Емтихан сұрақтары Психология. 1. Адам туралы ылым жйесіндегі психологияны орны
 Скачать 72.01 Kb.
|
|
Емтихан сұрақтары 1.Адам туралы ғылым жүйесіндегі психологияның орны.Психология әр түрлі ғылыми білімдермен тығыз байланысты. Олардың ішінде философия, әлеуметтану, антропология, нейрофизиология және де басқа әлеуметтік, жаратылыстану ғылымдар психиклық феномендерін, сана мен бейсананы зерттеуге мүмкіндік береді. Еңбек іс әрекеті туралы пәндер адамның еңбек, демалыс, ойын-сауық, ғылыми іс әрекетін жеке - дара –онтологиялық, әлеуметтік-психологиялық қасиеттеріне сәйкестеуіне психологияны бағыттайды. Тарихи-әлеуметтік ғылымдар адам психикасы мен санасының, қоғам мен адамдар арасындағы өз ара қарым-қатынас коммуникацияларының әр түрлі фаза-стадияларындағы құрылу- генерацияланудың эволюция-генезисын зерттеуге психологияға көмек береді. Физиология, нейрофизиология, антропология ғылымдары психологияға – нерв жүйесінің құрылымы мен қызметін және психика механизімдерінің рөлі мен маңыздылығын дәл, анық аңғаруға мүмкіндік береді. Медициналық ғылымдар. Тиімді өмірлік іс әрекетке ықпал ететін ғылым және Тәжірибе ретіндегі – психология (бизнес, спорт, денсаулық, жарнама слаларындағы психология). Бизнес психологиясы –бүл бизнес іс-әрекетінің тиімділігін көтеруге және бизнес субъектілерінің өз-ара әрекеттесуін оптимизациялауға бағыттталған психология ғылымының пән-аралық саласы. Спорт психологиясы – жарыс және жаттығу әрекетіндегі адам психикасының көрінуі мен дамуынің, сондай-ақ топтың өз-ара әрекеттесуінің заңдылықтарын зерттейтін психология ғылымының саласы. Денсаулық психологиясы – денсаулық тек ауырмағандықтың белгісі ғана емес, ол физиологиялық, психологиялық және әлеуметтік факторлардың сәйкес келулерін анықтайтың психологияның саласы. Жарнама психологиясы - тұтынушылардың қажеттіліктері мен күтіністерін бағалаумен айналысатын, әр түрлі тауарлар мен қызмет көрсетуге сұраныс қалыптастыру мақсатымен адамдарға әсер етудің психологиялық әдіс – тәсілдерін жасап шығрумен айналысатын психология саласы. 2.Қолданбалы психологиялық зерттеулер және тиімді тіршілік етудегі психологиялық факторлар 3.Тиімді коммуникация технологиялары. Тиімді коммуникация ұғымы. Тиімді коммуникация технологиялары және қағидалары, ережелері, дағдылары, тәсілдері. Тиімді коммуникацияның шарттары. Әлеуметтік интеллект. Коммуникациядағы имидж және өзіндік ұсыну. Имидждеудің технологиялары. Сыртқы келбет имидждің бір бөлігі ретінде. Белсенді тыңдау кехникалары. Келіссөз процесінің технологиясы. Негізгі түсініктер: Коммуникация, тиімді коммуникация, әлеуметтік интеллект, имидж, басқару. Коммуникация дегеніміз қарым-қатынас, екі және одан да көп адамдардың өзара түсінусуге негізделген байланысты, бір-бірінен ақпарат, мәліметтер алмасуы. Басшы өзінің көпшілік уақытын мәліметтер алу және шешім қабылдау үшін біреулермен байланысуға, қарым-қатынас орнатуға арнайды. Басқарудың жоспарлау, ұйымдастыру мотивация және бақылау қызметтерін отындау да қарым-қатынас орнатуға байланысты. Коммуникация – басшылық етудің байланыстырушысы процесі болып табылады. Менеджерлер өз жұмысын ойдағыдай орындау үшін тиімді қарым-қатынас – орнатуы қажет. Шет ел зерттеушілерінің пікірінше, тиімсіз қарым- қатынас – проблемалардың туындауының басты себептерінің бірі. Тиімді жұмыс істейтін басшылар- бұлар тиімді қарым-қатынас орната білетіндер. Ұйым ішінде, одан тысқары жерде де тиімді қарым-қатынас ұйым аралықтары үшін де, сыртқы орта үшін де аса қажетті, сол мақсатта олар түрлі адамдарды пайдаланады. Сыртқы орта арқылы пайда болатын алуан түрлі проблемаларғабайланысты ұйым ішінде әр түрлі талқылаулар, жиналыстар, телефон арқылы келісімдер жүргізіліп, қызмет жазбалары, есептері, бейнетаспалар т.б. жасалады. «Коммуникация» латынның «communis» - «ортақ» деген мағынаны білдіретін сөзінен шыққан. Жіберуші (басқарушы) басқа біреумен (бағынышты адаммен, жоғары тұрған тұлғамен, әріптесімен) қарым-қатынас орнатуға тырысады. Ол ақпарат, қатынастар және идеяны ұғынуға ұмтылады. Коммуникацияны жетілдіру мақсатымен оны процесс модельдері ретінде зерттеу жүргізуге алаптандырды. Қазіргі кезде коммуникациялық процестің сансыз көп модельдері бар. Олар негізінен элементтердің саны жағына және терминологиясы бойынша және де өздері шұғылданып жүрген ғылымдар тұрғысынан ажыратылады. Коммуникацияның анықтамасы - бұл бір адаммен (трансмиттер) басқа бір адамға (қабылдаушы) белгілі бір мағынаны жеткізу мақсатымен ақпаратты жіберу процесі. Трансмиттер ақпарат көзі немесе коммуникатор болып қарастырылса, қабылдаушы информацияның бағытталған орны ретінде, тұтынушы ретінде түсініледі. Тұлға аралық коммуникацияның алты аққиқаттамасы Тұлғааралық қарымқатынастар, яғни бір адамның екінші адаммен қарым-қатынасы. Тұлғааралық қарым-қатынасқа адамзат аралық ақпарат алмасу жатады, бұл қарым-қатынастың бірінші коммуникативтік жағы ретінде сипатталады. Тұлғааралық қарым-қатынастың екінші жағы – қарым-қатынас жасаушылардың өзара әрекеттестігі – тек сөйлесу үдерісі арқылы ғана емес, істері мен әрекеттері арқылы да қарымқатынас жасау. Қарым-қатынастың үшінші жағы қатынас жасаушылардың бірін-бірі қабылдауы болып табылады. Ал оқыту үдерісіндегі тұлғааралық қарым-қатынас дегеніміз оқытушының ықпалымен студенттердің топтық іс-әрекетін реттеуші, вербалды, бейвербалды қарым-қатынасқа түсу ерекшелігі, оқыту үдерісіндегі шиеленістерді шешудің, мінез-құлықтың топтық нормаларын қалыптастырудың құралы және болашақ маман тұлғасының қалыптасуының бір факторы болып табылады. 4.Қажеттіліктердің түрлері. А. Маслоу қажеттілігінің пирамидасы.Маслоудың қажетсіну пирамидасы — американ психологі Абрахам Харольд Маслоу ұсынған адам қажетсінуін сипаттайтын иерархиялық моделдің жалпы атауы. 1943 ж. Маслоудың "PsychologicalReview" журналындабасылыпшыққан "Адам мотивациясыныңтеориясы" ("A TheoryofHumanMotivation") аттыкітабындабұл идея қарастырылғанбоалтын. Маслоубұлидеясынадамныңішкіқұмарлықтарынабақылаужасаубарысындақалыптастырған. Оныңбұлтеориясыадамдамуыпсихологиясындағыбасқатеорияларменқатарласып, адамөсуі мен жетілуініңсатыларынайқындайды. Олқоғамдықжалпықажетсінудісипаттайтын классификация жүйесінжасайдыжәне оны тәжірибеденкелгенсезімдерментолықтырады. Маслоудыңқажетсінуиерархиясыадамның не үшінмәлімәрекеттергениеттенетініноныңтүрлідеңгейдегіталап-тілектеріментүсіндіреді. Ол "Физиологиялық", "Қауіпсіздік", "Иелікжәнемахаббат", "Қоғамдыққажетсіну, немесеҚұрметтелу" және "Өзін-актуалдау" секілділерарқылыадамдыәрекеткесалғанмотивациянытүсіндіреді. Маслоудыңтүсіндіруібойынша, әрбірсатыкелесісатығакөтерілуүшін, алдыңғысатытолықорындалуы, алдыңғықажетсінутолыққанағаттануыкерек. 5.Адам мотивациясының әлеуметтік детерминациясы. Дж. Аткинсон мотивацияны тұлғалық детерминантың тұтастығы ретінде, тікелей жағдайдың сипаттамасы мен тұлғаның тұрақты мотивтері ретінде қарастырады. Жалпы психологиялық контексте мотивация күрделі бірлестікті, субъектіңе қажеттіліктер, қызығушылықтар, құмарлықтар, мақсаттар, мұраттар түрінде көрінетін және де тікелей адамзат іс-әрекетін детерминациялаушы мінез-құлықтың қозғаушы күштерінің бірлігін білдіреді.Сөздің кең мағынасында, мотивациялық аясы немесе мотивация осы көзқарас тұрғысынан, тұлға өзегі ретінде түсініліп, оған бағыттылық, құндылықтың бағдар, ұстанымдар, әлеуметтік күтімдер, тартылыс, эмоциялар, еріктік сапалар сияқты және тағы басқа әлеуметтік психологиялық мінездемелер топталысады. Осылайша, әр түрлі тұрғыдан қарастырылғанына қарамастан, мотивацияны көптеген авторлар адамның іс-әрекеті мен мінез-құлқын детерминациялаушы психологиялық әр текті факторлардың жүйесі, жиынтығы ретінде түсінеді деп бекітуімізге болады. 6.Тұлғаның мотивациялық саласының иерархиялық құрылымы Адамның мотивациялық сферасын оның дамуы тұрғысынан келесі параметрлермен бағалауға болады: кеңдік, икемділік және иерархия. Мотивациялық сфераның кеңдігі деп әр деңгейдегі ұсынылатын мотивациялық факторлардың сапалық әртүрлілігі түсініледі. Адамда әртүрлі мотивтер, қажеттіліктер мен мақсаттар болған сайын, оның мотивациялық сферасы дамиды. Мотивациялық сфераның икемділігі мотивация процесін келесі түрде сипаттайды. Мотивациялық сала неғұрлым икемді болып саналады, онда неғұрлым жалпы сипаттағы мотивациялық импульсті қанағаттандыру үшін төменгі деңгейдегі әр түрлі мотивациялық стимулдарды қолдануға болады (жоғары деңгей). Ақырында, иерархия – бұл мотивациялық сфераны ұйымдастыру деңгейлерінің әрқайсысының құрылымының сипаттамасы. Қажеттіліктер, мотивтер мен мақсаттар мотивациялық бейімділіктің іргелес жиынтығы ретінде болмайды. Кейбір бейімділіктер (мотивтер, мақсаттар) басқаларға қарағанда күшті және жиі пайда болады; басқалары әлсіз және жиі жаңартылады. Белгілі бір деңгейдегі мотивациялық формацияларды күшейту мен жиіліктегі айырмашылықтар неғұрлым көп болса, мотивациялық сфераның иерархиясы соғұрлым жоғары болады. 7.Мотивтер түрлерін ата Мотивтердің түрлері және олардың сипаттамалары Сыртқы - сыртқы компоненттердің негізінде пайда болады, мысалы, басқа адамның қалаған нәрсесін көргеннен кейін, ақша табу және оны сатып алу ниеті бар. Ішкі - адамның ішінде пайда болады, жағдайды өзгерту, жеке бизнес құру және т.б. болуы мүмкін. Оң - оң қорытындыға қосылады, мысалы: «Мен жұмыс істеймін, көп ақша аламын» және т.б. Теріс - адамдарға қателіктер жібермейтін факторларға негізделген, мысалы «егер мен ұйықтамасам, кешікпеймін» және т.б. Тұрақты - бастапқы қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталған. Тұрақтыемес - тұрақтыарматуранықажететеді. Мотивтердіңқызметі мен түрлеріадамғаіс-әрекетжасауға, оныңқызметіндұрысбағыттақалыптастыруғажәнебағыттауға, сондай-ақнәтижегежетугебағытталғанмінез-құлқынқадағалауғажәнеқолдауғакөмектеседі. 8.Мотив және мотивация деген не? Мотив дегеніміз – адамның түрлі дәрежедегі саналы және астарсанадағы қажеттіліктер жүйесінен туындайтын, белгіл іәрекет-қылықактісінорындауғабағытталғанитермелеушікүш (түрткі.. Мотивация (ағылш. motіvation) – қолданылу ыңғайына қарай қазақша "ниет", "түрткі", "кірісу", "жігерлену", "ынталану" сөздерінің мағынасына жақын келетін, қазіргі заман мәдениеті мен гуманитарлық ғылымдарында кең қолданылатын ұғым. 9.Мотивациялық саланың бұзылуы және еңбек тиімділігінің төмендеуі Тұлғаның мотивациялық саласы тек дамуға бейім емес, сонымен қатар әртүрлі типтегі деструктивті әсерлерге ұшырайды. Мұндай әсерлерге, ең алдымен, адамның қажеттіліктерін, тілектерін, мүдделерін, қызығушылықтарын қанағаттандырмау факторлары жатады. Олар неврастенияда, истерияда және обсессивті жағдайлардың неврозында көрінетін мотивациялық сфераның бұзылуының себептері болып табылады. Кейде бұл саланың бұзылуы кейбір аурулардан туындайды (маниакальды психоз, эпилепсия, шизофрения және т.б.). Барлық осы аурулардың жалпы көрінісі-бұл адамның жеке басының өзгеруі және, әрине, оның мінез-құлық стратегиясы мен іс-әрекеттерінің ерекшеліктері. Неврастения кезінде мотивациялық бұзылулар көбінесе қажеттілік саласының тарылуымен байланысты (шешімсіздік, жаңа нәрсені күту мазасыздығы, күнделікті міндеттерге ауыртпалық салу, жыныстық құмарлықтың төмендеуі). Истерия кезінде жеке тұлғаның мотивациялық саласы жеке тұлғаның ішіне айналады, адам өз рөлін ойлап табуға тырысады (көбінесе зардап шегушінің, емделмейтін науқастың рөлі), қиялға және мазасыздыққа бейім,бірақ көбінесе онсыз.Обсессивті күйлердің неврозы адамның мотивациялық саласына әртүрлі обсессияларды (ойларды), қорқыныштарды (фобиялар — көпшілік алдында сөйлеу қорқыныштарының, ашық кеңістіктің және т.б. саналы, бірақ шешілмейтін жеткіліксіз тәжірибелері) және обсессиялық әрекеттерді (обсессиялар) әкеледі. Фобиялар мотивациялық салаға мотиваторлар әкеледі, олар ауруға дейін адамның мінез-құлқына мүлдем әсер етпеді. Ол тіпті міндетті түрде болуы керек жерлерден аулақ бола алады, бос уақытының көп бөлігін өзінің ойдан шығарылған деформациясымен күресуге арнай алады ("айна симптомы"). Обсессивті әрекеттер адамның мотивациялық саласында әр түрлі ұмтылыстарды тудырады, оларға қарсы тұру өте қиын. 10.Эмоциялар психологиясының жалпы сипаттамасы. Эмоция — латын сөзі — еmоvега қозу, толқу — деген мағына береді. Қуаныш сезімі. И. П. Павлов, эмоция ми қыртысында болатын жасушалардың күш-қуаты.Адреналин эмоцияны реттеуші фактордың бірі болып есетелінеді. Ол бауырдағы гликогеннің ыдырауына әсерін тигізеді. Адам эмоциялық жағдайда болған да, қандағы қанттардың мөлшері азайып кететінін медиктер анықтаған болатын. Эмоция тудыратын стрестің пайда болу ағымында биологиялық танымдықтың 3 буыны болатыны белгілі болды. 1) Күйзеліс тудыратын бағалар; күйзелістің анық қаталдылығы, онша үлкен мөлшерде болмағанымен проблема оны адамның өз өліне, біліміне және түсінігіне қарай бағалануында. Бағасына қарай ағзада физиологиялық-биохимиялық үрдістер өтіп, бірнеше пайдалы және пайдасыз өзгерістер туады. 2) Оқиғаның өзіне немесе оның бағасына деген физио-логиялық-биохимиялық, биологиялық жауабы. Адреналогиялық-биохимиялық әсер етеді. 3) Алдағы уақыттарда күйзелісті болдырмайтын, оның неше түрлі себептерін жоюға арналған іс-әрекет (мінез-құлық). Жұмсалатын биологиялық күш өлшемі оқиғаның салдары әр қашанда есепкс алынуы тиіс. Осының нәтижесіне ағзада тізбекті күйзеліс пайда болады 11.Эмоцияға тарихи көзқарастар: Ч. Дарвиннің эволюциялық тәсілі 1872 жылы "адам мен жануарлардағы эмоциялардың көрінісі" кітабын басып шығарғаннан кейін, Ч.Дарвин эмоциялардың дамуының эволюциялық жолын көрсетті және олардың физиологиялық көріністерінің пайда болуын негіздеді. Осылайша, Дарвин эмоциялардың дамуы мен көрінісінде адам мен жануарлар арасында өтпейтін алшақтық жоқ екенін дәлелдеді. Атап айтқанда, ол эмоциялардың сыртқы көрінісінде антропоидтар мен соқыр туылған балаларда көптеген ұқсастықтар бар екенін көрсетті. Сонымен бірге ол таза адам эмоцияларын (ұялу, ұят, қайғы, ашу) білдіру үшін жануарларда аналогтарды таба алмағанын мойындады. Сонымен, ұятты білдіруге қатысты ол психикалық дамуы жеткіліксіз кез-келген жануардың сыртқы түріне мұқият қарап, сыртқы түріне сезімтал болуы мүмкін емес деп жазды. Дарвиннің ерік-жігері мен әдетіне қарамастан, жүйке жүйесінің эмоцияларды білдіруге тікелей әсері бар екендігі туралы ұстанымы құнды. Басқаша айтқанда, эмоциялар, Дарвиннің пікірінше, рефлексивті түрде пайда болады. |