Лекцыя Фарміраванне і мацаванне савецкай грамадскапалітычнай сістэмы Беларусі (кастрычнік 1917чэрвень 1941 гг.)
 Скачать 239.5 Kb.
|
|
Лекцыя 6. Фарміраванне і ўмацаванне савецкай грамадска-палітычнай сістэмы ў Беларусі (кастрычнік 1917-чэрвень 1941 гг.) 1. Усталяванне Савецкай улады на Беларусі. 2. Першыя спробы стварэння беларускай нацыянальнай дзяржаўнасці. 3. Усталяванне савецкай грамадска-палітычнай сістэмы ў БССР. 4. Будаўніцтва індустрыяльнага грамадства ў савецкай Беларусі. 5. Сталінскія рэпрэсіі 30-х гг. XX ст. 1. Усталяванне Савецкай улады на Беларусі. Звесткі аб паўстанні ў Петраградзе былі ўспрыняты мясцовай грамадскасцю як пагроза Уста-ноўчаму сходу і небяспека грамадзянскай вайны. У Мінску яны былі атрыманы 25 кастрычніка каля 11 гадз раніцы, а апоўдні лідэры «рэвалюцыйнай дэмакратыі» з мэтай захавання парадку выказаліся за ўтварэнне Камітэта выратавання рэвалюцыі (КВР). Такія ж пастановы прынялі Саветы і партыйныя камітэты Вiцебска, Гомеля, Оршы, Полацка, Бабруйска, Вiлейкi, Слуцка, Магiлёва, Мсцiслава i iнш. Сiгналам да выступлення бальшавікоў у тыле i на фронце сталi пастановы ІІ Усерасійскага з’езда аб пераходзе ўлады да Саветаў i армейскiх камiтэтаў. Так, 26 кастрычнiка ў Мінску бальшавікамі быў распаўсюджаны загад № 1 аб пераходзе ўлады ў горадзе і наваколлях да Савета рабочых і салдацкіх дэпутатаў. Да 1000 салдат былі вызвалены з турмы, узброены і разам з асобнымі часцямі гарнізона ўключаны ў Першы Рэвалюцыйны iмя Мiнскага Савета полк. Наяўнасць узброеных сіл дазволіла бальшавiкам усталяваць цэнзуру друку і кантроль над поштай, тэлеграфам, збройнымi майстэрнямi i нават шта-бам фронту. У мэтах умацавання і пашырэння сваёй улады яны стварылi Ваенна-рэвалюцыйны камiтэт (ВРК) на чале з А. Мяснiковым. Але 27 кастрычніка Выканаўчы камiтэт Заходняга фронту выклікаў у горад казакоў Каўказскай дывiзii і прымусіў кіраўнікоў Савета перадаць уладу КВР, які аб’яднаў усе сацыялістычныя партыі. Кіраўнікі Мінскага Савета пагадзіліся прызнаць яго поўнаўладдзе, але на справе звярнуліся на фронт за дапамогай. Цэнтрам iх канспiратыўнай дзейнасцi зрабiўся ВРК Заходняга фронту. У iншых гарадах Беларусi Саветы рабочых i салдацкiх дэпутатаў таксама не прызналi ленiнскага СНК i разам з iм – яго пастаноў. Па сутнасцi, усе яны ўвайшлі ў мясцовыя КВР і ператварыліся ў апазiцыйныя новай уладзе цэнтры. Невы-падкова бальшавiкi, cутыкнуўшыся з нежаданнем Саветаў прызнаць уладу СНК, прымалi захады для iх роспуску або пераабрання з тым, каб новы склад дэпутатаў узяў на сябе ўладныя функцыi. Звесткi аб паражэннi 30 кастрычніка пад Петраградам верных А. Керан-скаму часцей дазволiлi мiнскiм бальшавiкам...выклiкаць з фронту ўзброеную падмогу, у тым лiку браніраваны цягнiк, якi прыбыў у горад 1 лiстапада. Назаўтра, увечары, на пашыраным пасяджэннi Мінскага Савета А. Мясніковым было абвешчана аб аднаўленні Савецкай улады. Асноўныя рычагi кiравання горадам засяро-дзiлiся ў ВРК Заходняга фронту (старшыня К. Ландэр). 4–5 лістапада заходнефрантавы і губернскі камісары склалі паўнамоцтвы, а галоўнакамандуючы Заходнім фронтам заявіў аб сваёй лаяльнасці ВРК. У тых умовах перастаў дзейнічаць і КВР. Такім чынам, мінскім бальшавікам удалося перамагчы сваіх палітычных праціўнікаў і ўсталяваць Савецкую ўладу ў Мінску, Мінскай і частцы Віленскай губернях, а таксама на Заходнім фронце. Яе ўмацаванню паспрыяла адхіленне генерала П. Балуева ад галоўнакамандавання, узросшая баль-шавiзацыя армейскiх i iншых камiтэтаў. Так, ужо ў першай палове лiстапада адбылося пераабранне сал-дацкiх камiтэтаў у II i Х армiях i ўлада поўнасцю сканцэнтравалася ў ВРК на чале з бальшавiкамi (адпаведна) М. Рагазiнскiм i В. Яркiным. Толькi ў III армii працэс бальшавiзацыi некалькi запаволiўся, паколькi армейскi з’езд адразу не прызнаваў поўнаўладдзя ленінскага СНК, а «выказаўся за стварэнне аднароднага сацыялicтычнага мiнiстэрства». КВР па ўсёй Беларусі гублялi ўплыў i распадалiся. ... Пераход улады да ВРК стварыў магчымасць для арганiзацыi Савецкай улады ў маштабе губерняў i нават усёй «Паўночна-Заходняй вобласцi». Так, 18–20 лiстапада дэлегаты ІІІ сялянскага з’езда Мінскай і Віленскай губерняў, галоўным чынам вайскоўцы, прынялi рэзалюцыю у падтрымку СНК i яго дэкрэтаў i абралi новы Выканкам ў лiку 35 чал. (Крывашэеў) Падобным чынам 19 лістапада адбываўся II з’езд Саветаў Паўночна-Заходняй вобласцi ў Мінску арганiзатары-бальшавiкi ад iмя ўсёй вобласцi вынеслi рэзалюцыi ў падтрымку СНК, яго дэкрэтаў i абралi Выканкам у ліку 35 чал. (Красноў) II Франтавы з’езд, якi адбыўся 20–25 лiстапада ў Мiнску, таксама выказаўся ў падтрымку ленінскага СНК і яго дэкрэтаў і абраў новы Выканкам у ліку 100 чал. на чале з А. Мясніковым. 26 лiстапада адбылося першае пася-джэнне членаў выканкамаў трох з’ездаў, на якiм на шматпартыйнай аснове быў створаны вышэйшы орган улады – Абласны выканаўчы камiтэт Саветаў рабочых, салдацкiх i сялянскiх дэпутатаў Заходняй вобласцi i фронту (Абл-выкамзах) са 187 чал. пад старшынствам М. Рагазінскага. Удзельнiкi пася-джэння таксама сфармавалi рэгiянальны выканаўчы орган – Савет Народных Камiсараў Заходняй вобласцi i фронту (старшыня – К. Ландэр). Юрысдыкцыя СНК распаўсюджвалася не на ўсю свабодную ад акупацыi Беларусь, а толькi на Мiнскую i частку Вiленскай губерні, а таксама на Заходнi фронт. У Вiцебску Саветы не падтрымалi СНК, таму былі распушчаны. Са стварэннем новага рабоча-салдацкага Савета да яго перайшла ўла-да ў горадзе i павеце. Вышэйшым уладным органам губернi з’яўляўся ВРК. 12 снежня Вiцебскi губернскi з’езд Саветаў выказаў падтрымку ленiнскаму СНК, а таксама абраў орган улады ў асобе губерн-скага Савета (старшыня В. Чунчын) з 65 чал., у тым лiку 55 бальшавікоў. На Магiлёўшчыне стварэнне органаў Савецкай улады зацягвала-ся з прычыны слабай апоры бальшавiкоў у губернскiм цэнтры. 19 лістапада пад кіраўніцтвам прап. Крыленкі адбылася ліквіда-цыя цэнтра антысавецкай барацьбы ў Магілёве. Выконваўшы абавязкі Га-лоўнакамандуючага Духонін быў забіты. 14 студзеня 1918 г. пасля правядзення рабоча-салдацкага і сялянскага з’ездаў быў абраны выканкам губернскага Савета (левы эсэр М. Гольман). На выбарах ва Устаноўчы сход па Віцебскай, Мінскай і Заходнефрантавой акругах перамаглі бальшавікі і толькі па Магілёўскай – эсэры. Але большасць выбаршчыкаў па краіне (58%) аддалі свае галасы за спiс ПС-Р выказаўшы такiм чынам сваю пры-хiльнасць не рэвалюцыйным, а рэфармiсцкiм метадам у вырашэннi на-спелых праблем. Невыпадкова У. Ленін, Л. Троцкі, А. Мяснікоў, В. Кнорын і іншыя бальшавіцкія лідэры распачалі актыўныя захады, скiраваныя на ўкараненне ў рабочыя і салдацкія масы пераканання аб прыярытэце пра-летарскай дыктатуры перад «буржуазным парламентам». І калі 5 студзеня 1918 г. дэлегаты Устаноўчага схода адмовіліся галасаваць за «Дэкларацыю правоў працоўнага i эксплуатуемага народа» і тым не прызналі законнасць дэкрэтаў Савецкай улады, то бальшавікам нічога не заставалася, як разагнаць яго. Такім чынам, шанец на мірнае вырашэнне палітычнага крызісу ў расійскім грамадстве быў страчаны. Улада засталася ў руках бальшавіцкага СНК, але краіна ўсё больш і больш уцягвалася ў грамадзянскую вайну. 2. Першыя спробы стварэння беларускай нацыянальнай дзяржаўнасці. Скліканне і вынікі працы Усебеларускага з’езда. Узброенае паўстанне ў Петраградзе выклікала непакой беларускіх дзеячаў за лёс Беларусі. 27 кастрычніка ў «Грамаце да Беларускага Народа» і звароце «Да ўсяго Народа Беларускага» выканкамы ВБР, ЦВБР i вайскоўцаў-беларусаў Заходняга фронту выступiлi з заклiкам «узяць у свае рукi ўпраўленне сваiм краем, каб здзейснiць свае неадкладныя гiстарычныя задачы». З гэтай нагоды паведамлялася аб скліканні 5 снежня 1917 г. Усебеларускага з’езда для абвяшчэння Беларускай дэмакратычнай рэспублiкi, «спаянай з Вялiкаросiяй i iншымi суседнiмi Рэспублiкамi Расii на аснове федэрацыi», і абрання ўласнага органа ўлады – Краёвай Рады. Другі цэнтр нацыянальных сiл утварыўся ў Петраградзе – ў Беларускi Абласны камiтэт (БАК) пад старшынствам Я. Канчара. 17 лiстапада ў сваёй дэкларацыi БАК заявіў аб гатоўнасцi ўзяць на сябе арганiзацыю руху «ў мэтах стварэння гарантыi захавання i цэласнасцi аўтаномнай Беларусi». Кіраўніцтва камітэта запэўніла камісара па справах нацыянальнасцей СНК І. Джугашвілі (Сталіна) у прызнанні Савецкай улады і атрымала на патрэбы... з’езда 50 000 руб. У першых чыслах снежня 1917 г. дэлегаты сталі з’язджацца 14 снежня на з’ездзе сабралася 1872 чал., з якiх 1167 чал. мелi права рашаючага голаса. Асноўная маса дэлегатаў складалася з сялян. Сярод нешматлікай часткі партыйцаў пераважалі эсэры i грамадоўцы. Прэзiдыум узначаліў Іван Серада. Выказаная арганізатарамі з’езда патрэба ў нацыянальным самавы-значэнні беларусаў не выклікала пярэчанняў. Асноўная маса дэлегатаў выказалася ў падтрымку праекта аб наданні Бела-русі палітычнай аўтаноміі (з уласным органам улады – Краёвай Радай) у складзе Расійскай федэратыўнай рэспублікі. Краёвай Радзе (Савету рабочых, салдац-кiх i сялянскiх дэпутатаў) належала склiкаць Беларускi Устаноўчы сход i паслаць дэлегатаў на мiрную канферэнцыю. Няўдалыя спробы бальшавікоў і іх памагатых раскалоць з’езд і сарваць планы па ўсталяванні нацыянальнай улады на савецкай аснове прымусіла СНК Заходняй вобласці і фронту ў ноч з 17 на 18 снежня пайсці на гвалтоўны разгон з’езда. К. Ландэр, В. Кнорын і іншыя дзеячы патлумачылі гэтую акцыю «жаданнем беларускага з’езда стварыць у краi сепаратна паралельную нацыяналiстычную ўладу i непадпарадкаваннем iснуючай уладзе Саветаў». Такiм чынам, нягледзячы на дэклараванае ленiнскiм урадам права народаў на самавызначэнне, мінскія бальшавiкi зрабiлi ўсё магчымае для таго, каб прадухiлiць яго ажыццяўленне Усебеларускім з’ездам. Iдэйным абгрунтаваннем такой палiтыкi з’яўлялася прынцыповае палажэнне РСДРП (б) аб тым, што вырашэнне нацыянальнага пытання павiнна быць падпарадкавана найперш класавым iнтарэсам пралетарыяту i бяднейшага сялянства. Па-за межамі такога падыходу любая актыўнасць нацыянальных арганiзацый успрымалася бальшавікамі выключна негатыўна. Не ўжалося дамагчыся доўгачаканай палітычнай аўтаноміі Беларусі ў складзе Расійскай федэратыўнай рэспублікі запаволіў працэс аб’яднання беларусаў і рускіх у адзінай дзяржаве. Па-другое, беларускія дзеячы не адмовіліся ад ідэі афармлення нацыянальнай дзяржаўнасці, але былі вымушаны ўзяцца за яе рэалізацыю на іншай – нацыянальна-дэмакратычнай аснове. Спроба фармавання беларускай дзяржаўнасці на нацыянальна-дэмакратычнай аснове. Абвяшчэнне БНР. Атрыманыя ў Мінску звесткі аб распачатым германскімі войскамі на-ступленні выклікалі да жыцця беларускія арганізацыі. У той час, як Аблвыкамзах і іншыя бальшавіцкія ўстановы рыхтаваліся да эвакуацыі, 19 лютага 1918 г. на пасяджэнні ЦВБР было прынята рашэнне «прапанаваць Выканаўчаму камiтэту Рады I Усебеларускага з’езда выканаць волю з’езда i ўзяць уладу ў свае рукi». Да 22 гадз атрадам БЦВР ужо належала ўлада ў горадзе, а на занятым будынку губернатарскага дома былi вывешаны два бела-чырвона-белыя флагi. 21 лютага Выканкам Рады Усебела-рускага з’езда абвясцiў Устаўную грамату да народаў Беларусi, у якой паве-дамлялася аб утварэнні часовай улады ў асобе Народнага Сакратарыята ў мэтах абароны заваёў рэвалюцыі. 22 лютага быў апублiкаваны спiс урадавага кабiнета (старшыня Я. Варонка) у складзе 5 грамадоўцаў, 6 эсэраў, 1 народнага сацыялiста i 1 паалейцыянiста. Але пасля акупацыі горада таго ж 22 лютага германскiмi войскамi ўлада Народнага Сакратарыята скончылася. 25 лютага немцы забралі яго памяшканне, канфіскавалі грашовыя сродкі і сарвалі флагі. Камандуючы 10-й армiі генерал Э. Фалькенгайн не даў дазволу на дзейнасць Народнага Сакратарыята, але і не стаў яе забараняць. 3 сакавіка 1918 г. у выніку падпiсання ленінскім урадам мiрнага дагавора з Германіяй 4/5 тэрыторыi Беларусi адыходзiла да акупантаў. Адрыў края ад Расii аб’ектыўна ставiў у парадак дня патрэбу ў афармленнi яго нацыянальна-тэрытарыяльнага статусу. У адпаведнасці з другой Устаўной граматай ад 9 сакавiка, Беларусь у межах рассялення беларускага народа абвяшчалася Народнай Рэспублікай. У тым жа дакуменце прадугледжвалiся прынцыпы ўтварэння i iснавання дэмакратычнай дзяржавы, якiя набывалi сiлу неадкладна, да склiкання Устаноўчага Сойма. У сувязi з абвяшчэннем БНР адбылося ўдасканаленне назвы органа заканадаўчай улады: Выканкам Савета стаў звацца Радай Усебеларускага з’езда, а з 18 сакавiка – Радай БНР (старшыня I. Серада). Мiж тым ратыфiкацыя Брэсцкага міру савецкiм урадам 16 сакавiка, акрамя iншага, iстотна падарвала пераважаўшую ў асяроддзi Рады БНР iдэю федэрацыi з Расiяй. Вынiкам пасяджэння Рады 25 сакавiка стала прыняцце трэцяй Устаўной граматы, якая абвя-шчала БНР «незалежнай i вольнай дзяржавай». Акрамя таго, у дакуменце вызна-чалася тэрыторыя рэспублiкi (Віленская, Віцебская, Гродзенская, Магілёўская, Мінская, Смален-ская губерні), пацвярджалiся ранейшыя дэмакратычныя правы i вольнасцi, абвешчаныя ў папярэдняй грамаце, i выказ-валася спадзяванне на дапамогу iншых народаў. Разам з тым спроба асобных лiдэраў Рады тэлеграмай, дасланай на адрас Вiльгельма II, заручыцца падтрымкай Германскай імперыi, сваёй мэты не дасягнула, а толькі выклікала «ўрадавы крызіс». Так, Рада ператварылася ў каалiцыйны орган – «Мiнскае прадстаўнiцтва» з удзелам правых элементаў. БСГ, якая стварала аснову Рады, распалася на партыi беларускiх эсэраў, беларускiх сацыялiстаў-федэралiстаў i беларускiх сацыял-дэмакратаў. У маi 1918 г. крызiс урадавых структур часткова завяршыўся фармаваннем новага складу Народнага Сакратарыята пад старшынствам Я. Варонкі i абнаўленнем Рады (старшыня Я. Лёсiк). Перамены не спынілі фракцыйнай барацьбы. У лiпенi ўрад узначалiў Р. Скiрмунт, але прабыў на пасадзе старшынi некалькi дзён. Новы каалiцыйны ўрад пад старшынствам I. Серады таксама не вызначаўся адзінствам. Чарговы этап развiцця БНР быў звязаны з Дадатковым дагаворам ад 27 жнiўня, заключаным памiж Германiяй i Расiяй, паводле якога першая за велiзарную кампенсацыю (толькі золата на суму 6 млрд. марак) абавязалася вызваліць занятыя тэрыторыі. Гэты акт, акрамя iншага, значна пагаршаў перспектывы ўмацавання БНР, паколькi Германiя брала на сябе абавязак «не падтрымлiваць утварэнне самастойных дзяржаўных арганiзмаў у гэтых абласцях». Такая пазiцыя акупантаў у беларускiм пытаннi ўзмацнiла антыгерманскiя настроi i стымулявала дзейнасць палiтычных колаў, з’арыентаваных на ўласныя сiлы. На iх аснове пачалося ўтварэнне блока беларускiх эсэраў i сацыялiстаў-федэралiстаў. 11 кастрычнiка Народны Сакратарыят быў перайменаваныў Раду народных мiнiстраў (старшыня А. Луцкевiч). У гэты ж дзень Рада зацвердзiла Канстытуцыю БНР. У верасні – кастрычніку 1918 г. з пачаткам эвакуацыi германскiх войск з Беларусі кiраўнiкi БНР мусiлi актывiзаваць дыпламатычную дзейнасць. Пе-рамовы беларускiх эмiсараў з савецкiм бокам аб магчымасцi захавання неза-лежнасцi рэспублiкi плёну не прынеслі. Разлiк на ўласныя сiлы быў невялiкiм, паколькi ўзброеных фармiраванняў, здольных абаранiць яе, створана не было. Штаб германскай 10-й армii перад сваiм ад’ездам з Мiнска адмовiўся перадаць уладныя паўнамоцтвы як Радзе БНР, так i прадстаўнiкам зноў створанага «Дэмакратычнага краявога цэнтра». Рэвалюцыя ў Германii i скасаванне савецкiм урадам 13 лiстапада 1918 г. Брэсцкага мiру яшчэ больш ускладнiла становiшча БНР. Кiраўнiцтва ўрада на чале з А. Луцкевiчам чарговы раз здзейснiла спробу дамовiцца з ленiнскiм СНК адносна незалежнасцi сваёй рэспублiкi, але безвынiкова. Перад пагрозай заняцця Беларусi Чырвонай Армiяй у апублiкаваных чацвёртай (9 лiстапада) i пятай (3 снежня) Устаўных граматах Рада БНР заклiкала беларускi народ да стварэння ўласных Саветаў i абароны рэспублiкi. Але наступленне Чырвонай Армii было дастаткова iмклiвым, а само насельнiцтва даволi далёкiм ад палiтыкi, каб гэтыя заклiкi прынеслi плён. Да канца 1918 г. Савецкая ўлада на Беларусі (за выключэннем часткі Палесся) была адноўлена. Такiм чынам, БНР варта разглядаць як няўдалую, але істотную спробу беларускага народа ўтварыць сваю дзяржаўнасць на аснове дэмакратычных і нацыянальных каштоўнасцей. Яна iснавала ва ўмовах германскай акупацыi, якая выключала магчымасць практычнага ажыццяўлення Устаўных грамат. Створаныя на месцах распарадчыя органы былі заняты ў асноўным гаспадарча-сацыяльнай сферай і знаходзіліся пад поўным кантролем акупантаў. Значна большых поспехаў дзеячам БНР удалося дасягнуць у галiне нацыянальнай асветы i культуры: тут працавалi беларускiя школы (ад 150 да 300), 5 гiмназiй, Свiслацкая семiнарыя, Мiнскi педагагiчны iнстытут, курсы беларусазнаўства, кансерваторыя, культурна-асвет-нiцкiя таварыствы, кнiжныя выдавецтвы, драматычныя i музычныя таварыствы i многае iнш. У дыпламатычнай дзейнасцi дзеячы БНР iмкнулiся дамагчыся мiжнароднага прызнання. Консульскiя мiсii былi заснаваны ў Кiеве, Адэсе, Коўне. Яе дыпламаты наведвалi Германiю, РСФСР, Варшаву, Берлiн, Берн, Капенгаген, маючы дзяржаўныя пашпарты. Існаванне БНР аказала ўздзеянне на працэс утварэння беларускай рэспублікі на рэвалюцыйна-класавай аснове. Фармаванне беларускай дзяржаўнасці на рэвалюцыйна-класавай аснове. Утварэнне БССР. Пасля перамогі бальшавікоў у барацьбе за ўладу, у тым ліку на Беларусі і Заходнім фронце, частка былых членаў БСГ (грамадоўцаў) пайшла на супрацоўніц-тва з бальшавікамі, спадзеючыся з яе дапамогай вырашыць патрэбы бела-рускага народа. Такія ж настроі пераважалі сярод Беларускай сацыял-дэмакратычнай рабочай партыі, а таксама былыя грамадоўцы 31 студзеня 1918 г. у Петраградзе пры Камісарыяце па справах нацыянальнасцей (старшыня I. Сталін) СНК РСФСР быў утвораны Беларускі нацыянальны камісарыят (Белнацкам) пад старшынствам А. Чарвякова. З пераносам сталіцы ў Маскву аддзяленні Белнацкама існавалі ў Петраградзе, Смаленску, Віцебску, Саратаве. У выніку лютаўскага 1918 г. наступлення германскай арміі тэрыторыя савецкай Беларусі зменшылася да 14 паветаў Віцебскай і Магілёўскай гу-берняў. У сакавіку – красавіку адбылося іх аб’яднанне са Смаленскай гу-берняй у Заходнюю вобласць РСФСР. Яе сталіца – Смаленск стала месцам працы эвакуіраваных з Мінска Паўночна-Заходняга камітэта РКП(б) і Аблвыкамзаха. Будзем зваць іх – “Абласнікі” Вясной на аснове БСДРП у Петраградзе, Варонежы, Казані, Маскве, Сара-таве і іншых гарадах, дзе знаходзіліся беларускія рабочыя і бежанцы, узніклі Беларускія секцыі РКП (б) як часткі мясцовых бальшавіцкіх арганізацый. Белнацкам сумесна з секцыямі праводзіў разнастайную культурна-асветніцкую працу сярод сваіх землякоў: адкрываў школы і клубы, выдаваў літаратуру. Яго друкаваным органам з’яўлялася газета «Дзянніца». Факт абвяшчэння на акупаванай тэрыторыі БНР прымусіў лідэраў Белнацкама і беларускіх секцый РКП(б) звярнуцца ў Наркамнац РСФСР з просьбай аб утварэнні Беларускай вобласці як часовай «аўтаномнай палітычнай адзінкі», але станоўчага адказу яны не атрымалі. Такі ж лёс спасціг іх прапанову аб перайменаванні Заходняй вобласці ў Беларускую Камуну. У адказ члены Аблвыкамзаха пагадзіліся назваць вобласць Камунай, толькі не Беларускай, а ізноў-такі Заходняй. Беларускія секцыі РКП(б) уздымалі пытанне аб дзяржаўнасці савецкай Беларусі па партыйнай лініі. Негатыўнае да яго стаўленне з боку членаў Паў-ночна-Заходняга камітэта было абумоўлена іх захапленнем інтэрнацыяналісцкімі лозунгамі, на фоне якіх усе астатнія, што закраналі нацыянальнае пытанне, асабліва беларускае, здаваліся калі не сепаратысцкімі, то ва ўмовах меўшай адбыцца сусветнай рэвалюцыі яўна несвоечасовымі. Новы імпульс у вырашэнні пытання надало заканчэнне сусветнай вайны і скасаванне Брэсцкага міру. Але ў ліку народаў, якіх ленінскі СНК заклікаў самім вызначыць свой лёс, беларусы не значыліся. Толькі калі Польшча, якая 16 лістапада 1918 г. абвясціла аб сваёй незалежнасці, стала выказваць тэрыта-рыяльныя прэтэнзіі да Савецкай Расіі, беларускія бальшавікі атрымалі маг-чымасць ажыццявіць сваю даўнішнюю мэту. Так, на пачатку дваццатых чыслаў снежня 1918 г., пад час працы канферэнцый Беларускіх секцый РКП(б), яе ўдзельнікі палічылі мэтазгодным стварэнне Часовага рабоча-сялянскага ўрада Беларусі і абралі Цэнтральнае бюро (ЦБ) секцый у складзе З. Жылуно-віча (старшыня), Ф. Балбекі, I. Няцецкага, М. Драка-Дракона, А. Чар-вякова і Я. Дылы (кандыдат). ЦБ даручалася пасля VI Абласной кан-ферэнцыі РКП(б) склікаць Усебеларускі з’езд камуністаў і стварыць адзіны цэнтр. Вынікі канферэнцыі мелі вызначальныя наступствы для лёсу ўсёй Беларусі і яго народа. Прынятыя на ёй дакументы ўважліва вывучаліся ў ЦК РКП (б), а 25 снежня з мэтай іх канкрэтызацыі і практычнага ажыццяўлення наркамнац I. Сталін сустрэўся з кіраўнікамі Белнацкама, якім было прапанавана скласці спіс кандыдатаў на зямяшчэнне пасад ва ўрадзе Беларусі. У той жа дзень І. Сталін ад імя ЦК паведаміў А. Мяснікову аб утварэнні беларускага савецкага ўрада. Вечарам, 25 снежня адбылося экстранае пасяджэнне членаў калегіі Белнацкама, прадстаўнікоў ЦБ і Маскоўскага камітэта Беларускіх секцый. З. Жылуновіч паведаміў аб выніках перамоў з І. Сталіным і перадаў яго даручэнне аб фармаванні Часовага рабоча-сялянскага ўрада. У спіс абраных кандыдатаў на пасады камісараў увайшлі 15 чал. У выніку тайных выбараў старшынёй урада стаў З. Жылуновіч. Тэрытарыяльны склад рэспублікі быў вызначаны 27 снежня на нарадзе І. Сталіна з А. Мясніковым і М. Калмановічам. У склад яе мусілі ўвайсці Гро-дзенская, Мінская, Магілёўская, Віцебская і Смаленская губерні, а Віленская губерня адыходзіла да Літвы. Права абвяшчэння Беларускай рэспублікі перадавалася ў кампетэнцыю VI Паўночна-Заходняй канферэнцыі РКП(б). Названы форум распачаў сваю працу 30 снежня 1918 г. Яго ўдзельнікі абвясцілі сябе I з’ездам Камуністычнай партыі бальшавікоў Беларусі. Пы-тання аб утварэнні Беларускай рэспублікі ў парадку дня не было. У даклад старшыні прэзідыума А. Мяс-нікова «Бягучы момант» быў уключаны пункт «Беларуская Савецкая Рэс-публіка» з прапановай абвяшчэння Заходняй Камуны Савецкай Сацыялі-стычнай Рэспублікай. Матывацыя такога рашэння заключалася ў пошуку сродка для змякчэння ўдару міжнароднага імперыялізму па РСФСР. Пры фармаванні Цэнтральнага бюро КП(б)Б у яго склад было ўключана 13 былых членаў Паўночна-Заходняга абкама – у сваёй масе зацятых праціўнікаў ідэі беларускай дзяржаўнасці, і толькі 2 прадстаўнікі ад Беларускіх секцый, што выклікала пратэст З. Жылуновіча. Працяг канфлікту меў месца на пасяджэннях 31 снежня і 1 студзеня ў сувязі з фармаваннем Часовага ўрада ССРБ, калі яго старшыня запатрабаваў 10 месцаў з 17 для сваіх таварышаў па Белнацкаму і Бела-рускіх секцыях РКП(б), а таксама катэгарычна выступіў супраць уключэння ў яго А. Мяснікова, М. Калмановіча і Р. Пікеля. Толькі пасля ўмяшальніцтва І. Сталіна працэдура стварэння ўрада скончылася ўваходам у яго 7 прад-стаўнікоў Белнацкама і Беларускіх секцый, а таксама 9 прадстаўнікоў Паўночна-Заходняга абкама і Аблвыкамзаха – праціўнікаў беларускага руху. Старшынёй Часовага работніцка-сялянскага ўрада быў зацверджаны З. Жылуновіч. Уначы з 1 на 2 студзеня 1919 г. быў надрукаваны «Маніхвэст Часовага работніча-селянскаго Савецкага правіцяльства Беларусі», які абвяшчаў Беларусь «вольнай незалежнай Сацыялістычнай Рэспублікай», дэклараваў асноўныя палітычныя і сацыяльна-эканамічныя заваёвы і абгрунтоўваў неабходнасць іх абароны. |