кок китап. 1. Бізді заманымыза дейінгі жазу сызулар мен аыз жырлар
 Скачать 426.48 Kb.
|
|
(І. Жансүгіров «Құлагер») «Тұсында пері болсын, сері болсын, Ұнайды өмірімен Ақан маған»,-деген сөздерді Ақан серіге арнап жазған: (І. Жансүгіров «Құлагер») Ақан сері өмірінен алынған пьеса: («Ақан сері-Ақтоқты») «Ақан сері-Ақтоқты» трагедиясының авторы: (Ғ. Мүсірепов) Ғ. Мүсіреповтің «Ақан сері-Ақтоқты» трагедиясындағы кейіпкер: (Науан хазірет) Ақан сері туралы шығарма жазған авторлар қатары: (Ғ. Мүсірепов, С. Жүнісов) «Ақан сері» романының авторы: (С. Жүнісов) Жаяу Мұса Байжанұлы (1835-0929) • Туған жері: Павлодар обл, Баянауыл ауд, Жақсыбай көлінің жағасы • Болған жерлері: Петербург қаласы, Полша, Латвия, Жетісу өңірі(Черняев отрядында) • Поэмалары: «Олжабай батыр», «Данышпан қыз» • Өлеңдері: «Көкаршын», «Ақ сиса», «Гауһар қыз», «Сұрша қыз», «Хаулау», «Сапар», «Сәлем қыздар», «Құлбай бай», «Сынақ», «Көкейкесті», «Қазан қыздары» т.б. • Мысалдары: («Бөдене мен қасқыр», «Шал мен торғай») • Ы.Алтынсарин өлеңіне ән шығарған. • Жаяу Мұсаның өлеңі: («Ақ сиса») • «Ақ сиса» әнінің авторы: (Жаяу Мұса) • Жиылып орыс, қазақ қашқын дейді, Көрермін ақыр бір күн күнім туса»,- деген үзіндінің авторы: (Жаяу Мұса) • Жаяу Мұсаның әлеуметтік теңсіздік жайлы әндері: («Ақ сиса», «Хаулау») • Жаяу Мұсаның туған жер табиғатын суреттейтін әндері: • («Баянауыл», «Жаздың күні», «Жазда», «Ұлытау», «Сарын») • Жаяу Мұсаның мысал өлеңдері:(«Шал мен торғай») • Жаяу Мұсаның дастандары: («Олжабай батыр», «Данышпан қыз») Мұхит Мералыұлы (1841-1918) Туған жері: Батыс Қазақстан облысы, Қаратөбе ауданы, Жақсыбай өзенінің бойындағы Ақбақай деген жер. Әндері: «Айдай», «Үлкен айдай», «Кіші айдай», «Қилаш», «Қилым», «Алуаш», «Қоқым», «Иіс», «Ақ иіс», «Ақ Айша», «Жылқышы», «Дүние-ау», «Дағанау», «Айнамкөз», «Зәуреш», т.б. • Мұхит Мералыұлының туған жылы: (1841ж) • «Айнамкөз» әнін кім шығарған? (Мұхит Мералыұлы) • Мұхиттың қазаққа танымал әндерінің бірі: («Зәуреш») • «Үлкен Айдай», «Кіші Айдай», «Зәуреш» әндерінің авторы: (Мұхит Мералыұлы) • Сақталмас болат пышақ қын болмаса, Өтірік неге керек шын болмаса. Зорланып саулы інгендей келгенімде, Басыңды бір көтерші тым болмаса. Үзіндінің авторы:(Мұхит, «Зәуреш») • Әнші- ақын Мұхит Мералыұлына қатысы жоқ қатар: (Өмірде таршылықты көп көріп өседі) (Қатыстылары: *Асыл текті ақсүйек тұқымынан, ауқатты отбасынан шыққан; *Баһадүр Әбілқайыр ханның ұрпағы, Қаратай сұлтанның шөбересі; *Тек ақын, әнші ғана емес, күйшілік өнерімен де танылған; * Ел аралап, ән салып, «Әнші Мұхит», «Сал Мұхит» атанған) • «Бұл күнде жақсы да жүр, жаман да жүр. Мал жинап кейбіреулер амалдап жүр.»-жолдарының авторы: (Мұхит Мералыұлы) Үкілі Ыбырай Сандыбайұлы (1856-1932) Туған жері:Ақмола облысы, Көкшетау уезіне қарасты №5 ауыл, Сандыбай бұлағы. Жырлаған дастандары: «Қыз Жібек», «Мұңлық-Зарлық», «Боз жігіт», «Мың бір түн», «Тотының тоқсан тарауы». Әндері: «Жиырма бес», «Мақпал», «Шалқыма», «Гәкку», «Қарақат көз», «Маңмаңгер», «Арарай», «Желдірме», «Қалдырған», «Бір қызық-ит жүгіртіп, аң ауласа», т.б. Айтыстары:Құдайберген және Доскеймен айтысы. Үкілі Ыбырайдың туған жері: (Ақмола облысы Көкшетау уезіне қарасты №5 ауыл Сандыбай бұлағы) Ақмола облысы Көкшетау уезіне қарасты 5- ауылда дүниеге келген, «әнші ақындар» деп аталатын үлкен бір өнерпаз топтың көрнекті өкілі: (Ы. Сандыбайұлы) «Дала артисі» атанған әнші: (Үкілі Ыбырай) Үкілі Ыбырайға бала кезінде түсінде бата берген ақындар: (Нұркей, Орынбай) Үкілі Ыбырайдың өлеңге айналдырып жатқа айтқан қисса-дастаны: («Мың бір түн») Үкілі Ыбырайдың біздің заманымызға жеткен екі айтысы: (Құдайбергенмен, Доскеймен айтысы) *** Үкілі Ыбырай нәр алған негізгі бастаулар: (*Халықтың музыкалық мұрасы; *Бай ауыз әдебиеті;* Қазақтың ұлттық саз өнері) Ы. Сандыбайұлының ару қыздың сұлу сипатын аса нанымды етіп бейнелеп берген өлеңі: («Қарақат көз») Ы. Сандыбайұлының өлеңі: («Жиырма бес») ***Үкілі Ыбырайдың өлеңдері: («Шалқыма», «Мақпал», «Жиырма бес», «Қалдырған», «Қарақат көз», «Гәкку») ***Үкілі Ыбырайдың өз өмірінің айшықты тұстарын әсерлі баяндайтын туынды(лар)ы: («Шалқыма», «Гәкку», «Жиырма бес») «Гәкку», «Мақпал», «Маңмаңгер» өлеңдерінің авторы: (Ы. Сандыбайұлы) «Маңмаңгер», «Арарай», «Шалқыма» өлеңдерінің авторы: (Ы. Сандыбайұлы) Үкілі Ыбырайдың ел арасына кеңінен тараған ән-өлеңі: («Гәкку») Үкілі Ыбырайдың «Гәкку» әні бас кейіпкердің ариясы болған опера: («Қыз Жібек» операсы) ***Үкілі Ыбырайдың қай әні «Қыз Жібек» операсының негізгі арнасына айналды? («Гәкку») Шомылған айдын көлде сіз бір аққу, Мұндай сөз естідің бе. бек ләззатлу? Сырнай мен домбыраның арасында, Балқыған қорғасындай қайран Гәкку... Үзіндінің авторы мен ұйқас түрі: (Үкілі Ыбырай, қара өлең ұйқасы) Ы. Сандыбайұлының: «Жасымнан халқымды сұлу сөздің нәріне қандырған ақын едім. Халқым да мені еркелетіп, маңдайымнан сипап құрмет тұтты.Соның арқасында Сарыарқаны сайрандап ғұмыр кештім,»-деп өз өміріне шолу жасаған шығармасы: («Қалдырған») ***Үкілі Ыбырайдың өз өмірі туралы терең философиялық пайымдауларға құрылған толғауы: («Қалдырған») Үкілі Ыбырайдың «Қалдырған» толғауының мазмұнына арқау болған негізгі ой: (Терең философиялық пайымдаулары) Үкілі Ыбырай, Балуан Шолақ, Қажымұқан, Біржан сал, Ақан серінің портрет галереясын жасайтын шығарма: ( С. Сейфуллин «Көкшетау» поэмасы) Қызығың, дүние, өткен күн, Кейінгі қуып жеткен күн. Байланбаған асаудай Сырт айналып тепкен күн. Қара бура қартайып, Жар басына шөккен күн... Үзіндінің авторы: (Үкілі Ыбырай) Әсет Найманбаев (1867-1922) Туған жері: Шығыс Қазақстан облысы, Мақаншы ауданы, Бақты ауылы.1922 жылы Қытай еліне қарасты Шығыс Түркістан жерінде, Құлжа қаласында қайтыс болды. Әндері: «Еркем-ай», «Қаракөз», «Інжу-маржан», «Үлкен Ардақ», «Кіші Ардақ», «Майда қоңыр», «Мақпал», «Зулқия», «Мәлике қыз», «Әсет», т. б. Қисса-дастандары: «Салиқа-Сәмен», «Ағаш ат», «Шеризат», «Үш жетім қыз», «Нұғман- Назым», «Мәлік-Дари», «Жәмсап», «Кешубай», «Француз», «Барат қыз», т. б. Айтысы:Ырысжанмен айтысы. А. С. Пушкиннің «Евгени Онегин» романын еркін аударып, оны өзі қисса етіп жырлаған. І. Жансүгіров Әсетке «Әнші» деген өлеңін арнгаған (жазып алған) .Шығыс Қазақстан облысы, Мақаншы ауданындағы «Бақты» ауыылында дүниеге келген әнші, сазгер, ақын (Әсет Найманбаев) .Ә. Найманбаевтың 1916 жылғы дүрбелеңнен кейінгі өмір сүрген ортасы: (Қытай елінің Шығыс Түркістан жері) .Тағдыр- талайы Атамекен, туған жерінен алыстатып, Қытай еліне кетіп, Құлжа қаласында қайтыс болған әнші-ақын (Ә. Найманбаев) .Ә. Найманбаевтың шығармаларын неше топқа бөлуге болады? (үш топқа) (1.Өлеңдеріі; 2. Айтыстары; 3. Қисса-дастандары) . Ә. Найманбаевқа ерекше шығармашылық жаңа серпін силаған: «Қоянды жәрмеңкесі» .Әсет ақын айтысқан қыздың есімі: (Ырысжан) . Ә. Найманбаевтың айтычтарының ішіндегі ең айрықша, көркемі: (Ырысжанмен айтысы) . Ә. Найманбаевтың алғашқы тұсау кесер әні: («Еркем-ай») . «Үлкен Ардақ», «Кіші Ардақ» әндерінің авторы: (Ә. Найманбаев) .Әсеттің махаббат тақырыбына арналған өлең-әнін: ( «Інжу-Маржан») . «Інжу Маржан» әнін-Әсет шығармашылығының шыңы,» деп баға берген: (А. Жұбанов) .А. Жұбанов Ә. Найманбаевтың қай өлеңін «Әсет шығармашылығының шыңы,»-деп бағалаған? («Інжу-Маржан!) .Ә. Найманбаевтың ән-өлеңдерінің негізі арналған тақырыбы: (Жастық шақ, сүйіспеншілік) .Ақын Ә. Найманбаевтың халық ауыз әдебиетіндегі салт өлеңдері тақырыбындағы өлеңдері: («Аужар», «Беташар») .Ә. Найманбаевтың әндері: («Зулқия»; «Мақпал»; «Майда қоңыр») . Ә. Найманбаевтың қоғамдық ой-пікірі айқын көрінген өлеңі: («Сарыарқа салқын тауда тәтті сулы») .Әсеттің дидактикалық сарынды жазылған өлеңі : («Өсиетнама») .ақын Ә. Найманбаевтың арнау өлеңдері: («Қызыр төреге») . Ә. Найманбаевтың қазақтың аңғалдығын және басқа міндерін әшкерелейтін өлеңі: («Іледегі керуен сарай») .Ә. Найманбайұлының Шығыс Түркістан жеріне өтіп, ел аралап жүрген кезде шығарған өлеңі: («Іледегі керуен сарай») . Аспанның аясында ән шалқытқан, Бұлбұлмен дауысым көкте дамылдаған... Жорғамын, жортарманмын жұрттан озған, Майданың майда желіс мамырлаған... үзінді авторымен өлең жолдарындағы көркемдік тәсіл: (Әсет, метафора) . «Шеризат», «Жәмсат», «Ағаш ат» дастандарының авторы(Ә. Найманбаев) . «Салиха- Сәмен» дастанының авторы (Әсет ақын) .Ә. Найманбаевтың шығыс Түркістанда 1945 жылы басылған дастаны: («Салиха- Сәмен») . Әсетті Біржан сал, Ақан серілерден бөлектеп тұратын ерекшелігіндегі қисса –дастандары: («Салиха- Сәмен») . «Салиха-Сәмен» дастанындағы оқиға болған жер:( Моңғол жерінде) . Әсет Найманбаевтың гуманистік идеясын айрықша танытатын қиссадастаны: («Француз») . Әсеттің адамзаттың аспанға ұшсам деген абзал арманын бейнелеген дастаны:(«Ағаш ат») . *** Әсет Найманбаевтың фантастикалық сарында жазылған қисса-дастаны: (* «Ағаш ат») . Әсет Найманбаевтың қисса-дастандарына жатпайтын қатар: (« Жүсіп-Зылиха») . Абайдан кейін екінші болып «Евгений Онегинді» қазақшаға аударған әнші –ақын: (Ә.Найманбаев) . Әсет Найманбаевтың орыс әдебиетінен қазақ үрдісіне бағындырып, қисса түрінде аударған шығармасы: ( А. Пушкин. «Евгений Онегин») . І.Жансүгіров мадақтаған, « бес өрлетіп, қырық қарпып, тоқсан толғап» ән салатын әнші: (Әсет) . І.Жансүгіров «Әншіге» өлеңін арнаған: (Әсетке) . Ілястың атақты әнші, дарынды сазгер, әйгілі ақын Әсет Найманбаевпен кездесендегі әсерлерін суреттеген өлеңі: (« Тұңғыш тоғысу») . Ә. Найманбаевтың шығармалар жинағы 1968 жылы кімдердің құрастырумен басылып шыққан? (Сейділда Ордалиев, Балтабай Адамбаев) Мәди Бапиұлы Туған жері: Қарағанды облысы, Қарқаралы ауданы; Қаз дауысты Қазыбек бидің ұрпағы. "Арғы атам- әулие өткен ер Қазыбек". Шығармалары:"Үшқара", "Қарқаралы","Қаракесек","Мәди","Шіркін-ай",т.б. Айтыстары:"Әбіт пен Мәди", "Мәди мен Жуаспай". "Қартқожа" романындағы Дәрмен тағдырынан кімнің өмірінің сарынын аңғаруға болады? (Мәди Бапиұлының) Балуан Шолақ Баймырзаұлы (1864-1919) Туған жері: Жамбыл облысы, Шу өңіріндегі Ақтөбе ауылы. Шын аты - Нұрмағамбет. Әндері: "Ғалия", "Сентябрь", "Дікілдек", "Көкшетау", "Қос алқа", "Желдірм""Қос перне", "Кенже қоңыр", "Құлан кісінес", "Ыңгантөк", "Ауылы Айыры"Сарын", "Талдыкөл", т. б. Ол туралы С. Мұқанов "Балуан Шолақ" атты повесть жазған. • Балуан Шолақтың шын аты: (Нұрмағамбет) • Суырып салма ақын, сазгер, ғажап әнші, жамбасы жерге тимеген балуан.(Балуан Шолақ) • Севр, Карон деген балуандарды жеңген алып күш иесі, әнші-ақын:(Балуан Шолақ) • Балуан Шолақтың анасының аты (С.Мұқанов): (Қалампыр) "Әкесі ағаштан түйін түйген шебер, анасы ерекше күш иесі болған, " – деген кімге байланысты? (Балуан Шолаққа) • Балуан Шолақтың туған ауылы: (Жамбыл облысы, Шу ауданы, Ақтамауылы) *** Балуан Шолақтың өз бейнесі айқын көрініс тапқан өлеңдері:(*«Сентябрь») • "Желдірме", "Құлан кісінес" ән-өлеңдерінің авторы: (Балуан Шолақ Баймырзаулы) • "Кешегі сентябрьдің базарында, Көтердім елу бір пұт кірдің тасын, " - деп жырлаған ақын: (Балуан Шолақ) • Балуан Шолақ Баймырзаұлының өлеңдері: ("Ғалия". "Дікілдек") *** Балуан Шолақтың өлеңдері: (***Ғалия"; ***Сентібрь") *** Балуан Шолақтың өлеңдері: (*«Қосалқа»; *«Желдірме»; *«Қос перне») • Балуан Шолақтың ғашығы: ("*Ғалия") "Көкшетау, мен қайтейін биігіңді-ей, Бауырыңда бейқам өстім киігіңдей. Дұшпаннан қысым көріп, үйден безіп, Басамын қайда барып күйігімді?!" - деген өлең жолдарының айтылуына себеп болған жағдай: (Көкшетаудан қуғындалып, Жетісу жеріне ат басын бұрғанда) • Балуан Шолақ поэзиясының басты ерекшелігі: (Табиғат берген ерен күшке сай банк рухтың поэзиясы) Алматы - • Балуан Шолақтың төменде берілген өлең жолдарына тиісті сөз: Мен - Шолақ. … … өнер тапқан, Үкілеп Ақбоз атқа тұмар таққан. Басыма пұшпақ бөрік, шекемде үкі, 1стіме кидім жібек шымқай ақтан. (Он сегізде) • Балуан Шолаққа қатысы жоқ қатар: (Айтыскерлік өнері мен аты шығып, әйгілі Сүйінбай ақынды жеңеді); (Қатыстылары: Оң қолы отқа күйіп, содан Шолақ" атанып кеткен; Күресе кетсе, өз қатарластарын жықпай қоймайды екен; Хан тауында өмірге келгенімен, Көкшетау өңірінде өмір кешкен; Қояндының жәрменкесінде Карон деген балуанмен бәс тігіп күрескен) "Балуан Шолақ" повесінің авторы: (С. Мұқанов) XX ғасыр әдебиеті Таным дерек: Алғашқы газеттер- "Түркістан уәлаятының газеті" (Ташкент, 1870-1882), "Дала уәлаятының газеті" (Омбы, 1888-1892). Бұдан кейін Оралда және Ордада ағартушылық бағыттағы "Қазақстан" газеті (1911-1913), Орынбор қаласында А. Байтұрсыновтың ұйымдастыруымен "Қазақ" газеті (1913-1918), ақын-демократ М. Сералин ұйымдастырған қазақ тіліндегі тұңғыш журнал "Айқап" (1911-1915) шықты. 1913 жылы 11 газет болды. ("Қазақстан" ұлттық энциклопедия, 5-том, 324-бет). "Айқап"- қоғамдық- саяси және әдеби журнал. Троицк қаласында айына 1 рет, кейін 2 рет шығып тұрған. Оның 88 саны 1000-2000 данамен жарық көрген. Қазақ прозасының профессионалдық биік деңгейге көтерілген кезі: (XXғ) Дүниежүзілік әдебиеттер байланысының жаңа белеске көтерілген уақыты (XXғ) XX ғасыр басындағы әдебиеттегі бағыттар: 1.ағартушы-демократтық: М.Сералин , С.Торайғыров, С.Дөнентаев, Ғ. Қарашұлы, т.б. 2.діни-ағартушылық:М.Көпеев,Н.Наушабаев,Ш.Жәңгіров,М.Қалтаев, т.б. 3.төңкерісшіл-демократтық бағыт: Ә.Бөкейханов, А.Байтұрсынұлы, М. Дулатов, С. Сейфуллин, т.б. Реализмге анықтама берген адам: (М.Горкий) Жаңа сипатты символ- астарға ден қою әлем әдебиетінде қай ғасырдың жаңалығы болып есептеледі? (XX ғ. II жартысы) 20-30 жылдарда қазақ қаламгерлері өндіріс дамуының символы ретінде қолданған сөздер (Темір жол, зауыт, фабрика) "Алаш" партиясының өкілдеріне тағылған жала: ("Халық жауы") XIX ғасырдың екінші жартысында және XX ғасырдың басында қазақ халқымен тығыз әдеби байланысты болған туысқан халықтар: (Татар, қырғыз, өзбек) Мұхаметжан Сералиннің XX ғ. басында әдебиеттің қандай саласын қалыптастырған? (Публицистиканы) Қазақ прозасының туу, қалыптасу дәуірінде шеберлік танытқан, терең ой әкелген жазушылар:( Ж. Аймауытов, Б.Майлин, М. Әуезов) "Қазақ" газеті қай жылдан шыққан? (1913 жылдан, 1918ж.дейін) "Егемен Қазақстан" газетінің 1920 жылдардағы аты: ("Еңбекші қазақ") Тұңғыш қазақ театрының ашылған уақыты: (1926ж) 1926 жылы Қазақ театрының тұңғыш шымылдығы ашылған пьеса: ("Еңлік-Кебек") Қазақ театрының туып, қалыптасуына әртіс ретінде үлес қосқан азаматтар: (Қалыбек Қуанышбаев, Серке Қожамқұлов, Елубай Өмірзақов) Жұмат Шаниннің сатиралық драмасы: ("Үш бажа") 30-жылдарда едәуір дамыды:(Саяси лирика) 30-жылдарда пайда болған жанр:(Очерк жанры) 30-жылдар әдебиетінде көрнекті орын алатын Саттар Ерубаевтың романы:("Менің құрдастырым") 1920-1930 жылдар әдебиетіндегі дарынды, бірақ өмірі қысқа болған ақын қыз: (Шолпан Иманбаева) Қазақстан жазушыларының I съезінің өткен жылы:(1934 жылы, 13-18.06) Мәскеудегі қазақ өнерінің алғашқы онкүндігі өткізілген жылы: (1936 жыл) Нұрпейіс Байғаниннің (1860-1945ж.) "Ер туралы жыр" поэмасының кейіпкері: (Нарсұтбай) Сюжетін халықтың тарихи аңыздарынан алған, зарлы заман оқиғаларын суреттеген шығарма: (Иса Байзақов, (1900-1946ж.) "Ақбөпе", "Құралай сұлу") Алты томдық "Қазақ әдебиетінің тарихы " кітабы қай жылдары жарық көрді? (1960-1967ж.ж.) |