Гандбол ойының оқыту әдістемесі. азастанда гандболдын пайда болуы жне даму тарихы Гандболды дене трбиесі жне халыты сауытыру жйесіндегі орны
 Скачать 32.07 Kb.
|
|
Гандбол ойының оқыту әдістемесі, әдіс тәсілдер Жоспар Қазақстанда гандболдын пайда болуы және даму тарихы Гандболдың дене тәрбиесі және халықты сауықтыру жүйесіндегі орны 1. Шамамен 1895 жылы Германияда пайда болған. Халықаралық қол добы федерациясы 1928 жылы құрылды. 1936 жылы Берлинде өткен Олимпиялық ойындар бағдарламасына енді. 1946 жылы Халықарлық қол добы федерациясының ережелері өзгертіліп қайта құрылды. Қазақстанда қол добынан алғашқы жарыстар 1925 жылдан бастап өтіп келеді. Ал ресми жарыстар 1959 жылдан бастап өтуде. Қол добының әр командада 7 немесе 11 адам ойнайтын екі түрі бар. Алғашқысы 40x20 м алаңда ойналады. Доптың салмағы 425–475 грамм, диаметрі 54–56 сантиметр, қақпаның ені 3 метр, биіктігі 2 метр. Ойыншылардың қақпа алдындағы 6 метрлік алаңға енуіне болмайды. Ойын 30 минуттық (әйелдер үшін 25 минут) екі таймнан тұрады. Қол добынан Қазақстан Республикасы әйелдер құрамасы 2002 жылыАзия чемпионы және 14 - Азия ойындарының күміс жүлдегері атанды.Гандболды негізінен даттың гандболистер 19 – 20 ғасырларда қыс кезінде гандболдың орнына ойнау үшін ойлап тапқан. Гандболдың тарихы тереңде жатыр: бұл спорт түрінің атасы – Гомердің «Одиссеясы» мен ежелгі римдік дәрігер К. Гамнус еңбектерінде кездесетін ертедегі допты қолмен ойнайтын ойындар. Орта ғасырларда бұл ойындарға Вальтер одан кейін Фагельвайдзер өз өлеңдерін арнаған. Гандбол халықаралық спорттық ойын түрі деп 1898 жылы дат қаласы Ордрупта дене шынықтыру училищесінің мұғалімі Хольгер Нильсен денешынықтыру сабағында қыздар тобына «хаандбольд» деп енгізген кезден бастап есептеледі. Гандбол ойынының пайда болуының үлкен тарихы бар. Өте ерте қазіргі гандболға ұқсас ойындар болған. 1892 жылы Чехословакияда доппен ойнайтын «чешска хазена» деген ойын пайда болған. 1898 жылы Хольгер Нильсен «хаанбольд» ойынын енгізген. Нильсен екі ойын гандбол мен баскетболдан құраған, қыздарға арналған бұл 7*7 ойынын ешкім әлемге таралады деп ойламаған. Құрамында 11 адамы бар ойын 1917 – 1919 жылдарда шықты. Ойынның бұл екі түрі де қатар ойналып жүрді. Бұл жарыстар мезгіл бойынша өткізіліп отырды: жазда гандбол алаңында 11*11 ойынын, ал қыста залда 7*7 ойынын. Кейінгі жылдардағы зерттеулер гандболды ертеде пайда болған дейді. 1890 жылы Чехияда «хазена» - (лақтыру) деген ұлттық ойын пайда болдады. Бұл ойын араласқан топтар арасында допты лақтырып, қағып алу арқылы ойналды. 1917 жылы Берлиндік Макс Хайзер екі ойыннан, қыздарға арналған «гандбол» ойынын құрады. 1918 жылы халықаралық спорт картасында екі ойын да анық көрсетілді: олар чех хазенасы (шығыста) және неміс гандболы (солтүстікте және батыста). 1920 жылдың өзінде – ақ Берлинде кубокқа және Германия біріншілігіне арналып қолмен ойнайтын доп ойындары өткізілді. Ал 1923 жылы жарыстың жаңа ережелері пайда болды. Доп көлімінің кішірейуі, «үш секунд» және «үш қадам» ережелерінің енгізілуі ойын техникасының жоғарылауына әсер етті. 1925 жылы тұңғыш халықаралық Германиялық және Австриялық командалар арасында жарыс өтті. Германия 5:6 есебімен жеңіліс тапты. 1926 жылы гандболды халықаралық спорт түрі деп мойындоу әлем елдеріне таралып, дамуына мүмкіндік берді. Люксембургте, Швейцарияда, Испанияда және тағы басқа елдерде гандбол жанкүйерлік клубтары пайда бола бастады. Содан бері гандбол басқа спорт түрлерімен тең дәрежеде болып есептеле бастады. 1928 жылы Амстердамда гандболдың халықаралық қызығушылар федерациясы құрылып, 1944 жылға дейін жұмыс істеді. Оның құрамында гандболды дамытушы 11 ел кірді. Олимпиадалық бағдарламаға тұңғыш гандбол 1936 жылы енгізілді. Берлиндегі ХІ олимпиадаға ол алғаш енгізіліп, Германия командасы жеңіске жетті. Олимпиадалық ойындары өткен кезде халықаралық гандбол федерациясының ІV конгресі болып өтті, онда гандболдың 7*7; 11*11 түрлері бойынша әлем чемпионаты өткізілетін болып шешілді. Чемпионаттар бастапқыда тек ерлер командалары қатысуымен жүргізілуі тиіс болды. Қазіргі уақытта гандбол атлетикалық ойындар қатарына жатады. Ол әйелдер мен ерлер арасында өте атақты. Гандбол дамуының жаңа сатысы 1946 жылы жаңа халықаралық гандбол федерациясының ИГФ (IHF) құрылуымен байланысты. Ол гандболдан әлемдік чемпионаттарды 11:11 форматта ойнауды бекітті, және ерлер мен қатар әйелдер командасын да қатысушыларды енгізді. 1949 жылы Будапештте өткен әйелдер чемпионатында Венгрия командасы ең мықты деп танылды. Бұдан әрі әлемдік біріншілектер 4 жылда бір өткізіліп тұрды. 11:11 форматында барлығы 7 ерлер және 3 әйелдер чемпионаты өткізілді. 1966 жылы 11:11 форматы бойынша ең соңғы чемпионат өтті, бұдан әрі 7:7 гандбол форматы дами бастады. 1954 жылы Швецияда осы форматта ерлер арасында әлемдік чемпионат өтті. Жеңіске Шведтер жетті, ал әйелдер арасында 7:7 форматы бойынша алғаш 1957 жылы Югославияда өтті. Бірінші орынды Чехословакия командасы жеңіп алды. 147 ұлттық федерацияны біріктіретін (2002) Халықаралық гандбол федерациясы. Олимпиадалық ойындар бағдарламасында 1946 жылы ерлер командасында 11 адам, 1972 жылы команда құрамында 7 адам болды. 1976 жылдан бері олимпиадалық ойындарда әйелдер командасы да қатысуда. ХГФ ережелері бойынша олимпиадалық турнир спортзалда өтеді. Қолмен ойналатын ойындар туралы алғашқы деректер Гомердің «Одиссеясында» және көне римдік дәрігер Галеннің еңбектерінде кездеседі. Орта ғасырларда осыған ұқсас ойындарға Вальтер фон дер Фогельвейде өлеңдер арнаған. Қазіргі гандболды даттық гандболистер XIX – XX ғасырларда қыс мезгілінде гандболды алмастыру үшін ойлап тапқан. Гандболдың гандболдан айырмашылығы гандбол қолмен ойналады және әрбір командада 6 ойыншы мен қақпашы бар. Халықаралық спорттық классификацияда гандбол ойыны 1898 жылы даттық дене шынықтыру пәнінің мұғалімі Ордруп Хольгер Нильсен қыз балалардың дене шынықтыру сабақтарына «хандбол» (ханд - қол, бол - доп) деп аталатын ойынды енгізгенде пайда болды деп тіркелген. Соңғы жылдардағы зерттеулер ойынның одан ерте пайда болғандығын дәлелдейді. 1890 жылы Чехияда доппен ойналатын «хазена» деп аталатын ойын өріс алды (хазена – лақтыру). 1917 жылы берлиндық Макс Хайзер екі ойынды біріктіріп, қыздарға арналған «қол добы» деп аталатын ойын құрап шығарды. Сол кезде бұл ойынның бүкіл әлемде кең өріс алатындығы ешкім ойламаған. 1920 жылы Берлинде «қол добы» бойынша Германия кубогы үшін алғашқы ойындар өткізілді. Ал 1923 жылы жарысқа жаңа ережелер енгізді. Доптың мөлшерінің кішіреюі, «үш секунд» және «үш қадам» ережелерінің енгізілуі ойын ойнау техникасын жақсартты. 1925 жылы Германия және Австрия командаларының алғашқы халықаралық кездесуі болды. Германия командасы 5:6 есебімен жеңіліске ұшырады. 1926 жылы гандболды халықаралық ойын ретінде қабылдау бірқатар елдерде бұл ойынның дамуына жол ашты. Люксембургте, Швейцарияда, Испанияда және т.б. елдерде гандболды дәріптейтін клубтар ашылды. 1928 жылы Амстердамда Халықаралық гандболға құмарлар федерациясы (ИАГФ) құрылды. Ол 1944 жылға дейін жұмыс істеді. Оның құрамына гандбол ойыны белсенді дамыған 11 мемлекет кірді. 1936 жылы гандбол алғаш рет олимпиада бағдарламасына қосылды. Берлинде өткен XI Олимпиадада бірінші рет ойналып, оның жеңімпазы Германия командасы болды. Сол кезде ИАГФ-ның IV конгресі өтті. Конгресте гандболдан 7x7 және 11x11 форматында әлем чемпионаттарын өткізу туралы шешім қабылданды. Алдымен чемпионаттар тек ұлдар командалары арасында өтуі тиіс еді. 1938 жылы Германияда чемпионатты неміс спортсмендері ұтып алды. Гандболдың жаңа өріс алуы 1946 жылы болды, сол жылы жаңа халықаралық гандбол федерациясы (ИГФ) құрылды. Енді әлемдік чемпионаттар ұлдар және қыздар арасында 11x11 форматында ойналатын болды. Гандбол - командалық ойын, оның 6арысында бiр команда ойыншылары 6iр-бiрiне гандбол добын қолдарымен жерге сога отырып бередi де, екiншi команданын, қақпасына тycipyгe тырысды; Гандбол алаңы – гандбол ойыны ойналатын ережеге сай көлемінде алаң; Гандбол добы – гандбол ойынындағы қолданылатын спорт құралы; Жүгіру – орын алмасудың негізгі тәсілі; Ойыншы тұрысы – аяқтарын алшақтата ұстап, тізілерін аздап бүгіп, кішкіне алға еңкейіп, қолдары бел деңгейiнде допты қабылдауға дайын болуы керек; Допты eкi қолмен қағып алу - допты қагып алу ушiн eкi қолды ұшып келе жатқан допқаа қарай созылады; Бiр қолмен қағып алу - допты eкi қолмен қагып алу мүмкін болмаганда бiр қолмен қағып алу қолданылады; Доп беру – гандболдағы негізгі тәсілдердің бірі, ол арқылы команда ойыншыларыбір-бірімен ымыраласа әрекет етіп, жеңіске жетуге ұмтылады; Допты қақпаға лақтыру – допты қақпаға барлық тәсілдермен лақтыруы бойынша түсіруге тырысады; Допты алып жүру – допты бір қолмен, немесе алма кезек жерге сога отырып жүргізу; 2. 1. Ойышылар; 2. Доппен ойын ережелері, фолдар; 3. Ойыннын ұзақтығы; 4. Төрешелер және олардың міндеттері. 1. Гандбол – ол командалық ойын, 7 ге 7 ойыншы қатысады, доппен ойналады. Жалпы ойыншылар саны 12. Ойын жабық кеңістікте, 40*20 м. Алаңда дөңгелек үрлеген доппен, ерлер 425 – 475 г. Салмақпен, ал әйелдер 325 – 375 салмақпен ойнауы тиіс. Ойын екі бөлімнен тұрады, 8-12 жас 2х20; 12-16 жас 2х25; 16 жастан жоғары 2х30 минуттан, ал араларындағы үзіліс 10 минут. Ойынның мақсаты – қарсыластың қапқасына неғұрлым көп доп соғу. Бір ескере кететін жайт, қақпа алдындағы сызылған 6 метрлік зонаны доп лақтырған кезде басып кетпеу шарт. Гандболда тең ойын бола береді, бірақ кей жағдайларда, мысалы, міндетті түрде жеңімпаз болу керек десе, онда қосымша уақыт (2 – 5 минут) беріледі: егер онда да жеңімпаз анықталмай тағы тең ойын болатын болса, екінші қосымша уақыт беріледі: олда тең ойын болатын болса, онда 7 метрден 5 мәрте айып добын лақтырады. Команда 12 ойыншыдан құрылады. Алаңда 7 ойыншы жүре алады. Қалған ойыншылар қосалқы болып табылады. Бүкіл ойын кезінде команда ішіннен бір адам алаңда қақпашы болады. Қақпада тұрған ойыншы кез келген уақытты алаң ойыншысы бола алады. Сәйкесінше кез келген алаң ойыншысы қақпашы бола алады. Ойын басында командада 5 ойыншы болуы керек. Команда ойыншыларының саны ойын кезінде кез келген уақытта көбейеді. (Континенттік жарыс кезінде бұл сұрақ берілген жарыс регламенті бойынша шешіледі). Команда ойыншыларының саны алаңда 5-тен кем болса да ойын жалғаса береді. Ойын толықтай аяқтала ма жоқ па оны тек төрешілер шеше алады. Бүткіл ойын барысында командада ең көп дегенде ресми 4 адам болады Ойыншы немесе ресим адам ойын басталар уақытта алаңда болып, оның тегі хаттамаға тіркелген жағдайда ойынға қатысу құқығына ие болады. Ал егер ойыншы немесе ресми адам матч басталып кеткеннен кейін келсе, хатшыдан рұқсат алуы керек және оның тегі хаттмаға тіркелуі керек. Ойынға қатысу құқығына ие ойынша кез келген уақытта өз орын алмастыру құқығы бойынша алңға шыға алады. Ал ойынға қатысуға құқы жоқ ойыншы алаңда жүрсе, ол ойыннан шығарылады. Ойын қарсылас команда әрекетімен қайтадан басталады. 2. Доппен ойнау Ойын алаңы. Ойын жабық мекемеде 40x20 көлеміндегі тіктөртбұрыш алаңда өтеді. Алаң айналасында 1 метрден кем болмайтын қауіпсіздік шекарасы болу керек. Алаңның ұзын шекарасы шеттік сызық, ал қысқасы - қақпа сызығы (қақпаның тіреулерінің арасында) деп аталады. Барлық сызықтар алаңның шектеуші сызықтары болып табылады. Үш метр ұзындықта ішкі қақпаның шекара сызығымен қатарластырып үзік сызықпен еркін лақтырыс жүргізіледі (9 метр ұзындығына) Бұл сызықтардың ені, яғни қалыңдығы 5 см-ді құрайды. Бұл сызықтың сегменттерінің ұзындығы және олардың ара қашықтығы 15см. Қақпа сызығына қарама қарсы, 7 м қашықтықта қақпаның ортасынан ұзындығы 1 метр болатын 7 метрлік сызық жүргізіледі. Қақпа сызығына қарама қарсы 4 метр қашықтықта қақпашыны қорғап тұратын, ұзындығы 15 см болатын сызық жүргізіледі. Шеткі сызықтардың центрі орталық сызықпен жалғанып қосылады. Қақпа. Әрбір қақпа сызығының центрінде қақпалар орналасады. Олар жерге берік орнығуы керек. Қақпаның ішкі өлшемдері: ені 3 м, биіктігі 2 м. Қақпада сетка болуы қажет. Қақпа көрерменге көрінетін жағынан екі контрастты түске боялу керек. Гандболдық доп теріден немесе синтетикалық материалдан жасалады. Ол домалақ болады. Сырты сырғанақ болмау керек. Гандболдық доптың үш мөлшері болады: айналасы 50-53см, салмағы 290-330г , 8-12 жастағы ұл балалар мен 8-14 жастағы қыз балаларға арналған; айналасы 54-56 см, салмағы 325-375г , 14 жастан асқан қыз балалар мен 12-16 жастағы ұл балаларға арналған; айналасы 58-60 см, салмағы 425-475г , 16 жастан асқан ұл балаларға арналған. Команда. Команда 14 ойыншыдан құралады. Ойын барысында алаңда 7 ойыншы ғана болуына рұқсат етіледі, қалған ойыншылар қосалқы ойыншылар болып табылады. Алаңдағы бір ойыншы қақпашы. Ойынның басында әрбір командада бес ойыншыдан көп емес болу керек. Кез келген уақытта ойыншының бірі алаңнан шыққанда оның орнын қосалқы ойыншы басады, ал алаңда болған ойыншы қосалқы ойыншыға айналады. Бұл кезде ойыншылар тек қана өз командасының алмастыру сызығы арқылы ғана орындарымен ауыса алады. Ойыншылар арасындағы алмастырулар саны шектеусіз. Гандбол ойыншыларының келесідей позициялары болады: Қақпашы бұрыштама немесе шеттік (флангаларда ойнайды, әдетте олар өте жылдам әрі айлакер ойыншылар) центрлік (орталық) немесе РАЗЫГРЫВАЮЩИЙ жартылай орталық (шеттік пен орталық ойыншылар арасында ойнайды) сызықтық (алты метрлік сызықта ойнайды. Оның міндеті қарсыластың қорғанысына бөгет болу) Ойыншылардан басқа командағы төрт ресми өкіл болуы мүмкін. Әділқазы, хатшы және секундомерші. Матчта екі әлілқазы арқылы төрағалық етіледі. Егер әділқазылар әр түрлі шешім қабылдаса, олар арасында жиналыс болады. Сол жиналыста екеуінің келісімі арқылы бір ортақ шешім қабылданады. әділқазыларға хатшы мен секундомерші көмектеседі. Ойын ұзақтығы. Ересек комндалар арасындағы матч (16 жастан жоғары) 30 минуттық екі таймнан тұрады. Әрбір тайм арасында 15 минуттық үзіліс болады. 8-12 жас аралығындағы балалардың матчі 20 минуттан тұратын екі таймнан, ал 12-16 жастағы балалардың матчі 25 минуттық екі таймнан құралады. Үзілістен кейін командалар алаңдарымен ауысады. Егер жеңімпаз анықталмай жатса қосымша уақыт беріледі: бес минуттан тұратын бір минуттық үзілісі бар екі тайм. Егер бірінші рет берілген қосымша уақыттан кейін жеңімпаз анықталмаса, онда сол шарт бойынша тағы да қосымша уақыт беріледі. Егер екінші қосымша уақыттан соң жеңімпаз анықталмаса 7 метрлік лақтырыс тағайындалады. Ойын барысында (доп алаңнан шыққанда) уақыт тоқтатылмайды. Ойын. Ойыншыларға допты ұстап алуына, итеруіне, бір біріне беруіне, тоқтатып алуына болады. Бұл іс-қимылдап денесі, басы, қолы жіне тізесі арқылы жүзеге асады. Ойыншылар допты қолдарында 3 секундтан артық ұстай алмайды. Ойыншылар допты ұстап 3 қадамнан артық жасай алмайды, үш қадамнан кейін олар допты қақпаға лақтыру керек, келесі ойыншыға беру керек немесе жерге соғу керек. Қарсыластан допты алақанымен алып алуға болады. Қарсыластын қимылына денесі арқылы бөгет болуға болады. Әділқазының бейтарап ойын туралы белгісі. Бұл белгіден кейін командалар ойынды белсендірек ойнауы тиіс. Айқын шабуылдар болмаса ойын ойналынбайды. Доп қақпа сызығын толығымен асқанда ғана гол есептелінеді. Доп қақпаға бөгде біреудің (бөгде адамның қимылы немесе алаңға бқгде заттың түсуі) араласуы нәтижесінде түспесе, әділқазы гол салынды деп есептейді. Матчты қақпаға көп гол салған команда жеңеді. Қақпашы. Қақпашының әрекеттері айрықша ережелермен реттелінеді: қақпа алаңынан тыс алаңға шыға алатын жалғыз ойыншы; қақпашы қақпа сызығының ішінде орналасып допты денесінің кез келген бөлігімен тиісе алады; қақпашы қақпа сызығының ішінде орналасып доппен үш қадамнан артық жасауына болады; қақпашы қақпа сызығынан тыс жатқан допқа тиісе алмайды; Лақтыру (бросок) Алғашқы лақтырыс Алғашқы лақтырыс – бұл ойынның басында немесе гол соғылғаннан кейін болады. Командалардың бірі жереби нәтижесінде бірінші таймда алғашқы лақтырыс жасауға мүмкіндік алады. Екінші таймның басында алғашқы лақтырысты қарсылас команда жасайды. Голдан кейінгі алғашқы лақтырысты допты қақпасына жіберіп алған команда орындайд. Алғашқы лақтырысты жасайтын ойынша алаңның центрінде тұруы керек. Лақтырыс әділқазының ысқырығынан кейін, 3 секунд ішінде жүзеге асады. Доп ойыншының қолынан шыққан сәттен бастап лақтырыс орындалды деп есептеледі. Шеттік сызықтан лақтырыс жасау Шеттік сызықтан лақтырыс мына жағдайларда жасалады: доп шеттік сызықтан асқанда – лақтырыс доп алағнан шыққан жерден жасалады; доп алаңның конструкциясының жоғарғы жағына тигенде – лақтырыс соған жақын шеттік сызықтан жасалады. Лақтырысты соңғы болып қолы тиген ойыншы ойнайтын команданың қарсыластары орындайды. Қақпашының лақтырысы. Қақпашы келесі жағдайларда лақтырыс жасайды: доп қақпа сызыған толығымен өткенде және соңғы болып допқа қолы тиген қақпашы немесе соның команда мүшесі; қарсылас команда мүшесі қақпа сызығын өтіп кеткенде (доппен). Лақтырысты қорғанып жатқан команданың қақпашысымен орындалады. Қақпашы қақпада тұрып лақтырыс жасайды, және ол лақтырған доп қақпа сызығынан асуы керек. Қарсылас команда мүшелері қақпа сызығының бойында түруы мүмкін, бірақ оларға қақпашы лақтырыс жасамай тұрып допқа қол тигізуіне тыйым салынады. Еркін лақтырыс. Еркін лақтырыс ойын ережелерін бұзғанда немесе тайм-ауттан (ереже бұзылмаса да) кейін ойынды жалғастыру үшін тағайындалады. Еркін лақтырысты ереже бұзған команданың қарсыластары немесе тайм-аутқа дейін доп қай командада бол, сол команда мүшесі орындайды. Еркін лақтырысты ереже бұзылған жерден жасайды. Қарсыластар еркін лақтырысты жасап тұрған ойыншыдан 3 м қашықтықта орналасады. Еркін лақтырыс әділқазының ысқырығынсыз орындала береді. Жазалар. Ереже бойынша гандболда жазаның үш түрі бар: ескерту жасау; екі минутқа алаңнан шығарып жіберу; дисквалификация. Ескерту Ескерту сары карточканы көрсетумен қатар жүреді. Ескерту тәртіптер мен ережелер бұзылғанда (әділқазының шешіміне наразылық көрсеткенде, допты аяқпен тепкенде, қарсы команда лақтырыс жасағанда үш метрлік ережені бұзғанда) жасалынады. Бір ойын барысында ең көп ескертулер саны: бір команданың барлық ойыншылары үшін – жиыны 3 ескерту; бір команданың ресми өкілдері үшін – 1 ескерту. Ойын барынсында екі минутқа алаңнан шығарылған ойыншыға ескерту жасалмайды. Екі минутқа алаңнан шығару Екі минутқа аулақтау денсаулыққа қауіпті іс-қимылдар (физикалық әрекеттермен байланысты бас және мойын айналасындағы) үшін, алаңға артық ойыншы шыққнда, қосалқы ойыншы алаңға шыққанда тағайындалады. Екі минутқа аулақтау әділқазы қолының екі саусағын көтеріп көрсету арқылы көрініс табады. Екі минутқа аулақтатылғн ойыншы ойын алаңынан шығып, қосалқы ойыншылар отырған орындыққа барады. Бұл кезде команда толық емес құрамда ойынды жалғастырады. Үш рет екі минутқа аулақтатылған ойыншы автоматты түрде дисквалифицирленеді, яғни ойын соңына дейін алаңнан аулақтатылады. Диквалификация. Дисквалификация қызыл карточка көрсетумен қатар жүреді. Қызыл карточка алған ойыншы алаңнан шығарылады және оған ойыншылармен қарым қатынас жасауға тыйым салынады. Қызыл карточка қатаң түрде ержелерді бұзған үшін ( тіл тигізу, көрерменге, әділқазына, басқа ойыншыға шабуылдау) беріледі. Рұқсат етіледі: алақанды (ашық немесе жабық күйінде), қолды, басты, денені, бөксені немесе тізені пайдалана отырып лақтыруға, қағып алуға, тоқтатуға, итеруге немесе беруге; допты ең ұзақ дегенде 3 секунд ұстауға (доп жерде жатса да) Доппен ең көп дегенде үш адым жасауға. Бір адым жасалды деп саналады егер: екі аяғымен бірдей еденде тұрған ойыншы, бір аяғын еденнен жоғары көтеріп, қайтадан оны еденге қойса немесе бір аяғын бір орыннан екінші орынға ауыстырса; ойыншы еденде тек бір аяғымен тұрса, допты қағып алып, содан соң еденге басқа аяғымен тұрса; ойыншы секіруден кейін еденде бір аяғымен тұрса, содан соң сол аяғымен секіріп немесе басқа аяғымен еденге тұрса; Ойыншы секіруден кейін еденге екі аяғымен бірдей тұрса, содан кейін бір аяғын көтеріп, оны қайтадан еденге қойса немесе бір аяғын бір жерден екінші жерге ауыстырса Комментарийлер: Бір адым жасалынды деп есептеледеі егер, ойыншы бір аяғын бір орыннан екінші орынға ауыстырса, содан кейін бірден басқа аяғын сол аяғына тата. Қозғалыста: допты жерге бір ұрып, оны бір немесе екі қолмен қағып алу; допты бір қолмен жерге көп рет ұрып немесе допты бір қолмен көп рет алып жүріп, содан кейін оны қағып алып немесе оны бір немесе екі қолмен қағып алу. Доп бір немесе екі қолмен қағып алынғаннан кейін-ақ, оны үш секунд ішінде немесе үш адымнан соң беру керек болады. Допты алып жүрі осы сәттен басталады (доп ойыншы денесінің кез келген жеріне тиіп, ойыншы оны жерге бағыттағанда). Доп басқа ойыншыға немесе қақпаға тиген соң, ойыншыға допты алып жүру рұқсаты қайта беріледі (дриблинг). Допты бір қолдан екінші қолға өткізу. Доппен орында тұрып тіземен, отырып, немесе жерде жатып ойнау. Рұқсат етілмейді: Доп жерге, басқа ойыншыға немесе қақпаға тимей тұрып бұрын оған бір реттен кем тимеу. опты қағып алу кезінде жіберілген қателер ескерілмейді Ойыншы допты қағып алу немесе тоқтату кезінде допқа ие бола алмай қалған жағдай қате болып есептелінеді. Егер топ доп жіті назарда болса, онда ойыншыға оған бір реттен кем тиюге рұқсат етілмейді. Тізеден төмен аяқпен допқа тиюге болмайды, тек бір жағдайда ғана болады, егер допты аяққа қарсылас лақтырса; Егер доп ойын алаңында болған төрешіге тисе, ойын жалғастырылады. 8 ереже. Тәртіп бұзушылық және спорттық әдепті сақтамау. допты меңгеру үшін қолды немесе білекті пайдалануға; Кез келген жағынан қарсыластың қолынан допты алу үшін алақанды ашық күйде қолдануға; Қарсыласты денесімен жабуға (тегер қарсыласта доп болмаса да); Қарсыласқа дене күшін пайдалануға және оның қозғалысын қадағалау кезінде оған қолман тиюге. қарсыластың қолынан допты жұлып алу; қарсыласты қол немесе аяқтың көмегімен итеруге; қарсыласты құшақтауға, ұстап қалуға, итеруге және оған қарай жүгіруге, секіруге; ережені бұза отырып, қарсыластың қимылдарына бөгет жасауға, қарсы тұруға немесе оны қатерге апаруға. Тәртіп бұзушылық үшін берілген ескертулер өсу сатысына байланысты беріледі. Нағыз спортсменннің рухымен сәйкес келмейтін дене немесе сөз арқылы білдірілетін сезімдер, спорттық әдіепсіздік деп қарастырылады. Бұл ойыншыларға қалай қатысты болса, ойын алаңындаңы немесе ойын алаңынан тыс жердегі ресми тұлғаларға да дәл солай қатысы бар. Қарсыласының денсаулығына өзінің іс-әрекетімен қатер төндірген ойыншы ойыннан шығарылуы керек. Егер ол: қақпаға доп лақтырып тұрған немесе допты бері тұрған ойыншыға кез келген жерінен қолымен қандай да бір соққы жасаған жағдайда; Қарсыластың басына немесе мойынына соққы жасаған жағдайда; сқарсыласты әтейі аяғымен немесе тізесімен соққанда, немесе тағы басқа соққыларды пайдаланғанда, соның ішінде аяғын шалған жағдайда; Қарсыласты секіру немесе қозғалуы кезінде итергенде, қарсыластың өздігінен қимыл жасауына бөгет болғанда; еркін лақтыру кезінде допты қорғаушының басына қаса қана жіберген уақытта (қақпаға тура лақтыру кезінде), немесе діл осылай егер ол қақпашы орынынан бері қарай қозғалмайды деген шартпен 7 метрлік қашықтықтан допты лақтыру кезінде, допты қақпашының басына лақтырса. Ойын алаңында және одан тыс жерде ойыншының немесе команданың ресми тұлғасының оғаш мінез көрсетуі ойыннын шығару арқылы жазалану керек. Ойын кезінде «күшін қолданып зорлық» көрсеткен ойыншы бірден ойыннан шығарылуы керек. Берілген жағдайда зорлық басқа адамға (ойыншыға, төрешіге, хатшыға, команданың ресми тұлғасына, делегатқа, көрерменге т.б.) деген қасақана ойластырылған қимыл болып саналады. Басқаша айтқанда, жаман мінез емес, ол басқа адамға деген жаман көзқарас, қылық, ал бұл дегеніміз зорлық деп қарастырылады. 8:2-7 ережесін бұзған жағдайда, қарсыластар командасына допты қақпаға 7 метрден лақтыру құқы беріледі. Финалдық дыбыс белгісі Ойын уақыты алаңда төрешінің ысқырығы бойынша басталады. Ол финалдық дыбыста аяқталады. Финалдық дыбыс ақпараттық есептегіш немесе секундомершінің белгісі бойынша автоматты түрде жүзеге асады. Бұндай дыбыс жоқ болған жағдайда, төреші ойын уақытының аяқталу мерзіміне ысқыру белгісін береді. Автоматты түрдегі финалдық дыбысы бар ақпараттық есептеуіш болмаған жағдайда, секундамерші құм сағатты немесе секундомерді пайдаланады және финалдық дыбысты өзі береді. Финалдық дыбысты ақпараттық есептеуіш арқылы берген жағдайда, ойын уақытының 0-ден 30 минутқа дейін есептелгені жөн. Финалдық дыбысқа дейін немесе финалдық дыбыс кезінде жасалған тәртіп бұзушылықтар, төрешілермен айыпталады, егер олар оны финалдық дыбысқа дейін айыптап үлгермесе финалдық дыбыстан кейін де айыптайды. Егер төрешілер, секундомершінің дыбыстық белгіні уақытнан ерте бергенін байқаса, онда олар ойыншыларды ойын алаңында, ойынның қалған уақытын аяқтау үшін қалдыруға міндетті. Уақытыннан ерте берілген дыбыстық белгі кезінде доп қай командадща болса, сол жерінен тоқтатылып, сол команда ойынды қайта бастайды.Егер доп ол кезде ойында болмаса, ойын жағдайға байланысты жалғастырылады. Егер ойынның бірінші таймы ойналу уақытнан асып кетсе, онда екінші тайм сәйкесінше қысқартылуы керек. Ал егер ойынның екінші таймы ойналу уақытнан асып кетсе, онда төрешілер ешқандай өзгерістер енгізбейді. 4. 17 ереже. Төрешілер Әр ойынға құқығы бірдей екі төреші тағайындалады. Оларға секундомерші мен хатшы өз көмектерін көрсетеді. Төрешілер ойыншыларды ойынға келген уақытынан бастап, олдардың ойыннан кеткен уақытына дейін қадағалайды. Матч басталар кезде төрешілер ойын алаңының, қақпаның, доптардың дайындығын тексереді. Ойында қандай доп қолданылатынын да солар шешеді. Сонымен қатар төрешілер екі жақ командалардың формаларын тексереді, олар ережеге сай болуы қажет. Олар ойын хаттаамасын да тексереді. Олар сондай-ақ ойыншылар мен ойыншыларды алмастырушы ресми тұлғалардың санын да тексереді, сонымен қатар ойын хаттамасындағы әр команда жетекшісінің қолхаттарын тексереді. Барлық ереже бұзушылықтар жойылуы керек. Бір төреші жеребьевканы екінші төреші және екі жақ команданың да капитандарының қатысуымен жүргізеді. Ойынның басында төрешілердің біреуі алаңдағы төреші позициясын қабылдайды, ал артқы жағында бастапқы лақтыру құқығына ие болған команда тұрғызылады. Алаңдағы төреші ойынды ысқырық арқылы бастайды. Ал допты басқа команда жұлып алғанда, төреші қорғанушы команданың қақпасының сыртқы сызығының артқы жағына тұрады. Екінші төреші болса, ойын басында қақпа сызығы бойындағы төреші позициясын қабылдайды. Ал осы төреші тұрған қақпа иелері допты иеленгенде ол алаңға төрешелік жасауға шығады. Белгілі бір уақыт сайын төрешілер алаңдағы орындарын ауыстырып отыруы керек. Негізінде ойын төрешілері өзгертілмеуі керек. Олар ойын ережелерінің бұзылмауын қадағалап, тәртіп бұзушылық болса, айып салулары керек. Егер бір төреші кездесуді аяқтай алмаса, онда ойынды екінші төреші бір өзі жалғасытра береді. Егер екі төреші де ереже бұзушылықты байқап, айып тағылатын командаға жаза берерде екеуінің ойы екі жақтан шықса, әдетте неғұрлым ауыр пйып салынады. Егер екі төреші де ойын ережесінің бұзушылығын немес доптың ойын алаңынан ауытқып кеткенін байқаса, және допты қай командаға беру керек екендігі туралы екеуінің шешімі әр түрлі болған жағдайда, екі төрешінің өзара ақылдасып шешкен шешімі қабылданады. Егер бір шлешімге келе алмаса, онда алаңдағы төрешінің шешімі қабылданады. Тайм-аут міндетті болып саналады. Бір бірімен өзара келіскенен кейін төрешілер қажетті белгіні көрсетеді және ысқырық дыбысы берілгеннен кейін ойын қата басталады. Салынған доптардың есептелуіне екі төреші де жауапты. Одан басқа, олар ескертулер, ойыннан шығаруларды да ескеріп отырады. Ойын уақытын қадағалауға екі төреші де жауапты. Уақытты есептеуде келіспеушіліктер туып жатса, онда төрешілер өзара келісіп, ақылдасып шешім қабылдайды. Төрешілер сонымен қатар ойын аяқталғаннан кейінгі хаттаманың дұрыс толтырылуына да жауапты. Төрешілер фактілер мен жағдайды бағалау негіздерінде қабылданған шешімдер, нақты болып саналады. Егер қабылданған шешімдер ережеге сай болмаса, онда келіспеушіліктер беріледі. Ойын кезінде төрешілерге тек команда жетекшісі ғана сөйлей алады. Төрешілер ойынды үзу немесе тоқтату құқығына ие. Ойынды тоқтатуға шешім қабылдар алдында, ойынды жалғастырудың барлық мүмкіндіктерін пайдаланып, қарастыру керек. Төрешілер үшін қара түсті форма неғұрлым сәйкес келеді. 18 ереже. Секундомерші мен хатшы Секундомершілер негізінде ойын уақытын, тайм-ауттарды және айыпты тағылып ойыннан шығып қалған ойыншыларды қадағалайды. Осы сияқты хатшы да негізінен ойыншылар тізімін тексереді, ойын хаттамасын жүргізеді, ойыншылардың ойыннан шығуын, ойын басталып кеткеннен кейін келген ойыншыларды, және ойнауға құқығы жоқ ойыншыларды бақылайды. Ойыншылардың және ойын алмастырудағы ресми тұоғалардың санын бақылау деген сияқты басқа міндеттер жауапкершілік аумағына қарай екеуімен бірдей қадағаланады. Негізінде, қажет болған жағдайда, секундомерші ғана ойынды тоқтата алады. |