|
|
Лаб жумыс. Орын ауыстыру тсілі
III денгейлік тапсырма:
Берілген сөз
|
Кілт сөз
|
Шифрланған сөз
|
Дәнді шашпа, нанды баспа
|
шифр
|
Эйвфф бфкйи врёнр тшщер
|
Ас адамның арқауы
|
вижинер
|
Вщ жннсээх жэһеғэ
|
Ана тілің алпыс тілге татиды.
|
кесте
|
Ктс дбфбя трщәг дбүиһ дтіехң
|
Морзе шифры
Морзе әліппесі, Морзе коды – шартты сигналдар жүйесі. Морзе әліппесі америкалық өнертапқыш Сэмюэл Морзе (1791 –1872) ойлап тапқан аппарат (Морзе аппараты) арқылы жүзеге асырылады. Морзе аппаратымен хабарларды кодпен беруге және қағаз таспаға кодпен жазып алуға болады. Морзе кодында әрбір әріпке немесе таңбаға ток импульстерінің қысқа мерзімді (нүкте) және үш есе ұзағырақ (тире) сигналдың белгілі бір комбинациясы сәйкес келеді; олардың арасы нүкте ұзақтығына тең токсыз интервалмен бөлініп отырады. Сөздегі әріп және көп таңбалы цифрлар арасы әр комбинацияны аяқтайтын үш еселі токсыз интервалмен, ал текстегі сөздердің арасы бес еселі токсыз интервалмен бөлінеді. Морзе аппаратында әрбір әріп байланыс желісі мен батареяға қосылған контактыны (түйіспені) кілттің көмегімен қосу арқылы беріледі.
I денгейлік тапсырма:
Берілген тапсырманы Морзе шифырына тапсырамны салыңыз:
Пернетақта
|
.--. . .-. -. . - .- -.- - .-
|
Криптография
|
-.- .-. .. .--. - --- --. .-. .- ..-. .. .-.-
|
Орын ауыстыру
|
--- .-. -.-- -. .- ..- -.-- … - -.-- .-. ..-
|
II денгейлік тапсырма:
Адам бір-біріне қонақ.
|
.- -.. .- -- -… .. .-. -… .. .-. .. -. . -.- --- -. .- -.-
|
Күн күркіресе, көп дүркірер.
|
-.- ..- -. -.- ..- .-. -.- .. .-. . … . -.- --- .--. -.. ..- .-. -.- .. .-. . .-.
|
Ғылым – теңіз, білім – қайық.
|
--. -.-- .-.. -.-- -- - . -. .. --.. -… .. .-.. .. -- -.- .- .--- -.-- -.-
|
III денгейлік тапсырма:
Дүние қу — бір ағын су.
(Шәкәрім Құдайбердіұлы)
|
-.. ..- -. .. . -.- -… .. .-. .- --. -.-- -. … ..-
|
Күлкі — күн: ол адам жүзінен қысты қуады. (Виктор Гюго)
|
-.- ..- .-.. -.- .. -.- ..- -. --- .-.. .- -.. .- -- …- ..- --.. .. -. . -. -.- -.-- … - -.-- -.- ..- .- -.. -.--
|
Аш кісінің ары жоқ. (Қашаған Күржіманұлы)
|
.- ---- -.- .. … .. -. .. -. .- .-. -.-- …- --- -.-
|
Массонский шифры
Енді, алфавит жиырма алты әріптен тұрады және бұл екі фигуралар он үш белгілі белгіні құрайды:
Олардың әрқайсысының ішінде орналасқан нүкте тағы он үш белгі береді:
Бірге бұл ағылшын әліпбиіндегі әріптердің санына тең жиырма алты береді.
Құпия хат-хабар мақсатында осы белгілерді біріктірудің және пайдаланудың кем дегенде екі жолы бар. Екінші әдіс – оларды әдеттегі тәртіппен, а, b және т.б. алфавитінің бірінші жартысында m-ге дейін қолдану, содан кейін n, o әрпінен бастап және т. б. z-ге дейін дәл қайталаңыз.
Бірінші әдіс бойынша алфавит осылай көрінеді: 
Екінші әдіс бойынша бұл көрінеді: 
I денгейлік тапсырма:
Берілген тапсырманы Массон шифырына тапсырамны салыңыз:
Мемлекет-Memleket
|
13.5.13.12.5.11.5.20
|
Шифр-Shifr
|
19.8.9.6.18
|
Цезарь-Cezar
|
3.5.26.1.18
|
II денгейлік тапсырма:
Білім басы - бейнет, соңы - зейнет.
Bilim basy – beinet, sony - zeinet
|
2.9.12.9.13 2.1.19.25 2.5.9.14.5.20 19.15.14.25 26.5.9.14.20
|
Туған жердің тасы да таныс
Tugan jerdin tasy da ystyq
|
20.21.7.1.14 10.5.18.4.9.14 20.1.19.25 4.1 25.19.20.25.17
|
Жеті атасын білмеген ұл жетесіз.
Jeti atasyn bilmegen ul jetesiz
|
10.5.20.9 1.20.1.19.25.14 2.9.12.13.5.7.5.14 21.12 10.5.20.5.19.9.26
|
III денгейлік тапсырма:
Ата-бабасын сыйламау – азғындықтың белгісі.
Ata-babasyn sylamagan- azgyndyqtyn belgisi
(А.С.Пушкин)
|
1.20.1 2.1.2.1.19.25.14 19.26.12.1.13.1.7.1.14 1.26.7.25.14.4.25.17.20.25.14 2.5.12.7.9.19.9
|
… арман деген көп белес. Біріне шықсаң, бірі бар
…arman degen kop beles. Birine shyqsan biri bar(Ғабиден Мұстафин)
|
1.18.13.1.14 4.57.5.14 11.15.16 2.5.12.5.19 2.9.18.9.14.5 19.8.25.17.19.1.14 2.9.18.9 2.1.18
|
Ақша қымбат тұрады
aqsha qymbat turady
(Р.Эмерсон)
|
1.17.19.8.1 17.25.13.2.1.20 20.21.18.1.4.25
|
XIII. Көп алфавитті шифрлау
Кілтті сөзді Цезарь шифрлау жүйесі біралфавитті ауыстыру болып табылады. Бұл жүйенің ерекшелігі – ауыстыру алфавитіндегі символдардың ретін өзгерту жəне орналастыру үшін сөзбен берілген кілтті пайдалану.
К кез келген санын алайық ( 0 К 41) жəне сөз немесе қысқа сөз тіркесін кілттік сөз ретінде алайық. Мүмкіндігінше кілттік сөздің барлық əріптері болғаны дұрыс.
Мысалы, кілттік сөз ретінде НҰРЛЫ сөзін жəне К 5 санын алайық.
Кілттік сөздің сандық коды таңдап алынған К санымен сəйкес келетін əріптен бастап алфавит əріптерінің астына жазылады:
Ауыстыру алфавитінің қалған əріптері кілттік сөзден кейін алфавитті түрде жазылады:
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
1
0
|
1
1
|
1
2
|
1
3
|
1
4
|
1
5
|
1
6
|
1
7
|
1
8
|
1
9
|
2
0
|
А
|
Ə
|
Б
|
В
|
Г
|
Ғ
|
Д
|
Е
|
Е
|
Ж
|
З
|
И
|
Й
|
К
|
Қ
|
Л
|
М
|
Н
|
Ң
|
О
|
Ъ
|
Э
|
Ю
|
Я
|
Н
|
Ұ
|
Р
|
Л
|
Ы
|
А
|
Ə
|
Б
|
В
|
Г
|
Ғ
|
Д
|
Е
|
Е
|
Ж
|
З
|
-
21
|
22
|
23
|
24
|
25
|
26
|
27
|
28
|
29
|
30
|
31
|
32
|
33
|
34
|
35
|
36
|
37
|
38
|
Ө
|
П
|
Р
|
С
|
Т
|
У
|
Ұ
|
Ү
|
Ф
|
Х
|
Һ
|
Ц
|
Ч
|
Ш
|
Щ
|
Ы
|
І
|
Ъ
|
И
|
Й
|
К
|
Қ
|
М
|
Ң
|
О
|
Ө
|
П
|
С
|
Т
|
У
|
Ү
|
Ф
|
Х
|
Һ
|
Ц
|
Ч
|
39
|
40
|
41
|
|
Э
|
Ю
|
Я
|
Ш
|
Щ
|
І
|
Енді бізде кез келген хабар үшін əрбір əріптің ауыстыруы бар:
Бастапқы хабар: АРУДАНА Т Ө Р Т І НШ І СЫНЫП Т А ОҚИДЫ
Шифрлануы: ЪКҢРЪЕЪ МИ КМЦЕ Ф Ц ҚҺ ЕҺ ЙМЪ ЗҒ Б РҺ
Ескеретін жағдай, кілттік сөздің əріптерінің əртүрлі болуы шарт емес. Тек қана кілттік сөзді жазған кезде бірдей əріптер болмау керек.
Кілттік сөзді Цезарь жүйесінің күмəнсіз ерекшелігі мүмкін болатын кілттік сөздердің саны шексіз.
Бұл жүйенің кемшілігі – əріптердің жиілігі негізінде талдау арқылы шифрланған мəтінді бұзу мүмкіндігі.
I деңгейлік тапсырма
Мақалды дешифрлаңыз
Берілген сөздер
|
Кілт
|
Шифрланған сөздер
|
Монитор
|
К=4, Диск
|
Иблё
|
Жүйе
|
К=6, Файл
|
Сівд
|
Процессор
|
К=5, Құжат
|
Гнсіл
|
II деңгейлік тапсырма
Берілген сөздер
|
Кілт
|
Шифрланған сөздер
|
Біреу, біреуге сүйеу
|
К=4, Пернетақта
|
Яцлтө, яцлтөет мсвтө
|
Сөз сүйектен өтеді
|
К=3, Тышқан
|
Ңкв ңрғндонз конащ
|
Денсаулық – зор байлық
|
К=2, Интерфейс
|
Фйжңяөдъғ – әкм нявдъғ
|
III деңгейлік тапсырма
Берілген сөздер
|
Кілт
|
Шифрланған сөздер
|
Жалған намыс – қасиет емес, ар сақтаған – қасиет
|
К=3, Интернет
|
Бюжей йюзцо ёюогаө азао юң оюёөюеюй ёюогаө
|
Халық пен халықты, адам мен адамды теңестіретін нәрсе – білім
|
К=2, Браузер
|
Фяйъи ңәқ фяйъипъ яеяк кәқ
яеякеъ пәләөпыоәпық қбоөә
рыйык
|
Адамшылықты тез жүргізу үшін көп ой керек, ойлау үшін оқу керек.
|
К=4, Сервер
|
Эвэипшзшжош оаг бтнецгө
Тһцйём қд ёанаё қдзэө тпцй қжө қдзэө
| |
|
|
Скачать 0.67 Mb.