Э. Агняцвет. НАД_БЕЛАЙ_РУССЮ. Сімвалы маёй радзімы
 Скачать 94.5 Kb.
|
|
Пазакласнае мерапрыемства для вучняў III-V класаў “СІМВАЛЫ МАЁЙ РАДЗІМЫ” М э т ы : выхоўваць любоў да прыроды, прывіваць добрыя адносіны да птушак. А ф а р м л е н н е : малюнкі дзяцей, літаратура па тэме, мультымедыйныя слайды. Х о д м е р а п р ы е м с т в а П е р ш ы в я д у ч ы. Ёсць у сусвеце планета Зямля. Ёсць на зямлі той краіна адна, А ў той краіне – прыстанішча, дзе Сэрца званчэйшыя песні вядзе. Максім Танк Д р у г і в я д у ч ы. Добры дзень, паважаныя сябры! Сёння на мерапрыемстве мы пагаворым пра тую краіну, мясціны якой з маленства нам дарагія, пра тое, што жыве ў нашых сэрцах усё жыццё. У той краіне старадаўнія гарадзішчы і курганы, пад якімі спяць яе абаронцы, у барвовых, быццам ад крыві, мурах замкаў. І ўся яна, тая краіна, зямля пад белымі крыламі буслоў, якіх тысячы і тысячы. П е р ш ы в я д у ч ы . А краіна тая, казачная, непаўторная, адзіная – наша Радзіма – Беларусь. Прыедзь у край мой ціхі, Тут продкаў галасы, Тут белыя бусліхі І мудрыя лясы. Яўгенія Янішчыц Д р у г і в я д у ч ы. Якая яна, мая краіна і мая родная зямля? Гэта залатыя палі збажыны з сінімі вачамі васількоў, светлыя ад бяроз гаі, што аглухлі ад птушынага звону, і пушчы, дзе горда нясуць свае кроны алені. Гэта бясконцыя жылы рэк, у якіх плешчуцца бабры і рыбы на захадзе сонца, і гэта амаль адзінаццаць тысяч азёр, чыстых, як усмешка дзіцяці. П е р ш ы в я д у ч ы. Чароўны кут, стары казачны край – наша Беларусь. Са старажытных часоў жылі на гэтай зямлі нашы продкі, ці як прынята казаць, нашы бацькі і дзяды. Таму і называюць людзі землі сваіх продкаў “краем бацькоў”, а каб адна краіна адрознівалася ад другой, даюць ёй назву. Па назве амаль кожнай краіны мы з лёгкасцю разумеем, хто ў большасці тут жыве. П е р ш ы ч ы т а л ь н і к . Яна мне дадзена адзіная На ўсё жыццё, на цэлы век. Мая адзіная, радзімая ў вянках лясоў і стужак рэк. Заўсёды самая прыветная, Як сонца, свеціцца сама, Жыве, як мара запаветная, І роўных ёй — нідзе няма. Яе праменнямі сагрэтая, Наліта сілай маладой, Іду, нястомная, па свету я Яе часцінкаю жывой. І ганаруся ўсюды смела я, Што вырасла на той зямлі, Якую клічуць Руссю Белаю, Што тут дзяды мае жылі. М. Шаўчонак. “Мая Радзіма” Д р у г і ч ы т а л ь н і к . Я – беларус, я нарадзіўся На гэтай казачнай зямлі, Дзе між лясоў і пушчаў дзікіх Адвеку прашчуры жылі. Я – беларус, я ганаруся, Што маю гэтае імя: Аб добрай славе Беларусі У свеце знаюць нездарма! Я – беларус, і я шчаслівы, Што маці мову мне дала, Што родных песень пералівы І зблізку чую, і здаля... Н. Гілевіча «Я– беларус!» П е р ш ы в я д у ч ы. Кожная краіна мае сваю назву, тэрыторыю, мову і сімвалы. Ці ведаеце Вы сваю родную мову? На якой мове размаўляюць беларусы? (Адказы дзяцей.) Д р у г і ч ы т а л ь н і к . Родная мова, цудоўная мова! Ты нашых думак уток і аснова! Матчын дарунак ад самай калыскі, ты самацветаў яскравая нізка. Кожны з іх барвы дзівосныя мае, вечным агнём зіхаціць - не згарае. Ты мне заўсёды была дапамогай, дзе б і якой ні хадзіў я дарогай. Чую ў табе перазвоны крыніцы, чую ў табе і раскат навальніцы, чую павевы зялёнага бору, водгулле працы у родным прасторы. Кожнай драбнічкай ты варта пашаны, кожнае слова вякамі стварана. І на вякі яно жыць застаецца, вечнае так, як народнае сэрца. Д р у г і в я д у ч ы. У Беларусі ёсць шмат сімвалаў. Гэта афіцыйныя (дзяржаўныя) і прыродныя сімвалы нашай краіны. Давайце з вамі іх пералічым. (Адказы дзяцей.) П е р ш ы в я д у ч ы . Адным з прыродных сімвалаў Беларусі з’яўляецца белы бусел. Хто не ведае гэту цудоўную птушку! Нават назва яе пераклікаецца з назвай нашай краіны – Беларусь , Белая Русь. Д р у г і в я д у ч ы. Белы бусел з’яўляецца крылатым сімвалам нашай краіны. У сэрцы любога беларуса буслам адведена асаблівае месца. П е р ш ы в я д у ч ы . Народнае павер’е сцвярджае, што белы бусел прыносіць у хату ўдачу, дзяцей і нават шчасце. Д р у г і ч ы т а л ь н і к . Няма радзімы без бацькоўскай хаты; Бусліны клёкат – гэта родны дом; Ты будзеш жыць шчасліва і багата, Калі над хатай – буслава гняздо. А летнім днём блакіт нябёс бясконцы І воблакі – мелодыя без слоў, І над зямлёю роднай наша сонца, І крылле прамяністае буслоў. Буслы да нас вясною зноўку вернуцца, Як на зямлі прадзюбнецца трава. Без чалавечай і буслінай вернасці Няма ні дабрыні, ні хараства. Пімен Панчанка. “Буслы, буслы…” Гучыць урывак з песні “Спадчына” (сл. Янкі Купалы, муз. І. Лучанка). На слайдзе фотаздымкі белых буслоў. Д р у г і в я д у ч ы . Белыя буслы жывуць заўсёды побач з чалавекам. Свае масіўныя гнёзды часцей за ўсё яны будуюць на дахах жылых дамоў і хлявах, на воданапорных вежах або на слупах высакавольтных ліній. П е р ш ы в я д у ч ы . Белы бусел – вельмі прыгожая птушка, асабліва ў палёце: выцягнутае, як струна, белае цела з шырокімі, бліскучымі, чорнымі на канцах крыламі, з густа-чырвонымі нагамі і дзюбаю. Не заўважыць гэту птушку нельга. Магчыма, таму пра яе так многа складзена розных легендаў. Вось паслухайце, калі ласка, паданне, чаму ў белых буслоў ззаду пер’е чорнага колеру. Т р э ц і ч ы т а л ь н і к . Паданне называецца “Пакаранне бусла”. Калі Бог зрабіў жабаў, яшчырыцаў і вужоў, то злажыў іх у мяшок і даў яго трымаць бацяну, сказаўшы, каб ён туды не глядзеў. Бацяна ўзяла цікавасць, і ён расхінуў мяшок, так усе яшчырыцы, жабы і павыскаквалі. Прыйшоў Гасподзь, ды як убачыў, што бацян павыпушчаў усіх з меху, то ўзяў дубца і зачаў бацяна гасіць па заду. Ад гэтага ў бацяна зад чорны. Д р у г і в я д у ч ы . У беларускай літаратуры таксама вельмі многа твораў пра буслоў. І амаль у кожнага ёсць верш, прысвечаны гэтай птушцы. У народзе існуе і шмат паданняў пра паходжанне бусла. Паслухайце адно з іх. С ё м ы ч ы т а л ь н і к . Гэта было тады, калі Бог хадзіў па зямлі. На зямлі развялося мноства гадаў, што не стала ад іх жыцця ні людзям, ні жывёле. І парашыў Бог знішчыць іх, патапіўшы ў якойсьці бяздонніцы. Бог сабраў гадаў у торбу, завязаў яе, узваліў на плечы аднаму чалавеку і загадаў укінуць у паказанае месца. Як толькі чалавек рушыў з месца, то ў торбе ўсё засквірылася, засіпела. І ўзяло чалавека цікаўства, што ён такое нясе. Чалавек развязаў торбу і аслупянеў ад страху. Гады ж тым часам вылезлі з торбы і распаўзліся ізноў па зямлі. Тады Бог пакараў чалавека за яго празмерную цікаўнасць і загадаў збіраць паўцякаўшых гадаў. Дзеля гэтага ён ператварыў таго чалавека ў бусла. Ходзіць гэты чалавек з накінутай паміж плеч торбай па лугах, палях, балотах ды збірае гадаў, але да гэтай пары ніяк сабраць не можа. З прычыны сваёй крэўнасці з чалавекам бусел не адыходзіць далёка ад людскіх сяліб, мала баіцца людзей і прыносіць ім шчасце (з беларускай міфалогіі). П е р ш ы в я д у ч ы . Вось якое паданне існуе ва ўкраінскім фальклоры пра тое, чаму менавіта буслы прыносяць дзяцей. Калі татары напалі на сяло, то многіх жыхароў забілі, а астатніх забралі ў палон. А немаўлят кінулі на папялішчы. Убачылі гэта буслы, узялі дзяцей у дзюбы і падняліся з імі высока ў неба. Далёка разнёсся дзіцячы плач, пачулі яго воіны і кінуліся ратаваць сем’і – дагналі арду і адбілі сваіх родных. Д р у г і в я д у ч ы . А вось што расказвае пра буслоў малдаўскае паданне. Жорсткія янычары асадзілі крэпасць Гарадзешты. Яе абаронцы змагаліся мужна, але сілы пакідалі іх. Закончылася ежа і вада. Ворагі радаваліся, спадзеючыся на хуткую перамогу. Раптам моцны парыў ветру змусіў іх прыгнуць галовы. Гэты вецер паднялі крылы сотні буслоў, якія ляцелі над горадам. У дзюбах яны неслі гронкі вінаграду з роднай зямлі. Так воіны выратаваліся ад голаду і смагі. П е р ш ы в я д у ч ы . Калі вельмі горача, дарослая птушка, паўраскрыўшы крылы, абараняе сваіх птушанят ад прамых сонечных промняў. А ў дождж бацькі закрываюць буслянят сваім целам. Д з е в я т ы ч ы т а л ь н і к . Бусел праводзіў заняткі: Слухайце, бусляняткі: дома пакіньце страх, смела рабіце ўзмах. З кола ўзлятайце стралой, Дзюбу трымайце прамой. Зробіце круг – сядзьце на луг! Не забывайце парадку – мякка рабіце пасадку… Хто праляціць прыгожа – першым паснедаць зможа. Той, хто не слухаў бяседу, будзе чакаць да абеду. Хто ж атрымае двойку – Будзе працягваць да вечара стойку. Клёк-клёк! Ці зразумелі ўрок? Помніце, Кляка і Клёка, восень ужо недалёка! Круцяць малыя насамі: “Ведаем гэта самі. Ды хоць разок яшчэ, тата, з намі палётай над хатай. Нам ад твайго крыла смеласці больш і святла…” Мікола Чарняўскі. “Урок” П е р ш ы в я д у ч ы . Але ж не заўсёды могуць абараніць буслы сваіх дзяцей ад чалавека. З развіццём навукі, новых тэхналогій, на жаль, пакутуе прырода. Д р у г і в я д у ч ы . На гэту тэму асабліва шмат вершаў напісана беларускімі паэтамі. А д з і н а ц ц а т ы ч ы т а л ь н і к . Дні сплылі шумлівай чарадою, І як быццам ліха не было. На балотцах за смугой густою Бусляняты сталі на крыло. І ляцяць у шэрае міжхмар’е, І ляцяць мае трывогі ўслед. На зялёным, дзе жыву, паўшар’і Колькі слёз было і колькі бед! І не так ужо сплылі далёка Тыя дні, калі пякла туга. На балотцах – невясёлы клёкат. У лагчынах – сіняя смуга. Дзесьці блізка паміж дрэў пахілых Дагараюць дымныя лаўжы, І на свежаўзрыхленых магілах Ацякаюць цэзіем крыжы. Хто мне слова суцяшэння скажа? Далеч зноў грымотамі гудзе. І, глядзіш, у стомленым пейзажы Буслянят ужо няма нідзе. Віктар Гардзей. “Пейзаж з буслянятамі” П е р ш ы в я д у ч ы . Але не толькі ад экалагічных катастроф гінуць буслы. Многа знішчаецца іх падчас войнаў. Т р ы н а ц ц а т ы ч ы т а л ь н і к . Буслы шукаюць на пагорку хату, А там – варонкі, попел і вада, На золку не клякочуць бусляняты, Што не паспелі вылецець з гнязда. Ляцяць буслы ад вёскі і да вёскі, Мінаюць гарадкі і гарады, Дзе і дасюль не змоўклі адгалоскі Яшчэ не адбалелае бяды. Няма на ўзгорку студні каля хаты І ліпы на развілку трох дарог. Бядуе бусел, быццам вінаваты, Што цёплую буслянку не збярог. Ляцяць кругамі бусел і бусліха: Гудуць адны пустыя каміны, Раса з вярбы сцякае ціха-ціха, І жаляцца хатынскія званы. Сяргей Грахоўскі. “Буслы” Гучыць урывак з песні “Світанак”(сл. У. Някляева, муз. І. Лучанка) Д р у г і в я д у ч ы . У пачатку жніўня ў буслоў пачынаюцца зборы да адлёту. Выраі з сотні буслоў пралятаюць над Беларуссю, Украінай, Балканамі, яны накіроўваюцца ў Паўднёвую Афрыку. П е р ш ы в я д у ч ы . “Паломнікамі ў Меку” называюць іх на Бліжнім Усходзе, бо пралятаюць птушкі над мусульманскімі святынямі. П я т н а ц ц а т ы ч ы т а л ь н і к . Павіс бусліны клёкат над палямі, Кругі, кругі – бясконцыя кругі. Глядзяць у свет бяздумнымі вачамі, Нібы паны, надзьмутыя стагі. На павуцінках ціха грае восень. Напяты струны нерваў і душы… За небасхіл у сонечную просінь Са смуткам лета крочыць у цішы. Алег Салтук. “Павіс бусліны клёкат над палямі” Д р у г і в я д у ч ы . На жаль, не ўсе птушкі могуць падняцца ў неба. Нямала буслоў гіне ў час уборкі зерня, трапляючы пад колы камбайнаў. Многіх калечаць драпежнікі. Часам небяспеку ўяўляюць для іх людзі. Ш а с н а ц ц а т ы ч ы т а л ь н і к . Буслы ўзняліся з поймы ў дарогу. Хвіліна, дзве – над лесам шнур растаў. А ён нат не крануўся – доўга-доўга На парыжэлай купіне стаяў. Глядзеў услед… А змрокам, адзінокі, На ліпу сеў каля гнязда свайго, І цішыню разрэзаў дзікі клёкат, Не клёкат – крык надтрэснуты яго. Ён зваў братоў. Яму б - пад крылы вецер І ў дальні шлях, за імі ўслед, паплыць… Відаць, страшней, страшней за ўсё на свеце Пакінутым усімі быць. Міхась Рудкоўскі. “Пакінуты бусел” П е р ш ы в я д у ч ы . А ці ўсе ведаюць, што ў белага бусла ёсць брат – чорны бусел? У чорнага бусла шмат агульнага з белым: звычкі, “манеры”, асаблівасці палёту, бацькоўская клапатлівасць. Але многае і розніць іх. Д р у г і в я д у ч ы . Па-першае, знешні выгляд: пер’е амаль цалкам чорнае, адлівае металічным, фіялетавым, зялёным, карычневым і медным адценнем. Белыя толькі грудка і жывот – як быццам надзеты белы фрак. Пра характар і манеры гэтай птушкі вельмі добра напісаў у сваім вершы “Чорны бусел” Віктар Гардзей. С е м н а ц ц а т ы ч ы т а л ь н і к . Чорны бусел, а інакш – бацян, Любіць глуш і векавыя нетры. Да гнязда праз багну і бур’ян Шлёпае наўпрост за кіламетры. Ах, манішка! Беленькі паркаль. Чорны фрак і боты-скараходы. Гэткі франт балотны, ды, на жаль, Бегаць па гасцях не мае моды. Бачыш дуб на востраве стары? Там – гняздо – бухматая збудова – З рознага ламачча, а ўнутры Выслана падсцілкаю пуховай. Прыйдзе чэрвень – не бярэ і сон. Дзеткі, знацца, з добрым апетытам. Сцеражыся, жаба і трытон: Бацяняты толькі ікнуць сыта. Часам смешна: ломячы лазу, Велікан, адзіны ў сваім родзе, Ловіць трапяткую страказу Ці маляўку на падсохлым бродзе. Дзесьці белы бусел-клекатун Водзіць карагоды чарадою. Гэты ж, чорны, скончаны маўчун – Не азвецца нават раніцою. І тады, калі ляціць на Ніл, Не лякае цішыню балота, Ды яму куток адвечна міл, І яго не мучыць адзінота. З выраю вярнуўшыся, дзівак Перш за ўсё дзе-небудзь у зацішку Дзюбаю абгладзіць чорны фрак І пачысціць белую манішку. П е р ш ы в я д у ч ы . У беларускім фальклоры таксама ёсць паданні пра паходжанне чорных буслоў. Паводле аднаго з іх Валянцін Лукша напісаў верш “Чорныя буслы”. Паслухайце з яго ўрывак. В а с е м н а ц ц а т ы ч ы т а л ь н і к . … Шмат на нашай зямельцы вячыстых лясоў. Шмат было тут заўсёды белакрылых буслоў. Калі пара бусліная каля жытла бесклапотна Ў суседстве спрадвечным жыла, Людзі верылі шчыра: абыдуць напасці, Бо нібыта буслы ім прыносілі шчасце. Менавіта таму, хоць сцвярджаць не бяруся, Любы край наш назваўся здаўна Белай Руссю. Ды аднойчы панадзіўся ў ціхую вёску Нейкі злыдзень калматы – Вандроўнік-зайздроснік. На людзей шмат наклікаў ён гора і бед, Шчасце ўсё захацеў ён прысвоіць сабе. Палавіў ён буслоў. І буслы з году ў год Шчасце ў дзюбах насілі ў хату яго. Ды зайздросніка прага душыла заўзята – Усё, здавалася, шчасця яму малавата. Не даваў ён буслам адпачыць ні на хвілю – Ні ў буслянцы паклёкаць, Вольна выпрастаць крылы. Ледзь не ўсім ужо шчасцем Злыдзень той заўладарыў, Ды з’явіліся дзеткі ў буслінае пары. Клёкат радасны ўзвіўся вясёлкавым ранкам З першым сонечным промнем над шчаснай буслянкай. Падрасталі-раслі што ні дзень бусляняты, Але гора сачыла з зайздросніцкай хаты. Бо выглядваў зайздроснік у акно зноў і зноў: Мне ніякай карысці ад гэтых буслоў!.. Як да справы вярнуць гэтых дурняў цыбатых? Вінаваты, напэўна, ва ўсім бусляняты? Думаў думу зайздроснік тры дні і тры ночы. Да азяблай буслянкі ўранку пакрочыў. Птушанят павыкідваў з буслянкі зайздроснік – Бусляняіы больш есці ў буслоў не папросяць! Задаволены прэч ад буслянкі пайшоў – Больш не будзе дарэмных турбот ад буслоў! Прыляцелі буслы – нема ўсхліпвае вецер, - Нежывыя ляжаць іх маленькія дзеці. І не думаў забойца пра помсту за згубу, Ды прынеслі вуголле буслы ў сваіх дзюбах. Шуганула чырвонае полымя ў неба – Так зайздросніку й трэба! Так нелюдзю й трэба! І заўважылі людзі, што з дымнага пекла Ўзляцелі буслы – неба крылле рассекла. І заўважылі людзі ў небе прасторным: Стала крылле ад гора не белым, а чорным. У спрадвечную пушчу ляцела далей Пара чорных буслоў ад бяды, ад людзей… Кажуць, птахі з людзьмі жыць бы ў дружбе маглі, Каб не стала нядобрых людзей на зямлі. Д р у г і в я д у ч ы . Чорны бусел занесены ў Чырвоную кнігу. У Бярэзінскім запаведніку налічваецца каля 20 пар чорных буслоў, якія штогод прылятаюць у свае гнёзды. П е р ш ы в я д у ч ы . Наступным прыродным сімвалам Беларусі з’яўляецца зубр. Зубр - візітная картка багатага і разнастайнага жывёльнага свету Беларусі. Гэты магутны і прыгожы звер увасабляе сілы прыроды. На слайдзе фотаздымкі зуброў. Д р у г і в я д у ч ы . Па меры знішчэння лясоў і асушэння балот, па меры пранікнавення ў лясы людзей і асваення імі найбольш урадлівых зямель пад палі і пашы для хатняй жывёлы, зона распаўсюджвання зубра паступова скарачалася. Зубры шукалі прытулку. Такім прыстанішчам для іх з'явілася Белавежская пушча, апошняе месца пражывання зуброў у натуральных умовах. Чытальнік П е р ш ы в я д у ч ы . Зубр нагадвае беларусаў не толькі гістарычным лёсам, але і характарам. Ён адрозніваецца мудрасцю, спакоем і справядлівасцю. У звычайным стане гэта вельмі мірны, спакойны звер, які імкнецца схавацца ў гушчары лесу. Ён ніколі не нападае першым. Але калі яго раззлаваць, зубр прыходзіць у лютасць, і тады ўжо з ім ніхто не можа справіцца. Д р у г і в я д у ч ы . Аб сіле зубра існуюць шматлікія легенды і казкі. Паслухайце інсцыніроўку казкі . Д р у г і в я д у ч ы . Нам жа трэба клапаціцца аб прыродзе, каб гэтыя сімвалы нашай краіны (жывёлы, птушкі, расліны) і ўвогуле беларускія краявіды не засталіся толькі ў вершах, малюнках і фотаздымках. Д в а ц ц а т ы ч ы т а л ь н і к . Гучыць песня “Аист на крыше” (сл. А. Папярэчнага, муз. Д. Тухманава). |