рисолаи хатм. Титулка мундариа муаддима боби асосои назариявии фераст ( феристи китобхона)
 Скачать 302.57 Kb.
|
|
Феҳристи ҳисобӣ. Феҳрасти алифбои марказии хизматӣ вазифаҳои маълумотдиҳиро иҷро мекунад(Центральный служебный алфавитный каталог выполняет справочные функции:): бо воситаи он кадом асарҳои муаллиф дар фонди китобхона мавҷуд аст, оё китоби зарурӣ вуҷуд дорад, он дар кадом нашрияҳо пешниҳод шудааст, дар кадом миқдор нусха ва дар кадом қисмҳо пешниҳод шудааст муайян кардан мумкин аст. Феҳристи алифбои марказии хидматӣ дар кори дохилии шӯъбаи дарёфт ва коркарди адабиёт истифода мешавад. Барои пешгирии такрории маълумот ҳангоми навиштани корти феҳрастӣ, воридоти нав аз рӯи он тафтиш карда мешаванд. Мутобиқсозии китобҳои нав гирифташуда бо феҳраст ҳамонвақт аз хатогиҳо дар системасозӣ пешгирӣ мекунад, агар нашрия аллакай аз коркарди китобхона гузашта бошад. Феҳристи алифбои хидматӣ ҳангоми пурра кардани миқдори ин ё он номгӯи нусхаҳои зарурӣ ва инчунин ҳангоми аз фонди китобхона хориҷ кардани адабиёт истифода мешавад. 26 Феҳристи алифбои хидматӣ дар шӯъбаи гирифтан ва коркарди адабиёти китобхона ҷойгир буда, нигоҳдорӣ мешавад ва ба ҳолати феҳрист корманди ин шӯъба масъул аст. Дар феҳрист тавсифи библиографии китобҳо ва брошюраҳое, ки дар фонди китобхона барои калонсолон ва кӯдакон мавҷуданд, дохил карда шудаанд. Ба феҳристи алифбои хидматӣ танҳо тавсифҳои асосӣ дохил карда шудаанд. Дар тарафи пеши карточка тавсифи библиографӣ, рақами инвентаризатсия, коди китобхона, индекси пурра, нарх, қайдҳо дар бораи тавсифи иловагии ёрирасон дар феҳрасти алифбои хонанда ҷойгир карда шудаанд. Агар нашрия барои калонсолон ва кӯдакон пешбинӣ шуда бошад, индекси пурра мувофиқи ҷадвалҳои ККБ (ББК) барои китобхонаҳои оммавӣ ва китобхонаҳои бачагона дар баробари ин гузошта мешавад. Дар тарафи паси мӯҳр нишон дода мешавад, ки ин асар дар кадом шӯъбаи китобхона ҷойгир аст . Тавсифи ягонаи библиографӣ ва индекси пурраи дар варақаи феҳристи алифбоии хизматрасонӣ овардашуда онро бо феҳрасти алифбои хонандагони марказӣ, феҳрасти системавӣ ва феҳрастҳои китобхонаҳои филиал, агар онҳо дар китобхона мавҷуд бошанд, «пайванд» мекунанд. Феҳрасти ҳисобҳо вазифаҳои баҳисобгирй ва маълумотномаро иҷро мекунад ва мувофиқи қоидаҳои феҳрасти алифбои марказии хизматй пеш бурда мешавад. Ҳамаи намудҳои асарҳои чопй ва дигар материалҳоеро, ки ба фонди ягона дохил мешаванд, инъикос менамояд. Дар феҳрасти баҳисобгирии муҳосибӣ, чун қоида, инҳоро инъикос мекунанд: - китобҳо ва брошюраҳо а) ба забони русй ва забонхои дигар халқҳо (бо асоси ягонаи графикй); б) ба забонҳои дигар халқҳо (бо асоси графикии махсус); в) ба забонҳои хориҷӣ бо алифбои кириллӣ бо алифбои лотинӣ - мусиқии чопӣ; - маводи аудиовизуалӣ. Барои ҳар як нашр карточкаи алоҳида тартиб дода мешавад. Паҳлӯҳои пеш ва пушти корт мувофиқи ГОСТ-и мавҷуда пур карда мешаванд.27 Дар китобхона нашрияҳои мусиқӣ, маводи аудиовизуалӣ ( фонограммаҳои магнитӣ, грампластинкаҳо, диафилмҳо, транспарантҳо, плёнкаҳо) дар феҳрасти баҳисобгирии муҳосибӣ алоҳида (ҳар нашри алоҳида), инчунин китобҳо инъикос карда мешаванд ё тавсифи гурӯҳӣ бо қарори мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатӣ тартиб дода мешавад. Дар бораи тақсими нусхаҳо аз рӯи воҳидҳои сохторӣ қайдҳо дар паси варақаи феҳристи марказии алифбо гузошта мешаванд. Маълумот дар бораи тақсимоти нусхаҳои китобу брошюраҳо аз ҷониби воҳидҳои сохтории китобхона дар паси корт танҳо дар феҳрасти алифбоии баҳисобгирии муҳосибӣ ва марказии хидматӣ нишон дода шудааст. Дар бораи ҷойгиршавии нусхаҳои нашр дар карточкаҳои феҳрастхои марказй қайд карда мешавад. Феҳрасти муттаҳидшуда ( сводний каталог). Дар феҳраст тавсифи маҷаллаҳою рӯзномаҳое, ки ба китобхонаи марказй ва дигар китобхонаҳои шаҳр, ноҳия меоянд, дохил карда шудаанд. Он маълумотро дар бораи нашрияҳои даврӣ, ки барои калонсолон ва кӯдакон пешбинӣ шудааст, муттаҳид мекунад. Беҳтарин шакл барои феҳристи мазкур шакли китобӣ мебошад, на варақаи кортӣ. Дар 2-3 сол як маротиба феҳрастро дар шакли шумораҳои хурд пурра кардан оқилона аст. Сохтори феҳрист аз муқаддима, ки ба ҳадаф ва вазифаҳои он, принсипҳои сохти он ишора мекунад, бахшҳо – «Маҷалаҳо», «Рӯзномаҳо», «Маҷаллаҳо ва рӯзномаҳои хориҷӣ». Маводҳо дар бахшҳо бо тартиби алифбои унвонҳои нашрияҳо ҷойгир шудаанд, иборат аст. Унвонҳои маҷаллаҳо ва рӯзномаҳои хориҷӣ бо тарҷума бо забони аслӣ дода мешаванд. Феҳрасти "Рӯйхати китобхонаҳои иштирокчӣ " -ро бо нишон додани аломатҳо ва суроғаҳои онҳо, инчунин индекси мавзӯӣ, ки ҳангоми омода кардани он ҳамчун намуна аз сохтори асосии «Феҳрасти рӯзномаю маҷаллаҳо» - и нашриёти давлатӣ гирифтан мумкин аст. Ҳамин тариқ, феҳрасти муттаҳид ( сводний каталог) барои осон, тез ва сари вақт дарёфти маводи лозима ба кормандони китобхона ёрӣ мерасонад. Ин гуна намуди феҳристро дар аксарияти китобхонаҳо истифода мебаранд. БОБИ 2. АҲМИЯТНОКИИ ФЕҲРАСТ ДАР ФАЪОЛИЯТИ КИТОБХОНА 2.1. Раванди хизматрасонӣ ба хонандагон ( мизоҷ ) бо воситаи феҳраст Яке аз самтҳои фаъолияти китобхона паҳн кардани маълумоти дар бораи таркиб, ҷойгиршавӣ, сохтор, мундариҷа ва қоидаҳои истифодабарии феҳрастҳо мебошад. Вазифаҳои дахлдор ё бо ёрии воситаҳои аёнй, ё дар шакли чопӣ бо ёрии варақахо, ёддоштҳо ва дигар нашрияҳо иҷро карда мешаванд. Ҳангоми тарҳрезии расонаҳои визуалӣ ду ҷанбаи муҳимтарин ба назар гирифта мешаванд: ҷойгиркунӣ ва мундариҷа. Қайд карда шуд, ки аз ҳад зиёд пурбор кардани дохили китобхона бо иттилооти визуалӣ оқибати баръаксро ба бор меорад: хонанда ба миқдори зиёди иттилооти гуногуни ғайрисистемавӣ аҳамият надода, танҳо аз канор мегузарад. Аз ин рӯ, бояд тахмин кард, ки маълумот бояд дар ҷое ҷойгир карда шавад, ки хонанда ба он ниёз дорад. Дар ҳолатҳое, ки маъмурияти китобхона ба дурустии қарори пешниҳодшуда шубҳа дорад, шумо метавонед ба худи хонандагон муроҷиат кунед: пурсиш гузаронед, интихоби якчанд вариантҳои имконпазирро пешниҳод кунед. Дар даромадгоҳи толори феҳрастҳо воситаҳои зерини иттилоотӣ бояд тавре ҷойгир карда шаванд, ки дар майдони назари хонанда қарор дошта бошанд: - нақшаи ҳуҷра (зали феҳрастҳо) бо феҳрастҳо ва ҷевонҳои файлӣ, ки дар он нишон дода шудаанд. Ҳар як феҳрастро (утоқи файлҳо) бо ранги муайян равшан кардан муфид аст. 28 Рангро ҳамчун замина дар тамғакоғазҳо ё рақамҳои қуттии феҳраст истифода бурдан лозим аст. Нақша бояд «ба майдон замима карда шавад» -инро иҷро кардан осон аст, агар дар он тирезаҳо нишон дода шаванд, нуқтаи "Шумо дар ин ҷо ҳастед" -ро қайд намудан; рӯйхати пурраи ҳамаи феҳрастҳо ва утоқҳои файлии китобхона бо нишон додани номи шӯъбае, ки онҳо дар он ҷойгиранд, утоқҳо, ошёнаҳо ишора карда шаванд. Дар болои феҳристҳо бояд тахта бо номи онҳо ҷойгир карда шавад. Ба ҳар як феҳраст, утоқи файлй плакат бо тавсифи мухтасар (дар доираи масъалаҳои асосии паспорт: соли таъсис, инъикоси маблағҳо, усули гуруӯҳҳо, хусусиятҳои ба тартиб андохтани карточкаҳо ва ғайра) пешниҳод карда мешавад. Тартиби васеъшудаи корти феҳраст низ дар ин ҷо ҷойгир карда шудааст: бо истифода аз тирчаҳо дар канори берунӣ, нишон дода, ҳамаи унсурҳои базаи илм, ки бояд аз тарафи хонанда ба варақаи серталаб дохил карда шаванд, бо ранг нишон дода шудаанд. Алгоритмҳои ҷустуҷӯ барои феҳрастҳои асосӣ (алифбо, систематикӣ, мавзӯӣ) таҳия шудаанд. Ин воситазоии аёнй одатан бо маълумотҳое пурра карда мешаванд, ки хусусиятҳои китобхонаро инъикос мекунанд: масалан, системаи рамзии он барои шӯъбаҳо, коллексияҳо ва шифрҳо барои нигоҳ доштани хуҷҷатҳо истифода мешавад. Ин маълумот бояд аз они хонанда бошад. Дар паҳлӯи феҳрасти алифбо бояд плакат бо алифбои русӣ (кириллӣ) ва лотинӣ ҷойгир карда шавад. Дар паҳлӯи феҳристи систематикӣ рӯйхати воҳидҳои асосии ҷадвалҳои гурӯҳбандӣ ҷойгир аст. Набояд маълумоти муфид дар бораи феҳрастҳо барои хонандагон дар рӯи ҷадвалҳо дар ҳуҷраи феҳраст ҷойгир карда шаванд. Ҳамчун чораи охирин, ёддошти "Чӣ тавр бояд талаботро иҷро кард" ("Чӣ тавр китобро гирифтан мумкин аст") дар ин ҷо мувофиқ аст. Воситаҳои иттилооти аёнӣ бояд дар асоси таҳлили самаранокии онҳо ва сабтҳо дар феҳристи эродҳо ва пешниҳодҳои хонандагон мунтазам нав карда шаванд, аз нав дида баромада шаванд, пурра карда шаванд. Нашрияҳои чопӣ дар бораи системаи феҳрастҳо ва феҳрастҳои алоҳида метавонанд назар ба воситаҳои аёнӣ маълумоти хеле пурмазмунтар дошта бошанд. Чунин нашрияҳо дар шакли хатчӯб, варақаҳо, ёддоштҳо ҳам дар толори феҳраст ва ҳам дар дигар ҳуҷраҳои китобхона ба хонандагон ройгон пешниҳод карда мешаванд. Ҳангоми ба қайд гирифтан ва гирифтани корти китобхона ба хонандагон ёддошти «Чӣ тавр истифода бурдани феҳрастҳои китобхона» дода мешавад.29 Истилоҳи «ташвиқот» (маънои паҳн кардани ҳама гуна илм, маълумот) дар мавридҳое мувофиқ аст, ки сухан дар бораи рӯйдодҳои китобхона меравад, дар ҳоле ки берун аз он метавон дар бораи таблиғ сухан гуфт. Таблиғи феҳрастҳо ҳамчун шарҳи амиқи илм дар бораи феҳрастҳои китобхонаҳо, одатан ҳамчун як қисми фаъолиятҳои марбут ба системаи таблиғи илмҳои китобхонавӣ ва библиографӣ дар байни хонандагон фаҳмида мешавад. Ташвиқи феҳрастхо метавонад индивидуалй (вақте ки сухан дар бораи сӯҳбати коркуни китобхона бо хонанда меравад) ва гурухй, оммавй бошад. Дар сурати охирин дар бораи шаклҳои муташаккилонаи ташвиқот сухан рондан мумкин аст: чорабиниҳо пешакй ба нақша гирифта шуда, барои шунавандагони мушаххас ҳисоб карда мешаванд. Агар китобхона имкониятҳо ё дастрасии телекоммуникатсионӣ (тавассути Интернет) ба захираҳои иттилоотии ҷаҳон дошта бошад, пас мо наметавонем дар бораи он чандон сӯҳбат кунем. Маълумотеро, ки барои кор бо компютер зарур аст, дар як ёддошти хурде, ки дар паҳлӯи компютер ҷойгир аст ё дар вақти фурӯзон шудан дар экран нишон дода мешавад. Омода кардани хонанда ба кор бо базаи маълумотҳо ва феҳрастҳои китобхонаҳои хориҷӣ ва дигар захираҳои иттилоотӣ мушкилтар аст. Китобхонаҳо бо хонандагон машғулиятҳо ташкил мекунанд ва мегузаронанд. Дар таҷрибаи хориҷӣ одат шудааст, ки омӯзиш бо тест анҷом дода мешавад, ки пас аз он дар корти китобхона нишонае гузошта мешавад, ки ҳуқуқи мустақилона истифода бурдани таҷҳизоти компютериро медиҳад (ба ин гуна хонандагон ҳангоми пардохти ҳаққи хидматрасонии тиҷоратии китобхона тахфифи ҷиддӣ мегиранд). Табиист, ки дар шӯъбаи махсусгардондашуда корманди навбатдор ба хонандагон аз руи феҳрастхои шӯъба — китобдор ё библиограф, ки бо меҳмон вохӯрӣ мекунад, маслиҳат медиҳад. Дар толори феҳрастҳо кӣ бояд ба хонандагон маслиҳат диҳад? Дар бисёр китобхонаҳо феҳрастҳои хонандагон дар даромадгоҳ ва толорҳои калон ҷойгир шудаанд. Даҳҳо дарҳо, зинапояҳо ба ин ҳуҷраҳо мебароянд. Ҷои кори навбатдорро дар куҷо бояд ҷойгир кард? Ӯ бояд соат чанд дар ин ҷо бошад? Дарҳол ба саволи охирин ҷавоб додан осонтар аст. Яке аз вазифаҳои машваратчии навбатдор таъмини бехатарии феҳрастҳо мебошад. Вай ба он ғамхорй мекунад, ки хонандагон аз қутии феҳрастхо баргакњоро набаранд. Тавсифи кори навбатдор инчунин вазифадор аст, ки пеш аз оғози кор мавҷудияти ҳама қуттиҳои утоқҳои феҳрастиро аз рӯи рақамҳо тафтиш кунад ва пас аз ба охир расидани смена ҳамон амалро такрор кунад ва ҳамаи қуттиҳои боқимондаро қаблан ба ҷои худ гузоранд. Агар толори феҳраст дар як ҳуҷраи ҷудогона ҷойгир бошад, пас он бояд дар соатҳои кори китобхона дастраси хонандагон бошад. Тамоми ин муддат дар толор машваратчӣ навбатдорӣ мекунад. Машваратчй инчунин дар мавридҳое кор мекунад, ки толори феҳрастхо барои хонандагон кушода бошад, сайру гашт ё майдони истироҳат дошта бошад. Албатта, навбатчй бояд ҷои коре дошта бошад, ки ба хонандагон маълум аст. Хуб, агар он тавре ҷойгир карда шавад, ки корманд метавонад аксари толори феҳрастҳоро бинед. 2.2.Аҳмиятнокии феҳраст дар фаъолияти китобхона Мафҳуми ҷои кори навбатчӣ мизи корӣ, ки бо алоқаи телефонӣ, дастгоҳи ҳадди ақали маълумотнома (телефон ва дигар маълумотномаҳо, ҷадвалҳои таснифӣ, ки барои сӯҳбат бо хонанда заруранд), се курсӣ барои навбатдор ва хонандагон фаҳмида мешавад. Меъёрҳои ахлоқӣ талаб мекунанд, ки навбатдор агар нишаста бошад, хонандаро ба нишаст даъват кунад ва сипас сӯҳбатро идома диҳад. Агар хонанда ба хонаи дигар равон карда шавад, навбатдор аввал ба воситаи телефон маълум мекунад, ки дар он ҷо маълумоти заруриро мегирад ё на, оё корманд, библиограф дар ҷояш ҳаст ё не. Хонанда метавонад ба воситаи телефон саволи худро диҳад: чун қоида, мутахассиси соҳибихтисос ё фавран ҷавоб медиҳад ё хонандаро ба ҷои худ даъват мекунад. Машваратчии навбатдор ҳангоми «фиристодани» хонанда ба китобхонаҳои дигари шахр бояд ҳамин тавр кунад: аввал занг занад, бо ҳамкасбонаш сӯҳбат кунад, шояд — гӯшаки телефонро ба дасти хонанда супорад. Танҳо пас аз он фаҳмонад, ки чӣ тавр ба он ҷо расидан, чӣ гуна китобхонаро ёфтан мумкин аст. Ҳамин тариқ, мушовир дар феҳраст вазифаҳои муҳими ҳамоҳангсозиро иҷро мекунад - ҳам дар дохили китобхона ва ҳам дар шаҳр. Дуруст аст: дар аксари мавридҳо ин аввалин китобдорест, ки хонанда ҳангоми ба китобхона омаданаш вомехӯрад. Бинобар ин дуруст аст, ки машварати феҳрастҳо ба зиммаи коркуноне гузошта шавад, ки ба хонандагон хизмати библиографй мерасонанд. Ин барои хонанда қулайтар аст: вай дархости худро як маротиба баён мекунад, аз библиографи боихтисос тавсияи муфассал мегирад. 30 Ҳангоми аз назар гузарондани феҳраст, ба библиограф муяссар мешавад, ки аз маҷмӯа нишондиҳанда ва эҳтимол нусхаи маълумотномаи библиографии дар бойгонӣ нигоҳ дошташударо биёрад. Системаи мутамаркази хизматрасонии маълумотномаю библиографӣ ҷараёни хонандагонро кам мекунад, аммо дар наздикии бинои хадамоти библиографӣ ҷойгир кардани толори феҳрастҳоро талаб мекунад. Вариантҳои дигари ҳалли масъалаи таъин кардани машваратчй дар феҳрастҳо (феҳрастчиён навбатдорй мекунанд; гурӯҳи махсус ташкил карда мешавад, сектори машваратчиён; коркунони шӯъбаҳои гуногун мувофиқи график навбатдорй мекунанд) камбудиҳои калон доранд. Дар ҳама мавридҳо хонанда ба зарурати боздиди дуюм ва шояд ҳатто сеюмин ба библиографони ҳамон китобхона дучор меояд. Феҳрастшиносон, чун қоида, хато мекунанд, ки бовар мекунанд, ки ғайр аз худи онҳо касе ба хонанда дар фаҳмидани «феҳрасти худ» кўмак карда наметавонад. Дар сурати мавҷуд будани воситаҳои оқилона ташкил кардашудаи ахбороти аёнй, ки бо ёддоштҳо пурра карда шудаанд, хонандагон метавонанд танҳо дар мавридҳои душвор ба китобдор (машваратчй-библиограф) муроҷиат карда, бо феҳрастҳо ва утоқхои файлй мустакилона кор кунанд. Муоширати библиограф-машваратчӣ бо хонанда хусусияти машварати библиографӣ дошта, бо тавсия барои ҷустуҷӯи мустақил анҷом меёбад. Машваратчй бояд на танҳо библиографи касбй, балки психолог ва муаллими хуб ҳам бошад. Дар мактабҳои Китобхонаи ИМА самаранокии методология, ки ҳатто «Биёед якҷоя ҷустуҷӯ мекунем!» ном дорад, ки барои китобхонаҳои ин кишвар анъанавӣ шудааст, таълим дода мешавад.31 Аммо як чиз муайян гардид, ки ҳангоми муошират бо машваратчй хонанда меомӯзад, аммо вай дарҳол ҷавоб намегирад. Дар ҳар сурат, қобилияти гирифтан аз феҳраст ҳама он маълумоти зарурӣ, ки он метавонад ба таври ноаён ба хонанда диҳад имконпазир аст. Аммо барои ин мушовир бояд бо хонанда якҷо кор кунад, ҳадаф ва мавзӯи дархостро дарк кунад ва ба саволи «Куҷо бояд дид?» ҷавоби расмии кӯтоҳ надиҳад. Баъзан саволе ба миён меояд: оё машваратчй дар ин сурат хуқуқ дорад аз ҷои кораш равад? Охир, дар вақти набудани ӯ шояд ба сари миз хонандагони дигар оянд ва ё саволњои иловагї ба вуҷуд ояд. Машваратчй бояд на танҳо он хонандагонеро бинад, ки аз ӯ маслиҳат мегиранд, балки ҳамаи онҳоеро, ки мустақилона бо феҳраст кор мекунанд, назорат намояд. Муайян кардан он қадар душвор нест, ки хонанда аз феҳраст қаноатманд аст ё не. Хонандагон гуногунанд: баъзењо ба ҷои он ки маълумотро ба тартиб қайд намоянд, бо саволхои оддї фавран ба навбатчй муроҷиат мекунанд; дигарон, баръакс, метавонанд дуру дароз ва бемуваффақият маълумотномаро азназар гузаронанд. Дар чунин мавридҳо мушовир вазифадор аст, ки ташаббусро ба дасти худ гирад ва ба хонанда бо суханони мувофиқ муроҷиат намояд. Эзоҳ: мушовир бояд дар сари синааш нишони сарисинагии хизматӣ дошта бошад, ки дар он ном, номи падар ва насаб навишта шудааст. Хуб мешавад, ки дар як вақт якчанд машваратчиёни синну солашон гуногун, таҷриба ва тахассусашон гуногун навбатдор бошанд. Он гоҳ дар сари миз - ё дар наздикии он - ҳамеша як мушовир қарор дошта бошад, хонанда худро нороҳат ҳис намекунад, зеро ӯ метавонад ба мушовир муроҷиат кунад. Мутаассифона, дар китобхонаҳо аз имкониятҳои системаи феҳрастҳо дар бисьёр мавридҳо истифода намебаранд. Аксар вақт ҷустуҷӯ дар қадами аввал дар як феҳрист анҷом дода мешавад. Дар ҳақиқат, хонанда фирефта шуда, фикр мекунад, ки ин «ҳама маводи мавҷудбуда дар феҳраст аст», аммо тасаввур намекунад, ки «чй қадар» боз ёфт мешавад. Машваратчй бо ҷавоби мухтасар ба савол маҳдуд шуда, нишон дод, ки феҳристи алифбоӣ дар куҷо воқеъ аст ва дар куҷо, тахминан, барои ин ё он ҳарф картаҳо мавҷуданд. Фарз кардем, ду-се китоби муаллифро ёфтем, ки номаш маълум буд. Танҳо мушовир медонад, ки инҳо китобҳое ҳастанд, ки муаллиф дар онҳо якум, дуюм ё сеюм будааст ва ҳама боқимонда дар феҳристи алифбоӣ зери сарлавҳа инъикос ёфтааст. Ҷустуҷӯи онҳо аслан душвор нест: корти феҳристи алифбоӣ бояд индекси мукаммал дошта бошад, ки тавассути он дар Британияи Кабир бахшҳои мувофиқро пайдо кардан осон аст. Дар он ҷо китобдор-навбатчӣ бояд эҳтиёт бошад, ӯ на танҳо як қисмати мушаххас, балки занҷири болоро низ ҷустуҷӯ кунад, зеро дар он ҷо китоби заруриро дастрас кардан мумкин аст. 32 Дар Британияи Кабир, китобдор бояд ба дигар муаллифон диққат диҳад ва санҷад, ки онҳо дар феҳристи алифбоӣ чӣ доранд. Ҳар як гардиши навбатии спирал - аз феҳристи алифбоӣ то феҳристи систематикӣ аз рӯи индекс, аз феҳристи систематикӣ то феҳристи алифбоӣ аз рӯи сарлавҳа ё унвон - маълумоти бештар ва бештари нав меорад. Агар ба маълумотҳои дар карточкаҳо бодиққат назар андозем, номи ташкилоту муассисахо, «муаллифон»-и потенсиалӣ ва ноширони асарҳо, қайдҳои илмй, маҷмӯаи мақолаҳоро ёфтан мумкин аст... Давраи дигари ҷустуҷӯ оғоз меёбад. Ба хонандагон роҳу усуҳои пурсамар кор кардани феҳрастро омузондан лозим аст. На ҳама медонанд, масалан, ду роҳи ҷустуҷӯи Бритониё вуҷуд дорад. Аксар вақт онҳо аввал ба феҳристи алифбоӣ-мавзӯӣ муроҷиат мекунанд, дар он индекс пайдо мекунанд. Аммо аллакай дар ин марҳила ғаму андӯҳ зиёд аст. Масалан, мавзўъ ҳаст, аммо ин мавзўъро дар робита бо як кишвари муайян чӣ гуна пайдо кардан мумкин аст? Ба ин савол ҷавоби дақиқ нагирифта, хонанда аз рафтан ба феҳраст метарсад. Пас, дар ниҳоят, роҳи ҷустуҷӯ дар феҳристи систематикӣ вуҷуд дорад, ки дар он мо бе феҳристи алифбоӣ-мавзӯӣ кор карда метавонем. Ба руйхати зершӯъбаҳои асосии феҳрасти системавӣ муроҷиат кардан, як ё ду шӯъбаи имконпазирро бо усули бартараф кардан интихоб кардан, баъд ба силсилаи навбатии тақсимҳо — аз умумй ба махсус, аз боло ба поён назар кардан лозим аст. Аввалан, тарҳи берунии феҳраст кӯмак хоҳад кард, пас, дар қуттии феҳраст - тарҳи дохилӣ. Тамоми ҷудокуниро хондан лозим аст, ки дар он қисмҳои қадами навбатӣ ва пайвандҳо нишон дода шудаанд, фарқияти байни "нигаред" -ро фаҳманд ва "Ҳамчунин нигаред"-ро. Вақти сарфшуда бо натиҷаҳои ҷустуҷӯ мукофотонида мешавад. Агар дар толори феҳраст якчанд терминалҳои электронӣ мавҷуд бошанд ҳам, дар маслиҳат додан ба хонандагон байни ин терминал ва китобдор фарқияти асосӣ вуҷуд надорад. Албатта, кор душвортар мешавад. Аммо мушовир метавонад зуд муайян кунад, ки чанд вақт вай бояд ба ҳамин саволҳо ҷавоб диҳад. Ин як сигнал аст: иттилооти визуалӣ лозим аст ва он бояд дар ҷое ҷойгир карда шавад, ки саволи мушаххас ба миён меояд. 33 Вақте ки сухан дар бораи хизматрасонии муштариён меравад, ҳеҷ як ҷузъиёт набояд аз мадди назар дур шавад. Ҳама гуна норозигии хонандагон аз системаи феҳрастҳо ба дурусту дақиқ баҳодиҳии фаъолияти китобхона дар маҷмӯъ гузаронида мешавад. Ҳамин тариқ, ба хулоса омадем, ки дар фаъолияти китобхона феҳраст узви ҳатмӣ ва муҳиму ҷудонопазир аст, зеро маҳз он боиси садҳо маротиба тез ва босамаранок гардидани раванди кори китобхона мегардад. |