кок китап. 1. Бізді заманымыза дейінгі жазу сызулар мен аыз жырлар
 Скачать 426.48 Kb.
|
|
Абай шығармаларында ел бұзар тентекті қалай атайды: Пысық Бәрін көріпкісіден Шығынға әбден батады Бұл болмаса онысы, Аударылып қонысы Алыстан дәм татады-Сабырсыз,арсыз еріншек» Елішіндегі адамшылықты ,аяр мінезді шенейтін Абай өлеңі «Көңілім қалды достанда,дұшпаннан да»1886 Абайдың азвматтық лирикаға жататын сыншылдық үлгідегі өлеңдер: «Қалың елім қазағым,қайран жұртым» ,Сабырсыз,арсыз еріншек», «Көңілім қалды достанда,дұшпаннан да» Абай өлеңдері:»Мәз болады болысың», «Малға достың мұңы жоқ» Бас-басына би болған өңкей қиқым, Мінеки бұзған жоқпа елдің сиқын?- деген тармақтар алынған Абайдың өлеңі «Қалың елім қазағым» «Өлсем орным қара жер сыз болмай ма ?»1898ж «Ашуың-ашыған у ойың кермек»- қай шығарма: «Қартайдық,қайғы ойладық1886» Абай жазған эпиграммалар «Көкбайға», «Күлембайға»»алланың өзі де рас,сөзі да рас» Абайдікі 8 найза қолында көз аудармай, Батыр да аял қылмайды ертең таңға- »қай өлеңне «Қансонарда бүркітші шығады аңға» 1882 Абайдың «Қансонарда бүркітші шығады аңға» деген өлеңінің композициясы ( Мезгіл мен іс-әрекетті бұлжытпай беру) Қансонар деген сөздің мағыныасы: (Жер бетіне аң алғаш қар түскен шақ) Абайдың «Қансонарда бүркітші шығады аңға» деген өлеңіндегі « қағушылар» мағынасы :(Аң жүретін жерді тінтіп,сүзіп қараушылар ) «Томаға »деген (Бүркіттің бас қабы) Абайдың шендестіруі тәсілін шебер қолданған өлеңі: «Қансонарда бүркітші шығады аңға » «Қар- аппақ ,бүркіт –қара, түлкі-қызыл, Ұқсайды қаса сұлу шомылғанға »- тармақтарындағы құбылтудың түрі: (Шендестіру) Абайдың «аттың сыны » өлеңінен байқалатын ерекшелік (Шебер ақындығының үстіне,білгір , саятшы , Сыншылығы көзге түседі) Абайдың білгір сыншылық қасиеті қай өлеңінде байқалады ?(Шоқпардай кекілі бар қамыс құлақ) Абайдың «шоқпардай» , «бүркіттей» деген екі теңеуден басқа түгел эпитеттер арқылы өрнектелген өлеңі : («Аттың сыны» 1886) Абайдың (Шоқпардай кекілі бар қамыс құлақ) өлеңінің жазылу түрі:(Суреттеу түрінде ) Абайдың (Шоқпардай кекілі бар қамыс құлақ) өлеңіндегі жануар : Жылқы Абайдың (Шоқпардай кекілі бар қамыс құлақ) өлеңі негізінен қандай ұйқас түрінде жазылған?Қара өлең ұйқасы Абайдың бастан-аяқ арнаумен жазып шыққан өлеңі : «Балалық өтті,білдің бе?» Абайдың Крыловтан аударған мысалы: «Қазаға ұшыраған қара шекпен», «Піл мен қанден , «Есек пен Бұлбұл» Абайдың Крыловтан аударған мысалы «Шегіртке мен құмырсқа , «Еменмен шілік , «Есек пен бұлбұл», «Түлкі мен қарға», «Піл мен қанден», «Бақа мен өгіз» Абай «Есек пен бұлбұл» мысалын кімнен аударған ? Крыловтан Абай«Шегіртке мен құмырсқа» мысалын кімнен аударған Крыловтан «Қайтсін қолы тимепті ,Өлеңші,әнші,есіл ер» деген тармақтарда қолданылған құбылтудың түрі: Ирония Абайдың Крыловтан аударған мысалы оның аударма дәрежесінің қандайлық өлшемін көрсететіні : Төл туындысы сияқты болып кеткен Алғашқы шумақтары ғана сақталған Абай шығармасы: «Вадим » Абайдың Лермонтовтан аударған шығармалмаларының жалпы саны:27 Абайдың ең көп аударған ақыны: М.Ю Лермонтов Абайдың Лермонтовтан аударған шығармасы: «Бородино» «Қараңғы түнде тау қалғып»- Лермонтов оны Гетеден аударған Абайдың Лермонтовтан аударған шығармасы. «Альбомнан », «Теректің сыйы», «Жалау », «Жартас» Абайдың «Боярин Орша», «Демон», «Жалғыз жалау »деген аудармалары алынған ақын :М.Ю Лермонтов Абайдың Гете- Лермонтовтан аударган өлеңі : «Қараңғы түнде тау қалғып»-1892 Абайдың«Қараңғы түнде тау қалғып» өлеңінің негізі алынған ақын: Гете Гетенің мұражайында өлеңі сақталған қазақ ақыны: Абай Алғаш рет орыс классиктерінің қайсысының шығармасын қазақшаға аударған ? А.С Пушкин Абайдың А.С Пушкиннен аудармасы «Евгений Онегин» Абайдың А.С Пушкиннен «Евгений Онегин» аударған өлеңдер саны :8 А.С Пушкиннен«Евгений Онегин» романын Абай қашан аударды? 1889ж Абайдың А.С Пушкин шығармаларын ұзақ оқып зерттеп оны аударумен көбірек шұғылданған жылы :1889ж «Татьянаның қырдағы әнінге»айналған Абай аудармасы: «Евгений Онегин» Абай аудармалары індерінің ұқсастығы : орыс роман старына жақын Абай кімнің шығармасын аудару арқылы шалыс ұйқасты өлең түрін тапқан? А.С Пушкиннің Абай жазған поэма саны:3 Абайдың поэмалары «Ескендір,Масғұт,Әзім әңгімесі » Ескендір Зұлқарнайынның тәрбиешісі болған ұлы ғалам :Аристотель Ұлы ғалым гуманист Аристотель бейнесі кездесетін Абайдың поэмамсы: Ескендір, 42 шымақ1900-1902 ж арасында жазылған Абайдың гуманистікой пікірін танытатын шығармасы: « Ескендір» Абайдың « Ескендір» поэмасындағы символдар «Алтын қақпа», «Көз сүйегі» Абайдың өсиет-үлгілік қорытындысы баяндалатын « Ескендір» поэмасының бөлігі : Ең соңында Абай сомдаған Ескендір бейнесінің ерекшелігі: жауыздық,тойымсыздыққасиетін сынады Ескендір патшаның өз жұрты аз көрініп,көршілерге көз алартуына төмендегі мінездемелердің сәйкесі Тойымсыз,дүние қоныз Бұл-адам көз сүйегі – деді ханға, Тоя ма адам көзі мың мен санға? Жеміт көз жер жүзіне тоймасада, Өлсе тояр, көзіне құм құйғанда.Үзінді алынған поэма : « Ескендір» «Кәрі Каспий қара көк көзін ашты, Жылы жүзбен Терекке амандасты» (Абай-Лерментов)-деген жолдары қолданған тәсіл:(Кейіптеу) «Күн жоқта кісімсінер жұлдыз бен ай, Ол қайтсін қара түнде жарқылдамай» деген жолдарда Абай қолданған тәсіл; (Кейіптеу) «Салаң етіп жолықса қайтқан ізі, Сағадан сымпың қағып із шалғанда»-деген жолдардағы көркемдегіш тәсіл (Аллитерация) Абайдың 16 тармағы түгелдей «Ж» әрпінен басталатын өлеңі: («Жайнаған туың жығылмай») Абай ойлап тапқан фразеологизмдер: ( Нұрлы ақыл,ылаң ой, саңырау қайғы, ызалы жүрек) Абайдың «шоұпарда», «бүркіттей» деген екі теңеуден басқа түгел эпитеттер арқылы өрнектелген өлеңі : («Аттың сыны») Ызалы жұрек, долы қол,Улы сия, ащы тіл» Абайдың осы өлең жолдарындағы көркемдегіш құрал (Эпитет) «Желсіз түнде жарық ай, Сәулесі суда дірілдеп, Ауылдың маңы терең сай, Тасыған өзен гүрілдеп»-деген Абай өлеңіндегі эпитеттер ( Жарық ай,терең сай) «Қар-аппақ, бүркіт - қара, түлкі-қызыл, Ұқсайды қаса сұлу шомылғанға»-құбылтудың қолданылған түрі ( Шендестіру) Қанда көз қайқаң етіп шықса аспанға (Абай) Осындағы асты сызылған троптың түрі (Метонимия) « Төмен ұшсам түлкі өрлеп құтылар деп. Қанда көз қайқаң етіп шықса аспанға» (Абай)деген тармақтарындағы метонимия (Қанды көз) 12.Алмастыру (метонимия) «Үйі мәз боп қой сойды,Сүйіншілеп шапқанға» 13. Ұйқастың түрін белгілеңіз: Өлең сөздің патшасы сөз сарасы, Қиыннан қиыстырар ер данасы Тілге жеңіл жүрекке жылы тиіп, Теп-тегіс жұмыр келсін айналасы (Қара өлең ұйқасы) 14.Абайдың қазақ өлеңіне енгізген жаңалығы (Шалыс ұйқас) 15.Абайдың Пушкинді аудару арқылы тапқан жаңалығы (Шалыс ұйқас) 16.Өлең жолдары қандай ұйқасқа құралған: Әсемпаз болма әрнеге, Өнерпаз болсаң арқалан,Сенде бір кірпіш дүниеге, Кетігін тап та бар қвлан (Шалыс ұйқас) 17. Балалық өтті білдің бе? Жігіттікке келдің бе? (Риторикалық сұраулы сөйлем) 18.-Әз тұтуға, Сыйласуға ... Өлең жолындағы әз тұтуға- қадірлеуге деген ұғымды береді 19. Абайдың "Әбдірахман өлгенде" деген өлеңінде: "Тағдырға тәбділ бола ма, Сабырлық қылсақ керек-ті," - деген жолдағы "тәбділ" деген сөз: (Өзгеру,ауысу) • Абайдың: "Ескі бише отырман бос мақалдап, Ескі ақынша мал үшін тұрман зарлап!" - деген өлең жолдарындағы "-ман" қосымшасы: (Стильдік мақсаттағы жөнімен ауытқу) • Мақалға айналған Абай сөзі: ("Азат басың болсын құл, қолдан келмес іске ұмтыл") • Абай шығарған нақыл сөз: ("Пайда ойлама, ар ойла, Талап қыл артық білуге") Қара көз, имек қас, Қараса, жан тоймас. Аузың бал, қызыл гүл, Ақ тісің кір шалмас. А. Құнанбайұлының өлеңіндегі бунақ пен буын саны: (3 бунақ, 6 буын) (Дұрысы - 2 бунақ) • Абай қазақ әдебиетіне қандай бағыт алып келді? (Сыншыл реализм) • "Қазақ жазушыларынан, әрине, Абайды сүйемін. Менің бала күнімнен ішкен асым, алған нәрімніің барлығы да - Абайдан, " - деп айтқан: (М. Әуезов) • Абайды "Қазақ әдебиетінің классик атасы" деп бағалаған жазушы: (М. Әуезов) • Абайды "Қазақтың классикалық әдебиетінің атасы, қазақ поэзиясының күн шуақты асқар биігі" деп атаған: (М. Әуезов) • Абай Құнанбайұлы туралы көлемді туынды: ("Абай жолы") • Ахмет Байтұрсынұлы Абайды бағалаған: ("Қазақтың бас ақыны") • Абайды "Қазақтың бас ақыны" деп атаған: (А.Байтырсынұлы) "Мынау тұрған Абайдың суреті ме? Өлең - сөздің ұқсаған құдіретіне Ақыл - қайрат, білімді тең ұстаған, Өр Абайдың төтеген кім бетіне …" Шумақтың авторы: (Ж.Жабаев) "…Жүз айтқанмен өзгенің бәрі надан, Жалыналық, Абайға жүр, баралық!…" – деге (Шәкәрім Құдайбердіұлы) • Абай дәстүрін жалғастырушы ақын: (С. Торайғыров) • Абайдан кейінгі ақындардан таза алты буынды өлеңді бірінші рет қолданған ақын: (С. Сейфуллин) • "Ақын" деген өлеңінде Абайды "Сөздің нақышын қиыннан қиыстырған" ұлы ақын деп бағалаған ақын: (С. Сейфуллин) • Абайша жазбаған ақындарды «құр ойбайшылар» деген ақын:(С.Торыайғыров) Шәкәрім Құдайбердіұлы *Шәкәрім – ұлы гуманист, кемеңгер, ойшыл, қазақ әдебииетінің классигі. (З. Ахметов) *Туған жері: Шығ. Қаз. Обл, Абай ауд. Шыңғыстау өңірі *Еңбектері: «Түрік, қырғыз, қазақ һәм хандар шежіресі» (Орынбор 1911), «Мұсылмандық шарты» (Орынбор 1911), «Қазақ айнасы» (Семей 1912), *Поемалары: «Қалқаман-Мамыр» (1988), «Еңлік –Кебек» (1891), «Нартайлақ-Айсұлу» , «Ләйлә-Мәжнүн» (Физулиден, 1907), «Мұтылғанның өмірі» *Прозасы: «Әділ- Мәрия» романы (1923) «Мәнді сөздер» , «Үш анық», «Бәйшешек бақшасы», «Шын бақтың айнасы» *Әндері: «Жастық», «Шын сырым», «Бұл ән – бұрынғы әннен өзгерек» (1919ж) т.б *Аудармалары: А.С. Пушкиннен «Дубровский» романы, «Боран» повесі ; Л.Толостойдан «Асархадон патша» , «Үш сауал», «Крез патша» ; «Бичер- Стоу Гарриет» «Том ағайдың лашығы»; Физулиден «Ләйлі- Мәжнүн» Хафиздің бірнеше өлеңдері *Өлеңдері: «Бостандық туы жарқырап» (1917), «Жастарға» «Сен ғылымға», «Адамдық борышың», «Анадан алғаш туғанымда», «Насимхат», «Жасымнан жетік білдім түрік тілін», «Ақындарға», «Ескі ақындық», «Ажалсыз әскер», «Өкінішті өмір» «Мақтау мен сөгіс», «Дүние мен өмір», « Ашу мен ынсап», «Мал жимақ», «Жастық туралы», «Кәрілік туралы» т.б *Мысалдары: «Бояушы суыр», «Қаншыр мен бөдене», «Ақылшы торғай» « Қасқыр, түлкі, бөдене», «Епті тышқан», т.б *Ш.Құдайбердіұлының өмір сүрген жылдары (1858-1931) *Ш.Құдайбердіұлының туған жері: (Семей облысы,Абай ауданы) *Абайдың немере інісі: Шәкәрім *Шәкәрімнің Абайға жақындығы: (Немере інісі, ағасының баласы) *Ш.Құдайбердіұлы ақталған жыл: (1988) *Әкесі қайтыс болғаннан кейін Шәкәрім кімнің тәрбиесінде болған: (Құнанбайдың) *Абай «Балаларды әке орнына бағуым қарызым болар»,- деген сөздерді кімге айтқан: (Құдайбердіге) *Шәкәрімнің азамат және ақын ретінде қалыптасуына ерекше әсер еткен кім: (Абай) *Меккеге барып қайтарда Стамбул кітапханасынан білім алған ақын: (Шәкәрім) *Шәкәрім ел, жер тану мақсатында қайда барып олжалы оралған: (Меккеге) *Шәкәрім ел, жер тану сапарымен Араб, Түрік, Еуропа елдерінде және Меккеде болған ақын: (Ш.Құдайбердіұлы 1905-1906 ) *Шәкәрімнің 1911 жылы Орынбордан басылып шыққан кітабы: («Мұсылмандық шарты») *Шәкәрімнің 1912ж Семейде басылған өлеңдер жинағы: («Қазақ айнасы») *«Абай» журналында 1918ж шығармалары жарияланып тұрған қаламгер: (Шәкәрім) *«Түрік, қырғыз, қазақ һәм хандар шежіресі» кітабының авторы: (Шәкәрім) * Ш.Құдайбердіұлының ағартушылық бағыттағы өлеңдері: («Насихат», «Сынатарсың өзіңді», «Үш-ақ түрлі өмір бар» және «Жастарға» «Ғылымсыз адам- хайуан», «Жасымнан жетік білдім түрік тілін» деген өлеңдері бар. * Ш.Құдайбердіұлының қалың бұқараны ғылымға жетелеген өлеңдері: («Насихат», «Сынатарсың өзіңді», «Үш-ақ түрлі өмір бар» және «Жастарға» «Ғылымсыз адам- хайуан», «Жасымнан жетік білдім түрік тілін» *Шәкәрімнің Абайдан үлгі алуға шақыратын өлеңі: («Жастарға») *Шәкәрімнің ағартушылық нысанасын жария еткен әйгілі өлеңі: («Жастарға») *Төмендегі үзіндінің авторын анықтаңыз Білімді сол кісіден ізденелік, «Әдейі іздеп біз келдік сізге» делік. «Өмір зая болмастық өнер үйрет, Ақылыңды аяма бізге» делік... ( Ш.Құдайбердіұлы «Жастарға») *«..Жүз айтқанмен өзгенің бәрі надан, Жалыналық, Абайға жүр, баралық!...» деген : ( Ш.Құдайбердіұлы «Жастарға») *«Кел жастар , біз бір түрлі жол табалық , Арам айла, зорлықсыз, мал табалық. Өшпес өмір таусылмас мал берерлік, Бір білімді данышпан жан табалық,»- деген үзінді алынған («Жастарға») *Ш.Құдайбердіұлының ағартушылық бағыттағы өлеңдері: («Насихат») *«Сен ғылымға» өлеңінің авторы: (Ш.Құдайбердіұлы) *«Кісі бағын деме бағым, Өз денеңді нұрлы қыл. Ай сықылды болма жарық, Қарыз асып күн нұрын...» деген өлең жолдары алынған Шәкәрімнің шығармасы: («Сен ғылымға» немесе «Насихат») *«Насихат» өлеңінде қазақ өмірінің рухани –психологиялық портретін жасайды. *«Ақындарға өлеңінің авторы: (Ш.Құдайбердіұлы) *«Ашу мен ынсап өлеңінің авторы: (Ш.Құдайбердіұлы) *«Мал жимақ», «Адамдық борышың» өлеңдерінің авторы: (Ш.Құдайбердіұлы) *Үзінді авторы: Адамдық борышың- Халқыңа еңбек қыл Ақ жолдан айнымай, Ар сақта, оны біл. (Ш.Құдайбердіұлы) *Шәкәрімнің өлеңі: («Дүние мен өмір» «Адамдық борышың») *Шәкәрімнің пайымдауынша адам баласының ең бір мәртебелі парызы: Еңбек ету, халқына пайдалы жұмыс істеу. («Адамдық борышың» өлеңінде») *Шәкәрімнің жастық шақ, махаббат иірімдерін жырлаған өлеңдері: («Ақыл құсы адаспай аспандаса»; «Жастық туралы»; «Анық асық – әулие») *«Шын сырым», «Бұл ән- бұрынғы әннен өзгерек» өлеңдерінің авторы: (Ш.Құдайбердіұлы) *Шәкәрімнің музыка зерттеушісі А.В. Затаевич нотаға түсіріп алған әні: («Бұл ән- бұрынғы әннен өзгерек») *Абайдың өлең құрылысындағы жаңашылдық бағытты жалғастырып, оған жаңа форма берген шәкәрім өлеңі: («Бұл ән- бұрынғы әннен өзгерек») *«Ән –өлшеуіш, Өлең-күміс, Қоспаңыз мыс Аралас...»- деген үзіндінің авторы және қай өлең: (Ш.Құдайбердіұлы «Бұл ән- бұрынғы әннен өзгерек») *Мына өлеңнің авторы: «Бұл ән- бұрынғы әннен өзгерек, Бұған - Ұйқасты өлең сөз керек Өзіне орайлы» (Ш.Құдайбердіұлы) *Шәкәрімнің адамдық болмысы, асқақ арманы айқын сезілетін әндері: («Бұл ән- бұрынғы әннен өзгерек»; «Жастық »; «Шын сырым») *«Жасымнан жетік білдім түрік тілін, Сол тілге аударылған барлық білім...»-деп айтқан абайдың шәкірті: (Ш.Құдайбердіұлы) *«Адаспайсың ақылды, арлыға ерсең, Жолай көрме жылмайы сопы көрсең. Тапқыр адал, ақ ниет адамдардың, Алданбайсың артынан ере берсең,»- деген өлең жолдары алынған Шәкәрімнің өлеңі: («Жасымнан жетік білдім түрік тілін») *«Менің дертім, жігіттер, емес оңай, Болып еді дейсің ғой қашан олай. Басқа түссе байқарсыз бәріңіз де, Ойланбаған өмірдің бәрі солай,»- деген өлең жолдары алынған Шәкәрімнің өлеңі: |