Ыбырай Алтынсарин. растырушылардан
 Скачать 307.37 Kb.
|
Ы.АЛТЫНСАРИН БЕЙНЕСІ КӨРКЕМ ƏДЕБИЕТТЕ ЖƏНЕ ӨНЕРДЕЫбырайдың араб графикасымен қазақша жазған хатын Мəскеудегі Ленин атындағы кітапханадан алғаш тауып, жа- риялаған татар ғалымы М.А.Османов болатын. Сондай–ақ Ыбырай белгілі татар ағартушылылары Шихабуддин Маржа- ни, Қ.Насыри, С.Кукляшев, Хусани Фанаховтармен достық қарым–қатынаста болады. Олармен хат алысып, хат жазы- сып тұрады. Оқу –ағарту ісінде бұлардың қайсысының болса да Ы.Алтынсаринге көп көмегі тиген. Б.Ысқақов«ЫбырайАлтынсарин»«Ұмытылмасесімдер». //Алматы:«Қазақстан»,1994.–186б. Алтынсарин туралы шыққан кітап. – Социалды Қазақстан, 1936, 16 декабрь. Сын: Алтынсарин кітабы. – Қазақ əдебиеті, 1936, 4 декабрь. Крылов И.А. Екі шыбын: мысал / И.А.Крылов; ауд. Ы.Алтынсарин // Социалистік Қазақстан.– 1944. – 21 ноябрь №231. Крылов И.А. Қайырымды түлкі: өлең /И.А. Крылов; ауд. Ы.Алтынсарин // Социалистік Қазақстан.– 1944. – 21 ноябрь № 231. Мұқанов С. Проза жəне сын туралы /С.Мұқанов// Əдебиет жəне искусcтво. 1949, №7, 37–57 б.б. Ы.Алтынсаринның творчествосы туралы біраз мəлімет берілген. Жұмабаев Ғ. Ұлы адам. (Өлең) / Ғ.Жұмабаев // Большевиктік жол, 1949, 31 июль. Жұмабаев Ғ. Инспектор көлінде / Ғ.Жұмабаев // Большевиктік жол, 1949. – 10 шілде (№137). Жұмабаевтың Ы.Алтынсариннің қайтыс болғаны 60 жыл толуына орай шығарған өлеңі. Мұзапаров Ж. Ы.Алтынсарин /Ж.Мұзапаров // Ленин туы, 1949, 17 июль. Сейітұлы С., Жармағамбетов Қ. Октябрь революциясына дейінгі қазақ əдебиеті туралы / С.Сейітұлы, Қ. Жармағамбетов // Қазақ елі. 1951. №1. Сейфуллин С. Ыбырай Алтынсарыұлы /С.Сейфуллин// Кітапта: Алтынсарыұлы Ыбырай. Өлеңдер жинағы. Алматы, 1953, 3 б. Ақынжанов М. Ыбырай Алтынсарин. Төрт актілі, сегіз суретті пьеса / М. Ақынжанов //Алматы, Қазмемкөркемəдеббас, 1953, 75 б. Аманшин Б. Сен де бір кірпіш дүниеге. (Өлең) / Б.Аманшин // Казақ- стан пионері, 1954, 31 июнь. Дерібсəлин Ə. Ыбырай Алтынсарин творчествосындағы сыншыл реализм элементтері /Ə.Дерібсалин // Социалистік жол. 1954. – 30 июль. Мамбетов I. Ыбырай мектебі. (Өлең) / І.Мамбетов // Қазақстан пионе- рі, 1954, 31 июль. Шипин О. Ыбырай ең ұлы. (Өлең) / О.Шипин // Əдебиет жəне искусство, 1956, №7, 36–37 б.б. Шипин О. Ыбырай туралы бір аңыз. (Өлең) / О.Шипин // Коммунизм жолы, 1956, 18 март. Қайырбеков Ғ. Ыбырай Алтынсарин. (Поэма) / Ғ. Қайырбеков // Коммунизм жолы, 1957, 17–24 февраль; 15, 16 март; 26 апрель, 1, 22, 26, 28 май, 16, 23, 30 июнь, 9, 14, 23 июль. Қайырбеков Ғ. Дала қоңырауы. (Ыбырай Алтынсарин өмірінен поэма) / Ғ. Қайырбеков // Алматы, ҚМҚАБ, 1957, 180 б. Сын: Əбдіразақов Б. Ардагер адам туралы поэма. – Октябрь туы, 1958, 18 июль. Бердібаев Р. Шындық жəне көркемдік шындық / Р. Бердібаев // Қазақ əдебиеті, 1958, 5 сентябрь; Жұмабаев Ғ. – Қазақ əдебиеті, 1958, 8 август; Қоммунизм жолы, 1963, 23март. Жұмағұлов Қ. – Советтік Қарағанды, 1958, 9 август. Мұсаханов Ə. – Ленин туы, 1958, 30 июль. Сын: Достанов М. Ұстаз туралы дастан. – Ленин жолы, 1958, 26 сентябрь. Қайырбеков Ғ. Ыбырай жөнінде əңгімелерден / Ғ. Қайырбеков // Балдырған, 1959, 17 июль. Шипин О. Халық перзенті. (Өлең) / О.Шипин // Коммунизм жолы, 1960, 18 декабрь. Өнер–білім бар жұрттар. (Ы.Алтынсарин бейітіне орнатылған ескерткіштің ашылуы туралы хабар).–Коммунизм жолы, 1960, 30 ноябрь. Ы.Алтынсаринге ескерткіш. (Қостанай қаласында ашылғандығы туралы хабар). – Қызыл ту, 1966, ноябрь. Жұмабаев Ғ. «Инспектор» көлінде. (Өлең) / Ғ.Жұмабаев // Коммунизм таңы, 1966, 15 ноябрь. Күмісбаев Ө. Ұлы перзент. (Өлең) / Ө.Күмісбаев // Қазақ əдебиеті, 1966, 28 октябрь. Қайырбеков Ғ. Менің бабам. (Өлең)/ Ғ. Қайырбеков // Социалистік Қазақстан, 1966, 1 ноябрь. Əшірбеков М. Алтынсарин атымен.(Өлең) / М.Əшірбеков// Комму- низм таңы, 1966, 15 ноябрь. Акынжанов М. Абзал адам сахнада. (ЬІ.Алтынсарин образы сахнада)/ М.Ақынжанов // Қазақ əдебиеті, 1966, 28 октябрь. (Алтынсарин) Ы.Алтынсарин (1841–1889). Фоторепродукция. Алматы, 1 жеке бет. портр. Қайырбеков Ғ. Ұлы ұстаз / Ғ.Қайырбеков// Жұлдыз, 1966, № 11, 157 бет. Ы.Алтынсаринге арналған ескерткіш. (Қостанайда орнатылған ескерткіш туралы хабар). – Көкшетау правдасы, 1960, 7 декабрь. – Коммунизм туы, 1960, 3 декабрь; – Қызыл ту, 1966, 20 ноябрь. А.Құнанбаев, Ы.Алтынсарин, С.Сейфуллиннің, Ж.Жабаевтың, Б.Майлин- нің, І. Жансүгіровтің, М.Əуезовтің суреттері мен қысқаша өмірбаяны берілген (қазақ, орыс, ағылшын, араб, француз тілдерінде). Жиреншин Ə. Қайта тірілген сурет хикаясы / Ə.Жиреншин // Қазақ əдебиеті.– 1969.– 2 авг. Ы. Алтынсариннің отбасымен түскен суреті туралы. Кенжеахметов С. Армандай алып туралы. (Қостанай қаласында Ыбырай Алтынсаринге ескерткіш орнатылғаны хабарланады) / С. Кенжеахме- тов // Қазақ əдебиеті, 1970, 22 май. Кенжеахметов С. Ұлы перзентке – халық махаббаты. (Қостанайда Ыбырай Алтынсаринге ескерткіш ашылғаны хабарланады) / С. Кенжеахметов // Коммунизм таңы, 1970, 9 май. Алматы, 1973, 53 б. Ыбырай жөніндегі əңгімелерден. – Жыл он екі ай (Балаларға арналған əдеби календарь). Тұрбеков А. Революциядан бұрынғы əдебиеттің халықтық сипаты / А.Тұрбеков // Қазақ əдебиеті тарихының мəселелері. – Алматы: 1976. – 206–225 б.б. Молдағалиев Ж. Құс жолы / Ж.Молдағалиев // Алматы: Жазушы, 1976. – 160 б. Ы.Алтынсарин туралы повесть. Молдағалиев Ж. Қыпшақ Ибраһим. (Ыбырай Алтынсарин жайлы повестен үзінді) / Ж.Молдағалиев // Жұлдыз, 1977, №3, 70–93 б.б.; – Торғай таңы, 1976, 17, 20, 22 апрель. Наушабаев Н. Ыбырайға жазған өлең / Н.Наушабаев // Алаш: өлеңдер мен толғаулар, тақпақтар мен термелер, айтыстар, əндер, мысалдар, аудар- малар. Қостанай: ЖШС «Баспа үйі», 1977. – 7 б. Бисенбиев М. Абай мен Ыбырайдың əдеби байланыстары // Семей таңы, 1977. – 30 июнь. Бектұров Ж. Ыбырай қалаға соңғы барғанда. (Очерк). – Кітапта: Бектұров Ж. Жол жоралғысы. Очерктер. Алматы, 1977, 3–23 б.б. Сүйіншəлиев Х. Саңлақтың сазы / Х.Сүйіншəлиев // Саңлақтар сара- бы. Əдеби зерттеулер. – Алматы: Жазушы, 1978. – 8 б. Жанақ ақынның айтыстары Ыбырай Алтынсаринді де қызықтырғаны, «Қазақ хрестоматиясына» Жанақ пен бала айтысын енгізгені жайында сөз болады. Сүйіншəлиев Х. Жалынды ақын, жаңашыл жазушы / Х.Сүйіншəлиев // Саңлақтар сарабы. Əдеби зерттеулер. – Алматы: Жазушы, 1978. – 145–151 б.б. Сұлтанмахмұт Торайғыров Ыбырай, Абай бастаған ағартушылық, демо- краттық идеяны жалғастырушы, оны ілгері дамытушы, сыншыл реализм əдісін негіздеуші жазушы екендігі, сондай–ақ қазақ прозасының шағын түрлері Ыбырай, Абай əңгімелерінен көрінгені сөз болады. Алтынсарин Ы. Əңгімелер / Ы.Алтынсарин.– Алматы: Мектеп, 1980. Мазм.: Бай баласы мен жарлы баласы; Киіз үй мен ағаш үй; Қыпшақ Сейітқұл; Өрмекші, құмырсқа, қарлығаш; Сəтемір хан; Талаптың пайдасы; Əке мен бала т.б. Оспанов С. Қоңырау / С. Оспанов // Жыл он екі ай. Құраст. Ə.Табылдиев. – Алматы: Жалын, 1983. – 117 б. Ыбырай Алтынсарин: Өмірі мен творчествосы туралы анықтама // Бес ғасыр жырлайды: XV ғасырдан ХХ ғасырдың бас кезіне дейінгі қазақ ақын– жырауларының шығармалары. Үш томдық.– Алматы, 1984.– Т.2.– 242 б. Қожаұлы А. Ұлы ұстаз туралы үш үздік сыр: Өлең: Ы.Алтынсаринге арналған / А.Қожаұлы // Коммунизм таңы. – 1991. 22 маусым. Ибраһим Балғожа ұғылын жоқтау // Ғұлама, ағартушы ғалым. – Алматы: 1991. – 42 б. Арынов Т. Ибраһим Балғожа ұғылын жоқтау: Алтынсаринге арналған жоқтаудан үзінді / Т.Арынов // Ана тілі.– 1991.– 31 қаңтар.– 8 б. Омаров Қ. Ыбырай сазы / Қ.Омаров // Дала қоңырауы. – 1991. – 5(11) мамыр. – 2 б. Ы.Алтынсаринге арналған күй. Ыбырай Алтынсарин – педагог–ағартушы. Буклет / Құраст.: Рыс- жанова У.М. – Қостанай облыстық тарихи – өлкетану музейі Ы.Алтынсариннің мемориалдық бөлімінің меңгерушісі, Калинова С.Н. – аға ғылыми қызметкер. Советтік мəдениет қорының Қостанай облыстық бөлімшесі. Қостанай облыстық тарихи–өлкетану музейіндегі Ы.Алтынсариннің мемориалдық бөлімі. Қостанай, Облтип, 17.06.91. Даланың алып қоңырауы. Буклет. Қостанай облыстық халыққа білім беру басқармасы. Облыстық мұғалімдер білімін жетілдіру институты шығарған. Құраст.: облыстық мұғалімдер білімін жетілдіру интитутының методисі Көпі- шов Б.Қ. Қостанай қаласы, 1991 жыл. Байтұрсынов А. Көріктеу / А.Байтұрсынов // Ақ жол: Өлеңдер мен тəржімалар, публ., мақалалар жəне əдеби зерттеу / Құраст. Р.Нұрғалиев. – Алматы: Жалын, 1991. – 356 б. Алтынсарин Ы. Асан мен Үсен: əңгіме / Ы.Алтынсарин; суретші М.Тұрғымбаев. – Алматы: Балауса, 1993. – 16 б. Алтынсарин Ыбырай Фоторепродукция (1841–1889) / Ы.Алтынсарин – Алматы. Оспанұлы С. Қастерлі қара шаңырақ / С.Оспанұлы // Оспанұлы С. Қадыр түні. Өлеңдер мен поэма. – Алматы: Жалын, 1995. – 125–127 б.б. Шонабай Г. Жəдігер сарғайған сурет сыры: [Ыбырай Алтынсарин ту- ралы (суреті берілген)] / Г.Шонабай // Жас Алаш. – 2001. – 8 қараша (№134). – 5 б. Құлманов Қ.С. Т.Шонанұлы жəне "Бай баласы мен жарлы баласы" əңгімесінің тағы бір нұсқасы: [Ы.Алтынсариннің əңгімесін өңдеудегі өзгеше- ліктері] / Қ.С.Құлманов // Еуразия университетінің хабаршысы. – 2001. – № 2. – 46–50 б.б. – Библиогр. 4 атау. Шаяхметов А. Таза бұлақ. Бір актілі пьеса. Қостанай. 2006. Ыбырай Алтынсариннің 170 жылдығына арналған бұл пьесынаы 2006 жылы И.Омаров атындағы Қостанай қазақ драма театры сахналады. Режиссері С. Алтаев. Қамзабекұлы Д. Алаштың Шоқан, Ыбырай, Абайға берген бағасы / Д.Қамзабекұлы // Айқын.– 2007.– 21 маусым (№ 112).– 10 б. Қоңыратбай Т.Ə. Дала шамшырағы. (Драма). (Ұлы ағартушы Ыбы- рай Алтынсарин / Т.Ə.Қоңыратбай // Алтын ұям – мектебім. Мектептің 125 жылдық мерейтойына арналады. – Қостанай, 2009. – 27–55 б.б. Алтынсариннің мəдени–қоғамдық қызметі туралы 2 бөлімді тарихи драма. Шаяхметов А. Алтынсарин / А.Шаяхметов // Алтын ұям – мектебім. Мектептің 125 жылдық мерейтойына арналған. – Қостанай, 2009. – 9 б. Тасмағамбетова З. «Алғашқы қоңырау» романындағы Ы.Алтынсарин бейнесі / З.Тасмағанбетова // Жас өркен – Қостанай. – 2009. – №5. – 2–3 б.б. Əбдірашев Ж. Ыбырай / Ж.Əбдірашев // Ана тілі. Хрестоматия. Жал- пы білім беретін мектептің 2–сыныбына арналған. Автор–құрастырушылар: З.Бейсенбаев, Б.Игенбаева, Г.Əріпова. 3–басылымы, өңделген. – Алматы: Ата- мұра, 2009. – 119 б. Ыбырай Алтынсаринге арналған өлең. Əбдеш М. Қазақ портреттерінің жоқшысы / М.Əбдеш; əңг. Ж. Нармаханова // Түркістан.– 2010. – 10 маусым (№ 23). – 5,7 б.б. "Қазақ портреттерінің тарихы" кітабы жəне тарихи зиялылардың портрет- тері жайында сұхбаты. "Ы.Алтынсариннің ескерткіші" республикалық маңызы бар тарих жəне мəдениет ескерткішінің орнын ауыстыру туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы: 2010 ж. 3 шілде № 690 // Егемен Қазақстан.– 2010.– 13 шілде (№ 287/288). – 8 б. Сейдағалиев Ғ. Ескерткіш алдындағы ой (Өлең) / Ғ. Сейдағалиев // Тағдыр сыйы – ұстаздық. – Қостанай, ЖШС, «Шапақ» баспасы, 2011. – 80–81 б.б. Торғайдағы Ы. Алтынсарин ашқан тұңғыш мектептің орнына 1974 жылы Ыбырай ескерткіші ашылғанда жазылған өлең. Қазақ балалар əдебиетінің классикалық үлгілері. 1–том: Өлеңдер / Тіл комитеті "Мемлекеттік тілді жəне Қазақстан халқының басқа да тілдерін да- мыту" бағд. ; құраст.: Г.Орда, А.Əлібекұлы, А.Қалиева. – Алматы: Орда, 2011.– 368 б.; 20,5 см. Сейдағалиев Ғ. Ыбырай Алтынсарин атындағы Торғай қазақ орта мектебінің 120 жылдығына (Өлең) (1864–1984) / Ғ. Сейдағалиев // Тағдыр сыйы ұстаздық. – Қостанай, ЖШС «Шапақ» баспасы, 2011. – 92–94 б.б. Ыбырай мектебі мен ұстаздарына, шəкірттеріне арналған өлең. Баязитов С. Өлең кімдікі? / С.Баязитов // Қазақ əдебиеті.– 2012. – 19 – 25 қазан (№ 43). – 1 б. "Ананың сүюі" атты өлең жəне мектеп оқулықтарындағы кемшіліктер жайында. Манкеш А. Ыбырай қазақ жазба əдебиеті тарихында балалар əдебие- тінің негізін салушы дара тұлға болды / А.Манкеш; əңг. Қ. Мұратқызы // Аңыз адам. – 2013. – №17. – 29 б. Оспанұлы С. Ыбырай ел ұстазы (Өлең) / С.Оспанұлы // Ұлы ұстаз ұлағаты: Ғылыми мақалалар, эсселер. – Қостанай. ҚМПИ. Ыбырай Алтынсарин ғылыми–зерттеу орталығы, 2013. – 182 б. Оспанұлы С. Қастерлі қара шаңырақ (Өлең) / С.Оспанұлы // Ұлы ұстаз ұлағаты: Ғылыми мақалалар, эсселер. – Қостанай. ҚМПИ, Ыбырай Алтынсарин ғылыми–зерттеу орталығы, 2013. – 182 б. Оспанұлы С. Ыбырай өсиеті (Өлең) / С.Оспанұлы // Ұлы ұстаз ұлағаты: Ғылыми мақалалар, эсселер. – Қостанай. ҚМПИ, Ыбырай Алтынсарин ғылыми–зерттеу Орталығы, 2013. – 181 б. Оспанұлы С. Шақшақ Жəнібек (Поэма) / С.Оспанұлы // Ұлы ұстаз ұлағаты: Ғылыми мақалалар, эсселер. – Қостанай. ҚМПИ, Ыбырай Алтынсарин ғылыми–зерттеу Орталығы, 2013. – 185 б. Ыбырай нағашысы Жəнібек Қошқарұлы туралы поэма. Оспанұлы С. Шеген би (Поэма) / С.Оспанұлы // Ұлы ұстаз ұлағаты: Ғылыми мақалалар, эсселер. – Қостанай. ҚМПИ, Ыбырай Алтынсарин ғылыми–зерттеу Орталығы, 2013. – 227 б. Ыбырайдың нағашы атасы Шеген Мұсаұлы туралы. Ыбырай Алтынсаринге арналған өлең. Сағынтаев Б. Ыбырайдың тойына: арнау өлең / Б.Сағынтаев // Мұғалім.kz Қазақ тілі жəне əдебиет. – 2013. – №4. – 12 б. Оспанов С. Ыбырай ескерткіші / С.Оспанов // Арақарағай – арман– ай! – Қостанай: «Центрум» ЖШС, 2014. – 259 б. Торғайдағы қабырғасын Ы.Алтынсарин өз қолымен қалаған тұңғыш мектептің құлатылуына байланысты жазылған жыр. |