лекция. 1 ДӘНДІ ДАҚЫЛДАР. 1 Днді даылдар 1 Жазды днді даылдар Жазды бидай
 Скачать 194.78 Kb.
|
Бақылау сұрақтары 1. Дақылдың таралу аймақтары және шығу тарихына тоқталыңыз. 2. Картоптың азық-түліктік және жемазықтық проблеманы шешудегі рөлі, және қайта өңдеу өндірісі үшін шикізаттық сапасының мәні. 3. Картоп дақылының негізгі өсу кезеңдерін атаңыз. Әр кезең мезгілінің рөлі. 4. Картоптың жылуға сұранысы. 5. Картоп ылғалғалға қалай сұранысты? 6. Картоптың топыраққа, ауа режіміне сұранысы. 7. Картоптың тамыр жүйесінің ерекшеліктерін атаңыз. 8. Картоп түйнегінің анатомиялық құрылысы. 9. Солтүстік Қазақстанда өсірілетін сорттарға, сипаттама беріңіз. 10. Шаруашылықта 2-3 сорт өсіру, нені береді? 11. Қарқынды технология үшін сорттарға қойылатын талаптар? 12. Дақылдың өнімділігін анықтайтын, қарқынды технологияның негізгі элементтері 13. Картоптың ауыспалыегістегі орны. Азықтық картоп үшін, ауыспалыегістің схе- ма-жобасын атаңыз. 14. Картоптың топырақтан ең дау кезеңдерінде қоректік заттарды сіңіруі. 15. Органикалық тыңайтқыштарды картоп үшін қолдану (органикалық тыңайтқыш- тар түрлері, сіңіру мөлшері, мезгілі, әдістері). 16. Кәдәмгі қаратопырақтарда минералдық тыңайтқыштарды сіңіру мөлшері, мезгілі және сәйкестігі. 17. Жасыл дақылдарды картоп үшін пайдалануға бола ма? 18. Топырақты-климаттық жағдайға, алғыегіске, аймаққа байланысты картоп үшін топырақты күзде өңдеу ерекшеліктері. 19. Картопты әртүрлі отырғызу үшін, көктемдік топырақ өңдеудің ерекшеліктері. 20. Картопты күнбұрын тілінген қырқаларда отырғызудың жақсылықтары қандай? 21. Тұқымдық материалды сорттаудың ерекшеліктері. 22. Картоп түйнектері өскінденуінің маңызы, оның ұзақтығы, дәлдік температурасы. 23. Картоп түйнектерін қашан және қандай химикаттармен өңдейді? 24. Картопты отырғызу мезгілін белгілегенде, қандай факторларды есепке алу қажет? 25. Картопты отырғызу тереңдігі неге байланысты? 26. Облыстағы тұқымдық және азық-түліктік картопты отырғызудың ұсынымды жиілігі. 27. Тегіс егістерде және тілінген қырқабаттарда картоп өскіндері пайда болғанда, қандай өңдеулер жүргізіледі? 28. Картоп өскіндері шыққаннан кейінгі өңдеудің ерекшеліктері? 29. Солтүстік Қазақстан аймағында фитофторозға қарсы күтімдік бүркулер жүргізі- ле ме? 30. Колорадо қоңызына қарсы күрес. 31. Картопты жинау технологиясы қандай операциялардан тұрады? 32. Картопты отырғызу және жинаудың кезектілігі? 33. Картоптың тез және біркелкі пісуі үшін жасалатын әдістер, жүргізу жолдары. 34. Қандай жағдайда жиналған түйнектер бірден қоймаларға жіберіледі? 35. Тұқымдық картопты жинаудың ерекшеліктері. 36. Түйнектерді сақтау кезеңдерінде, қандай режімдерді ұстаған дұрыс? 37. Не үшін тұқымдық түйнектерді жасылдандыру керек, оны жүргізу әдістері. 38. Ерте пісетін картопты өсірудің ерекшеліктері қандай? 39. 1га-ға отырғызылатын түйнектер санын және картоп отырғызу мөлшерін анық- таңыз, егер 1түйнектің орташа салмағы 50г, отырғызу схемасы 70*35см болса. 40. Картоптың биологиялық өнімділігін есептеңіз, егер жинау алдындағы өсімдіктер саны 1 га-да 40 мың. дана, түйнектің орташа салмағы 80 г, өсімдіктегі түйнектер саны орта есеппен-6 дана болғанда. Әдебиеттер 1. Вавилов П.П., Грищенко В.В. и др. Растениеводство. М.: Колос,1986. 2. Можаев Н.И., Аринов К.К. и др. Растениеводство. Астана, 2003. 3. Браун Э.Э. Ранний картофель. Алма-Ата, 1983. 4. Замотаев А.И., Коршунов А.В. и др. Индустральная технология производства картофеля. М. 1989. 5. Карманов С.М. Урожай и качество картофеля. М. 1988. 6. Нургалиев А.Н. Картофель в Северном Казахстане. Алма-Ата, 1984. 7. Нургалиев А.Н., Искаков М.А. и др. Рекомендации по семеноводству картофеля для Целиноградской области. Целиноград, 1989. 8. Производство картофеля: возделывание, уборка, послеуборочная доработка, хра- нение. Справочник. М.: Росагропромиздат, 1990. 9. Журнал: «Картофель и овощи», «Вестник с.-х. науки Казахстана». 4. СҮРЛЕМДІК ДАҚЫЛДАР 4.1. Жүгері Жүгері – басты дәнді және малазықтық дақылдың бірі.Оның дәні жоғары малаз- ықтық қасиетімен ауылшаруашылық малдар үшін құрама жем есебінде пайдалынан- ады. Сонымен қатар жүгері астығы, сыраөндірісінде, спирттік, бөлкенандық және кондитерлік өндірістерде молымен қолданылады. Солтүстік Қазақстанда жүгері таза егістікте, астық және бұршақ дәнділермен қосылып негізгі сүрлемдік дақыл болып есептелінеді. Ауыспалы егісте ол дәнді, бұршақдәнділерден кейін, болмаса гербицидтерді мо- лынан қолдану арқасында тұрақты танаптарда өсіріледі. Ақмола облысында, жүгері- ні сүрлемдік дақыл есебінде, астықтық технологиямен өсіру үшін, келесідей агротә- сілдерді пайдаланады: 1. Жергілікті аймақ жағдайына жерсінген және икемденген ертепісетін, жоғары-өнімді будандарды пайдалану. 2. Механикалық өңдеулерді үнемді пайдаланып, гербицидтерді қолдану арқа- сында арамшөптер, аурулар және зиянкестермен интегралды күресу. 3. Шектеулі көлемде нитраттанған тыңайтқыштарды тиімді пайдалану. 4. Жүйектерде тұқымдардың бірқалыпты орналасуын қамтамасыздандыратын және керекті себу мөлшерін сақтайтын – сепкіштерді пайдалану. 5. Дәлдікті себу мерзімі 15 – 20 мамыр. 6. Агрегаттардың бір өтуінде, екі немесе оданда көп операцияларды міндетті түрде біріктіру. Жылдардың қуаңшылығына байланысты, кепілді өнім алу үшін осы аймақта себуге рұқсат етілген 3-4 будандарды пайдалану керек. Жүгері будандары: Одесский 80 МВ – БСГИ пен Жеребков ТС шығарылған алты буданды будан. Дәні тіс тәрізді, кейде кремнийлі сары, ақ түсті, 1000 дәннің массасы 250-300г. Бу- дан ортадан ерте пісетін топқа жатады. Өсіп-өну кезеңі 110-120 күн. Будан жығылу- ға, көбікті татқа өте төзімді және жоғары тұқымдылық өнімділігімен ерекшелінеді. Молдовский 257СВ - Молдован жүгері ҒЗИ-да шығарылған, дәні ашық сары түсті, жартылай кремнийлі және қызыл собықты сорт түріне жатады. Өсімдігінің би- іктігі 150-209 см, жапырақ саны 15, ерте піседі. 1000 дәннің массасы 218г. Қуаңшы- лыққа және суыққа төзімді. Аурулар және зиянкестермен аз зақымданады. Алатау 107 ТВ – В.Р.Вильямс атындағы ҒЗО-да шығарылған. Қуаңшылыққа тө- зімділгі орташа. Дәні тіс тәрізді сары кремнийлі және ақ собықты сорт тобына жата- ды. 1992 жылдан Ақмола, Қарағанды, Батыс-Қазақстан облыстарында аудандастыр- ылған. Өсімдіктің биіктігі 210-220см. Негізгі сабақта 14 жапырақ қалыптасқан. Со- бық аздап конус тәрізденген, ұзындығы 22см. Собық массасы 210г. 1000 дәннің мас- сасы 230-250г. Ерте пісетін сорт. Өсіп-өну кезеңі 118 күн. Өнімділігі орташа. Аудан- дастырылған аймақтағы астық өнімділігі 43,4 ц/га дейін және құрғақ заттары 67,6 ц/га болды. Алтай 250МВ – Қазақ егіншілік ҒЗИ және Зыряновск МСС-да шығарылған. Екі буданды будан. Дәні жартылай тіс тәрізді сары, ақ және қызыл собықты сорт тобына жатады. 1994 жылдан Ақмола, Павлодар және тұқымшаруашылығы үшін Алматы облыстарында аудандастырылған. Өсімдіктің биіктігі 250см. Негізгі сабақта 14 жа- пырақ қалыптасқан. Собық аздап конус тәрізденген, ұзындығы 22см. Собық масса- сы 243г. 1000 дәннің массасы 334г. Ерте пісетін сорт. Өсіп-өну кезеңі 120 күн. Сары – Арқа 150 АСВ - Қазақ егіншілік ҒЗИ шығарылған. Екі буданды будан. Дәні тіс тәрізді сары кремнийлі және ақ собықты сорт тобына жатады. 1994 жылдан Ақмола, Қарағанды, Ақтөбе, Шығыс-Қазақстан облыстарында аудандастырылған. Өсімдіктің биіктігі 220см, жапырақтар саны 13, собықтың ұзындығы -20см, собық массасы -236г, 1000 дәннің массасы 315г. Ерте пісетін сорт. Оригинаторлардың мағ- лұматы бойынша өсіп-өну кезеңі -85 күн, сортсынау учаскелерінің мағлұматы бой- ынша 105-125 күн, көк балаусаға үшін -110-117 күн. Оригинаторлардың мағлұматы бойынша астық өнімділігі -54,9 ц/га. Жинау алдындағы ылғалдылығы 29,3%. Аудан- дастырылған аймақтарда қолайлы жылдары бұдан да жоғары өнімдер алынған. Целинный 160 СВ - Қазақ егіншілік ҒЗИ шығарылған. Екі буданды будан. Дәні жартылай тіс тәрізді сары және ақ собықты сорт тобына жатады. 1993 жылдан Ақ- мола, Қарағанды, Қостанай облыстарында аудандастырылған. Өсімдіктің биіктігі 253см, жапырақтар саны 14, . Собық аздап конус тәрізденген, ұзындығы 18см. Со- бық массасы 236г. 1000 дәннің массасы 317г. Ерте пісетін сорт. Оригинаторлардың мағлұматы бойынша өсіп-өну кезеңі 97 күн. , сортсынау учаскелерінің мағлұматы бойынша 105-128 күн, сүрлемдік көк балаусаға үшін -76-111 күн. Өнімді сорт. Сорт- сынау учаскесінің мағлұматы бойынша астық өнімділігі 41,7-58,1 ц/га, құрғақ зат- тары 3,9-77,0 ц/га. Астық ылғалдылығы 29,2-33,3%, құрғақ заттар көлемі 15,8-35,9% Жақсы өнім алу үшін негізгі өңдеу, топырақта мол ылғал қорын, топырақ қаба- тына байланысты топырақтың дәлділік тығыздығын қалыптастыруға, аңыздық қал- дықтарды жоюды, арамшөптермен күресуді қамтамасыздандыруға міндетті. Топырақты-климаттық жағдайды, танаптың ластану деңгейін, алғыегісті ескере отырып топырақтың негізгі өңдеуін жүргізеді. Ауыспалы егісте жүгеріні ауыстыр- май бір жерде өсіргенде, топырақты тайыз (12-14см) сыдыра өңдеу тәсілі, және 4 жылдан кейін бір мезгілде органикалық тыңайтқыштарды (1га-на 20-30т) сіңіре отырып қайырмалы әдіспен жырту жақсы нәтиже береді. Жыртқаннан кейін топыр- ақтың ылғалдығына және кесектігіне байланысты міндетті түрде малалау немесе сыдырғылауды жүргізі қажет. Қысты күні желдің басты бағытына көлденеңдетіп қар тоқтатылады. Көктемде топырақтың физикалық пісіп-жетілуіне байланысты, ылғал жабуға кіріседі, ал топы- рақтың нықты тығыздануы үшін – таптау керек. Сүрлем үшін ерте пісетін будандарды өсіргенде, арамшөптерден тазартылған топырақтарды себу алдында тереңдігі 7-8 см-ге бірақ рет өңдеседе болады. Біржыл- дық астық тұқымдас және қосжарнақты арамшөптер мен молынан ластанған егіс- терде, топырақтық гербицидтерді қолданамыз. Бұл гербицидтердің – Мерлин 90% к.э., Харнес 90% к.э., Стомп 33% к.э., Дуал Голд 96% к.э. ерекшеліктері, олар топы- рақтарда аз қозғалады, сондықтан оларды егінді сеппей тұрып егіс алдындағы сыды-ра өңдеу кезінде, болмаса көк өскіндер шықпай тұрып малалау кезінде немесе көк- теуге дейін шашуға болады. Бірақ егістер тұрақты азжылдық және көпжылдық арамшөптермен өте мол лас- танған жағдайдайларда аталған топырақтық гербицидтердің әсерлері де, жетіспеуі мүмкін. Мұндай жағдайларда, жүгерінің 3-5(кейбіреулері 3-8) жапырақтану кезеңін- де, гербицидтерді дақылдың өскіндері бойлап шыққаннан кейін қолданады. Олар, Диален 40% с.қ., Базис 75% с.т.с., Банвел 48% с.қ., Хармони 75% с.т.с., Титус 25% с.т.с., Базагран 48% с.қ. Жүгеріні өсіргенде, тек өскіндерге гербицидтерді шашқан- да, әуелі өскін шықпай тұрып малалау, гербицидтерді бүрку және екі қатараралық өңдеуді жүргізу керек. Аталған (Базагран, Банвел, Диален, Лонтрел, Хармони) гер- бицидтер, тек қосжарнақты арамшөптерді ғана жояды. Сондықтан аралас және ас- тық тұқымдас арамшөптермен ластанғанда: титус, базис, милагро-ны қолданамыз. Арамшөптермен ластану аралас болса, бірнеше гербицидтердің қоспасын пайдалану өте тиімді. Дәндерді егу инкрустрленген тұқымдармен 6-8 см тереңдікте жүргізіледі. Жүге- ріні өсіргенде жүйектер қатарының тікбағыттылығын және қатараралық қашықтық- тарды сақтай отырып, егу алдындағы сыдыра өңдеуден кейін, уақыт алшақтығын болдырмай жедел түрде егісті себу қажет. Жүгеріні себу әдісі – пунктирлі, қатарара- лықтың кендігі 70 см, сепкіштер СУПН -8. Тұқымды сепкеннен кейін міндетті түрде топырақты тығыздау керек. Жүгегіні сүрлемге жинауды өсімдіктер балауызданып піскенде, яғни көк балаусадағы құрғақ заттар мөлшері 25%-дан кем болмағанда бас- тайды. Шабу биіктігі 6-7см-ден артық болмауға тиісті. Қорыта келгенде жүгеріні, қыркүйектің бірінші онкүндігінен кешіктірмей жинап алған абзал. Жүгері өсірудің технологиясының схемасы
Бақылау сұрақтары 1. Республикадағы, облыстағы жүгерінің халықшаруашылықтық маңызы. 2. Жүгерінің тамыр жүйесі құрылысының ерекшеліктері. 3. Жүгерінің өсу кезеңдері мен органогенезінің этаптарын атаңыз. 4. Жүгерінің өсу және жетілуінің сындық кезеңдері. 5. Жүгерінің өскіндерін қандай суықтар залалдандырады? 6. Жүгерінің гүлшоғыр құрылысының ерекшеліктері. Гүлдену. 7. Жүгерінің ылғалды сіңіруінің сындық кезеңдері. 8. Жетіліп пісу кезінде қандай терістік температуралар қатерлі? 9. Дәлдік жағдайларда жүгерінің өскіндері неше күннен кейін пайда болады? 10. Жүгерінің топыраққа сұранысы. 11. Жүгерінің өсу кезеңдерінің қоректік заттарға сұранысы. 12. Жүгері өсіру үшін керекті, топырақ тығыздығы. 13. Жүгерінің жақсы алғыегісі. 14. Қандай жағдайларда жүгеріні дара егіс есебінде өсіруге болады? 15. Топырақты күзде өңдеу жүйесі. 16. Жүгері үшін топырақты көктемде дайындау. 17. Жүгеріні себу әдістері, агротехникалық талаптар. 18. Жүгерінің себу мерзімдерін атаңыз, ол неге байланысты болады? 19. Солтүстік Қазақстанда жүгеріні астықтық технологиямен өсіргенде, өсімдіктердің дәлділік жиілігі қандай? 20. Жүгерінің тұқымдарын инкрустирлеу, ол өңгіштікке қалай әсер етеді? 21. Топырақтық гербицидтер. Сіңіру әдістері. Шығыс мөлшерлері. 22. Жүгері егістерінде қолданылатын гербицидтер. Шығыс мөлшерлері. 23. Жүгеріні өскіндері шықпай тұрып малалау, олар қашан қолданылады? 24. Жүгеріні қатараралық өңдеу, олар қашан жүргізіледі? 25. Жүгеріні сүрлемге шабуды қай уақытта бастаған жөн? 26. Жүгері егістерін күнбағыспен қосымшалау, олар қалай қолданылады? 27. Жүгерінің судан шөбі, тарымен қоспалы егістері. 28. Жүгерінің қытайбұршақ және басқа да бұршақтық дақылдармен қоспалы егістері. 29. Сүрлемді дайындау технологиясы. 30. Жүгерінің себу мөлшерін есептеңіз, егер 1га-ға 80 мың өңгіштік тұқым егілсе, 1000 дәннің массасы 230г. 31. Жүгеріні сүрлем, жасыл жемазық үшін жинауға қолданылатын машиналар. Әдебиеттер 1. Агрономическая тетрадь. Возделывание силосной культуры по зерновой технологии и производства кормов из початков. М.: 1985, 94с. 2. Агрономическая тетрадь. Возделывание зерновых культур и рапса по интенсивной технологии. М.: Росагропромиздат, 1988. 3. Циков В.С., Матюка Л.А. Интенсивная технология возделывания кукурузы. М.: Агропромиздат, 1989, 247с. 4. Юмагулов Г.П. Кукуруза. Индустриальная технология возделывания. Алма-Ата: Кайнар, 1987. 5. Киреев А.П. и др. Производство кукурузы на силос. М.: Россельхозиздат, 1985, 159с. 6. Журнал: Кормопроизводство, «Зерновые культуры», «Вестник с-х. наук Казахстана». 5. МАЙЛЫ ДАҚЫЛДАР 5.1 Күнбағыс Күнбағыс – Қазақстандағы негізгі майлы дақыл. Күнбағыс майы – біздің елдегі ең көп тараған азық-түліктік өсімдік майы, және сонымен қатар ол маргарин, майо- нез өндірісінде кеңінен қолданылады. Майлардың төменгі сорттары лак пен сыр және сабын қайнату өндірісінде пайдаланылады. Дәндерді май алу үшін өңдегенде, қосалқы өнім ретінде күнжара алынады. Бұл құрамында 32-35% жай ақуызы бар, белок пен майға бай, бағалы құнарландырыл- ған мал азығы. Күнбағыс сүрлемдік дақыл ретінде кеңінен пайдаланылады. Мезгілінде және сапалы жиналған күнбағыс сүрлемі қоректілігі және сінімділігімен ерекшеленеді. Соңғы жылдары Қазақстанның солтүстік облыстарында күнбағысты май тұқымда- рын алу үшін өсіре бастады. Солтүстік Қазақстанда күнбағыстың орташа тұқым- дық өнімі, гектарына 12-15 центнердің маңында. Солтүстік Қазақстанда күнбағыстың ең жақсы алғы - дақылдары зиянкестері, аурулары және арамшөптері әртүрлі, топырақтың терең қабатынан ылғалды пайдаланбайтын дақылдар, яғни жаздық бидай, арпа, бұршақ, сиыр жоңышқа – сұлы қоспасы болып табылады. Ауыспалы егісте күнбағысты 1 егітен жеріне 6-7 жылсыз қайталап себуге болмайтындай етіп орналастырады. Ал күнбағыс сұңғыласымен залалданғанда 7-9 жылдан кейін егілетіндей етіп орналастырылады. Себуге тек тіркелген сорттар ғана қолданылады. Күнбағыс сорттары: Родник (Р – 45 З). Бүкілодақтық халықтық майлы дақылдарды FЗИ шығарылған, ультра тез пісетін сорт, вегетация кезеңі 94-116 күн. Сабақ ұзындығы 180-200 см. Себетбасы ішіне қарай майысқан, тұқымы қоңыр – сұр түсті. 1000 тұқымның массасы 54-60 г, натурасы 407-427 г, күн жарасы 19,6 – 22,8%, сұңғала және жалған ақ ұнтақ ауруына төзімді. Скороспелый 87- оңтүстік – шығыс FЗИ-да шығарылған. Ультра ерте пісетін сорт, вегетация кезеңі 90-100 күн. Өсімдік биіктігі 124-136 см. 1000 тұқымның массасы 62,1- 75,0 г, күн жарасы 20,8 – 21,4 %. Тұқымның құрамындағы май мөлшері 47,9 – 51,2%, ақуыз 19,2 –2,8% құрайды. Ақ ұнтақ ауруына төзімділігі орташадан төмен сұңғылаға төзімділігі орташадан жоғары. Жоғары өнімді, әрі жаппай біркелкі пісіп – жетілуімен ерекшеленеді. СПК – Кондитерский – бүкіл одақтақ халықтық майлы дақылдарды FЗИ шығарылған. Орташа мерзімге пісетін сорт, вегетация кезеңі 102 – 120 күн. Сабақ ұзындығы 200-220 см, тұқымы қоңыр – сұр. 1000 тұқымның массасы 83,5 –88,8 г, натурасы 338 – 394 г. Жалған ақ ұнтақ ауруына төзімділігі орташадан жоғары, сұңғылаға төзімділігі орташа. Донской крупноплодный – Донский майлы дақылдар тәжірибе станциясында шығарылған. Орташа мерзімде пісетін сорт, вегетация кезеңі 113 – 118 күн, өсімдік биіктігі 170-230 см. Тұқымы қоңыр, әлсіз жолақты, 1000 тұқымның массасы 138,9 г, натурасы 400-423 г, күн жарасы 23,4 – 30,6 %, тұқым шығындылығы 46-48 %. Сұңғыла және жалған ақ ұнтақ ауруына төзімділігі жоғары. Орташа тұқым өнімділігі 15,3 – 19,9 ц/га. Шаруашылықта вегетация кезеңі әр түрлі 2-3 сорттада үйлестіре сепкен орынды. Бағдарламаланған өнімділік деңгейіне және әрбір нақты жағдайларды картограммалардың мәліметтеріне негізделіп тыңайтқыш еңгізіледі.Кәдімгі топырақтан жиналатын 25 ц/га тұқым өнімі үшін бағдарлы мөлшері тыңайтқыштың 20-25 т/га көң немесе № 45 – 60 Р 60-75 кг/га ә/з. Фосфор тыңайтқыштарының қолдану коэффициентін арттыру үшін себу кезінде қатарлап Р 10-20 кг/га ә.з мөлшерінде еңгізген орынды. Алғы дақыл жиналғаннан кейін 12-14 см тереңдікте жазық сыдыра жыртқышпен өңделеді. Органикалық тыңайтқыш еңгізу кезінде топырақ опыра жыртылады. Қыс мерзімде жел бағытына көлденеңінен қар тоқтату жұмыстары жүргізіледі. Қосжарнақты және астық тұқымдасты арам шөптермен күшті ластанған танаптарда топырақтық гербицидтерді қолдану құнбағысты өсірудегі маңызды технологиялық элемент болып табылады. Астық тұқымдас арам шөптерге қарсы Трефлан 24 к.ғ 4,0 – 10,0 л/га, Стомп 33 % -3-6,0 л/га, егерде қос жарнақты арам шөптер болған жағдайда Трефлан + Прометрин (4+3кг/га) гербицидтерін қолданылады. Егін себер алдында бүркілетін гербицидтердің топырақтың беткі қабатына дұрыс бөлінуіне және егін себу жұмысы сапалы болуы үшін танапты ОП 2000+КПС4+БЗСС-1,0 агрегат кешенімен тегістеледі. Бірақта топырақты қопсытуға болмайды. Біржылдық және көпжылдық астық тұқымдас арамшөптерді толық тұншықтыру үшін көктеу кезеңінде Фюзилад Форте 150 ә.з. – 0,7 – 1,0 л/га гербицидін қолданады. Себуге егістік сапасы бойынша бірінші класқа жататын іріктелген тұқымдарды қолданғанда ғана мол өнім алуға болады. 1000 тұқымның массасы будандар үшін 50-80 г кем емес және сорттар үшін 80 – 100 г, өнгіштігі 96 %, опырылғын тұқымдар 0,5% артық болмауы тиіс. Себер алдында тұқымды ТМТД 80%, СП 2-3 кг/т, Ровраль ФЛО 50% с.к. 3-4 л/т препараттарымен дәрілейді. Дәрілеу кезінде 1 тонна тұқымға 1 кг микротыңайтқыш есебімен марганец, бор, мырыш микроэлементтерін қосқан жөн. NаКМЦ немесе ПВС қолдану арқылы дәріленеді. Солтүстік Қазақстанда себу жұмыстары ерте, орта мерзімде 1-10 мамыр аралығында жүргізген жөн. Арамшөппен ластанған танапта себу жұмыстарын 18-20 мамырға дейін жүргізілуі керек. Тұқым себу мөлшері жергілікті жердің ауа райына, топырақтағы ылғал қорына, себу әдісіне және басқа жағдайларға байланысты өзгеріп отырады. Жарттылай құрғақшылық - далалық аймақтағы тұқым себудің қолайлы мөлшері әр гектарға 30 – 35 мың дана, жинау алдындағы өсімдік саны орманды – далалы аймақта – 40 мың данаға дейін, суармалы танапта 55-66 мың дана өсімдік есебімен бекітіледі. Ылғалды аймақтағы тұқым сіңіру тереңдігі 6-7 см, құрғақшылық аймақта – 8-10 см. Себуге дәл нақты себетін СУПН - 8, СПУ –6, Кинза, Полесье сеялкалары қолданылады. Агрегатың жылдамдығы 5-6 км/ч. Тұқымды себу әдісі – нүктелеп себу, арақашықтығы 70 см. Сепкеннен кейін шығыршақты таптауышпен топырақты нығыздайды. Егістікті күтіп – баптау көктегеннен кейінгі тырмалаудан соң, арамшөп көгі байқалғаннан кейін күнбағыстың биіктігі 30-40 см жеткенде 6-8 см тереңдікте қатараралық өңдеумен қатар түптеу жұмыстары жүргізіледі. Атпатамырлы арамшөптер болғанда қатараралық өңдеу жұмыстарының саны ұлғайтылады. Ал гербицид қолданылғанда қатараралық өңдеу жұмыстарын жүргізу қажеттілігі туындамайды. Вегетация кезеңінде зиянкестерге қарсы Суми альфа 5% немесе Каратэ 5 % к.ғ. пайдаланылады. Гүлдену кезінде танапқа 1 га –2 араның балұясы есебімен аралар жіберіледі. Танаптардың айналасында әрбір 1-1,5 км сайын омарталар орналастырылады. Өнімді жинау жұмыстарын жылдамдату үшін тұқым ылғалдылығы 32-35 % болғанда, десикация шарасы реглон немесе баста препараттарымен өңдеу жаппай гүлденуден кейін 40-45 күн өткен соң жүргізіледі. Өңдеу жүргізілгеннен кейін, 10-15 күннен кейін күнбағысты жинау жұмыстары басталады. Жинау жұмыстарын ПСП – 1,5 құралдары арқылы жүргізіледі. Барабан айналымы минутына 300 – 350 – ге төмендейді.Тұқым бастырылғаннан кейін астық қалдықтарын тазартқыш ОВП –2 –де, соңынан дән тазартқыш агрегатта ЗАВ –25 тазартылады. Жоғары майлы сорт тұқымдарының ылғалдылығы 7 % артық болмағанда, биіктігі 1 м –ге дейін үйіп сақтақтайды. Қаппен сақталғанда тұқым ылғалдылығы 8-10 % дейін жіберіледі. Техникалық мақсатта қолдану үшін күнбағыс тұқымының ылғалдылығы 10-12% артық болмауы тиіс. Күнбағыс өсірудің технологиялық нұсқасы
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||