Клиникада кіріспе алгоритм. КЛИНИКАҒА КІРІСПЕ ПРАКТИКАЛЫҚ МАНИПУЛЯЦИЯЛАР АЛГОРИТМІ. Клиникаа кіріспе практикалы манипуляциялар алгоритмі
 Скачать 5.89 Mb.
|
|
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МИНИСТРЛІГІ «Астана Медицина Университеті» КеАҚ Авторлар: Куанышбаева Г.С., Каркабаева А.Д., Тайжанова Л.Е., Терликпаева С.К., Сатыбалдина М.Б., Мыканова А.М., Хамзина М.Б. КЛИНИКАҒА КІРІСПЕ: ПРАКТИКАЛЫҚ МАНИПУЛЯЦИЯЛАР АЛГОРИТМІ Студенттерге арналған (бакалавриат) Оқу құралы Нұр-Сұлтан, 2021 УДК: 616-071-082(076.5) ББК: 54.5 К 42 Пікір жазғандар: 1.Байжанова К.Т. – Қожа Ахмет Яссауи атындағы халықаралық қазақ – түрік университетінің Шымкент медицина институты, Терапия кафедрасының профессор міндетін атқарушы. 2.Салтабаева У.Ш. - PhD, КеАҚ «АМУ», мейіргер ісі кафедрасының меңгерушісі. 3.Шаймұратова А. - КеАҚ «АМУ», мемлекеттік тілді дамыту тобының жетекші маманы Авторлар: Куанышбаева Г.С., Каркабаева А.Д., Тайжанова Л.Е., Терликпаева С.К., Сатыбалдина М.Б., Мыканова А.М., Хамзина М.Б. К 42 Клиникаға кіріспе: Практикалық манипуляциялар алгоритмі. Оқу құралы. /Куанышбаева Г.С., Каркабаева А.Д., Тайжанова Л.Е. – Нұр – сұлтан - 2021. – 48 бет. ISBN 978-601-244-390-5 Оқу құралы "Жалпы медицина", "Стоматология", "Фармация" мамандықтары үшін "Клиникаға кіріспе" пәні бойынша құрастырылған. Оқу құралы оқу процесінде қолдану үшін ұсынылады. Алгоритм - бұл студентке (орындаушыға) іс-әрекеттер тізбегін орындау үшін берілетін түсінікті және нақты нұсқаулықтар (ұйғарым). Оқытуда алгоритмдерді қолдану білім беруді бірізділендіруге, студенттерді даярлау талаптарын реттеуге, практикалық сабақтарда, БОӨЖ, бақылаудың аралық және қорытынды кезеңдерінде манипуляцияның дұрыстығын бағалау кезінде түсінбеушіліктерді болдырмауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, алгоритмдерді қолдану арқылы оқыту студенттің пәнді тиянақты меңгеруіне, оқытушының практикалық алгоритмдерді түсіндіру және өңдеу жолдарын үйретуде бір тәртіппен жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Аталған оқу құралын дайындау кезінде медицина қағидаттарына сәйкес ғылыми зерттеулердің нәтижелері, стандартты операциялық процедуралардың (СОП) манипуляцияларын орындау алгоритмдері, ҚР ДСМ бұйрықтары, оқу материалдары зерделеніп, ескерілді. УДК: 616-071-082(076.5) ББК: 54.5 «Астана Медицина Университеті» КеАҚ білім беру бағдарламасы бойынша сапаны қамтамасыз ету комитетімен қосымша оқу әдебиеті ретінде мақұлданды және жариялауға ұсынылды. Хаттама № __ «___» __ 20 ж @ Куанышбаева Г.С., Каркабаева А.Д., Тайжанова Л.Е., Терликпаева С.К., Сатыбалдина М.Б., Мыканова А.М., Хамзина М.Б., 2021 год ISBN 978-601-244-390-5 Мазмұны
Кіріспе Еуропада науқастар мен жаралыларды күтуге арналған ерікті адамдардың бірлестіктері бұрыннан болған. Бұл миссияны христиан шіркеуі атқарып отырған. Науқас қаңғыбастарға, қайыршыларға, жетімдерге қамқорлық жасау дьякондарға жүктелген (грек тілінен аударғанда — қызмет көрсетушілер). Ең алғаш XI ғасырда Нидерланды мен Германияда науқас адамдарға күтім көрсететін ерікті әйелдер қоғамы құрылды. Ал XIII ғасырда Елизавета Тюрингенская күтімге мұқтаж адамдар мен тастанды балаларға арналған арнайы емхана ашып, өзі де сол жерде жұмыс істеген. 1235 жылы оның құрметіне «Елизавета әйелдерінің» католиктік қауымдастығы құрылды. Бейбіт уақытта олар тек науқас әйелдерге, соғыс уақытында ер адамдарға да күтім жасады. Алапеспен ауыратындар үшін көп нәрсе жасалды. 1617 жылы Францияда діни қызметкер Викентий Поль алғашқы «Мейірімді әпкелер» қауымдастығын құрып, Луиза де Мариллакты басшы ретінде тағайындады. Ол мейірімді әпкелер мен медбикелер үшін семинарлар ұйымдастырды, ал 1641 жылы оларды оқыту үшін арнайы мектеп құрды. Викентий Поль ең алғаш «Мейірімді әпкелер» деген сөз тіркестерін ұсынып, қоғамдастыққа тек жесірлер мен жұмыссыз бикештерді қабылдап, олар тақуа (монахиня) болмауы және тұрақты ант бермеуі керек деп атап көрсетті. Мейіргер ісі туралы қазіргі заманғы білімнің негізін Ежелгі Греция (Гиппократ, б.з.д. V ғ.), Орта Азия (Авиценна, Ибн-Сина, шамамен 980-1037), Ресей дәрігерлерінің тәжірибесі құрайды (М.Я. Мудров, 1776 -1811); Захарьин, 1829-1897; С.П.Боткин, 1832-1889; В.П. Образцов, 1849-1920; М.Д. Стражеско, 1876-1952; Г.Ф. Ланг, 1875 -1948; А.Л. Мясников, 1899-1965; И.Н.Денисов, Р.Г. Оганов, Е.И. Чазов, А.Г.Чучалин және басқалар). Қазіргі уақытта мейіргер ісі денсаулық сақтау жүйесінің ажырамас бөлігі ретінде көп салалы медициналық - санитарлық тәртіп болып табылады. Медициналық - әлеуметтік маңызы бар, өйткені ол халықтың денсаулығын сақтау мен қорғауға арналған. Мейіргер ісі қоғамға қызмет ету үшін пайда болды және қызмет жасап келе жатыр, алайда әлеуметтік жағдайлар мен денсаулық қажеттіліктері өзгерген сайын мейіргерлік қызметтің рөлі де өзгеруде. Медицина ғылымының өсіп - өркендеуіне байланысты денсаулық сақтау саласындағы медицина мейіргерлерінің рөлі артып келеді. Қазіргі уақытта әлемнің дамыған елдерінде мейіргер ісі дамудың жаңа сатысына қадам басты. Сонымен, әлемнің экономикалық дамыған елдеріндегі мейіргерлерге халыққа медициналық - әлеуметтік көмек көрсету, медициналық қызметтерді пайдалану сапасы мен тиімділігін арттыру мәселелерін шешуде жетекші рөлдердің бірі жүктелген. Мейіргердің функциялары әртүрлі және оның қызметі тек диагностикалық және терапиялық процестерге ғана емес, сонымен қатар пациентті толық оңалту мақсатында пациенттерге күтім жасауға қатысады [1-4]. Қазақстан Республикасында мейіргер ісін реформалау процесі баяу дамуда, себебі бұған, ең алдымен, мейіргерлердің өздері белсенділік танытпайды. Сонымен қатар, денсаулық сақтау жүйесінде екінші кезектегі рөлдерде бола отырып, мейіргерлер көбінесе бастамашылық танытуға ұмтылмайды. ДДҰ-ның пікірі бойынша, елдің әлеуметтік - экономикалық даму деңгейі мен мейіргерлік іс - тәжірибе ауқымы арасында тікелей байланыс жоқ екенін атап өткен. Мысалы, бірқатар табысы төмен дамушы елдерде мейіргер ісі жақсы дамыған және АМСК (алғашқы медициналық - санитарлық көмек) жоғарғы деңгейде көрсетіледі. Оның үстіне, кедей елдерде медициналық қызметтердің көпшілігін мейіргерлер басқарады. Алғашқы медициналық - санитарлық көмек (АМСК) (ДДСҰ анықтағанындай) денсаулық сақтау жүйесімен алғашқы байланыста медициналық қызмет көрсету, тұрғылықты жері мен жұмыс орнына жақын кешенді қызметтер көрсету арқылы халықтың (әр адамға, отбасына және қоғамға) қажеттіліктерін қанағаттандыру . АМСК қазіргі кезде халықтың денсаулығын қорғаудың бірінші кезеңі ретінде халықтың денсаулық сақтау қызметтерімен «алғашқы байланыс аймағы» ретінде анықталды. Дәл осы МСАК ұлттық денсаулық сақтаудың басты қағидаты - профилактиканың жүзеге асырылуын анықтайды, өйткені бұл ең ауқымды медициналық қызмет. Алғашқы медициналық-санитарлық көмек көрсету медициналық-әлеуметтік көмектің бір кепілі болып табылады [5]. Денсаулық сақтауды реформалауда, халыққа көрсетілетін медициналық қызметтердің қол жетімділігі мен сапасын қамтамасыз етуде, профилактикалық бағытты күшейтуде, медициналық - әлеуметтік көмек мәселелерін шешуде маңызды рөл денсаулық сақтау қызметкерлеріне медициналық - санитариялық алғашқы көмек ( МСАК) жүктелген Мемлекет үшін мейіргер мамандарын даярлау дәрігерлерді оқытуға қарағанда арзан. Сонымен қатар, бір дәрігерді оқыту 3 мейіргерді оқытуға кеткен қаржылық шығындармен пара - пар екендігі анықталды [6-10]. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы мейіргер қызметкерлерін халықтың қол жетімді медициналық көмекке өсіп келе жатқан қажеттіліктерін қанағаттандырудың нақты әлеуеті ретінде қарастырады. Бұл ретте, ДДҰ мейіргер ісін нығайту мен дамытуға келесі жолдар арқылы қолдау қажет екенін растайды: жұмыс күшін жоспарлау және мейіргерлік оқыту стратегиясын құру; мейіргер ісін дамытудың нормативтік құқықтық базасын құру; орта медициналық қызметкерлердің тиімді қызметі үшін жағдайларды қамтамасыз ету және медициналық қызметкерлердің басқа санаттарымен ынтымақтастықта олардың кәсіби әлеуетін толық іске асыру [11-15]. Мейіргер ісін дамытудың еуропалық (ағылшындық) моделінде мейіргерлер профилактикалық іс - шараларды, соның ішінде салауатты өмір салтын насихаттауды, халыққа сауықтыру және кеңес беруді жүргізеді. Еуропалық модельдің айрықша ерекшелігі — мейіргерлерді медициналық-әлеуметтік қызметтер мен профилактикалық іс-шараларға пайдалануда. Сондықтан Скандинавия елдерінде үй жағдайында «сау жүктілік» пен «қауіпсіз босану» өзін - өзі басқару моделі сәтті жүзеге асырылуда. Соңғы жылдары Англия мен Швеция белгілі бір әлеуметтік маңызы бар аурулармен (негізінен қатерлі ісіктермен) науқастарды клиникалық тексеруге негізделген «интеграцияланған халық моделін» белсенді түрде енгізуде. Бұл жүйенің белсенді буыны мейіргерлер пациенттерді орталықтарына шақырып, дербес тексеру және дәрігерге дейінгі тексеру шеңберінде қажетті зерттеулерді тағайындау жүргізеді. Нидерландыда мейіргер зертханалық зерттеулерді тағайындауды және дәрігердің бақылауымен физикалық тексерулерді, диагностиканы және емдеуді қамтитын клиникалық хаттамаларға сәйкес жұмыс істейді. Финляндияда мейіргерлер созылмалы жұқпалы емес аурулар (СЖЕА), өткір респираторлық инфекциялармен (ЖРА) ауыратын науқастарға амбулаториялық - емханалық дербес қабылдау жүргізеді, олар мектеп оқушыларының денсаулығын қорғауға да, отбасын жоспарлауға да жауапты. Соңғы жылдары барлық еуропалық елдерде клиникалық хаттамаларға сәйкес МСАК дербес тағайындайтын дәрілердің тізімі айтарлықтай кеңейтілгенін атап өткен жөн. Тиісінше, МСАК клиникалық араласу аясы клиникалық хаттамаларға сәйкес кеңейтілді [16-19]. Мейіргер ісіндегі ғылыми зерттеулер - бұл кәсіптің дамуындағы жаңа бағыттардың бірі. Шетелдік тәжірибені талдау іс жүзінде мейіргерлік зерттеулерді енгізу нәтижесінде халыққа медициналық көмек көрсетуде сапалы өзгерістер болып жатқанын растайды: науқастардың қанағаттанушылығының жоғарлауы, ауруханада болу ұзақтығының қысқаруы, асқынулар санының азаюы және т.б. [20-22]. Шетелде ғылыми зерттеулердің дамуына келесі факторлар әсер етті: - мейіргерлер , әдетте, ғылым дәстүрлі түрде дамитын университеттің бірлігі болып табылатын колледждер мен мектептерде білім алуы; -мейіргерлер үшін ғылыми дәрежелердің болуы; -кәсіби қауымдастықтардың, түрлі қорлардың және гранттар жүйесінің мейіргерлік зерттеулерді материалдық қолдау және ынталандыру; -мейіргерлік іс - шарада тиісті нормативтік қолдаумен тәуелсіз жеке практика [23-27]. Осылайша, біздің елімізде және шетелде мейіргер ісі ұйымының дамуын талдау негізінде соңғы онжылдықта бұл процестің кейбір жалпы заңдылықтары мен тенденциялары анықталды.Әлемнің көптеген елдеріндегі мейіргерлер медициналық қызметкерлердің ең үлкен армиясын құрайды, осылайша тек алғашқы медициналық - санитарлық көмектің ғана емес, сонымен қатар стационарлық, мамандандырылған көмектің де деңгейі мен сапасын анықтайды. Медицинасы дамыған экономикалық дамыған елдерде халыққа медициналық көмек көрсету сапасын жақсартудың бір жолы — мейіргер қызметін жандандыру. Сонымен қатар аурудың алдын - алу, білім беру, денсаулық сақтау олардың қызметінің тікелей салалары болып табылады [33]. Қысқартылған сөздер тізімі ДДСҰ - Дүниежүзілік Денсаулық Сақтау Ұйымы МҚК – медициналық қызмет көрсету СЖЕА– созылмалы жұқпалы емес аурулар ЖРА- жедел респираторлы аурулар АМСК – Алғашқы медициналық-санитарлық көмек АҚ - артериалдық қан қысымы ТАЖ – тыныс алу жиілігі ЖСЖ - жүрек соғу жиілігі мм с.б.- сынап бағанасының миллиметрі Глоссарий Медициналық көмек дегеніміз - халықтың денсаулықты сақтау мен қалпына келтіруге деген қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған шаралар жиынтығы (медициналық қызметтер, ұйымдастырушылық-техникалық шаралар, санитарлық және эпидемияға қарсы шаралар, дәрі-дәрмекпен қамтамасыз ету және т.б.). Медициналық қызмет - бұл аурудың алдын алуға, оларды диагностикалау мен емдеуге бағытталған іс-шара немесе шаралар кешені. Науқас - бұл мейіргерлік күтімді қажет ететін және алатын жеке тұлға. Қарапайым медициналық қызмет - бұдан әрі <пациент> + <маман> = <алдын алу, диагностикалау немесе емдеудің бір элементі » формуласы бойынша жүзеге асырылатын бөлінбейтін қызмет. Мейіргер – мейіргер ісі философиясымен бөлісетін және мейіргерлік жұмысқа құқығы бар кәсіби білімі бар маман. Оқытылған рөлді ойнайтын мейіргерлер - белгілі бір идеалды жүзеге асыруға, біреуге еліктеуге ұмтылып, жұмыста рөлін жақсы ойнайды. Егер мұндай мінез-құлық рұқсат етілген шекарадан асып кетсе, шынайылық жоғалады. Мейіргер ісі - науқасқа медициналық күтім көрсету, бұл өзгермелі ортадағы денсаулық сақтау проблемаларын шешуге бағытталған кәсіби қызмет. Кемелділік - ізгіліктің құрамдас бөліктерінің бірі. Жұмысты толыққанды атқаруға мүмкіндік беретін мінез немесе әдеттер. Мейіргер ісінің этикалық кодексі - бұл әр елдің мейіргерлік кәсіптің өкілдері әріптестері үшін қалыптастырған этикалық қағидалар. Медицина қызметкерлерінің лауазымдық міндеттерін орындау барысында басшылыққа алуға нұсқау берілген этикалық нормалар мен мінез-құлық ережелерінің жиынтығы болып табылады. Мейіргер кәсібіндегі негізгі мақсаттарды, міндеттер мен құндылықтарды бейнелейді. |