биоэтика рубежка, экзамен. Биоэтика 2 рк. НуржігітАлтынбеков
 Скачать 80.15 Kb.
|
|
НуржігітАлтынбеков № 1 Билет Этика – адамның түрлі қызметінде кеңінен таралған ұғым. Сондықтан да, философия саласы, яғни философиялық ғылым деп түсіну қажет. Этика салт, таным, мінез дегенди білдіреді. ғылым ретінде адамның ар- ұяты мен танымын зерттейді. сондай-ақ, алғашқы Аристотельмен қолданылған зерттеудің түрлі саласын білдіретін термин. Этика адам қоғамының түрлі даму дәуіріндегі наным-сенім, құндылықтар, моральды ұстанымдардың қалыптасу задылықтарын қарастырады. Дұрыс, рұқсат етілген әрекеттер, моральды және аморальды, гуманистік жіне адамға қайшы қылықтар тарихи кезеңге байланысты мағыналық метоморфозға ұшыраған болатын. Этиканың қосалқы мағыналары адамдардың қарым-қатынасындағы нормаларда, тәжірибелік қызметте, басылымдарды қолданылады. Аса тарағаны –профессионалы этика. Бұл қызметке қарасты салт-дәстүр, ой бөлісу, идеялар, көзқарастардың қосалқы жүйесі болып табылады. дәрігерлік және мейірбикелік этика, ғылыми медициналық зерттеулер ұғымы планетаның бүкіл даму барысында дамыған этикалық қағидалар. Мұндағы аса зер қоятыны медицина қызметкерінің міндеті, профессионалды компетенттілік, деонтология. Мейірбике міндеті – нормалар жиынтығы, ол мейірбике мен науқас, мейірбике мен дәрігер, мейрбикелердің өзара қарым-қатынасы, мейірбикенің мейірбике ісіндегі ролін бақылайды. Профессионалды міндет – бір жағынан медицина қызметкерінің мораль көрсеткіші – гуманизмді, ал басқа жағынан гуманизм мен мейірбике міндеті бір-біріне қайшы келуі мүмкін. Мейірбике ешкімге алғашқы көмек көрсетуден бастартпауы қажет. Қазіргі кезде медициналық этика қағидалары биомедициналық этика ұғымына жинақталған. Ол медицина қызметкер тұрлғасын, оның құқығы мен профессионалды қызметін орындау барысында заң бойынша және санасы бойынша әрекет етуін қолдайды. Бүгінде биомедициналық этика төрт түрлі формада берілген: Гиппократ моделі. Бұл модельдің негізгі қағидасы – «зиян тигізбеу». Дәрігер науқастың әлеуметтік сенмділігін алады. Гиппократпен берілген дәрігерлік ету қағидалары дәрігерлік этика бастаулары мен Гиппократ антында айтылады. Парацельс моделі – «жақсылық жасау», орта ғасырда қалыптасқан. Бұның негізінде дәрігер мен науқастың эмоционалды сұхбаты жатыр. Оның негізінде емдік үрдіс қалыптасады. Деонтологиялық модель немесе дәрігерлік этика, авторы Петров. Негізгі қағидасы намыс тазалығы мен міндеттік нақты орындалуы. Ол медицнақауымымен бекітілген ар—ұят кодексіне негізделген. Биоэтика – дәстүрлі биомедициналық этиканың жаңа түрі. Оның негізінде адамның құқығы мен құндылықтарын сыйлау қағидасы жатыр. Биоэтика философиялық ғылымның маңызды нүктесі, ол жаңа заман медицинасының технологиялық жабдықталуымен, генді инженерия ғылымының пайда болуы, трансплантологии, адам өмірін сақтауға арналған құралдардың болуына байланысты. Бүгінде аборт, бала көтеру, жасанды ұрықтандыру, клондау, сексология, эвтаназияға байланысты этикалық ахуалдар көп. Сенм орнату, дәрігердің науқасқа түсінікпен, жақсы, саналы қарау делінген. Деонтологиялық этикаға қарағанда биоэтикада құқықтар шағылысы аса маңызды, яғни ұрықтың өмір сүру құқығы, әйелдің түсік жасату құқығы – жүкті болу құқығы, эвтаназия құқығы –жақсы өлім. Мұндағы науқастың өлімге бет бұру деген құқықтық санасы дәрігердің профессионалды заңдылығы –зиян келтірмеу мен өлтірмеу деген қағидаларына қайшы келеді. Биоэтика — биологиядағы этикалық мәселелерді қарастыратын ғылым. Адам ғұмырын ұзарту, жасанды адамдарды өмірге келтіру және бейімдеу, талантты тұлғаларды генетикалық тәсілдермен сұрыптау, тұқым қуалайтын сырқаттармен күрес, адам ағзаларын дәрігерлік мақсаттарға пайдалану, т.б. қазіргі заманның өзекті мәселелеріне айналып отыр. Биоэтикалық зерттеулерде моральдік қасиеттер бүкіл тіршілікті қамтитын эволюция арқылы сарапталады, оның алға жылжуына септігін тигізетіні — оң құндылыққа, қарсы әрекет ететіні теріс құндылыққа жатады. Биоэтика эволюциялық этика, экологиялық этика, әлеуметтік биология сияқты ағымдармен қатар дамыды. Есеп Жауабы Патернализм түрінің кең патернализм жатады. Кең патернализм кез – келген көзден, соның ішінде жеке адамның іс – әрекетін шектейтін немесе басқаратын адамдардан патерналистік әрекеттерді білдіреді. № 2 билет Зиян келтірме " - биоэтиканың төрт қағидасының біріншісі танымал американдық мамандар том Бичамп пен Джеймс Чилдресс ұсынған "биомедициналық этика принциптері"атты бірнеше рет басылып шыққан кітабында. Бұл принциптерге "зиян тигізбеңіз" қағидасы, "жақсылық жасаңыз" қағидасы, пациенттің дербестігін құрметтеу принципі және әділеттілік қағидасы (медициналық этикада, ең алдымен, емдеуге бағытталған ресурстарды әділ бөлуге қатысты) кіреді. Медициналық көмек көрсету кейбір қауіп-қатермен байланысты болуы мүмкін немесе жай ғана жағымсыз, ауыр процедуралармен байланысты болуы мүмкін болғандықтан, бұл принципті дәрігерден келетін зиян тек объективті түрде сөзсіз және минималды болуы керек деген мағынада түсіну керек. «Зиян келтірмеу»Медициналық құпияны сақтау "зиян тигізбеу" принципімен тығыз байланысты, өйткені оның ашылуы науқастың ар- намысына, қадір- қасиетіне, психикалық тыныштығы мен әл- ауқатына зиян тигізуі мүмкін. Алайда, кейбір жағдайларда дәрігер пациент туралы ақпаратты басқа адамдарға (мысалы, инфекция арқылы) қауіпті болдырмауға қатысты белгілі бір шеңберге ашуы мүмкін немесе тіпті қажет. "Зиян тигізбеу" қағидасы үмітсіз науқасты оның диагнозы туралы хабардар ету кезінде науқасты құрметтеу принципіне қайшы келуі мүмкін. Дәрігер мен пациенттің қарым – қатынасы мәселесін медициналық қоғамдастықтың әлеуметтік кепілдіктері мен кәсіби міндеттемелері тұрғысынан қарастыратын медициналық этика моделін Гиппократ моделі деп атауға болады. Бұл мұғалімдерге, әріптестер мен студенттерге құрмет пен жауапкершілік, зиян келтірмеу, көмек көрсету, құрмет көрсету, әділеттілік, эвтаназияға, түсік түсіруге теріс көзқарас, медицина қызметкерлерінің пациенттермен тығыз қарым- қатынастан бас тартуы, пациенттің пайдасы туралы қамқорлық туралы., медициналық құпия. Жоғарыда аталған принциптердің ішінде Гиппократ моделі үшін "зиян келтірмеңіз"қағидасы негіз болып табылады. Принципі "нұқсан келтірме" фокусирует өзіне азаматтық ұстанымы дәрігерлік қауым. Биоэтикадағы пайда және зиян келтірмеу. Пайда және зиян келтірмеу қағидаттары барынша ықтимал пайданы қамтамасыз ету және ықтимал зиянды барынша азайту үшін моральдық міндеттемені қамтиды. Пайда қағидаты, атап айтқанда, зерттеу дизайны тиісті және қабылданған Ғылыми өлшемдеріне сәйкес келуі керек білдіреді. Сондай-ақ, зерттеушілер міндеттер мен стандарттарға сәйкес зерттеу жүргізуге және зерттеуге қатысушылардың дұрыс қорғалуын қамтамасыз етуге жеткілікті Құзыретті екенін білдіреді. сапа дегенді кәсіби Биоэтикадағы қауіп. Алайда, зерттеу процесінің табиғатында тәуекел элементі, оның ішінде зерттеуге қатысушыларға зиян келтіру қаупі бар. Сондықтан, зерттеу қатысатын адамдар субъектілері ретінде өткізуге болады тек жағдайларда жоқ баламалы әдісін, онда еді мүмкіндік алуға салыстырмалы нәтижелері. Зерттеу сонымен қатар зерттеуге қатысушылардың отбасыларына және жалпы қоғамға белгілі бір қауіптер мен пайда әкелуі мүмкін, бірақ кез- келген зиян мен жүктеме қаупі (мысалы, белгілі бір шектеулер немесе ыңғайсыздық) ең алдымен зерттеуге қатысушыларға түседі. Сонымен қатар, зерттеудің сипатына байланысты зерттеуге қатысушыларға тікелей пайда шектеулі немесе мүлдем болмауы мүмкін. Сондықтан зиян мен пайданың арақатынасы биомедициналық зерттеулер этикасы тұрғысынан шешуші болып табылады. Зерттеуді, егер зерттеумен байланысты күтілетін тәуекелдер мен жүктемелер әлеуетті пайдаға қатысты мөлшерлес емес болған жағдайда ғана жүргізуге болады. Іс жүзінде бұл барлық зерттеу жобалары тәуекел мен күтілетін пайданың арақатынасын мұқият салыстырмалы бағалаудан өтуі керек дегенді білдіреді. Биоэтикадағы қауіп. Тәуекел тек физикалық ғана емес, сонымен қатар психологиялық болуы мүмкін. Сонымен қатар, жеке өмірге байланысты тәуекелді ескеру қажет. Зерттеу әлеуметтік немесе экономикалық тәуекелдерді де қамтуы мүмкін. Зерттеу жобасынан күтілетін жалпы пайда ықтимал қауіптерге қарағанда біршама жоғары болуы керек болса да, егер елеулі зиян келтіру қаупі жоғары болса, зерттеуді негізді деп санауға болмайды; егер адам осындай зерттеуге қатысуға келісім берсе де, белгілі бір тәуекел сипаты мен деңгейі ешқашан қолайлы деп танылмайтын жағдай. Тәуекелдерді әрдайым азайту керек. Оның үстіне, өз келісімін бере алмайтын субъектілердің қатысуымен зерттеу үшін, әсіресе зерттеу өзіне ешқандай әлеуетті тікелей пайда әкелмейтін жағдайларда, ең төменгі тәуекелдің* және ең төменгі жүктеменің* қосымша қағидаты қолданылады – яғни зерттеу қатысушылар үшін ең төменгі тәуекелден* аспайтын және ең төменгі жүктемеден аспайтын* болатындай болуға тиіс Пайда принципі немесе «зиян келтірмеу» Пайда алу принципі зерттеушіні зерттеу барысында қатысушының физикалық, психикалық және әлеуметтік әл-ауқатына жауапты етеді. Пайда деп аталатындарға да сәйкес келеді. Қатысудан туындайтын тәуекелдер қатысушы үшін әлеуетті пайдаға және алынған білімнің маңыздылығына қарсы өлшенуі тиіс. Қалай болғанда да, барлық тәуекелдерді азайту керек. Қатысушыны қорғау-зерттеушінің негізгі жауапкершілігі. Қатысушыны қорғау: - жаңа білімге ұмтылу - ғылымның пайдасы-жеке немесе кәсіби ғылыми қызығушылық Пайдалылық принципі Пайдалылық принципі Зерттеу субъектілерін ықтимал залалдан қорғауды ғана емес, сонымен бірге жеке адам үшін ғана емес, бүкіл қоғам үшін де пайданы қарастыруды білдіреді. Пайдалылық принципімен тығыз байланысты, тәуекел/пайда қатынасын талдау. Тәуекел/пайда қатынасы рұқсат етілген болып табыла ма деген шешім зерттеу жүргізудің барлық тараптарына қатысты ақпаратты мұқият талдауға және баламалы нұсқаларды жүйелі қарауға негізделуі тиіс. Физикалық немесе психологиялық азап немесе жарақат қана емес, зиянның барлық түрлері қарастырылуы керек. Пайдалылық принципі Нақты анықтау қажет: зерттеу жүргізудің алғышарттарының құндылығы барынша мүмкін дәлдікпен тәуекелдердің мәні, ықтималдығы және шамасы; ғылыми ауытқуының белгілі фактілер немесе басқа да зерттеулер негізінде, тәуекел/пайда ықтималдығы қатысты зерттеуші есептеулер ақталған ма анықтау. Пайдалылық принципі Тәуекел/пайда арақатынасын бағалау кезінде мынадай бес негізгі қағидат немесе ереже қолданылады: зерттеулерге қатысушыларға қатал немесе адамгершілікке жатпайтын көзқарас ешқашан моральдық тұрғыдан ақталмайды; тәуекелі барынша азайтылуы тиіс. Мүмкін болса, адамдарды зерттеуге қатысушы ретінде тартпаған дұрыс; елеулі залал келтіру қаупі бар зерттеулер жүргізу қажеттігінің жеткілікті негіздемесін талап ету қажет;халықтың осал топтарын тарту қажеттілігі дәлелденуі тиіс; пациенттер зерттеуге қатысудың барлық ықтимал қауіптері мен артықшылықтары туралы толық хабардар болуы тиіс. Медициналық инцидент. Қазақстан Республикасының әкімшілік және қылмыстық заңнамасында көзделген жағдайларды қоспағанда, пациенттің өмірі мен денсаулығына зиян келтіруі, сондай-ақ пациенттің өліміне әкеп соғуы мүмкін организмнің қалыпты жұмыс істеуінен ауытқуға негізделген медициналық көмек көрсетуді ұйымдастыру стандарттарына сәйкес және технологияларды, жабдықтар мен құралдарды пайдалана отырып медициналық көмек көрсетуге байланысты оқиға. Медициналық инцидентті талдауды медициналық ұйымның ішкі аудиті арқылы, сондай- ақ облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың денсаулық сақтауды мемлекеттік басқарудың жергілікті органдары, медициналық қызметтер (көмек) көрсету, халықтың санитариялық- эпидемиологиялық саламаттылығы, дәрілік заттар мен медициналық бұйымдардың айналысы салаларында мемлекеттік бақылауды жүзеге асыратын мемлекеттік органдар, уәкілетті орган жүзеге асырады. Консилиум- кемінде үш дәрігердің қатысуымен диогноз қою, емдеу тактикасын айқындау және ауруды болжау мақсатында адамды зерттеу. 3-билет Әділдік қағидасы Жаза немесе басқа да қылмыстық құқықтық әсер ету шаралары қылмыс жасаған тұлғаларға қолданылады және жаза қылмыс ауырлығының деңгейіне, кінәлілігінің деңгейіне және онын же басының ерекшеліктеріне байланысты қолданылады Әділеттілік теориясы ( грек . theoria - зерттеу ) - кәсіби ынталандыру моделi ( авторы J.S.Adams ) . Оған сәйкес жеке тұлғанын мамандығына канағаттануы келесілерге байланысты : Жұмсалған күш пен әсерiнiң нәтижелiлiгiн салыстырғандағы ара катынас нәтижесі Жұмсалған күш пен әсерінің нәтижелілігін салыстырғандағы ара катынас нәтижесiнiң әріптестерінде болуы . Әріптестер деп тек өздерiнiн қызметкерлерiн ғана емес , қасындағы адамдарды жалпы қарастырады . Әділеттілік сызба турiнде келесідей көрiнедi : « Бәрі салыстыру аркылы танылады » деген халык даналығы бұл жерде негізгі рөл аткарады . Теңдік қағидасы Қылмыс жасаған тұлғалар заң алдында тең және жауапкершілікке олардын тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, нәсілдік және ұлттық көзкарасына, жынысына, біліміне, тіліне, діни нанымына, айналысатын iсiнiң түрi мен сипатына, тұрғылықты жері және т.б. мән-жайларға тәуелсіз тартылады. Берілген ереже тiкелей ҚР Конституциясынын 14 бабында белгіленген. Әділеттілік теңсіздік ретінде және жеке медицина « Әділеттілік » және « теңсіздік » сөздерінің арасындағы тікелей қарама - кайшылыққа қарамастан заманауи коғамда айтарлықтай кен көлем алып келе жаткан концепция бар . Медициналық көмекті ұйымдастырудың тарихи бiрiншi формасы медициналық көмек қоғамның медициналық қызметтi төлей алатын қабатының артықшылығы болып табылатын ақылы ( жеке ) медицина жүйесі болды . Мұндай әділеттілікті « үздікті » , « өте жақсыны » алу түсінігімен сәйкес келеді . Есеп Жауабы 18 жасқа дейін ата – ана немесе қамқоршы олар үшін шешім қабылдай алады. Әлеуетті қатысушының зерттеуге қатысуға келісім рұқсат етіледі. № 4 билет |