Ыбырай Алтынсарин. растырушылардан
 Скачать 307.37 Kb.
|
МҰРАЖАЙЛАР МЕН КІТАПХАНАЛАРДАҒЫ, МУЗЕЙ, МҰРАҒАТТАРДАҒЫ Ы.АЛТЫНСАРИН ТУРАЛЫМАТЕРИАЛДАР, ФОТОСУРЕТТЕР Татар АССР мемлекеттік архивына келдім. Алдымен Н.И.Ильминскийдің фондысын ақтардым. 968 сынды фонды- ның 84 – бумасы түгелдей Ыбырай Алтынсариннің 1861 жы- лы 30 тамыздан 1889 жылдың 6 наурызына дейін Ильмин- скийге жазған хаттары екен. 120 бет. Ал, 56 бумасында – И.А.Алтынсарин жөнінде естелік- терге Н.И.Ильминский жазған алғы сөзі бар екен. Т.КəкішевҚазыналыҚазанқаласында.Сандалған«садақ»// – Астана:Фолиант,2002.–152б. Ы.Алтынсариннің еңбектері... ондаған жеке кітаптар, жинақтар болып, анталогиялар мен хрестоматияларға, оқу- лықтарға енді. Бұл еңбектер Қаз. ССР ОМ мұрағатының, 1885–1890 жылдар аралығын қамтыған 734,4, 1962 қорла- рындағы деректерге жəне Орынбор облысының мемлекеттік мұрағатындағы 1846,1862–1864 жылдарды қамтитын 6 қор- дағы мəліметтерге негізделіп жазылған. Алтынсаринмұраларыныңзерттелужайы.//ЫбырайАлтынсарин.ШəкəрімҚұдайбердіұлы.–Алматы:Қазақэнциклопедиясы,2007.–73б. 1182. Татар АССР–інің Орталық мемлекеттік мұрағаты ЦГИА ТАССР, ф. 968. оп. І д. 84 л. 57. ЦГИА ТАСР, ф. 12287. Оп. І д. 14. л. 151. «Қырғыз хрестоматиясының» (І – бөлім) 1917 жылға дейін 1879 жəне 1906 жылы екі рет жарық көргені, 1880 жылы 7 сəуірде Ы.Алтынсариннің В.В. Катаринскийге хат жолдағаны, онда не айтылған т.б. жайында. 1183. В.Васильевтің Ы.Алтынсариннің «Шариғат–ул– ислам» кітабына пікірі бар. Татар АССР–інің Орталық мемлекеттік мұрағаты ф. 92. 12698–іс 2–6 б.б. (1876 ж.). 1184. В.Радловтың Ы.Алтынсариннің дінге көзқарасы жайында айтылады. Татар АССР Орталық мемлекеттік мұрағаты 968 ф. 84–бума Ы.Алтынсариннің 1861 жылы 30 тамыздан 1889 жылдың 6 наурызына дейін Ильминскийге жазған хаттары. Көлемі – 120 бет. Татар АССР Орталық мемлекеттік мұрағаты. 968 ф. 56–бума. Ы.Алтынса- рин жөніндегі естеліктерге Н.И.Ильминскийдің алғы сөзі бар. Орынбор Орталық мемлекеттік мұрағаты 10–тізімдеме 556/2–іс. Копия инструкции к положению о школе для киргизских детей при Оренбургской пограничной комиссии. Украин Орталық мемлекеттік мұрағаты, 6–бума, 784–іс – 2008 б. Я.П.Яко- ловтің Ыбырай туралы жақсы пікір айтқан хаты бар. Орынбор Орталық мемле- кеттік мұрағаты, 6–қор, 5575–іс. Ахмет Жантөриннің Кенесарының жауы екені айтылады. ЦГАРК ф. И–4.0.1. д. 2512 л. 54–57 Ы.Алтынсарин туралы 1850 жылы жазылған бұл құжатта Балғожаның үш əйелі, бір ұл, үш қызы болғаны айтылады. Айменнің 1850 жылы 48 жаста екені көрсетіледі. Қазақстан Республикасы Ғылым академиясы кітапханасы К–397. Қор №2. 3–12 б. Орталық мемлекеттік (Умок), қолжазбалар қоры, 1,25524,75 б. 1185. А.Е.Крымскийдің «Қазақстан түріктерінің əдебиеті» мақаласы бар. Онда қазақ əдебиеті Алтынсарин мен Құнанбаевтан бастау алатыны, Ыбырай- дың Торғай облысындағы орыс–қазақ мектептерінің тұңғыш инспекторы, «Қа- зақ хрестоматиясын» жазған адам екені баяндалып, осы оқулықтың кіріспесіне кеңірек тоқталады. 1186. И.Лаптевтің Ы.Алтынсариннің «Жаз» өлеңі жайындағы пікірі айты- лады. 1187. И.Лаптев Ы.Алтынсариннің «Қазақ хрестоматиясынан» мысалдар келтіріп, сілтемелер жасайды, қазақ жазушысының «Өсиет» өлеңдер тобына, Жиренше шешен туралы əңгімелелеріне үлгі ретінде тоқталады. Қостанай облыстық мемлекеттік мұрағаты. 159–қор, 1–тізім, 20–іс. 1188. Зотик Петрович Толстыхтың Қостанай ауыл шаруашылығы техни- кумына Ы.Алтынсарин атын беру керектігі жөнінде ұсынысы сақталған. Қостанай облыстық мемлекеттік мұрағаты, 152–қор, 1–тізім, 20–іс. Зотик Петрович Толстыхтың жоғарыда көрсетілген ұсыныс хатында Ыбы- райдың Қостанай қаласынан үш шақырым жерде, өзең жағасында, еуропалық үлгіде салынған ағаш үйде тұрғаны, үйдің қонақ күтетін кең бөлмесі, асханасы, кітапханасы, ұйықтап дем алатын жəне басқа да бөлмелері болғаны, олардың камин пешпен жылытылатындығы айтылады. 1189. Ысмағұлова Ж. Ыбырай мен Абай əдебиетіміздегі ағартушылық реализм дəстүрінің бастауында // Кітапхана əлемі. Мир библиотеки. –2005. –№ 3. – 35–37 б. 1190. Наурызбаева Э.К. ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы батыс Қа- зақстан (Орынбор Шекара комиссиясының материалдары бойынша) // Наурыз- баева Э.К. //–Қостанай, ҚМПИ,2013.–101–104 б.б. 1850 жылы Орынбор шекара комиссиясы жанынан қазақ балаларын оқыту- ға арналған жеті жылдық арнаулы мектеп ашылғаны айтылып, мектептің ал- ғашқы тəрбиеленушілерінің тізімі, кімнің балалары екендігі, сабақ кестесі бе- рілген. Сондай–ақ қызметкерлердің штаты мен жалақысы, тəрбиеленушілерді қамтамасыз ету үшін тамаққа əрқайсысына қанша ақша бөлінген көрсетілген. Қазақ баларына арналған бұл мектептің алғашқы тəрбиеленушілерінің бірі Ыбырай Алтынсарин еді. Қазақстан Республикасының орталық архиві. Фонд. И– 4. Опис.1. Дела. 2860. Бет. Түпнұсқа. Қазақстан Республикасының орталық архиві. Фонд. И– 4. Опис.1. Дела. 2860. Бет. Түпнұсқа. ОрОММ. 6–қ. 10–тізімдемеде. 6667–іс.12 п. ОрОММ. 6–қ. 10–тізімдеме. 5561/2–іс. Бұл соңғы екі папканың 27 –29 беттерінде Қошан Балғожин жайында сөз болады. |