|
|
ГЕРОНТОЛОГИЯ қазақша (1). Хронофизиология жне геронтологияны тадаулы тараулары пні бойынша дрістерді ысаша конспектісі
|
|
«Хронофизиология және геронтологияның таңдаулы тараулары»
пәні бойынша дәрістердің қысқаша конспектісі
ГЕРОНТОЛОГИЯ. Жалпы мәліметтер.
Геронтология – қартаю тұралы ғылым. Геронтологияның тараулары – фундаментальді геронтология,әлеуметтік геронтология және гериатрия. Геронтологияның даму бағыттары:
Қартайған кезіндегі ауруларды емдеу әдістері мен шаралары.
Қарттарды әлеуметтік қорғау.
Зейнеттік қамыту мәселелері.
Фундаментальдік геронтология қартаю механизмдерін зерттейді, ерте қартаюды алдын ала алу және өмір сүруді ұзарту мәселелерінмен айналысады.
Әлеуметтік геронтология қарт адамның қоғаммен арақатынасын және олардың әлеуметтік ортада өмір сүруін қарастырады.
Гериатрия – геронтологияның жеке тарауы қартайған адамдарға медициналық көмек көрсету мәселесін зерттейді.
Қазырғы заманада паспорттық жасқа керісінше келетін индивидуальді немесе биологиялық жасты айтады.Бұл адамның қартаю ерекшеліктеріне байланысты.
Қартаю бұл заңды жалпы биологиялық процесі. Биологиялық объектілерге, адамға өзін өзінен қайта қалыптасу қасиеті бар. Қартаюды организмдегі қайта орыны толмайтын құрылымдық өзгерістер пайда болатын процесс деп табылады. Сонымен қатар физиологиялық жүйелердің, ағза мүшелерінің қызметі төмендеп қоршаған ортаға бейімделуінің бұзылуына әкеліп соғады.
Геропротекция және ауруды алдын ала алу.
Геронтологиямен гериатрияның мақсатының бірі өмір ұзақтылығын көтеру және қартаю механизмдерін зерттеп өмір сүру сапасын жақсарту. Осының ішінде маңызды мақсаттардың біріне жататын геропротекция деген сала болып табылады.
Геропротекция – қартаю процесін басатын факторлардың жиынтығы. Бұл ахуалдарды зерттейтін фундаментальдік геронтология бірәқ та геропротекция тек қана медициналық маңызы емес әлеуметтік мәселесінің маңыздысы деп айтуға болады. алу.
Геронтологиямен гериатрияның мақсатының бірі өмір ұзақтылығын көтеру және қартаю механизмдерін зерттеп өмір сүру сапасын жақсарту. Осының ішінде маңызды мақсаттардың біріне жататын геропротекция деген сала болып табылады.
Геропротекция өмірді ұзартуғана емес, ұзақ өмірді дені сау, сапалы, толық құндылы өмірдің болуын талап етеді.
Фундаментальдік геронтология қартаюдың клеткалық және молекулярлық негіздерін зерттейді. Соңғы кездерде маңызды жетістіктердің бірі деп апоптозды айтуға болады. Апоптоз дегеніміз клетканың бағдармаланған өлімі деп есептеледі. Әр бір бөлінуден кейін клетка қартайады, бір құрылымдард жойылады, айтайық, гендердің бөліктері, эритроциттерде, нейтрофильдерде ядролары хромосомалармен гендері бірге толық жойылып немесе бұралмаланып пішіндері кішіреді, т.б өзгерістер пайда болады.
Клеткалық некроз.
1.Клеткалық некроз.
2.Клеткалық некроздың дамуы.
Клетка ішіндегі метаболизмдік бұзылыстар. Сыртқы себептер – оттегінің жетіспеушілігі, химиялық және физикалық агенттердің әсері. Клеткалардың сезімталдығы әр турлі: гипоксияның әсерінен бүйрек клеткалары 2-5 минут арасында өлімге ұшырайды, ал ми клеткалары бір неше минут шыдайды. Сонымен организм клеткалары сыртқы ортаның факторларының әсерінен не болмаса өзінің ішінде өзін-өзі жойатын бағдарламамен өлімге ұшырайды.
Мүшелердің және ұлпалардың құрылымдық-функциональдік қартаю кезінде қайта құрылуы апоптозбен және клеткалық некрозбен байланысты. Клеткалық некроз өлген клеткалардың орнын дәнекер ұлпа толтырады –ұлпалардың склерозы. Қазіргі таңда апоптозға қарсы тұру амал жоқ, ал клеткалық некрозды алдын алуға және терапиялық шараларды қолдануға болады.
Қартаю теориялары. Қартайған кезде кездесетін аурулар.
Қартаю теориялары. Эндотелиальдік тромбоцитарлық теориясы. Қан тамырлардағы қартаю процесінің дамуы. Атеросклероз. Жүрек жұмысының жетіспеушілігі. Бүйрек жұмысының жетіспеушілігі. Нефросклероз.
Паспорт жасы. Биологиялық жас.
Ерте қартаю – прогерия. Организмнің функционалды резервтері. Функциональдік резервтер және биологиялық жас. Геропротекция – сапалы өмір сүру.
Қартаң кезде кездесетін аурулар. Қартаң кезде жиі кездесетін аурулар. Артериалды гипертония. Пиелонефрит.
Стенокардия – жүрек қыспасы.очень
Жүрек –қан тамырлар функциясының жетіспеушілігі-жүрек етінің қартаю өзгерістерімен байланысты күй жағдай. Себебі: артериалды гипертония, стенокардия, жүрек ырғағының бұзылуы, миокардит т.б. Негізгі көріністері және белгілері. Анықтау әдістері.
Қант диабеті.Ұйқы бездің ас қорыту процесіндегі ролі.
Қан диабеті және оның даму кезеңдері. Қант диабеттің себебтері. Қант диабеттің типтері. Қант диабеті және оған байланысты басқа аурулардың дамуы. Пиелонефрит, қуық асты безінің қабынуы – простата аденомасы.Холецистит.
Қартаю кезінде кездесетін негізгі синдромалар.
инфаркт миокарда, стенокардия, бас ауруы, іш ауруы, остеоартроз, еске сақтау, есту,
Альцгеймер ауруы, депрессия.
Физиологиялық жүйелердің нейро-гормоналды реттелу негіздері. 1 сағат
Нерв және гормондар арқылы организмнің жүйелерінің қызметін реттеу өте күрделі процесс. Олар бір бірімен тығыз байланысты. Ақпараттық сигналды импульс ретінде жеткізудің өзі гуморалды фактор арқылы іске асырылады. Нерв талшықтарының шетінде арнаулы химиялық зат шығарылады – медиатор. Бір жағдайда медиатор қоздыратын әсері бар, басқа жағдайда – тежейтін. Мәселең, ацетилхолин -универсалды химиялық зат. Сол арқылы биоэлектр сигналы эффекторға (бұлшықетке немесе сөл безіне) беріледі. Ацетилхолин тежеу әсерін жүрек етіне , а қоздыратын әсерін қаңқа еттеріне білдіреді. Осындай таңдамалы әсерін көптеген медиаторларда байқалған.
Организмдегі процестердің барлығы спецификалық механизмдерімен реттеледі. Реттелу деңгейінің бірі – клеткаішіндегі, клетка деңгейінде. Биохимиялық реакциялардың барлығы кері байланыс принципімен өзін өзі реттеп тұратын жүйе. Эндокринды жүйені реттеуші нерв жүйесі. Реттелудің механизмдері:
нервтік.
Нейроэндокриндік.
Нейроэндокриндік реакцияларының типтері:
а) рилизинг-факторлардың түзіліп бөлінуі;
б) нейрогипофизарлық гормондардың түзілуі.
эндокриндік.
Гуморалды нейроэндокиндік.
Өзінің реттеу әсерлерін нерв жүйесі нерв өткізгіштіктері арқылы іске асырады. Нерв импульсы жеткізілу үшін аз уақыт керек. Сондықтан нерв жүйесі сыртқы не ішкі ортасының өзгеруінде тезарада бейімделу реакцияларына қатысады. Гуморалды реттелу - өміртіршілік процестерін арнаулы заттар арқылы жүзеге асырады. Олар организмнің ішкі ортасына (қанға, лимфаға, ликворға) құюлатын заттар. Гуморалды реттелу ұзақ мерзімді адаптивтік реакцияларды қамтамасыз етеді. Гуморалды жолмен реттелетін факторларға жататын гормондар, электролиттер, медиаторлар, кининдер, простагландиндер, түрлі метаболиттер т.б.
Ішкі сөл бездерінің жалпы физиологиясы. Гипофигарно-адреналды жүйе. Бүйрекүсті бездерінің бейімделістегі физиологиялық ролі. Басқа бездердің жалпы сипаттамасы.
Нерв жүйесінің негзгі құрылымдары. Нерв жүйесінің бейімделу реакциясындағы ролі.
|
|
|
|
|
Скачать 46.93 Kb.