1 Жер жмыстарыны клемін есептеу жне топыраты орташа ашытыын анытау
 Скачать 1.7 Mb.
|
|
1.2 Топырақтың жиынтық балансы және оны бөлу жоспары. Жиынтық теңгерімге жоспарлық қазу мен үйіндідегі, қазаншұңқырдағы (траншея,шұңқырлардағы) топырақ көлемі,сондай-ақ кері себу топырағы кіреді (2.4-кесте.). Кесте 1.2 – Топырақтың жиынтық балансы
Ескерту. А-В-топырақ теңгеріміне сәйкес құрылыс алаңына шығаратын немесе жеткізетін топырақ көлемі. Жиынтық баланс артық топырақты алаңнан үйіндіге (А>В кезінде) апарып тастайтынын , жетіспейтін топырақты резервтен (В>а кезінде) апаратынын , топырақты жоспарлау ойығынан және қазаншұңқырлан қайда және қандай көлемде ауыстыратынын, топырақтың қандай да бір қарапайым көлемін қайда және қандай мөлшерде ауыстыратынын анықтауға мүмкіндік береді. Ол үшін алаңның жоспарында (көлденең, квадраттарға бөле отырып) нөлдік жұмыстар сызығын салады, алу және үйінді ауданын белгілейді. Әрбір Элементарлық фигураның сол жақ жоғарғы бұрышында оның нөмірі мен фигурадағы топырақ көлемі көрсетіледі (жоспарлау үйіндісінің фигуралары үшін – 2.1-кесте бойынша топырақтың қалдық қопсығуын ескере отырып).) Қазаншұңқырлардың ( траншеялардың учаскелері кезінде) көлемін, сондай-ақ олардың жиынтық балансының топырақ көлемін көрсетеді, оларды үйіндіге шығарады немесе резервтен (карьерден) апарады.) Жоспарлау үйіндісінде немесе қазуда нөлдік жұмыстар сызығынан неғұрлым алыстатылған фигураларды білдіреді, оларды артық болған жағдайда топырақ үйіндіге шығарылады, ал кемшіліктер болған жағдайда топырақ резервтен шығарылады. Нәтижесінде топырақты бөлу жоспарында оның үйінділер аймақтарынан үйінділер аймақтарына жылжу динамикасын, жетіспейтін топырақты жеткізу және артық топырақты шығару және шығару, оның топырақтың жиынтық теңгеріміне сәйкестігін айқын көрсетеді. 1.3. Алаңдағы топырақтың орын ауыстыруының орташа қашықтығын анықтау. Топырақтың орнын ауыстырудың орташа қашықтығын кейіннен жер қазатын-көліктік машиналар жиынтығын таңдау үшін анықтайды. Оны анықтау үшін статистикалық сәттер әдісі қолданылады. Тікбұрышты координаттар жүйесін таңдайды, осы ауырлық орталықтарынан координаттардың тиісті осіне дейінгі қашықтықты алу мен үйіндінің Элементарлық фигуралары аудандарының ауырлық орталықтарын табады. Координаталардың осіне жоспарланған алаңның жақтары қабылданады (2.6 сурет).). Элементарлық фигуралар обьектілерінің статикалық сәттерін анықтайды. Жоспарлау ойықтары мен үйінділердегі топырақ обьектілерінің ауырлық ортасының координаттарын келесі формулалар бойынша анықтайды.  =  (2.12) =  (2.13) =  (2.14) =  (2.15) =185.3;  =291.0 =175.9;  =192.2Топырақ жылжуының орташа қашықтығынан кейін шұңқыр мен үйіндінің ауырлық орталықтары арасындағы қашықтықты алып тастайды.  (2.16) =99.8мұндағы  - ойып алудың қарапайым фигуралары аудандарының ауырлық ортасынан ординат осіне дейінгі арақашықтық; – сол сияқты, абсцисс осіне дейін; – үйінділер алудың қарапайым фигуралары аудандарының ауырлық ортасынан ординат осіне дейінгі арақашықтық; – ол сияқты, абсцисс осіне дейін; – координаттар осіне қатысты ойып алудың элементарлық фигуралары обьектілерінің статикалық сәттерінің сомалары; – сол сияқты, үйінді фигуралары үшін; – ойықтар мен үйінділердің қарапайым фигураларының топырақ көлемінің сомасы ,  ; – жоспарлау ойығының ауырлық орталығының координаттары; - сол сияқты, үйінділер2 Машиналардың скреперлік жиынтығын жобалау 2.1 Механизмдер жиынтығын таңдау Бір жағдайлар үшін жинақтаушы механизмдердің әр түрлі маркаларын қолдануға болады. Қалыптасатын механизмдер жиынтығында бірінші кезекте негізгі, топырақты игеруді жүргізетін, содан кейін қосымша роботтарды орындау үшін жинақтаушы механизмдер таңдалады. Жобалауда негізгі механизм ретінде жер қазу-тасымалдау машиналары шығып тұрады, олардың маркалары топырақтың жылжу қашықтығын (Lср), жұмыс көлемін, жұмыс белгілерінің биіктігін ескере отырып қабылданады (2.1.1, 2.1.2 кестелер). Алаңды жоспарлау жазда орындалады. Алдын ала Өзі жүретін скреперлермен немесе бульдозерлермен кесіледі және көрші объектілерді рекультивациялау үшін пайдаланылатын топырақтың өсімдік қабаты шығарылады. Жолсыз жағдайларда учаскені теңестіру (жоспарлау) Lср кезінде 70 м артық тіркеме бекітпелермен орындалады; топырақ жылжуының аз арақашықтығы кезінде бульдозерлерді пайдалануға болады. Грейдерлер негізінен жолдарды, аэродромдарды, Гидротехникалық құрылыстарды салуда жоспарлау және бейіндеу жұмыстарына арналған. Lср кезінде 5000 м-ден астам РҚАБ 1,5 м-ден астам автосамосвалдары бар экскаваторлар пайдаланылады. Скреперлер 1, 2 топ топырақтарын әзірлейді. 2-топтың сазды топырақтары алдын ала тіркеме қопсытқыштармен, бойлық және көлденең ұңғымалармен қопсытуды талап етеді; құмды топырақты ылғалдандыру қажет. Бульдозер 3-топтың топырақтарын әзірлейді, бірақ оны алаңды жоспарлау кезінде топырақтың көп шығынынан үйіндіге тасымалдау кезінде орын ауыстырудың үлкен қашықтығында пайдалану тімсіз. Кесте 2.1.1 - Жер жұмыстарының құрамы және қолданылатын механизмдер
Кесте 2.1.2 – Тасымалдау қашықтығына байланысты бульдозерлердің, скреперлердің ұсынылатын типтік өлшемдері
Қосымша 2
Негізгі (жетекші) механизм кейіннен нұсқаларды салыстырумен таңдалады. Сондықтан кем дегенде екі түрлі скреперлер маркасын жоспарлау немесе өсімдік қабатын кесу, немесе 50-70 м дейінгі аралықтағы бульдозердің екі түрін салыстыру үшін алу қажет. Таңдалған жоспарлау тетіктері үшін қажетті технологиялық сипаттамалар жазылады (1,2-қосымшалар): Скрепер q -шөміш сыйымдылығы м ; b - шөміш ені, м; һс - кесілетін жоңқаның қалыңдығы, м; һотс - төгу қабатының қалыңдығы, м; Өздігінен жүретін және тіркеме скреперлерден басқа алаңды жоспарлауға арналған машиналар жинағына енгізіледі: - қопсыту тіркемелі үшін топырақ ІІ-топтың; - жабу қабатын тығыздауға арналған каток. Осы механизмдердің маркалары мен техникалық сипаттамалары тіркеме скрепердің техникалық сипаттамаларымен және өнімділігімен байланыстырылуы тиіс. 2.2 Топырақты скреперлермен әзірлеу Жер қазу – көлік машиналарының негізгі түрлері скреперлер мен бульдозерлер болып табылады, олар бір цикл ішінде топырақ қазып, оны жылжытады, үйіндіге түсіреді және кенжарға бос күйінде қайтарылады. Скреперлер – ең жоғары өнімді жер қазу-тасымалдау машиналары. Пайдалану мүмкіндіктері оларды қазаншұңқырларды үзу және беттерді жоспарлау кезінде пайдалануға мүмкіндік береді. Тіркеме (шөміш көлемі 3; 7 және 8 м), жартылай тіркеме (шөміш көлемі 4,5 м) және өздігінен жүретін (шөміш көлемі 8; 15 және 25 м) скреперлер қолданылады. Тіркеме және жартылай тіркеме скреперлер топырақты 1000 м дейінгі қашықтыққа, ал өздігінен жүретін скреперлер—3000 м дейінгі қашықтыққа тасымалдау кезінде қолданылады. Скреперлермен игерудің қиындығы бойынша 1 және 2 топтағы (құм, құмдақ, орман, саздақ, сазды және т.б., қойтасы жоқ, 10% - дан аспайтын көлемде малтатас пен қиыршық тас қоспасы бар) топырақты өңдеу, тасымалдау және төсеу жүргізіледі. Тығыз топырақты алдын ала қопсыту қажет. Скрепер жұмысының толық циклі топырақ жиынтығынан, жүктелген скрепер қозғалысынан, шөмішті түсіруден және бос скрепер қозғалысынан тұрады (Cурет 2.2.1). Скрепер шөмішпен қалыңдығы 0,12 топырақ жоңқасын алады... 0,35 және ені 1,65... 2,75 м (шөміш көлемі 3 скреперлер үшін)... 8 м). Төгілетін қабаттың ең үлкен қалыңдығы 0,35... 0,5 м.  Сурет 2.2.1 – Топырақ жоңқасын скреперлермен кесу тәсілдері: а – тұрақты қалыңдық; б – сыналы (жалпы); в – тарақты, г – клевколық Жұқа тік жоңқпен тұрақты қалыңдықты топырақты кез келген байланыстырғыш топырақтарда алу тәсілін қолданады; сына— көлденең учаскелерде жеңіл байланыстырғыш топырақты қазу кезінде; шөмішті ауыспалы тереңдетіп және тереңдетіп тарақты — көлденең учаскелерде құрғақ сазды және сазды топырақты қазу кезінде; скрепер шөмішін ауыспалы тереңдете отырып, клевкалық. Қозғалыс траекториялары Эллиптикалық схема – көптеген жағдайларда жоспарлау жұмыстары кезінде қолданылады. Үйінділерді тұрғызу немесе ойықтарды жасау кезінде үйіндінің биіктігі немесе ойықтардың тереңдігі 2 м-ден аспайтын желілік-ұзындық құрылыста ең үлкен әсер болады, егер шығу немесе шығу құрылғылары қажет болмаса. Спиральды схема – эллиптикалық түрі, екі жақты резервтерден немесе биіктігі немесе тереңдігі 2,6 м-ге дейінгі кең ойықтардан кең үйінділерді тұрғызу кезінде қолданылады.  Сурет 2.2.2 – Скреперлік үңгілеу сұлбалары: а – тізбекті үңгілеу, б - жолақтар арқылы, в – қабырғалы-шахмат, 1...28 – үңгілеулер Сегіздікті – эллиптикалық схема сияқты жағдайларда қолданады. "Сегіздік" бойынша қозғалыс кезінде скрепер оң және сол бұрылыстарды кезектестіреді, бұл техникалық-пайдалану көрсеткіштерін жақсартады және бұрылу уақытын екі есе дерлік қысқартады, осылайша 3-ке көбейтеді... 5% скрепер өнімділігі. Иректі – 200 м басып алу ұзындығы бойынша резервтерден биіктігі б м-ге дейінгі үйінділерді тұрғызу кезінде пайдаланылады және одан да көп. Бұл ретте бұрылыстар саны мен топырақты алу қашықтығы азаяды және эллиптикалық схемамен салыстырғанда скрепер өнімділігі 15% - ға дейін артады. Қайық-көлденең схеманы биіктігі 1,5 м кем үйінді тұрғызу кезінде екі жақты резервтерден жұмыс істеу кезінде қолданылады. Скреперлер қозғалысының осы сызбасын үйінділерді 5-ке дейін тұрғызу кезінде қолданады. Екі жақты резервтерден топырақты тасымалдаумен 1/2 тік емес құламалар салынған. Аудандарды тік жоспарлау кезінде скреперлер қозғалысының эллиптикалық, спиральды және қайық-көлденең схемалары ұсынылады.  Сурет 2.2.3 – Скреперлердің қозғалысының сызбасы: а – эллипс; б – шиыршықты; в – сегіздікті; д – қайық-көлдеңеңді; е – қайық-бойлықты 2.3 Топырақты қопсыту және тығыздау Ауыр топырақтар, сондай-ақ табиғи жағдайда әзірленуі қиын қоспалары бар топырақтар алдын ала қопсытуға жатады. Топырақты қопсыту қажеттілігі әрбір нақты жағдайда жергілікті шарттарға (топырақтың тығыздығына, қоспалардың сипаты мен санына, машиналардың қуаты мен жай-күйіне) қарай анықталады. Курстық жобаға берілген тапсырмада ауыр және тығыз топырақты алдын ала қопсыту қажеттілігі қарастырылады. Ойық учаскелерінде 2-топтағы топырақты алдын ала қопсыту учаскенің бойымен және көлденең қозғалысы кезінде тіркеме қопсытқышпен орындалады. Қопсыту қабатының қалыңдығы скрепер шөмішімен топырақты кесу тереңдігіне сәйкес болуы тиіс. Топырақты қопсыту және тығыздау процестерін жобалау үшін бастапқы шарт жетекші процестің (топырақты скреперлермен (бульдозерлермен) игеру және орнын ауыстыру процесі) ауысымына қабылданған топырақ ағыны болып табылады. Жинақтаушы машиналардың маркалары мен олардың санын келесі ретпен анықтайды. Алдымен қопсытқыш маркасын таңдайды[1, 2]. Бұл ретте топырақтың қопсыту тереңдігі қопсытқышпен [1, 2] немесе бульдозермен кесілетін қабаттың қалыңдығына тең немесе бірнеше үлкен болуы тиіс. Содан кейін катоктың маркасын таңдап, 2.3.1 кесте бойынша топырақтың тығыздалатын қабатының оңтайлы қалыңдығын орнатады. Шашылатын қабаттың осындай қалыңдығын скреперлер (бульдозерлер) үшін қабылдау керек. Үлкен алаңдарда скреперлермен, бульдозерлермен, автосамосвалдармен себілетін топырақ қабаттарын тығыздау катоктармен, трамвай машиналарымен орындалады. Автосамосвалдардан түсірілетін топырақ алдымен тегістеледі және бульдозерлермен жоспарланады. Катоктың өту жолдары мен басқа да нығыздау құралдарының қажетті санын топырақты нығыздаудың талап етілетін коэффициентіне байланысты тәжірибелік жолмен анықтайды. Тығыз денедегі топырақ қабатының қалыңдығын және бір жолақпен сырғанау жолдарының санын шамамен 2.3.2 кесте бойынша қабылдайды. Кесте 2.3.1 – Тығыздалатын топырақ қабатының оңтайлы қалыңдығы, см
Байланысқан топырақтар үшін тегіс тіркемелі немесе пневмокөшірме катоктар ұсынылады, байланыссыз үшін – өздігінен жүретін және тіркеме виброкаткалар, пневмоөткізгіш болады. Курстық жобада бір жолақпен каток жолдарының саны тапсырма бойынша қабылданады. Кесте 2.3.2 – Тығыз денедегі Топырақ қабатының қалыңдығы және бір жолақта сырғанау жолдарының саны
Учаске өлшемдері машиналар жиынтығының қалыпты жұмысын қамтамасыз етуі тиіс: үйіндінің ұзындығы катоктарды пайдалану кезінде 200-260 м құрайды, тегістейтін және дірілді тығыздайтын машиналар үшін 50 м кем емес; үйіндінің ені жұмыстарды тиімді жүргізу қауіпсіздігі жағдайынан қабылданады, тығыздаушы машиналардың бұрылуы үйіндінің жоғарғы жағынан жеткілікті ені кезінде орындалады (20-30 м кем емес). Қабаттардың қалыңдығы тығыздаушы катоктардың мүмкіндіктеріне сәйкес келуі тиіс, әрбір кейінгі биіктігі бойынша қабат алдыңғы тығыздалғаннан кейін ғана төгіледі.  Сурет 2,1 – Үйіндіні катоктармен тығыздау Тығыздау топырақтың оңтайлы ылғалдылығы кезінде жүргізілуі тиіс: құмдар үшін - 8-14 %, құмдар үшін - 9-12 %, саздақтар үшін - 12-20 %, саздар үшін - 16-30% және берілген тығыздыққа жеткеннен кейін тоқтатылады. Катоктар тұйық шеңбер бойынша қозғалады, тар үйінділер үшін учаскенің соңында трактор катоктан ағытылады және оған екінші жағынан қосылады. Катоктардың жиектерден ортасына қарай қозғалу бағыты, әрбір өту жолын тығыздалатын қабат енінің 1/3-1/4-ке жабу. Бір жолақтан өтетін жолдар саны шамамен: құмды топырақтар үшін - 2...3; құмайт топырақтар үшін - 3...4; сазды саздар үшін - 5...6. Тығыздалған топырақтың тегіс бетін қамтамасыз ету үшін катоктардың тиімді жылдамдық режимі қолданылады: шағын жылдамдықтағы бірінші және соңғы жүріс (2...2,5 км/сағ), ал аралық-8-10 км/сағ дейін. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
