ППЗәәдіснамасы. Педагогикалы зерттеулер методологиясыны мселелері
 Скачать 2.11 Mb.
|
|
Диагностикалық кезең : мұғалімдердің қиындаған анализі, жетекшілердің басқарушылық бөлімдері, оқу-тәрбие үрдісіндегі проблема жағдайларының анализі қарама-қайшы тұжырымды етіп айту , керекті қажетіліктердің тез арадағы шешімін табу, жаңа әдістемелерді, технологияларды , құрылымдарды, жаңа функционалды және дәледеудің маңыздылығы . Болжамдық кезең: мақсаттарды орнату, оның композициясындағы есебінің эксперементі, жаңа технологиялардың моделін құру (әдістемелердің құрылымы, жүйенің өлшемі және т.б.) ғылыми болжамдарды тұжырымды етіп айту, болымды болжамдарды болжау, сонымен қатар заралардың мүмкіншілігі, жойылу, негативі орындаушылық компенсациялық механизімдерді ойластыру (мерекелік іс-шаралар және қорлар және т.б.). Эксперименттік дайындалған бағдарламаларын дайындау. Бағдарламалардың экспертизасы . Ұймдастырушылық кезең: эксперименттің бағдарламаларын іске асыру үшін шарттарымн қамтамасыз ету, эксперименттің материалдық базасын дайындау, экспериментті қаржымен қамтамасыз ету, басқару функцияларын тарту кадрларды арнайы дайындау ұжымы, эксперименттік жұмысты ғылыммен және әдістемемен қамтамасыз ету, мұғалімдерге моральды және материалды жағдай жасау, эксперимент ұйымдастырушы, ізденіс, ғылыми жетекшіні және консультатты қатыстыру және сайлау. Практикалық кезең : жүелік өлшемді жүзеге асыру, гипотезада негізгі қаланған, және технологиялардың дамуы, (әдістер, жүйелік өлшем) осының арқасында білімнің көтерілуі нәтижелігі күтімді, тәрбие балалардың дамуы немесе мектептермен басқарылуы. Егізілген кезең: педагогикалық ұжымда жаңа әэістерді тарату, эксперимент барысында бағыталған ұйымдастырудың тәжірибесін өңдеуді жүзеге асыру. Экспериментті өткізудің негізгі кезеңдері. Экспериментті өткізу және тексеру кезінде нәтижені анықтайды, жүйегее өлшем қосады: басталған жүйенің жағдайын оқу, сонымен қатар өткізілген эксперимент, білім және ақыл деңгейі. Тұлғаға немесе ұжым тәрбиенің анықталған сапасы және т.с.с. бағаның жағдайы қатысушыларға педагогикалық әсер етуі, тұжырымды етіп нәтиже ұсынылған жүйелі өлшем етіп айтылады. Экспериментке қатысушыларға оның өткізу нәтижелі шарттары жайында инструкция жүргізу. Эксперименттің нәтижелі жүргізу. Эксперименттің жүйелі өлшемнің жүзеге асуының қортындысын суреттеу эксперименттің жағымды нәтиже беруі, экспериментальды жүйе өлшем кезіндк белгілі –бір шектеулерді қолдануға тексерілген шектеулерді көрсету. Эксперимент өткізу және жеке документтерді тексеруден басталады. Зерттеу әдіскер , сұранушылар, анкета бағдарламалар, әңгіме жүргізу, мәліметтерді жинақтауда таблицалар және матрицияларды тіркеу және сынақ тексеру, документтерге өзгертулер енгізу. Эксперимент жүргізудегі зерттеудің міндеті: Эксперименттің өту режимін және өзгермейтін қарқынмен қамтамасыз етуде үздіксіз шарттарды ұстап тұру, бақыланған ұжымдардың ұқсастығы мен айырмашылығы. Интенсивті факторладың басқару шарттарын бақылау және түрлендіру, соңғы қортындыға бақыланған ықпал жасайды. Жүріп жатқан экспериментальды процесстерді тексеру кезнде тазарту, және классификациялау, өлшеу, жүйелі бағалау, оның осындай арнайы моменттерін қосқанда, бақылау объектісі жоспарланған пікірлерді қосады. Экспериментпен қатар фактылық материалдармен бірінші өңдеуге жүйе енгізеді. Оның анықтылық бөлшектерімен жаңашылдығын сақтайды. Педагогикалық эксперимент мына кезеңдерден тұрады: 1) Құрастырушы кезең: бұл кезеңнің мақсаты көшірмесін түсіру болып табылады. Схемалық модельді құбылымтардың құрылуы жатады. Қатысандар білімін анықтауды тұрақсыздығымен мәнсіздігіне. Көптеген қателіктер жұмыста өтілген тәртіптер (орфографиялық және математикалық) зерттеушілер мақсатымен осы құбылысты себептерін бөліп алу мақсатымен береді. Мұғалңмнің күнделікті жұмысындағы бақылау қорытындысын құнды факторлардан алуға болады. Бүкіл сыныпен эксперименттік бақылау жұмысы, бөлек группаға қатысушылары мықты және осал, бөлек оқушылармен нақты аныұталған фактілік қатысқандардың білім құрастырушы эксперимент жағдайын ендіреді. Зерттеудің аяғында не басында қолданылады. 2) Педагогикалық эксперимент мына екінші кезеңдегі зерттейді- қалыптастырушы немесе құрастырушы. Зерттеушілер үшін, констациялық фактінің міндеті, педагогикалық құбылыстың ерекше кейбір құрылымдарын, жеткілікті түрде білімнің жағдайын алдын-алу. Сыныптың жіберілген қателіктерімен қарым-қатынас мінездеме береді. Оқушылар педагогикалық зерттеудің міндеті баңынышты ашу болып табылады. Заңдарды, себептерді оқытатын құбылыстарды енгізеді. И.П.Павлов фактіні ізденуде оның жоғарыда қалауға болмайтыны ескертті. Заңдардың қажетьілігін басқаруды іздеу болып табылады. Құрастырушы құбылыстың заңдарымен заңдылықтары жасырынбайды. Бұл кезеңнің жақсы жағдайында ұйымдармен болжамдар тууы мүмкін. Оның тексеруімен бекітілуімен қалыптастыру экспериментімен міндетін құрайды, мұнсызпсихологиялық педагогикалық эксперимент аяқсыз қалады. Кей жағдайда тіпті қалыптастырушы дөрекі экспериментте мәселенің жағдайын алдын-ала оқытады. Педагогикалық зерттеулер мақсаты біріккен звноллар қалыптастырады. Одан әрі ол оны тексереді, оқушылардың оқуы мен тәрбиесін жаңаша құрастырады, мына шарттарды енгізе отырып, оқу және тәрбие жұмысындағы жүргізілетін жоғары нәтижелігін қамтамасыз ететін шарттарды енгізеді. Бұл көп құрамды оқытушылар тобында анықталады және ерекшеленеді. Бірақ бұндай оқытуды құрастыру дәленденбеген болып қалады, алынған қортындылар сол шарттардың іздерінің құбылыстары, сонымен қатар зерттеушінің қайта енгізілуі жаңа психологиялық педагогикалық компонентің шешімін дәлелдеуге экспериментті бірден бірнеше сыныпта жүргізеді. Зерттеуші таза қорытынды алу үшін бұл сыныптарды сәйкестендіруге тырысады. 3) Бұл кезеңде қайтадан құрастырушы эксперимент жүргізіледі. Бақылау сыныбының тәжірибесінің анықтауда көрсетіледі. Эксперимент басында орташа жіне төмен көрсеткіш берген оқытушылар жауаптарын жоғары деңгейде анықтайды. Оқытылатын құбылыстың ықпалы оқушылардың сенімді қолдауда жеңіске жетеді. Педагогикалық эксперимент жүргізу әдістері. Эксперимент жүргізу әдіснамасын жасауда зерттеуші эксперименттің мақсатын наұты ұғыну және оны зерттеу барысындағы жалпы орнын және жағдайларын және эксперименттің мүмкін нәтижелерін және осы бүкіл үрдіс туралы нақты білуі тиіс. Педагогикалық эксперимент әдістемесін жүргізу алуан және ол жүргізу ұзақтығымен, оның мақсатымен , зерттелеуші педагогикалық құбылыстың және басқада факторлардың қиындықтарына тәуелді немесе байланысты. Оның жасалуы барысында: алғашқы мәліметті анықтау, гипотеза, зерттеуші педагогикалық құбылысты және процессті бақылаудың алғашқы шарттарын жасау; экспериментке байланысты объектіні таңдау және жағдай жасау; зерттелуші құбылысты (немесе объектіні) даму барысын жүйелі түрде бақылау, нақты фактілерді тіркеу; эксперимент процедурасын ұқыпты өңдеу; тіркеу жүргізу; фактілерді бағалауды әртүрлі әдістерменен өлшеу (кесте, анкета, хат, математикалық аппарат); жағдай ұсыныс бойынша қайталануын жасау; нығайту (немесе жалғандығын білдіру) ерте алынған мәліметтер үшін; эмперикалық материалдылогикалық талданып қорытындыға өтуі. Мысал. Педагогикалық эксперимент жүргізуде педагогикалық жұмыста жылдам жоғары тәжірибесі бар қатысты. Олардың бәрі педагогикалық эксперименттің мақсатымен, міндетімен, әдіснамалық тіркеулермен және эксперименттің оқыту материалдарымен толық танысқан болатын. Оқытудағы бірғана ұқсастыру әдісі. Біріңғай материал әртүрлі мұғалімдердің басқарылуымен оқытылады, бірғана ұқсастық эксперименттік материалдың біреу ғана болуына байланысты. Бір ғана айырмашылық әдісі-оқыту барысында бір сыныпты бір сыныппен салыстыру. Экспериментті тоғыстыра. Эксперимент оқыту оқушылардың оқу сапасына, қабілеттілігіне, танымдық қабілеттерінің дамуына, белгілі көмекті әдістер береді. а) Оқушылардың білім сапасының және шеберліктерін ерекше талдау. б) Оқушылардың жеке оқу барысындағы дамуының өзгеруіндегі ерекше жалпы өзгерістерді ллу. 3. Оқытудың болашақтағы мүмкіндіктерін жолдарын, тенденцияларын көрсету. Біздің зерттеуімізде экспериментке қажетті жалпы әдістер, жетік талданып кең қолданылады. Эксперименттің сандық қорытындысы төменгі көрсеткіштерге сүйенеді: а) балдық баға; б) білімнің орт бағасы в) дисперсия. Орта квадратты ауытқушылық; г) үлгеру коэффиценті; Біз сандық және жанама әдістерді пайдаландық. Оқыту жағдайларын сапалық құрылым бағасын шешуде біз нақтылы өлшемін жасадық. Оқу материалдардағы материалдардағы проблемаларды көру қабілеттерді және мазмұнын түсінуі-6 балл. Жобасын ұсыну-3 балл. Дәлелдер ұсыну-5 балл. Нақты бағыттар – 3 балл. Жағдайды шешу – 5 балл. Шешімді теоритикалық және эксперименттік түрде тексеру – 5 балл. Қорытынды шығару – 3балл. Барлығы – 30 балл. Оқушылардың қабілеттерін бағалануда қордағы теоритикалық және нақты материалды біз келесі нақты шкала бойынша көрсетейік: Фактыны айтудан бас тарту – 2 балл. Құбылыстың себебін ашу – 4 балл. Функцилналды қажеттіліктерді – 6 балл. Теоритикалық жағдайларды қолдану – 8 балл. Өзіңнің жауабыңды (химиялық) пәндік және модел тілінің көмегі арқылы дәлелде. Барлығы – 30 балл. Нақты шкалаға – интервалды шкала жасалады, интервал шегі жиі кездесетін вариацияларға лайық алынған. 1,073 – жоғары коэффицентті қабілеттілік. 0,7 – 0,43 – орта. 0,4-0,17 төмен. 0,17-0-өте төмен. Эксперимент қорытындысын шығаруда сандық жағы ғана емес сапалық жағы да қосылады. Ол келесі бағытпен жүргізіледі. а ) оқушылардың оқу бағдарламасына сай алынған компонеттер бойынша ауызша және жазбаша жұмыстарды орындаудағы танымдық қасиеттерінің мінездемесі. б) жалпы педагогикалық және әдістемелік талдау, сандық өорытындылар мен көрсетілімдерді интерпретациялау. в) негізгі тұжырымдаманы көрсету және практикалық бағыттау. Эксперименттің қорытындысына қарай мәліметтер таблица, схема, диаграмма түрінде көрсетілген. Экспериментті ұйымдастыру техникасы және әдісі. Экспериментті жасау немесе дайындау үшін ең алдымен оның мақсатын зерттелеудің ьарысында түйсіну қажет. Сондықтан зерттеуші бастапқы кезеңнен бастап-ақ оның жүру барысын жақсы білу қажет.және зксперименттің алдынғы нәтижелерінен хабары болуы керек. «Әрбір ғылыми зерттеуде қажетті болжаулы шешімдері болуы тиіс, өиткені фактыны бір нәрсеге іліктіру қажет, өйткеніалға қарай бір нәрсемен болсада қозғалу қажет» деді-, И.;.Павлов. Ал, Ш.И. Ганелин гипотезаны жүрегі, зерттеудің жаны деп көрсеткеен. Гипотеза белгілі бағыт береді, яғни факты жинауда да алынған материалды талдағанда. Психологиялық педагогикалық экспериментте мектеп оқушыларының танымдық қызығушылықтарын зерттеу барысында әртүрлі деңгейде екенін анықтадық. Бұл гипотеза эксперименттің ұйымдастырудың алдын-ала: оқушылардың жас ерекшелігіне, әртүрлі сыныптарға оқу деңгейінің деңгейлеріне қарай алу керек екенін көрсетті. Эксперимент көрсеткендей, көп жағдайда жеткіншіктердің танымдық қызығушылығы, 5-сыныптағы оқушыларға қарағанда өте төмен деңгейде. Эксперименттің жүргізу барысында, ережені қатаң сақтауы тиіс. Экспериментатордан, оқушыларға деген бейтараптың қатынас және бақылаудағы нақтылық мінез-құлықтары барлық өзгешіліктерге көңіл аудара білуі қажет. Әдетте эксперимент тоқтамсыз динамикалық тұрғыда өтеді: вербальды, сенсомоторлы. Сондықтан эксперименттің мақсатына қарай әр кезеңде тіркеуші асистентердің болғаны дұрыс. Экспетимент мәліметтерін суретке түсіру және жай жазбаша жолмен алуға болады. Эксперимент жүргізу барысында: керекті белгілі көрсететін хронологиялық тәртібін көрсететін арнайы өлшемдер қолданылады. Эксперимент жүргізу барысында зерттеушінің танымдық қызығушылықтарының тереңдеуін және мінезін көру барысында төмендегі бірнеше көрсеткіштерді көрсетті: Бір пән бойынша тапсырмасы бар конверт таңдауы. Тапсырма таңдау, танымдық қызметіне байланысты оқушылардың қызығушылық мінездері. Эксперимент уақытында орындау іс-әрекетіне қатысты (зейінін бөлуі, қызығуы, немқұрайлылық, босаңсуы). Іс-әркеттің эмоциональды бейнесі (қиындықты жеңіп айналып өтуі, тапсырманы соңына дейін шешуге деген талпыныс, жаңасын таңдау, іс-әрекетін тезірек тоқтату, танымдық процесінің аяқталмауы). Оқу бағдарламасының сыртқы аясындағы танымдық процестердің көрінуі. Зерттеушінің эксперимент жүргізу барысында бос уақыттары қвзығушылықтары лайықты немесе лайықты болмауы. Көрсеткіштерді салыстыра отырып, оқушылардың пәндік деген бағыттылықтарын тұрақтылығының күшін және тереңділігн шығаруға болады. Экспериментте (Е.С. Туренской «Формирование эстетической активности школьников» Канд. Дисс. Л., 1970) эстетикалық белсенділігінің көрсеткішін зерттеді. Бұл зерттеулерде мектеп оқушыларының эстетикалық іс-әркеттері пәндік бағыттылықты, өнер түрлеріне деген таңдауын зерттеді. Сол себепті көрсетілген көрсеткіштер эксперименттің – объектісі болып табылады. Зерттеушінің негізгі ұйымдастыруының техникасы болып табылады. Қажетті эксперименталды объектілерді сандық таңдау Педагог зерттеушінің алдында мынандай сұрақ тұрады: Экспериментке қанша оқушы қажет? Қанша мұғалім қатысуы тиіс? Таңдау негізінен оқушылардың қатысуымен тығыз байланыста болады. Егер зерттеуші жаңа жүйені тексергісі келсе, яғни оны кейін бүкіл барлық типтегі мектептерге тарату туралы мақсатында, олай болса бұл экспериментті күндізгі, кешкі, қалалық, ауылдық мектептердің барлығы қабылдау қажет. Егер педагог бұл кең түрдегі экспериментті жүзге асыра алмайтынын білсе, онда ол нақты зерттеу сандық таңдау жасайды: қалалық мектептерді немесе ауылдық мектептерді, тек қана кіші мектеп немесе жоғарғы сыныптарды. Кейіннен зерттеушіге эксперименталды объектілерді ең қажетті санға дейін таныту. Мысалы: Ауылдық мектептердің ішінен онын емес біреуін немесе екеуін алу, кіші сыныптардың үшеуін немесе екеуін алу. Егер жағдай, мысалы: әйтеуір бір пәннің (тарих, физика) оқытылу әдісін зерттейтін болса, онда жағдайда экспериментальды сыныптарды алуға болады. Егер зерттеуші педагог қазіргі мектептердегі оқушылардың үлгермеушілік себептерін көрсеткісі келсе, онда оған қалалық, ауылдық мектептің жасына қарай, ұл-қыздардың санына қарай мәлімет жинау қажет. Егер зерттеу экспериментті тәрбие жағдайына байланысты болса, оған 30-40 адам ғана көніл аударған. Әдетте бұндай зерттеуде қалыпты ұжымдардың қатысуы қажет. Кей кездері эксперимент, тақырыбы лабороториялық экспериментке сәйкес кішігірім мектеп оқушыларының топтарымен шектеледі. Әдетте бұл жағдай педагогикалық жағынан қараусыз қалған оқушылардың, өзіндік тәрбие индивидуальды тұлғалық, дамуы қабілетінің дамуына, дарындылықтарына т.б. байланысты. Осы барлық жағдайларға сәйкес экспериментальды немесе бақылау сыныптары немесе топтары тандалады. Экспериментке қажетті уақытының ұзақтығын белгілеу. Эксперименттің ұзақтығы өте маңызды эксперименттің қысқа уақыт аралығында өтуі педагогикалық факторлардың жеке тура мағынасы ғылыми қате шешімдерде өтуі мүмкін. Өте ұзақ эксперимент жүргізу экспериментаторды басқа міндеттерді шешуден назарын аударып, жұмысқа көп еңбек сіңіруін қажет етеді. Бұны былай жасауға болады. Біріншіден аналогиялық экспериментке байланысты осыған дейінгі тәжірибеге байланысты талдау. Екіншіден эксперименттің мақсат міндеттеріне байланысты қажетті уақытты белгілеу. Жеке тұлғалық қасиеттер сапаларына байланысты да осыны айтуға болады. Бұл жерде жақсы жағына деген дамуды көру үшін 1-2 жыл қажет. А.С.Макаренко айтуы бойынша экспериментатор бәрібірде бақылауға ұзақ уақыт бөлуі тиіс, өиткені алынған нәтижелерді бекіту үшін және тәрбиелік жүйеде қолданылған жақтарының беріктігін көрсету тиіс. Эксперимент барысындағы нақты әдістерді қолдану. Экспериментің бастапқы кезеңінде экспериментатор оқушылардың білім деңгейін, жеке тұлғаның қасиеттерін, тәртібін білуі тиіс. Педагог – экспериментатор алдын-ала оқушыларды оқу жоспарымен бағдарламамен баулуы тиіс. Мысалы: олардың жаза алуы және оқуы: жоғарғы дәреже – оқу дәрежесінің жылдамдығы, жазу денгейі осы оқушыларда жоғары. Орта денгей-оқу және жазу денгейі сол сияқты. Төмен денгей-оқу жылдамдығы жазу дәрежесі төмен (80 сөз – 1 мин.) Оқу материалдарын оқу барысында бағасы өзіндік даму дәрежесі былай көрсетіледі: Жоғарғы дәреже - оқу өзіндік бақылау әдет, оқушы материалды түсінгенін анықтау үшін белгілі бақылау сұрақтарын қарайды, кері әркеттеріне арифметикалық тексеріс жүргізеді. Орта денгей-осы жағдайларды қайталайды. Төмен денгей-оқушы жүйелі түрде қателіктер жібереді. Әрбір нақты жағдайда белгілі әдістер топтамасын алады, яғни олар басты информацияны (мәліметті) тура дәл беру үшін. Зерттелуші құбылыстың сапалық және сандық көрсеткіштерін анықтау. Эксперименттің қорытындысы негізінен зертелетін факторларды тексерумен, оның заңдылығымен, бір-біріне әсер етуіне байланысты. Ғылыми зерттеулерде эксперимент бағалау өлшемінде сандық формада болады. Барлық эксперименттерде өлшеу әдістері мен өлшеушілер анықталады: бағалау критерийлерін құру, өлшеуге байланысты қажетті құралдармен әдістерді қолдану. өлшеу әдістерінің селекциясы өлшемді сандық форма немесе өлшеушінің шарттары бойынша. алдын-ала тексеру, нақтылығын эксперименттің мақсат міндетіне сәйкес. өлшеу жүргізу. алынған мәліметтің маңызын тапсырмамен салыстыру. Ғылыми эксперименттің сандық және сапалық деңгейі бірдей көрсеткіш болып табылады. Ғылыми эксперименттің дәрежесі: а) шек қою б) өлшеуге байланысты құралдарды, алынған мәліметтерді өңдеуге байланысты әдістерді белгілеу. в) дәлелді кең тараған құбылысты немесе процестердің белгілерін анықтау. Эксперименттің бағдарламасын әзірлеу. Эксперименттік бағдарламаға сараптама. Экспериментті жоспарлау. Эксперименттік бағдарламаға дайындық. Эксперименттік бағдарламаны әзірлеу. Эксперименттік бағдарламаға сараптама. Экспериментті өткізуді ұйымдастыру шарты және факторы. Белсенді эксперимент, ал оның орнына басқа адам жүргізсе, онда енжарлы экспериментті студенттер жүргізудің жспарын құру. Теориялық зерттеуден кейін жаңа педагогикалық құбылыстармен ақиқаттар тексерілу мақсатында қалыптастырушы экспериментін ұйымдастыру. Зертханалық экспериментті ұйымдастыру. Ол әртүрлі приборлар мен тіркеу аппаратураларын белсенді қолдану барысында арнайы жабдықталған орынжайларда / жарықтан және дыбыстан қорғайтын кабиналарда / жиі жүргізіледі. Табиғи эксперимент балалардың ойын, оқу немесе еңбек іс-әрекеттің табиғи жағдайда өтілуінде психикалық-педагогикалық зерттеу жүргізілуін сезінбеуі мен білмеуімен ерекшеленеді. Тиімділігін және тиімсіз жақтарын анықтау. Сұрақтар мен тапсырмалар: . Б.Г.Ананьевтің «Қазіргі кездегі адамтану проблемас туралы» (М.1997ж). жұмысын зерттеу, оқу. 2.А.А. Кыверялгтың «Кәсіби педагогикадағы зерттеу әдісі» (Таллин. 1980 ж) кітабындағы педагогикалық зерттеу әдістемесінің классификациясы мен топтарымен танысу. 3.Ю.К.Бабанскийдің «Педагогикалық зерттеулердің тиімділігін көтерудегі проблемалар» атты кітабын оқып, (М.Педагогика, 1982ж) педагогикалық зерттеулерде педагогикалық эксперименттің орны туралы зерделеңіз. 4. Мына сұраққа жауап беріңіз: «зерттеу пәні» және «зерттеу объектісі» дегенді қалай түсіндіресіз. 5. Өзінің зерттеуі бойынша педагогикалық тәжірибені өткізу үшін керекті және жергілікті шарттардың анықтаңыыз. 6.Тәжірибенің статистикалық өңдеудің нәтижесін сызбаға топтастырыңыздар. 7.Тәжірибенің өңдеу нәтижесін диаграммамен сызу графикамен көрсетіңіздер. Ұсынылатын әдебиеттер: Введение в научное исследование по педагогике: Учебное. Под ред. В.И.Журавлева-М.,1988,с.91-106. Ильина Т.А.Вопросы теории и методики педагогического эксперимента. М.,1975. Найн А.Я. Педагогические инновации и научный эксперимент//Педагогика-1996/5-С.10-15. Обшие основы педагоггики. Под ред.Ф.Ф.Королева, В.Е.Гмурмана.-М.,1967. Стефановская Т.А. Система и методика преподования педагогических дисиплин в вузе. Учебное пособие-Иркутск. Изд-Иркутү ун-та, 1992, с. 61-70. Теория и практика педагогическпго эксперемента.-Под ред.А.И. Пискунова и др.-М.,1979, с.43-45. Щукина Г.И.О методах исследования познавательных интересов. Учебное записки ЛГПИ им. Герцена.-М.,1968. Щукина Г.И Проблема познавательного интереса в пеагогике.-М.,1971. Штульман Э.А. Педагогическомуэксперименту –прочную базу. //Сов. Педагогика, 1989, /4, с.100. Экспериментв школе : организация и управление.-М.,1991. Бондаревский В.Б. Воспитание интереса к знаниям и потребностям к самообразованию. Кн. для учителя. – М.: Просвещение, 1985, стр. 134-142. (памятка учителю, начинающему исследовательскую работу по проблеме воспитания у детей позновательных интересов и потребностей). Джарол Б., Мангейм, Ричард К.Рич. Политология. Методы исследования: Пер. С англ. / Предисловие А.К.Соколова. – М.: Издательство «Весь мир», 1977, стр. 128-148. Лебедева Н.А. Методические рекомендации по организации научно-педагогического эксперимента в помощь педагогам практикам. – Алма-Ата, 1990. Налимов В.Б. Планирование эксперимента – взгляд в будущее. – В кн.: Планирование и автоматизация эксперимента в научных исследованиях. –М.: 1974. Налимов В.Б., Голикова Т.И. Логические основания планирования эксперимента. – М., 1976. Михеев В.Н. Моделирование и методы теории измерений в педагогике. – М., Высшая школа, 1987, стр. 149-187. Михеев В.Н. Методика получения и обработки экспериментальных данных в психолого-педаогических исследованиях. Монография. – М., Изд-во УДН 1986, стр. 84. Сиденко А. Как разработать программу эксперимента? Нар. образование, 1998, № 4, стр. 36. Сиденко А. Нужен ли эксперимент практику? Школьные технологии, 1997, стр. 71-78. Хмель Н.Д. Методология педагогической науки. Программа спецкурса для магистрантов университетов. – Алматы, Қазақ университеті, 1998 – 34 стр. Эксперимент в школе: организация и управление (рекомендации для руководителей школ и учителя). Под. Ред. М.М.Поташника. – М., 1991. 22. Борытко Н.М. Методология и методы психолого-педагогических исследований: учеб. пособие для студ.высш.учеб.заведений. – М.: Издательский центр «Академия», 2008.–320 с. 5 23. Волков Б.С., Волкова Н.В., Губанов А.В. Методология и методы психологического исследования. М.: Академический Проект, 2010.-382 с. 24. Волков Б.С. Волкова Н.В. Методы исследований в психологии. М.: Пед общество Росcии, 1999.-146 с. 7-дәріс. Зерттеу нәтижелерін түсіндіру, сынақтан өткізу және рәсімдеу. Өткізілген зерттеудің нәтижелері әдеби өнімдердің мынадай нысандарында рәсімделеді: 1. Реферат- зерттеу нәтижелерін жазбаша түрде ұсынудың алғашқы нысандарының бірі болып табылады. Рефератта әдетте тақырыптың теориялық және практикалық маңызы ашылады, тақырып бойынша жарияланымдар талданады, талданатын ғылыми материалға баға беріліп, қорытынды жасалады. Реферат зерттеушінің эрудициясын, оның дербес талдау, жүйелеу, жіктеу және ғылыми ақпаратты қорыту қасиеттерін көрсетуге тиісті. 2. Ғылыми мақала- зерттеушінің әдеби өнімінің ең кең таралған нысаны болып табылады. Мақалалар ғылыми журналдарда, ғылыми немесе ғылыми-әдістемелік жинақтарда жарияланады. Ғылыми мақалада қорытындыларды, ғылыми тұжырымдар мен ұсыныстарды баяндаудың үлкен мәні бар. Мақаланың бұл бөлігінде зерттеу нәтижелерінің негізгі астарларын қысқа да нұсқа беру және оларды педагогикалық практикада қолдану жолдарын көрсету қажет. 3. Ғылыми есеп, баяндама. Ғылыми есепке мынадай негізгі талаптар қойылады: материалды құрудың дәлдігі; баяндаудың логикалық дәйектілігі; сенімді дәлелдеме; қисындаудың қысқалығы мен дәлдігі; жұмыс нәтижелерін баяндаудың нақтылығы; қорытындылардың дәлелдігі мен ұсынымдардың негізділігі. Есептің негізгі бөлігін мыналар құрайды: кіріспе, берілген тақырып бойынша ғылыми әдебиетке талдамалық шолу; жұмыстың таңдап алынған бағытын негіздеу; есептің орындалған жұмыстың әдістемесін, мазмұны мен нәтижелерін көрсететін бөлімдері (тараулары); қорытынды (тұжырымдар мен ұсыныстар). Ғылыми баяндама мазмұны бойынша ғылыми есепке жақын. Соның өзінде ол зерттеу проблемасының барлығын емес, оның белгілі бір аяқталған бөлігін, аспектісін қамтуы мүмкін. Ғылыми баяндаманы рәсімдеуге және оның нысанына ғылыми есепке қойылатындай, онша талап қатаң қойылмайды. Баяндама тілі, әдеби стилі бойынша ауызша айтуға, дауыстап айтуға лайықталған жөн. 4. Әдістемелік оқу құралы. Әдістемелік оқу құралының негізі оқу-тәрбие процесін жетілдіру үшін зерттеу нәтижелері бойынша жасалған, теориялық тұрғыдан негізделген әдістемелік ұсынымдар болып табылады. 5. Монография. Қандай да бір проблема жеткілікті дәрежеде жан-жақты және тұтас қаралатын ғылыми басылым монография деп аталады. Егер зерттеуші қандай да бір педагогикалық проблеманы жаңаша шешсе, өмірде бар ғылыми еңбектерді проблема бойынша жан-жақты қорытып осы проблема жөніндегі өзінің тұжырымдамаларын ғылыми негіздеп, оларды педагогикалық практикада іске асырудың нақты мүмкіндіктерін көрсетсе ғана оның өз зерттеулерін ғылыми монография түрінде рәсімдеуге хақысы бар. Монографияда зерттеуші зерттелетінпроблеманың бұдан бұрын ғылыми және әдістемелік әдебиетте және педагогикалық практикадақалай шешілгенін, қазіргі уақытта қалай шешіліп отырғанын көрсетеді. Сонан соң осы проблеманы шешудің теориялық және әдістемелік идеяларының мәнін ашады, тұжырымдаманы дәлелдеу үшін пайдаланылған зерттеулердің әдістемесі сипатталады. Осыдан кейін барып өзіндік зерттеудің нәтижелері егжей-тегжейлі талданады, білдіріледі, оқу тәрбие процесін жетілдіруге арналғанг уәжді тұжырымдар мен ғылыми негізделген ұсынымдар беріледі. 6. Конференцияларда, семинарларда, педагогикалық оқуларда және т.с.с. жасалатын баяндамалар мен сөйлейтін сөздердің тезистері. Тезистер компьютерде терілген 1-ден 3- бетке дейінгі құжаттан тұрады. Тезистерді жазудағы негізгі міндет зерттеудің ең негізгі идеяларын өте қысқа, конспектілік нысанда беру болып табылады. Әдеби өнімді жариялаудың сыртында, зерттеу нәтижелері ауызша ғылыми пікір алысу арқылы баяндалады және талқыланады. А.Н. Новиков шартты түрде ауызша ғылыми пікір алысуды ұйымдастырудың мынадай негізгі нысандарын айтады: ● Ғылыми (проблемалық) семинар- қатысушылардың шағын тобының жетекші ғылыми маманның басшылығымен өткізілетін ғылыми баяндамаларды, хабарламаларды талқылауы. Ғылыми семинарлар бір рет және ұдайы өткізіліп отыруы да мүмкін. Олар зерттеуші ұжымды топтастырудың, оның мүшелерінің бойында жалпы көзқарастар мен тәсілдерді қалыптастырудың маңызды құралы болып табылады. ● Ғылыми конференция- ғылыми немесе ғылыми және практикалық қызметкерлер өкілдерінің жиыны, бас қосуы. Ғылыми және ғылыми практикалық конференция қашан да белгілі бір тақырыпқа құралады. Олар бір ғана ғылыми ұйымның немесе оқу орнының шеңберінде, аймақтық, елдің деңгейінде, халықаралық деңгейде өткізілуі мүмкін. ● Ғылыми съезд – ел аумағында ғылымның тұтас бір саласы өкілдерінің бас қосуы. Съездерде осы ғылым саласы үшін дәл бүгін өзекті қойылып отырған проблеманың барлығы немесе едәуір бөлігі талқыланады. ● Ғылыми конгресс- бұл да съезд сияқты, бірақ та халықаралық деңгейде. ● Симпозиум- ғылыми қызметкерлердің қандай да бір нақты арнайы мәселе бойынша ұйымдастырылатын халықаралық кеңесі. Осы аталған, жалпыға ортақ ғылыми маңызды салаларда ауызша ғылыми пікір алысуды ұйымдастырудың нысандарынан басқа, педагогика, білім беру саласында қалыптасқан өзіндік нысандарды атай кету керек. ● Озат педагогикалық тәжірибенің авторлық мектептері (педагогикалық шеберханалар, педагогикалық практикумдар)- педагогтардың пікір алысу нысаны, онда озат педагогикалық тәжірибенің авторы болып табылатын мұғалім, оқытушы, оқуорнының мастері немесе басшысы мектепке қатысушыларға өз тәжірибесі туралы айтады және оны ашық сабақтар өткізу процесінде жан-жақты көрсетеді, т.с.с. ● Педагогикалық оқулар дегеніміз- озат тәжірибені қорыту мен таратуды мақсат еткен білім беру қызметкерлерінің пікір алысу нысаны. Педагогикалық оқуларда көбінесе тәжірибені жаңашылдық элементтеріне құрылған және жұртшылық мойындаған практикалық қызметкерлердің- мұғалімдердің, оқытушылардың, оқу орындары басшыларының баяндамалары тыңдалады. Зерттеу нәтижелерін рәсімдеуге қойылатын басты талаптар мынадай: 1-жұмыс тұтас сипатқа ие болуға тиісті (құрылым осы талапқа бағынуға тиісті); 2-нақты деректерді келтіре отырып, оның анықтығы үшін олардың қалай алынғанын, тексерілгенін, нақтыланғанын дәлелдеу және көрсетукерек; 3- айтылған ойлар түсінікті, дәл, дұрыс құрастырылуға тиісті, зерттеу авторларының ашқан жаңалықтарын нақты көрсеткен жөн; 4- жұмыс нысаны оның мазмұнына (жұмыс тақырыбының, тақырыпшаларының ішінде, абзацтар, цифрлар, т.с.с.) сәйкес болуға тиісті; 5- сілтемелер, цитаттар, библиография талапқа, ережелерге сәйкес болуға тиісті. 4. Борытко Н.М. Методология и методы психолого-педагогических исследований: учеб. пособие для студ.высш.учеб.заведений. – М.: Издательский центр «Академия», 2008.–320 с. 5. Борытко Н.М. Методология и методы психолого-педагогических исследований: учеб. пособие для студ.высш.учеб.заведений. – М.: Издательский центр «Академия», 2008.–320 с. 6. Волков Б.С., Волкова Н.В., Губанов А.В. Методология и методы психологического исследования. М.: Академический Проект, 2010.-382 с. 7. Волков Б.С. Волкова Н.В. Методы исследований в психологии. М.: Пед общество Росcии, 1999.-146 с. Гриф и К, 2011. 448 с. 10. Қаңтарбай С.Е. Ғылыми-педагогикалық эерттеу әдістемесі: оқулық: ҚР Білім және ғылым министрлігі бекіткен / С.Е. Қаңтарбай, Ж.А. Жүсіпова; ҚР Білім және ғылым министрлігі. – Алматы, 2012. - 272 б. 13. Липский И.А. Социальная педагогика. Методологический анализ: Учебное пособие. – М.: ТЦ СФЕРА, 2004. - 320 с. 14. Загвязинский В.И., Атаханов Р. Методология и методы психолого-педагогического исследования: Учебное пособие для студентов высших педагогических учебных заведений. - М.: Изд. Центр "Академия", 2001.-208с. 15. Таубаева Ш. Методология и методика педагогического исследования. Учебник. – Алматы, 2011. - 141 с. Загвязинский В.И. Исследовательская деятельность педагога: учебное пособие. - М.: Изд. Центр "Академия", 2010. - 176 с. 20. Жиенбаева С.Н. Педагогикалық ғылыми-зерттеу әдістемесі.- Алматы, 2010. 125 бет. 24. Мардахаев Л.В. Социальная педагогика. Полный курс: учебник.- М.: Издательство «Юрайт», 20117- 797 с. 25. Никулина О.М., Смотрова Л.Н. Социальная педагогика: конспект лекций.- М.: Высшее образование, 2007.- 256 с. 26. Полонский В.М. Словарь по образованию и педагогике/ В.М. Полонский. – М.: Высшая школа, 2004. – 512 с. 8-дәріс. Психологиялық-педагогикалық зерттеу тақырыбын таңдау. «Әлеуметтік педагогика және өзінөзі тану» мамандығы студентінің мамандықты бітіру жұмысы (проблемалық дәріс). Тақырыпты дұрыс таңдау көп жағдайда оның орындалу сапасы мен нәтижесін анықтайды.Зерттеудің кез келген тақырыбы белгілі бір ғылыми бағытта орындалады. Ғылыми бағыт негізінде ғылым немесе ғылым кешені түсіндіріледі, мына аймақтарда зерттеу жүргізіледі: техникалық, биологиялық, тарихи, педагогикалық және т.б 1.Зерттеушінің бірінші қадамы – зерттеудің объективті аймағын таңдау, сол сфераның (біздің жағдайда – педагогикалық), маңызды мәселенің шешілуін талап етеді. 2. Келесі қадам – зерттеудің тақырыбы мен мәселесін анықтайды. Тақырып мәселені қамтуы керек, кезекті,тақырыпты анықтау мен нақтылауда зерттеушілік мәселені көрсету қажет. Мәселе – бұл белгіліден белгісізге, нақты „білім туралы білімсіздікке” көпір. Тақырып ғылыми зерттеуде белгілі мәселенің құрамды бөлігі болып табылады, біршама сұрақтарды шешуде және жасалуда. Ғылыми мәселе қайшылықты талдау негізі арасындағы ғылым дамуы мен практика жағдайында құрылады. 3. Ғылыми және диссертациялық жұмыстың тақырыбын дұрыс таңдауда сол зерттеген мәселеңе байланысты барлық әдебиеттерді, диссертацияларды, авторефераттарды, шетел әдебиеттерімен танысып, оқып шығуға тура келеді. 4. Анықталған ғылыми мәселе ғылыми зерттеудің нақты тақырыбында өз көрінісін табады. 5. Тақырыпты таңдаудың басты кезеңі тақырыптың негізделуі түрінде •құжатта көрінеді. 6. Жұмыстың аталуы өзінің негізгі мәселе мазмұнынан және соңғы нәтижені қосып алады және зерттеу объектісінен көрінеді. 7.Сізге зерттеу көздерін оқу және ой елегінен өткізу қажет: 1) Ғылыми жұмыстың тақырып мазмұнына байланысты маңызды бақылау сұрақтарына жауап беру қажет. Тақырып:(Сіздің зертеу тақырыбыңыз): • Не зерттеледі? • Не үшін зерттеледі? • Зерттеудің тақырыбы нені көрсетеді? 2) Түсініктердің айырмашылығын түсіндіріңіз: мәселе,сұрақ, аспектісі, мәселелік жағдаят. 3) Зерттеушілер үшін глоссарийді конспектілеп ой елегінен өткізу керек. 4) Зерттеу тақырыбыңыздың дұрыс таңдалғанын келесі матрица көмегімен тексеріңіз : • тақырыптың ғылыми бағытқа сәйкестілігі; • әлеуметтік сұраныстың жасалуына тақырыптың бағыттылығы (ғылым мен практика сұранысы) • тақырыпты құрудағы мәселелер; • зерттеу тақырыбындағы нысан мен пәннің ашықтығы; • зерттеу тақырыбының соңғы нәтижеге тұрақтауы. Ғылым деген инемен құдық қазғандай ұшы қиыры көзге шалдырмас терең еңбек дүниесі ғой. Маркс пен Энгельс социализмді утопиядан ғылымға айналдырған. Ғылым – адамның табиғат пен қоғам туралы объективті білімін қалыптастыруға мүмкіндік беретін танымның ең жоғары пішімі, оның практикалық қызметінің бір саласы. Адамзат қоғамның дамуы барысында ғылым сол қоғамның маңызы әлеуметтік институтына және тікелей өндірістік күшіне айналды. Ғылымның басты мақсаты – ғылым заңдарының негізінде ашылып отырған болмыс құбылысы мен процесін болжау, түсіндіру және жүйелеп мазмұндап беру. Ғылым дамуының негізгі бағыттары: Ғылым адамзат қоғамының ерте дәуірінен, адам баласының танымдық және өндірістік қажеттілігінің арасы ажырамай тұрған кезеңнен бастау алады. Ежелгі Шығыста болашақ ғылымға негіз болған білімнің алғашқы нышандары қалыптасты. Ғылымның “өсу нүктесі” оның ішкі даму логикасы мен қазіргі замандағы адамзат қоғамының көпқырлы әлеуметтік қажеттілігінің ұштасуына байланысты. 20- шы ғасырдың басында жаратылыстану ғылымында алдыңғы қатарға биология шықты. 20 – ғасырда ғылымның даму қарқыны оның түрлі салаларының ұштасып, қазіргі кезеңнің кешенді, ірі мәселелерін жаңа бағдарды шешуге бағытталған мәселелерде ерекше байқалды. 3 – мыңжылдықтағы ғылымның дамуының басым бағыты біздің бүкіл әлемді, оның ішінде, адамның ішкі әлемін жан-жақты, түтас қалыптастыру болмақ. Ғылымның өз заңдарын ашуға бағытталған қызметі – түсіндіру мен болжау болып табылады. Ғылым деректен басталып, дерекпен аяқталады, бірақ бұл екі дерек бір нәрсе емес, бастапқы дерек – теориялық мазмұнмен “қиындатылмаған”, ал қорытындылаушы дерек – тәжірибеден туған теориялық тұжырымдардың жемісі ( заңдардың ашылуы) болып табылады. Ғылымның белгілі бір саласында дәстүрлі зерттеулер жүргізумен қатар, пәнаралық, кешенді зерттеулер жүргізу қазіргі ғылымның ерекше даму бағыты болып табылады. Ғылымды іргелі және қолданбалы деп бөлу дәстүрі қалыптасқан. Іргелі – ғылым саласының міндеті қоғамды, дүниені, табиғатты түсіндіретін заңдарды тану. Бұл заңдар мен құрылымдар “таза күйінде” зерттеледі, оларды тікелей пайдалану мүмкіншілігі шартты емес. Қолданбалы – ғылымның ашқан жаңалықтарын танымдық әлеуметтік – практикалық мәселелерді шешуге қолдану болып табылады. Яғни оның міндеті – ақиқатты тану ғана емес, әлеуметтік сұранысты қанағаттандыру. Ғылыми – педагогикалық зерттеулердің құрылымы Ғылыми жұмыс мақсаты  |