Жукенова Марал. Жалпы сйлеуі тілі дамымаан балаларды байланыстыра сйлеуін алыптастыруды теориялы діснамалы негіздері

• Название: Жалпы сйлеуі тілі дамымаан балаларды байланыстыра сйлеуін алыптастыруды теориялы діснамалы негіздері
• Дата: 20.10.2022
• Размер: 360.16 Kb.
• Имя файла: Жукенова Марал.docx
• Тип: Документы; #745082
• страница: 4 из 4

2.3 Мектеп алды даярлық тобындағы ІІІ деңгейдегі ЖСТД бар балалардың байланыстыра сөйлеуін қалыптастыру бойынша түзету жұмысының тиімділігін бағалау
Логопедтік-түзету жұмысы балалармен жүйелі және кезең-кезеңмен жүргізілді. Оқу жылының басында балаларда белсенді сөз сөйлеу қорының таяздығы байқалып, сөйлемдегі сөз тәртібінің сақталмауы байқалған болатын. Баяндауындағы байланыстылығы бұзылған. Әңгімесу барысында сөйлемдегі сөздерді тастап кетулері байқалды.

Жыл басында тапсырманы орындау кезінде (жекелеген жағдаяттық сурет бойынша сөйлемлер құру) ЖСТД бар балалар қиындыққа тап болды. Тапсырмаға қызығушылықтары болмады. Балалардың сөйлеуі монотонды және эмоциялық мәнері болмады. Сөйлемдерде құрылымдық жағынан қажетті сөздер айтылмай кететіні анықталды. Зерттелген он баланың үшеуі ғана логопедтің көмегіне жүгінбеуге тырысты. Жыл соңына қарай осы тапсырманы қайта орындау кезінде айтарлықтай оңтайлылық байқалды. Барлық балалар тапсырмаға қызығушылық танытты. Барлық балалар тапсырманы орындау барысында белсенді болды, логопедтің көмегінсіз тапсырманы өзбетінше орындауға тырысты. Он бір баланың тоғызында сөйлеудің монотондылығы болмады, сөйлеу эмоциялық мәнерлі болды. Сөйлемдердің синтаксистік құрылымы дұрыс болды. Екі бала сөйлемдерді құрастырып бастауда қиындықтарға тап болды.

Екінші тапсырманы орындау кезінде (үш сурет бойынша сөйлем құрастыру) жыл басында ЖСТД бар балаларда өзбетінше сөйлем құрастыруда қиындықтар болды. Барлық балалар логопед көмегіне мұқтаж еді. Он бір баланың сегізінде құрастырылған сөйлемдер аграмматтық болды. Үш оқушы логопедтің көмегімен тапсырманы орындады. Тапсырмаға барлық балаларда қызығушылық болмады. Жыл соңына қарай бұл тапсырманы қайта орындау кезінде барлығы тапсырманы орындай алды. Он бір баланың жетеуі осы тапсырманы толығымен орындады, сөйлемдер сауатты құрылды, құрылған сөйлемде бірізділік байқалды. Он бір баланың екеуі қойған сұрақтың көмегімен тапсырмаларды орындады. Сөйлемдегі бірізділік бұзылмаған. Тағы екі бала логопедтің сұрақ қоюымен тапсырманы сәтті орындады. Құрастырған сөйлемдерде аздаған аграмматизмдер байқалды. Жалпы барлық балалар тапсырманы қызығушылықпен орындады. Барлық балаларда тапсырманы орындау кезінде белсенділік пен бастамашылық байқалды. Балалар тапсырманы жылдың басына қарағанда әлдеқайда сенімділікпен орындады.

Оқу жылының басында таныс мәтінді (Шетен тауығы) қайта мазмұндаған кезде, ЖСТД бар балаларда қиындықтар болды. Он бір балада әңгіме тізбегі салыстырмалы түрде сақталған. Сөздері монотонды және эмоциялық айқын емес болды. Үш балада әңгімелеуде оқиғалар кезектілігінің бұзылуы байқалды. Екі тапсырма логопедтің көмегімен орындалды. Барлық балаларда тапсырмаға қызығушылық болмады. Балаларда зейінін шоғырлаудың бұзылуы байқалды. Тапсырма логопедтің жетекші сұрақтарының көмегімен орындалды. Осы тапсырманы қайталап орындаған кезде жыл соңында он бір баланың тоғыз баласы тапсырманы өз бетінше орындады. Сөздері эмоциялық мәнерлі болды, мәтіннің бірізділігінің бұзылуы байқалмады. Екі балада ертегінің басталуында ғана қиындықтар болды. Бұл жағдайда әңгіме тізбегі бұзылмаған еді. Әңгіме эмоциялық мәнерлі болды. Балалар тапсырманы орындау барысында өздерін белсенді көрсетті. Қайта мазмұндау кезінде өзіне сенімділік байқалды.

Төртінші тапсырманы орындау кезінде (сюжеттік суреттер топтасмасы бойынша әңгіме құру) оқу жылының басында ЖСТБ бар балаларда үлкен кідірістер байқалды, сойлемдар арасында логикалық байланыс байқалмады. Балалардың сөздік қоры таяз болды. 8 бала логопедтің сұрақ-жауабы арқылы әңгіме құрды. Сөйлемдер арасындағы логикалық байланыс бұзылған еді. Әңгіме ұзақ басталып, логопедтің жетелеуші сұрақтарын күтті. Бұл монотонды және эмоциялық мәнерлі емес еді. Үшеуі тапсырманы басынан аяғына дейін логопедтің көмегімен орындады. Балалардың тапсырманы орындау кезінде өз-өзіне сенімсіздігі байқалды, тапсырмаға қызығушылығы болмады. Жыл соңында тапсырманы қайта орындау өткізілді. Оқу жылының басталуымен салыстырғанда тапсырманың дұрыс орындалуының динамикасы байқалды. Он бір бала логопедтің көмегінсіз тапсырманы орындады. Ұсыныстар арасындағы логикалық байланыс байқалды. Сондай-ақ, әңгіме кезінде үзіліс болған жоқ. Балалардың сөздік қоры айтарлықтай бай болды. Бір бала тапсырманы жетекші сұрақ арқылы орындады. Ұсыныстар арасында логикалық байланыстың бұзылуы болған жоқ. Екінші бала тапсырманы логопедтің көмегімен орындады. Оқу жылының басталуымен салыстырғанда барлық балаларда тапсырманы орындау барысында белсенділік байқалды. Тапсырмаға қызығушылық болды.

Жыл басында шығармашылық элементтерінен құрастырылған тапсырмалар берілді (әңгіменің басы брілген, оның аяқталуы және берілген тақырыпқа әңгіме ойлап табу). Тапсырманы орындауға қызығушылық болған жоқ. Жыл соңына қарай балалар осы тапсырмаларды орындағанда, оқу жылының басымен салыстырғанда айтарлықтай жақсару байқалды. Сегіз бала логопедтің көмегінсіз әңгіменің соңын ойлап тапты. Үш бала логопедтің көмегімен тапсырманы орындады.

Белгілі бір тақырыпқа әңгіме ойлап тапқанда тоғыз бала тапсырманы өз бетінше орындады. Сөйлемдерінде байланыстырушы сөз тіркестерін пайдаланды, өрескел қателіктер байқалған жоқ. Екі бала логопедтің көмегімен тапсырманы орындады. Осы тапсырмаларды орындау барысында балалар белсенділік танытты. Барлық балалар тапсырмаларды өзбетінше орындауға тырысты. Балаларда өзіне деген сенімділік байқалды, сондай-ақ сөйлеу кемістігі салдарынан өз-өзіне наразылығы болмады.
Сурет1. Айқындаушы және қалыптастырушы кезеңде балалардың байланыстыра сөйлеуін салыстырмалы зерттеу диаграммасы


1 - Жекелеген жағдаяттық суреттер бойынша сөйлемдер құру;

2 - Үш заттық сурет бойынша сөйлемдер құрастыру;

3 - Мәтінді мазмұндау;

4 - Сюжеттік суреттер топтамасы бойынша әңгіме құрастыру;

5 - Өз тәжірибесінен әңгіме құру;

6- "Stop-кадр".
Айқындаушы және қалыптастырушы эксперимент кезеңдеріндегі салыстырмалы талдау диаграммада берілген (сурет 2). Диаграммада жүргізілген түзету жұмыстарынан кейін ЖСТД бар балалардың сөйлеуі қалай өзгергенін көруге болады. ЖСТД бар балалар қалыптастырушы кезеңде қалыпты сөйлеуінің дамуы бар балалардың қорытынды кезеңіне жетті.

Осылайша, ІІІ деңгейлі ЖСТД бар балаларда байланыстыры сөйлеуді қалыптастыру бойынша жұмыс сәтті жүргізілді, сонымен қатар бұл жұмыс балалардың сөйлеуін дамыту үшін тиімді және маңызды болып табылады деген қорытынды жасауға болады.

ҚОРЫТЫНДЫ
Жүргізілген зерттеу логопедиядағы ең өзекті мәселелердің бірі болып табылатындығын көрсетті.

Қазіргі уақытта, сөйлеуінің бұзылуынан зардап шегетін балалар санының ұлғаюына байланысты, осы санаттағы балаларды түзете оқыту мен тәрбиелеудің неғұрлым тиімді әдістері мен тәсілдерін әзірлеуге көп көңіл бөлінуде.

Зерттеудің мақсаты үшінші деңгейлі ЖСТД бар балалардың байланыстыра сөйлеу тілін зерттеу және оның қалыптасуының негізгі бағыттарын анықтау болды.

Жүргізілген зерттеу-түзету жұмыстарын жүргізу кезінде ескерілуі қажет тілдік дамуы тежелген балалардың байланыстыра сөйлеу жағдайын сипаттайтын бірқатар ерекшеліктерді анықтады.

Жүргізілген зерттеу жұмысы кейбір қорытынды жасауға мүмкіндік берді:

- III деңгейдегі ЖСТД бар балалардың алты жылдық жас шамасына мектепте оқуына дайындық деңгейі өте төмен, сондықтан балалардың ауызша байланысты сөйлеу дағдыларын меңгеруі арнайы ұйымдастырылған, мақсат-бағдарлы оқыту жағдайында ғана мүмкін болады.

- Түзету жұмысында балалардың әртүрлі өзгермелі жағдайларда байланыстыра сөйлеуін жоспарлау дағдыларын игеруіне баса назар аудару қажет.

-Жұмыс барысында сараланған және жеке дара ұстанымдарға сүйену қажет.

- Сабақтарда ұжымдық жұмысты тиімді пайдалану, онда балалар басқа баланың әңгімесіне толықтырулар енгізеді, сөздер мен сөз тіркестерін қолдануда жіберілген қателіктерін көрсетеді.

Жүйелі тілдік дамымауды барынша толық еңсеру және балаларды алдағы мектепте оқытуға дайындау үшін балаларда монологтік және диалогтік сөйлеуді дамыту қажет.

Байланыстыра сөйлеу баланың қарым-қатынас құралы, сана-сезімі, психикалық дамуы ретінде жеке өзіндік тәжірибесімен сезім органдары арқылы жүзеге асырылатын бақылау және басқа да тілдік емес, тікелей таным процестерінің (қабылдау, зейін, қиял, есте сақтау және ойлау) нәтижесімен шектелмей, басқа адамдардың тәжірибесін игеруне жол ашады.

Балалардың сөйлеу тілін дамыту міндеттерін сапалы іске асыру кешенді ұйымдастырылған жұмыс негізінде ғана мүмкін болады, яғни пән мұғалімдері, дефектолог-логопедтер, тәрбиешілер мен басқа да білім беру жүйесі мамандарының өзара әрекеттестігі қажет.

Көптеген авторлар балаларды ЖСТД жағдайында байланыстыра сөйлеуді үйретудің өз әдістерін сипаттайды.

Біз дипломдық жұмыста сюжеттік суреттер бойынша сипаттама әңгімелер құрастыруға бағытталған қажетті тапсырмаладыр қарастырдық. Зерттеуде сипатталған тапсырмалар жүйесі балаларға күнделікті өмірде қолданылатын тілдік категориялардың (лексикалық, грамматикалық) қорын айтарлықтай нақтылауға, кеңейтуге мүмкіндік береді және оларды мектепте қазақ тілі (сауат ашу) бойынша бағдарламаны меңгеруге дайындайды.

Алдын ала оқыған мәтіндерге сүйене отырып, өзіндік ертегіні құрастыру бойынша ұсынылған шығармашылық жұмыс жүйесі ЖСТД бар балалардың өзбетінше сөйлеу дағдыларын табысты қалыптастыруға ықпал етеді.

Дәстүрлі тәсілдер мен әдістерді жетілдіру, сондай-ақ ЖСТД бар балалардың байланыстыра сөйлеуін дамытудың неғұрлым жаңа, неғұрлым тиімді ғылыми-негізделген жолдарын іздеу қажеттілігі анық.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. 
   Агранович, З.Е. В помощь логопедам и родителям /З.Е.Агранович.— СПб: Детство-пресс,2004,—236 с.
   
2. 
   Алексеева, М.М., Яшина, В.И. Методика развития речи и обучения родному языку дошкольников / М.М.Алексеева, В.И.Яшина. — Москва: Издательство «Академия», 1997,—328 с.
   
3. 
   Арушанова, А. Дошкольный возраст: формирование грамматического строя речи./Дошкольное воспитание. 1993 г. № 9,—126 с.
   
4. 
   Ахунджанова, С. Развитие речи дошкольников в продуктивных видах деятельности. / Дошкольное воспитание 1983 г. № 6,—126 с.
   
5. 
   Божович, Л.И. Изучение мотивации поведения детей и подростков /Л.И.Божович.—Москва: Просвещение, 1972,—250 с.
   
6. 
   Волкова, Г.А. Методика психолого-логопедического обследования детей с нарушениями речи. Вопросы дифференциальной диагностики: учебн.-метод. пособие / Г.А.Волкова. —СПб.: Детство-пресс,2003,—144 с.
   
7. 
   Волкова, Л.С., Шаховская, С.Н. Логопедия. 3-е изд./ Л.С.Волкова, С.Н.Шаховская. —Москва: Владос,1999,—491 с.
   
8. 
   Волосовец, Т.В. Основы логопедии с практикумом по звукопроизношению. —Москва: ВЛАДОС, 2002,—238 с.
   
9. 
   Выготский, Л.С. Детская речь / Л.С.Выготский.— Москва: Просвещение,1996,-420 с.
   
10. 
    Глухов, В.П. Формирование связной речи детей дошкольного возраста с общим недоразвитием речи. -2-е изд, испр. и доп. / В.П.Глухов. —Москва: АРКТИ, 2004.— 168 с. (Библиотека практикующего логопеда)
    
11. 
    Гвоздев, А.М. Вопросы изучения детской речи / А.М.гвоздев.—Москва: Издательство «Академия», 1991,—211 с.
    
12. 
    Ефименкова, Л.Н. Формирование речи у дошкольников / Л.Н.Ефименкова.—Москва: Медицина, 1990, - 266 с.
    
13. 
    Жукова, Н.С. Формирование устной речи / Н.С.Жукова. —Москва: Просвещение, 1994,—328 с.
    
14. 
    Жукова, Н.С., Мастюкова, Е.М., Филичева, Т.Б. Преодоление общего недоразвития речи у дошкольников. второе издание / Н.С.Жукова, Е.М.Мастюкова, Т.Б.Филичева, —Москва: Просвещение, 1990,—316 с.
    
15. 
    Зарубина, Н.Д. Методика обучения связной речи / Н.Д.Зарубина.—Москва: Издательство «Русский язык», 1997,—308 с.
    
16. 
    И.Сохин, Ф.А. Психолого - педагогические проблемы развития речи дошкольника. / Вопросы психологии. 1989 г. № 4.
    
17. 
    Колунова, Л.А. Работа над словом в процессе развития речи детей старшего дошкольного возраста: Дис. канд. пед. наук / Л.А.Колунова. —Москва: МГУ,1993,— 212 с.
    
18. 
    Кольцова, М.Н. Ребенок учится говорить/ М.Н.Кольцова. —Москва: Просвещение, 1974,—218 с.
    
19. 
    Коноваленко, В.В., Коноваленко, С.В. Развитие связной речи. Фронтальные логопедические занятия по лексической теме «Зима», «Весна, «Осень» в подготовительной к школе группе для детей с ОНР / В.В.Коноваленко, С.В.Коноваленко.—Москва: ООО «Издательство ГНОМ иД», 2002,—382 с.
    
20. 
    Кучинский, Г.М. Диалог и мышление / Г.М.Кучинский.— Минск: Изд-во БГУ,1983,—190с.
    
21. 
    Ладыженская, Т.А. Живое слово / Т.А.Ладыженская. —Москва: Педагогика, 1988,-191 с.
    
22. 
    Левина, Р.Е. Опыт изучения не говорящих детей-алаликов/ Р.Е.Левина, , —Москва: Просвещение, 1951,—234 с.
    
23. 
    Левина, Р.Е.Характеристика ОНР у детей / Р.Е.Левина, Н.А.Никашина // Основы теории и практики логопедии. —Москва: Просвещение, 1968,— 67-85 с.
    
24. 
    Леонтьев, А.А. Психология общения / А.А.Леонтьев.— Москва: Смысл, 2008,—368с.
    
25. 
    Леонтьев, А.А. Язык, речь, речевая деятельность / А.А.Леонтьев.—Москва: Просвещение, 1985,—214 с.
    
26. 
    Лисицина, М.И. Формирование личности ребенка в общении / М.И.Лисицина. —СПб: Питер, 2009,—320 с.
    
27. 
    Логопедическая диагностика и коррекция нарушений речи у детей: сб. метод. реком. —СПб., Москва: САГА: Форум, 2006,—272 с.
    
28. 
    Люблинская, А. А. Воспитателю о развитии ребенка / А.А.Люблинская.— Москва: Просвещение, 1972,—264 с.
    
29. 
    Немов, Р.С. Психология. Том 2 / Р.С.Немов.— Москва: АРКТИ, 1998,—387 с.
    
30. 
    Нищева, Н.В. Развивающие сказки / Н.В.Нищева.— СПб: Детство-пресс, 2004,— 139 с.
    
31. 
    Новотворцева, Н.В. Энциклопедия речевого развития / Н.В.Новотворцева.— Росмэн, 2008,—192 с.
    
32. 
    Носкова, Л.П. Методика развития речи дошкольников / Л.П.Носкова.—Москва: ВЛАДОС, 2004,—401с.
    
33. 
    Поваляева, М.А. Справочник логопеда / М.А.Поваляева. —Ростов-на-Дону: Феникс, 2001,—448 с.
    
34. 
    Река, Л. О занятиях по развитию речи. / Дошкольное воспитание 1990 г.№3,—126 с.
    
35. 
    Репит, М.Г., Герман, Н. А. Обучение дошкольников правильной речи / М.Г.Репит, Н.А.Герман. —Чебоксары, 1980,—178 с.
    
36. 
    Розенкарт - Пупко Л. Формирование речи у детей раннего возраста / Л.Розенкарт-Пупко. —Москва, 1963,—314 с.
    
37. 
    Синцова, А.А. Занятия по развитию речи / А.А.Синцова. —Москва: Чистые пруды, 2006,—359 с.
    
38. 
    Смирнова, А.А, Леонтьева, А.Н., Рубинштейн, С.Л. Психология А.А.Смирнова, А.Н.Леонтьева, С.Л.Рубинштейн. —Москва: Просвещение 1962,—412 с.
    
39. 
    Смирнова, Л.Н. Логопедия в детском саду / Л.Н.Смирнова. —Москва: Эксмо Пресс, 2004,—214 с.
    
40. 
    Соботович, Е.Ф. Речевое недоразвитие у детей и пути его коррекции / Е.Ф.Соботович. —Москва: Классикс Стиль, 2003,—124 с.
    
41. 
    Сохин, Ф.А. Развитие речи детей дошкольного возраста / Ф.А.Сохин. —Москва: Просвещение, 1984,—296 с.
    
42. 
     Ткаченко, Т.А. Формирование и развитие связной речи / Т.А.Ткаченко.—СПб: Детство-пресс, 1999,—215 с.
    
43. 
    Тихеева, Е.И. Развитие речи детей (раннего и дошкольного возраста) / Е.И.Тихеева. —Москва, 1981,—360 с.
    
44. 
    Ушакова, О.С. Развитие словесного творчества детей 6-7 лет. / Дошкольное воспитание. 1972 г. № 9,—126 с.
    
45. 
    Ушакова, О.С. Методика развития речи детей дошкольного возраста / О.С.Ушакова. —Москва: ВЛАДОС, 2004,— 277 с.
    
46. 
    Федоренко, Л.П. и др. Методика развития речи детей дошкольного возраста / Л.П.Федоренко. —Москва: Просвещение, 1977,—276 с.
    
47. 
    Филичева, Т.Б. Дети с ОНР. Воспитание и обучение / Т.Б.Филичева, Т.В.Туманова. —Москва: Изд-во ГНОМ и Д. 2000, —128 с.
    
48. 
    Филичева, Т.Б., Чиркина, Г.Ф. Коррекционное обучение и воспитание детей пятилетнего возраста с ОНР / Т.Б.Филичева, Г.В.Чиркина.— Москва: Знание, 1991,—365 с.
    
49. 
    Фомичева, М.Ф. Воспитание у детей правильного произношения / М.Ф.Фомичева.— Москва: Просвещение, 1989,—324 с.
    
50. 
    Чиркина, Г.Ф. Методы обследования речи детей: пособ. по диагностике речевых нарушений / под ред. проф. Г.Ф.Чиркиной.  3-е изд. доп.— Москва: АРКТИ, 2003,—240 с.
    
51. 
    Шашкина, Г.Р. Логопедическая работа с дошкольниками: Учеб. Пособие для студ. высш. пед. учеб. Заведений / Г.Р.Шашкина. —Москва: Издательский центр «Академия», 2003,—240с.
    
52. 
    Швайко, С.Н. Игры и игровые упражнения для развития речи / С.Н.Швайко. —Москва, 1988,—124 с.
    
53. 
    Эльконин Д.Б. Введение в психологию развития / Д.Б.Эльконин. —Москва: Тривола, 1994,—324 с.
    

Специальные логопедические упражнения можно делать дома.

Они могут включать:

пальчиковую гимнастику;

артикуляционные упражнения;

игры на формирование слухового восприятия,

звукоподражания;

логоритмические игры.

Для того чтобы домашние занятия были эффективны, необходимо заниматься каждый день. Однако, важный момент – они должны быть интересными и увлекательными, а не однообразными. Ребенку монотонность быстро надоест, пропадет энтузиазм и ему просто не захочется к чему-то дальше стремиться. Поэтому нужно продумывать каждое занятие, а впоследствии можно будет ориентироваться уже на «ходу».