендайындықты қамтамасыз етеді, солар арқылы өмірлерінде кездесетін жұмыстарды арнайы кәсіптік мамандықтармен, білімімен тез және оңай шеше алады. Осы үлгіге сәйкесінше жоғарғы білім алуда нақты не оқытылатыны маңызды емес. Бастысы, білім интеллектуалды құралдармен түлекті қамтамасыз ету мақсаты, кәсіптік білімге және өмірде, жұмыста көтерілуінде өзгермелі талаптарға оңай бейімделуіне, тез үйренуіне мүмкіндік болып табылады. 3. Жоғарғы білім беру арнайы кәсіптік біліммен, кең интеллектуалды дайындықпен қамтамасыз етпейді. Ол техникалық, ғылыми, кәсіптік-әкімшілікке қажет негізгі интеллектуалды сапалықтарын иемденетін жастарды іріктеуінде қорытынды сатысы болып табылады. 4. Кез келген жоғарғы білім беру мен келесі жұмыстар арасындағыбайланыс кездейсоқ болып табылады және ол қайта қаралмайды. Осы көзқараска сәйкесінше Батыс Европада атақты білім беру теоретикерінің ойынша, жоғарғы білім берудің мақсаты әр индивидтің тұлғалық дамуы жұмыстарына қатынасыне пайдалы, не зиянды болып келеді. Осы концепцияға сай, мінсіз жоғарғы оқу орындарында сынақтар, дипломдар, деңгейлер болмауы керек. Адам не оқығасы келсе, соны оқиды. Бұрында Қазақстан және орталық басқару елдері негізінен бірінше принципті ұстанған, алайда тәжірибеде үшіншінің элементтерін көруге болады. Көп деңгейі әлеуметтік қажеттілікті қанағаттандыруға бағытталған елдер екінші үлгіні артық көреді. Қазақстан қоғамының трансформациясы жағдайында мемлекет алдында Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін қалыптастыру өзекті мәселесі пайда болды. Бұл мәселені қарастыруда Қазақстан республикасының жоғары білім беру жүйесін реформалау үрдісін зерттеу керек. Бұл жерде өтпелі кезеңді басынан өткізіп жатқан елдер үшін білім жүйесін реформалау жаңа құбылыс болып табылмайтындығын атап кету қажет. Мұндай реформалар білім жүйесінің жақсаруын, даму динамикасын, эволюциясын көрсетеді және әрдайым болып тұрады. Қазіргі Қазақстанда жоғары білім мәселесі-экономикалық жағдайға тікелей байланысты. Бірақ, біздің ойымызша, бұл мәселені шешуде тек қаржылық-экономикалық жағдайға ғана сүйенуге болмайды. Білімді реформалауға кешенді түрде қарап, әлеуметтік, экономикалық және мәдени факторларды да ескеру керек. Әрбір әлеуметтік институт, соның ішінде білім беру жүйесі қалыптасқан жағдайларға бейімделуі тиіс, өткені ол оның өмір сүруіне қажетті шарт болып табылады. Біздің еліміздегі білім беру жүйесінің реформасы басқа да өтпелі мемлекеттердегідей “жоғарыдан” жүргізілді. Қазіргі кездегі жоғары білім жүйесінің даму теңденциясын былай суреттеуге болады: Біріншіден, ол Қазақстан Республикасы ҚСРО құрамында болған кездегі жүйелік әлеуметіне сүйенеді; Екіншіден, нарықтық экономиканың талаптарына және шарттарына сәйкес өзеріп отырады; Үшіншіден, білім саласында жаңа оқу құралдарын қалыптастырудың блсенді үрдісі жүріп жатыр Төртіншіден, білімнің экономикалық фундамент өзгеруде Бесіншіден, мемлекеттік емес оқу орындары көбейгендіктен, мемлекет білім сапасына бақылау мен оқу-ағарту бағдарламаларның басым бағыттарын қалыптастырумен шұғылданады. Қазақстан Республикасы ЮНЕСКО-ға мүше болып қабылданғалы бері (1992 жыл) біз үшін халықаралық ынтымақтастық толыққанды мәселегі айналды. Дәстүрлі формалармен қатар, бұл жерде жаңа перспективалар ашылды. Бұл халықаралықоқу-ағарту жобаларына қатысу мүмкіндігі, тараптарды оқу-ағарту саласында қызықтыратын кең спектрлі мәселелер бойынша кеңестер өткізужәне ғылыми, педагогикалық технология алмасуларынжүзеге асыру, т.с.с. іс-шаралар. Осы ақиқаттарды ескеру отырып, бізге осы әлімгежас оқушы ретінде емес,ортақ процесске қызыға қатысушы ретінде кіргізетін бөлім құру керек [22]. Бұндай бөлімнің бірінші қадамы ретінде халықаралық келісімшарттардың талап көніл қою-қажет. Бұл іс-шара біздің оқу ағарту үйемізді әлемдік стандартпен салыстыра отырып, дамытуға және сараптауға мүмкіндік береді. Екінші қадамы ретінде екі жақтық клісімдердің шарттарын тең құқықты негізде жүзеге асырып, Қазақстан Республикасының азаматтарына тиімді болатындай келісімдерге отыру керек. Американдық жоғары білім беру жүйесінің ерекшелігі: жоғары оқу орындарының едәуір еркіндігі және автономиялылығы. Ал мұндай менталитет Қазақстан сияқты дәстүрлі қоғамда қалай көрініс табады? Білім беруде әлемдік стандарттың ұлттық санаға ықпалы қалай болады? Мәселен, ұлттық патриотизмге, ұлттық этикалық санаға, жеке тұлғаның өзіне өзінің тең келу мәселесіне, ұлттық мифтік санаға, ұлттық идентификация мәселесіне ықпалы қандай болмақ дейтін әртүрлі сұрақтар туындайды. Болон Декларациясы, әлемдік бірыңғай білім беру кеңістігін қалыптастыру үрдісі бүгінгі глобализация феноменінің құрамдас бөлігі, оның іске асырылу формасы десек болады. осы тұрғыдан алғанда, жоғарыда көрсетілгендей, білім берудегі бұл инновацияның түбірлі мәні мен сипатын әмбебап нарықтық-экономикалық рационализм, ал ол тікелей өндіріс қажеттілігі мен пайда іздеу мүддесімен байланысты болатынын мемлекет жасырмайды. Осының өзін методологиялық тұрғыдан пайымдайтын болсақ, кредиттік жүйенің идеологиялық мәндік болмысын білдірмек. Неоклассик-экономист А.Маршаллдың пікірінше табиғат қайтарымы төмендеу тенденциясында болса, адам осы қайтарымды арттыру тенденциясына ие. «Білім біз үшін өндірістің ең қуатты қозғаушысы, табиғатты бағындырып, оның күштерін қажеттілігімізді қанағаттандыруға, пайдалануға мүмкіндік береді». Адамның сапалық параметрлерін қалыптастырушы және жетілдіруші рухани өндірістің маңызды салаларының бірі-білім беру саласы. Білім беру бір жағынан, тұтас ұлттың интеллектуалды потенциалының дамуы және тереңдеуінің факторы болса, екінші жағынан-адам мүмкіндіктерінің барынша жүзеге асуының іргелі алғышарты. Білім беру экономикалық өсудің маңызды факторы, әлеуметтік теңсіздікті жеңілдетудің және жұмыссыздыққа қарсы құрал ретінде қарастырыла басталды. Әсіресе білімі және біліктілігі жоғары адам прогрессивті қоғамдық өзгерістердің көзі және қуатты қозғаушы күші ретіндегі өзекті мәселеге айналды. Қазақстанда халықаралық нормаларға сәйкес келетін заңдылық-шығармашылық қызметтің бастамасы 1990-шы жылдардың басына келеді. Бірақ бізге ғана емес, бүкіл әлемге тән интеллектуады қызметтің ерекшеліктерін ойластыру мен соған сәйкес келетін заңдылық базаға байланысты шешілмеген көптеген мәселелер бар. Осы ерекшеліктердің кейбіреуін атап өтелік. Меншіктің объектісі ретіндегі интеллектуалды капиталдың басқа меншік объектілерімен салыстырғанда тиімді артықшылықтары бар. Ол физикалық жағынан өз иесінен ажыратылмайды. Мысалы, білім оны сатқаннан кейін де оны өндірушіде сақталады, ал ол жөніндегі ақпаратты нарыққа шексіз рет шығаруға болады. Оның үстіне білім тұтынған сайын ол тез қарқынмен толығады және сапалы бола түседі. Жоғары білімді адамдардың табыстарының бірнеше есеге артықтығы (шет елдердегі) бұл тезистің пайдасына қосылған салмақты үлес болып табылады. Интеллектуалды капиталдың тағы бір ерекшелігі – ол иесінің саналы қызметі мен оның мүдделілігінен тыс өндіріледі және тиімді қолданыла алады. Тек білім, тәжірибе және адамның басқа да қасиеттері жөніндегі ақпарат қана нақты түрде оның иесінен ажыратылып тауар ретінде сатыла алады. Бұл ақпарат жинақталған білім мен сатып алушының ақпаратымен сәйкес, ал сатушы оны пайдалана алатындай жағдайда болуы керек. Бұдан білім жөнінднгі деректердің ең сенімді көзі оның иесі боуы қажет деген тұжырым шығады. Сондықтан да өнеркәсіптік шпионаж негізінен бұл білім туралы деректерді алуға емес, білім иелерін өздеріне тарту, шантаж жасау және басқа тәсілдермен қаратып алуға бағытталады. Білім, технология мен техниканың прогресі, еңбек өнімділігінің өсуі, өндірістегі механизация мен автоматтандыру процесінің адамның физикалық күшін өндірістен ығыстыруымен, энергияның жаңа көздерін игерумен, білімнің артуы және жұмыскерлердің мамандық пен арнайы білім, тәжірибесінің маңыздылығының көтерілуі, қоғамның әлеуметтік құрылымының өзгеруі қоғамның әлеуметтік-таптық мәнінің жойылуына алып келді. Отандық экономикалық әдебиетте бұл түсінікке мағынасы жағынан жалпы білімдік және ғылыми әлует түсінігі неғұрлым жақынырақ келеді. Білімдік әлеует табиғат және қоғам туралы базалық білім мен түсініктердің жиынтығы болып табылады. Мұндай білімді тарату және оны өсіп келе жатқан ұрпаққа беру қоғам дамуының қажетті шарты, ол экономикалықтан басқа көптеген әлеуметтік қызметтерді атқарады. Жалпы білімнің қызметтерінің бірі мамандық пен кәсіп алу болып табылады. Жалпы дайындық адам қызметінің барлық саласындада қайтарымдылық әкелуге қабілетті, сондықтан да ол экономикалық қызметтің барлық субъектілері үшін қызықты. Білімідірек тұлғалардың еңбегі (ең құрығанда дамыған елдерде) жоғарырақ төленетіндігі мәлім және де табыстардағы айырмашылықтың 60% жуығы әр түлі білім деңгейімен түсіндіріледі. Ғылыми әлеует, оның қолданбалы мәні технология мен өнімдерді жетілдіруде болып табылатын, табиғат пен қоғам туралы фундаменталды білім жүйесін береді. ҒТП қатысты ғылымды қоғамның негізгі өндіргіш күші ретінде бұрыннан айтылып келеді және осы тұрғыдан алғанда ол капиталдың жалпы құрылымының элементі екендігі белгілі. Ғылыми білім мен зерттеулер фирмаларға тікелей қайтарымдылықты оларға салынған инвестициялар әкеледі деп есептелінеді. Қолданбалы зерттеулер үшін негіз жасайтын фундаменталдық зерттеулер тікелей тиімділік әкелмейді, сондықтан да оларды мемлекет өндіретін және бақылайтын қоғамдық игіліктерге жатқызу қабылданған. Әлемдік шаруашылық прогресі бүгінде ең алдымен ақпараттық технология мен өнеркәсіптәң сонымен байланысты салаларының дамуымен анықталатындығы және әлуеттік мүмкіндігі шексіз болып табылатын ресурстың экономиканың осы секторында өндірілетіндігі белгілі. Әдетте инвестицияның қысқаруы экономикалық өсу қарқынын төмендетудің алғышарты есебінде қарастырылады. Дегнмен бұл тұжырым инвестиция тұтыну саласынан алыну арқылы өндірісті ұлғайтуға бағытталатын ұлтық өнімнің бір бөлігі ретінде қарастырылғанда ғана әділетті болады. Постиндустриалды шаруашылық жүйесінің ерекшелігі, физикалық тұрғыдан алғанда, жеке тұтынудан бөлінбейтін жұмыскерлердің өздерінің қабілеттеріне салынған салымдардың анағұрлым тиімділігінде болып табылады. Кең көлемді инвестициялар технологиялық жаңа енгізілімдер саласына бағытталған жағдайда ол еңбек өнімділігінің өсуін қамтамасыз етпейді, бірақ жаңа технологиялардың дамуы елдің бәсекелік қабілеттілігін анықтайды. Қорыта келгенде, еңбек өнімділігі постиндустриалды елдердің шаруашылық прогресінің нақты дәрежесін көрсетпейтіндігі анықталады. Ақпараттық экономикада фирмалар да жаңа сапаға ие болады. Олардың бұл сапалық өзгерісі фирмалардағы интеллектуалдық капитал рөлінің өзгеруімен де байланысты. Қазіргі кезде капиаталдың бұл түрінің экономистерге белгілі болып табылатын басқа негізгі және айналмалы активтерден өзгешелігі - оның көзге көрінбейтіндігі және әдеттегі бағалауға берілмейтіндігі. Т. Стюарт бұл капиталға «Бұл жұмысшылардың білімдері...; фирмаға, бәсекелестеріне қарағанда, нарық жағдайлары өзгерісін тез сезінуге мүмкіндік беретін, компания ішінде сәуле жылдамдығымен таралатын электрондық торап; бұл компания мен клиенттер арасындағы байланыстарды бекітетін, тұтынушыларды қайта-қайта тартуға мүмкіндік беретін ынтымастық» - деген анықтама береді [10]. Басқаша айтқанда, интеллектуалдық капитал жұмыскерлердің ғылыми және қалыпты білімдерін, интеллектуалдық меншігін және жинаған тәжірибесін, қатынастары мен ұйымдық құрылымын, ақпараттық торабы мен фирма имиджін жинақтайтын «ұжымдық ми» ретінде көрініс табады. Аталған элементтердің барлығы қазіргі қоғамның байлығын жасауға белгілі дәрежеде қатысы бар факторлар ретінде қаратырылады. Осы факторлардың жиынтығы жоғары нарықтық бағаға ие болған, негізінен ең алдыңғы қатарлы салаларда әрекет етуші компаниялардың жасырын құндылық көздерін анықтайды. Интеллектуалдық капитал құрамы біртектес емес. Олардың адам интеллектісімен туылғанына қарамастан, олардың бір бөлігі оларды игерген иесінен ажыратыла алмайтын білімдер түрінде өмір сүрсе, кейбуреулері фирманың бәсекелік қабілеттілігін көтеру үшін осы білімдерді пайдалануға қажетті орта, объективті жағдай жасайды. Интеллектуалдық капитал теориясын жасаушылар оның екі үлкен құрамын бөліп көрсетеді. Олар: - тәжірибе, білім, жаңалықты енгізімдерге қабілеттілік, сондай-ақ жалпы мәдениеттілік, фирма философиясы, оның ішкі құндылықтары түрінде компания қызметкерлеріне сіңірілген адам капиталы; - патенттер, лицензиялар, сауда маркалары, ұйымдық құрылым, деректер базасы, электрондық тораптар және басқа объективті факторларды құрайтын құрылымдық капитал. Осы екі құрамдас бөлімдердің негізгі айырмашылығы мынада: адам капиталы оның иесінен бөлініп және ажыратылып, сондай-ақ ол көшіріліп алынбайды және басқа ұйымдардың бірде-бірінде қайта өндірілмейді, ал объективті және материалдық сипаттағы құрылымдық капитал тұтасымен немесе оның жекелеген элементтерін көшіріп алуға, қайта қалпына келтіруге немесе басқа фирманың немесе жеке тұлғаның игілігі үшін иесінен ажыратыла алады. Компанияның нарықтық құнын екі актив тұрпаты да анықтайды. Бірақ олардың біріншісін фирма өз дегенімен пайдалана алмайды, себебі ол фирманың меншігіне жатпайды. Т. Стюарт осымен байланысты мынадай ескертуді айтады: «Адам капиталын ашатын фундаменталды ерекшелік, адамдарды жалдауға болатындығы, бірақ оларды меншікке сатып ала алмайтындығында болып табылады» [10]. Басқаша айтқанда, корпорация шексіз түрде иелене алмайтын ресурс оның күшінің маңызды көзінің біріне айналады. Бұдан мынадай қорытынды шығаруға болады: адам капиталы фирманың өз құрал-жабдығына жатқызыла да алмайды және ол фирма активтерінің бірі де болып саналмайды. Ол қарыздық міндеттемелер немесешығарылған акциялар сияқты пассивтерге жататын уақытша тартылған құра-жабдығына жатқызылуы тиіс. 2.2. Білім беруге салынған инестициялар Білім адам капиталын дамытудың маңызды құралы болмақ. Сондықтан да білімнің тиімді жүйесін құру экономиканың қажеттіліктерге сайма-сай келуі керек. Қазіргі уақытта білім саласындағы мемлекеттік саясатттың негізгі бағыттары мен басымдықтары Қазақстан Республикасының 2011-2020 жылдарға арналған білімді дамытудың мемлекеттік бағдарламасында айқындалған. Әлбетте, білім саласы бойынша межеленген басымдықтар қазіргі уақытта кезең-кезеңімен жүзеге асырылып келеді. Алайда, білім беру үдерісін одан әрі дамыту қажеттілігін ескере отырып, елбасының тапсырмасы бойынша білім жүйесін жаңарту жөнінде тыңғылықты жұмыстар жүргізілуде. Бұл орайда түпкі мақсат еліміздегі білім беру қызметтерін әлемдік стандарттар деңгейіне көтере алатын білімді басқару жүйесін құру болып табылады. Инвестицияның көзі жинақ болып табылады. Бірақ мәселе мынада: жинақты жасайтын бір шаруашылық субъектілері болса, инвестицияларды басқа шаруашылық субъектілері жасауы мүмкін. Көпшілік халықтың жинақтары инвестиция көзі болып табылады. Бірақ осы адамдар нақты игіліктің өсуімен байланысты капиталдың саламын жасамайды. Қызмет жасайтын әртүрлі формалар да инвестицияның көзі болады. Инвестиция жасау процесі күтілетін пайда нормасынан немесе рентабельділіктен жасалатын капиталдың салымымен тәуелді болады. Экономиканың қазіргі даму сатысында білім беруді тек тұтынудың субъектісі ғана емес, сондай-ақ инвестицияның объектісі ретінде қарастыру орнығуда. Мұндай түсінік көп жағдайда адам теориясымен байланысты. Макроэкономикалық деңгейде адам капиталын мемлекет өндіретіндіктен білім беруге ЖІӨ-нен бөлінен шығыстар көлемі жылдан-жылға артып келуде. Кесте 2. Білім беру деңгейлері бойынша мемлекеттік бюджет шығыстарының құрылымы
|