Казакша психология. 56 Психология. 1. Жалпы жне жас ерекшелік психологиясы туралы жалпы тсінік
 Скачать 121.06 Kb.
|
|
Олар жеке өсу үшін маңызды, және олар бір нәрсенің тапшылығымен емес, адам болып өсуге деген ұмтылыспен байланысты. Сондықтан, олар негізінен Мен туралы және олардың адамның эмоционалды күйіне әсер ету тәсілі туралы идеяларға негізделген. Авраам Маслоудың айтуы бойынша Маслоу теориясы бойынша адамның әртүрлі қажеттіліктері бар: 9. Физиологиялық қажеттіліктер Авраам Маслоу пирамидасының бірінші деңгейі негізгі қажеттіліктерден тұрады адамдар күнделікті қажет: тамақ, киім және баспана. Бұл күнделікті қажеттіліктер негізгі және физиологиялық болып табылады және адам ағзасының ауа, су және ұйқыны қоса, дұрыс жұмыс жасауына қойылатын физикалық талаптардан тұрады. Басқаша айтқанда, олар біздің өмір сүруіміз үшін қажет, егер олар қанағаттандырылмаса, біз тірі қала алмадық. Сондықтан адамзат әрқашан оларды жауып отыруы керек. 10. Қауіпсіздік Маслоудың қажеттіліктер пирамидасының иерархиясында екінші деңгейдегі қажеттіліктер қауіпсіздік қажеттіліктері болып табылады. Адамдар өздерінің амандығы мен қауіпсіздігіне сенімді болуы керек. Мысалы, біз өз үйіміздегі ұрыларға немесе бізде қауіпсіз үй жоқ деп уайымдауды ұнатпаймыз. Адамдар денсаулықты, сондай-ақ жеке және қаржылық қауіпсіздікті бағалайды. 11. Мүшелік қажеттіліктері Адам қажеттіліктерінің иерархиясындағы үшінші деңгей - бұл аффилирленген қажеттіліктер немесе әлеуметтік қажеттіліктер. Адамдар сүйіспеншілік пен сүйіспеншілікке ие болуы керек, басқалар оларды бағалайтынын және сүйіспеншілікке мұқтаж екенін сезінуі керек. Адамдар сонымен қатар әлеуметтік топтарға жату қажеттілігін сезінеді, демек, біз басқалармен байланыс пен тиесілік сезімін ұнатамыз. Біз бәрімізге сәйкес болуымыз керек, араласуымыз керек және айналамыздағы адамдар оларды қабылдау керек. Біздің әлеуметтік қажеттіліктерімізді қанағаттандыру үшін отбасы, достық пен қарым-қатынас маңызды. 12. Қажеттіліктерді тану немесе бағалау Адамдарды құрметтеу және бағалау керек. Бұл құрмет пен өзін-өзі құрметтеу қажеттілігі Маслоудың қажеттілік иерархиясының төртінші деңгейін құрайды. Басқа адамдардың қажеттіліктері сияқты, бұл қажеттіліктер де адамның басқа қажеттіліктерімен өзара байланысты және олармен континуум жасайды. Нәтижесінде бағалау қажеттіліктері екі кезеңнен тұрады. Біріншісі, адамның әлеуметтік қажеттіліктерінен шығады, басқалардың құрметіне бөлену қажеттілігі. Мұндай құрметтеу қажеттілігі адамдарды атақ, абырой мен бедел іздеуге итермелейді. Екіншісі, басқа адамдардан ғана емес, өзін-өзі құрметтеуді талап етеді. 13. Өзіндік қажеттіліктер Бұл пирамиданың ең жоғары деңгейінде кездесетін қажеттіліктер. Олар адамдардың болғысы келетін нәрселермен байланысты. Жеке адамдар өздерінің алдыңғы қажеттіліктерін қанағаттандырған кезде, олар армандаған адам болуға деген қатты ұмтылысты сезінеді. Басқа сөздермен айтқанда, олар өздерін толтыру, өз әлеуеттерін жаңарту және таланттарын шығару қажеттілігін сезінеді және оның табиғатының толықтығы. Маслоу адамда қандай потенциал болса, оны оны шығару керек деп санайды. Бұл жеке адам үшін туылған және оны бақытты ететін нәрсе. 31.Психикалық процестер мен психикалық қасиеттер Психикалық процестер – шартты түрде бөлінген тұтас психикасының құрылымы. Психикалық процестер мына түрлері болады Танымдық- Зейін; Түйсік; Қабылдау; Есте сақтау; Ойлау; Сөйлеу; Қиял. Эмоцианалды- Сезім; Эмоция; Аффект; Стресс. Еріктік- Мақсатқұмарлық; Табандылық; Жауапкершілік; Сенім; Жігерлік; Батылдық. Психикалық қасиеттер бір адамды екінші бір адамнан ажыратуға негіз болатын ең маңызды, ең тұрлаулы ерекшеліктер. Бұған әрбір адамның мінезі мен темпераменті, қабілеті мен дүние танымы, сенімі мен талғамы, қызығуы жатады. Психикалық қасиеттердің қалыптасуында адамның өскен ортасымен қатар, оның кейбір таптық, ұлттық, жас өзгешелік, мамандық ерекшеліктері де бірсыдырғы орын алады. 32.Өмірде және кәсіби жағдайларда әртүрлі ес түрлерінің көріністерін келтіріңіз Бейнелік ес тамаша дамыған адамдар жөнінде мысалға музыка мамандарының өмірбаянын аламыз. Эмоциялық ес адамның рухани өсуінің өте қажетті шарты.Кімде-кім ардақты істерге себепші болған қуаныш және қанағаттану сезімдерін,сол сияқты жаман қылықтан тұған ұялы сезімін мүлдем ұмытып кетсе,ондай адамның жаңа ардақты істерді орындауға талаптануы дәне даман істерден өзін аулақтацы әлсіреген болар еді. 33.Негізгі ойлау түрлері көрінетін жағдайларды сипаттаңыз Ойлау – адамның танымдық әрекеті, ол шындықты бейнелеудің делдалдық және жалпылама тәсілі. Ойлаудың өнімі – ой, мағына, ұғым түрінде болады. Ойлау дегеніміз – сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының байланыс - қатынастарының миымызда жалпылай және жанама түрде сөз арқылы бейнелеуі. тәжірибе – әрекетті ойлау – нақты заттармен тікелей байланыса, ой қызметін орындау түрі; - көрнекі-бейнелі ойлау – елестер мен психика өрнектерін арқау еткен ойлау түрі; - сөздік – логикалы немесе сөздік – рәмізді ойлау – абстракт түсініктерді пайдалану және жалпыланған заңдылықтарды ашумен байланысты ойлау түрі 34.”Филогинез”,”Онтогинез” ұғымдарын түсініктеме.Адам дамуының негізгі принциптері Филогинез-организмдер топтарының тарихи тұрғыдан қалыптасуы; организмнің тарихи дамуы немесе органикалық дүниенің, әр түрлі тип, класс, отряд, туыс және түрлердің эволюциясы. Онтогинез- организмнің жеке дара дамуы. Онтогенез ұрық болып түзілуінен бастап, тіршілігінің соңына дейінгі барлық өзгерістердің жиынтығы. Онтогенез терминін неміс биологы Э.Геккель үсынған (1866). 35.Қабылдаудың негізгі қасиеттерінің әртүрлі өміріндегі және кәсіби жағдайларындағы көріністердің мысалдарын келтіріңіз Қабылдау дегеніміз – заттар мен құбылыстардың миымызда тұтастай бейнеленуі болып табылады. Қабылдауда заттар мен құбылыстардың түсі, дыбысы, дәмі, исі, формасы т.б. қасиеттері тұтас күйінде бейнеленеді. сенсорлы (сезімдік) – нысанның сезіммен қабылданып, оның санаға өтуі; перцептивті - нысан мәнін түсіну, оны белгілі категорияға, объекттер тобына жатқызу; оперативті (нақты әрекеттік) – нысанның қандай да тарапын қамтып, қызметке қосу; іс-әрекеттік – қызмет мақсатына орай нысанмен ықпалдас қатынасқа келу. 36.Мектепке дейінгі балалық шақтың психологиясы Мектепке дейінгі балаларды тәрбиелеуде маңызды орын алатын іс - әрекет бұл үй жұмысына, еңбегіне баланың қатысуы. 4 – 5 жастан бастап, бала үйде ылғи да істейтін жұмыс жүктелуі тиіс және бұны норма деп қарастыру керек. Бұл баланың жеке даралық дамуына зор ықпал етеді. Үй жұмысы барысында балада мұқияттылық, жауапкершілік, еңбекқорлық және т.б. пайдалы сапалары тәрбиеленеді. Бұл тек қана ата – анасына көмектесу үшін ғана қажет емес, сонымен қатар болашақта еңбекке икемділікті үйрену үшін де қажет. 37. Кіші мектеп оқушысының психологиялық және физиологиялық негіздері. Психологиялық: Кіші мектеп жасы (6-11 жас) балалықтың ең шыңы болып табылады. бала сенгіш, жеңіл ойлайтын, ересекке төменнен жоғары қарап, балалық қасиеттерді бойында әлі де сақтайды. бірақ ол өзінің іс-әрекетіндегі балалық аңғалдықты тастай бастайды да, ойлау логикасын игере бастайды. оку ол үшін мәнді іс-әрекетке айналады. мектепте ол жаңа білімдер мен іскерліктерге ғана емес, белгілі бір әлеуметтік мәртебеге ие болады. баланың қызығушылықтары, құндылықтары, оның бүкіл өмір сүру салты өзгереді. бір жағынан ол мектеп жасына дейінгі бала ретінде қимыл-қозғалғыштығымен, мінез-құлқының импульсивтілігімен, зейінінің тұрақсыздығымен, ерік-жігерінің жеткіліксіздігімен ерекшеленеді Физиологиялық: Анатомиялық - физиологиялық дамуы. бұл жаста дененің барлық мүшелері мен ткандарында елеулі өзгерістер болады. мысалы омыртқаның барлық мойын, арқа бел бүгілістері дамиды. әйтседе склеттің қатаюы әліде аяқталмайды. сондықтан баланың партада дұрыс отыруың көп жаздырып шаршатпауын қадағалау керек. бұлшық еттері мен сіңірлері жылдам қатаяды, бұлшық ет күші артады. ірі бұлшық еттер майдаларынан ертерек жетіледі. сондықтан да, олар кең құлашты қимылдар жасауға қабілетті. саусақ еттерінің қатаюы 9-11 жаста, білек сүйектерінің қатаюы 10-12 жаста аяқталады. мәселен, баланың жазу үстіндегі тапсырманы аяғына дейін орындай алмауы. себебі: оның білегі тез талады, өте тез және ұзақ жаза алмайды. сонымен қатар 1-3 оқушыларына жазба тапсырманы көп беруге болмайды. жүрек бұлшық еттері шапшаң өседі. ми салмағы артады, әсіресе, маңдай бөліктері өспелі олар адамның психикалық іс-әрекетінде жоғары әрі неғұрлым күрделі функцияларын қалыптастыруда үлкен рөл атақарады. қозу мен тежелу процестерінің өзара қатынасы өзгереді. тежелу (ұстамдылықтың және өзін-өзі бақылаудың негізі). 38. Әртүрлі темперамент адамдарымен әрекеттесу бойынша ұсыныстар жазыңыз. Темперамент- белгiлi бiр адамға тән, сыртқы әсерлерге жауап беру реакцияларының динамикасы, бiр калыптылығында көрініс беретiн мiнез-құлықтың табиғи ерекшелігі, адамның биологиялық жағын көрсететін қасиеттердiң бiрi. Темперамент- жүйке жүйесiнiн табиғи типтiк касиеттерiне тәуелдi, жеке адамға тән дара ерекшелiк деп бiлемiз. Психиканың сыртқы тітіркендіргіштерге реакциясының түрі бойынша бір-бірінен түбегейлі ерекшеленетін төрт үлкен адамдар тобы бар - холерик, сангвиник, флегматик және меланхолик. Холерик-тез ашуланшақ, импульсивті, сыртқы жағдайлардың кез келген өзгерісіне тез жауап береді. Ол кедергілерді көрмейді. Ол үшін ешқандай кедергілер жоқ. Бірақ холерик күнделікті жұмысқа шыдай алмайды. Оның психикасы өз жұмысының нәтижесін күту қажеттілігіне шыдамайды. Сондықтан холерик кез келген істі оңай бастайды, бірақ оның соңына сирек жетеді. Холерик өзінің мәлімдемесінде қатал, бірақ адамдар туралы бағалауды тез ұмытып кетеді, оларды бұрыннан бар деп санайды. Ол жақсылықты да, жамандықты да есіне алмайды. Холерик бүгінгі күнмен өмір сүреді. Оның өткені де, болашағы да жоқ. Ол оқиғаларға дайындалмайды. Холерик - жаман дипломат және стратег. Бірақ ол жақсы жауынгер, реформатор және экспериментатор. Егер қоғамдық өмірге жаңа бірдеңе әкелетін уақыт келсе, бұл темпераменттің холерик типі бар адамдардың гүлдену уақыты. Темпераменттің артықшылығы: төмен сезімталдық; жағдайға оңай бейімделеді, егер бұл оның мүддесіне сай болса; белсенді; жылдам шығу; кекшіл емес. Темпераменттің кемшіліктері: ашулы; агрессивті; құмарлық күйіне оңай өтеді; ұзақ монотонды жұмысқа қабілетті емес; бастаған ісін аяқтамайды. Табиғаты бойынша холерик адамдар көпшіл, қарым-қатынас жасау оңай. Олар басқаларды бағындыруды және басқаруды ұнатады, олар әркімнен қарсылас көреді. Шамадан тыс турашылдық, ашушаңдық, қатал және төзімсіздік кейде холериктің ұжымда қалуын қиындатады: ол әрқашан уақытында тоқтай алмайды, бұл айналасындағыларды қаламай ренжітеді. Холерик жұмысқа белсенді түрде кіріседі, көп жоспарлайды, бірақ тез күйіп кетеді және тек пайдасыз ғана емес, сонымен қатар әріптестер арасында шатасуы мен наразылығын тудыруы мүмкін мәселеге теріс қарайды. Әріптестерге кеңес: Егер сіз холерик адаммен жұмыс істеп жатсаңыз, оның ашу-ызасына жауап бермеңіз және айқайлауға тырыспаңыз, дауламаңыз. Бетіңізге қызықты күлкі салыңыз, мейірімді сөйлеңіз, тіпті ренжітпей қалжыңдауға болады. Сенімділік танытыңыз. Бұл холерикті таң қалдырады және бір уақытта тыныштандырады. Сангвиник адамдар күнделікті өмірдегі ең оңтайлы темперамент нұсқалары болып саналады. Олар ақылға қонымды және сыртқы жағдайларға өздеріне байланысты әрекет етеді. Жағдай тез әрекет етуді талап етсе, олар жасайды. Ал күту қажет болса, күтеді. Сангвиник адамдар тәуекелге баруы мүмкін, бірақ бұл тәуекел ақталған жағдайда ғана. Сангвиник адамдар оптимист. Бірақ бұл оптимизм ақталғанда ғана. Сангвиник адамдар көңілді және жайлы өмірден ешқашан бас тартпайды. Бірақ сонымен бірге, егер бір сәтте өмір олай болмаса, ол оларды бұзбайды және бақытты болашаққа сенімін жоғалтқан ыңғайсыздандырмайды. Сангвиник - кез келген қарым-қатынаста және кез келген жағдайда алтын орта. Мұндай адамдар үшін ең тиімдісі - тұрақтылық пен болжамды уақыт, бірақ қатаң бұйрықсыз. Олардың психикасы кез келген жағдайда өздеріне қолайлы жағдай жасау үшін «саңылау» табады. Жоғары энергияға ие адам, дегенмен, оның белсенділігі мен реактивтілігінің деңгейлері анық теңгерілген. Бұл эмоционалды жанды адам, кез келген, тіпті ең маңызды емес жағдайда күле алады. Бұл әдеттегі «ұлы бастық»: ол ұзақ және көп жұмыс істей алады. Жаңа адамдармен оңай араласады, көпшіл, сәтсіздіктермен оңай келіседі. Темпераменттің артықшылығы: жандылық; энергия; адамдарды жақсы көреді және олармен оңай араласады; жағдайға оңай бейімделу; сезімталдықтың жоғары ақауы; ұзақ тынымсыз өнімділік; тәртіп; тез сөйлеу түрі; экстраверт. Темпераменттің кемшіліктері: басқаларды ренжітуден қорқып, барлық тәжірибені өз бойында жиі алып жүреді; өмірлік қажеттілік болса да, оны оған қызықсыз нәрсе жасауға мәжбүрлеу мүмкін емес; кейде ол сәйкес емес (жыныстық серіктестерді таңдауда да, белсенділікті таңдауда да); шыдамсыздық; бір жерде сирек кездеседі. Әріптестерге кеңес: Сангвиникпен қарым-қатынас орнату оңай: оған деген жасырын қызығушылық танытыңыз, оның әзілдеріне күліңіз және оның жағымды қасиеттері туралы сөйлесіңіз. Осылай істе, сонда қалған күндеріңде дос табасың. Сангвиник адамдармен жақсы қарым-қатынаста болыңыз, сонда олар айналаңыздағыларды шабыттандырады, ынталандырады және көңілін көтереді — оларды нұсқауларды орындауға және егжей-тегжейлерге мұқият болуға мәжбүрлемеңіз. Флегматик - тыныштық пен байсалдылықтың синонимі. Ол басқа біреудің психикасының кез келген, тіпті ең шеткі көріністеріне төзімді. Ол әдеттегідей, баяу және болжамды түрде жүріп жатқан күнделікті жұмысты ұнатады. Олар бір әрекеттен екіншісіне немесе қарым-қатынастың бір түрінен екіншісіне ауысуда нашар. Олар өз ұстанымдарына адал. Консервативті. Флегматикалық адамдар күтуді біледі. Бұл адамдар қарым-қатынаста және өмірде тұрақтылықты жақсы көреді. Диктатура мен зорлық-зомбылықтың оларға күші жоқ, өйткені олардың психикасы мұндай түбегейлі өзгерістерді байқамайды. Олардың өмірін өз бетінше айқын көрсетеді. Уақыт пен кеңістіктің мүлде басқа кері санағы бар жерде олар үшін басқа ешкім өз заңдарын белгілей алмайды. Алғашқы екі санатқа толық қарама-қайшы. Төмен эмоционалды адамдар, көбінесе басқа адамдардың сезімдерінің көріністеріне немқұрайлы қарайды, бір қарағанда ұстамды, бірақ көпшілігі оларды өздерінде ұстайды. Олар қозғалыстарда, ым-ишарада көрінетін кейбір физикалық баяулықпен ерекшеленеді. Олар тіпті қажет жерде де өткірлікпен сипатталмайды. Дәл осы түрге қатысты анықтама « Жолда ұйықтаңыз». Темпераменттің артықшылығы: баяулық; нақты ғылымдарға бейімділік; монотонды жұмысқа қабілетті; ұқыпты; талғампаз; эмоцияларда ұстамды. Темпераменттің кемшіліктері: жалқаулық; немқұрайлылық; кешігуге бейімділік; алаңдату. Флегматикалық адамдармен қарым-қатынас жасау қиын болуы мүмкін, өйткені олардың басқалардың барлық істеріне және айтқандарына эмоционалды реакциясын тану қиын. Бұл адамның бір нәрсені қалай қабылдағанын және оның ренжігенін болжауға болады. Сондай-ақ, флегматикалық адамдар жалықтырғыш ретінде оңай атақ алады - олар бір нәрсені егжей-тегжейлі және тым егжей-тегжейлі айтып беруді ұнатады, сондықтан кейде бұл олардың серіктестігінде жалықтырады. Әріптестерге кеңес: Оның құрметіне ие болу үшін сіз оның құндылықтарымен бөлісуіңіз керек - адал жұмыс істеу, бөтен әрекеттерге бармау және одан да көп оны оларға қатысуға мәжбүрлемеу! Егер сіз оған кеңес алу үшін келіп, содан кейін қызығушылықпен және қарсылықсыз тыңдасаңыз, флегматикке ұнайды. Меланхолик – адам психикасының ең тұрақсыз түрі. Ол бәріне жауап береді. Және ол қандай жағдайда да өзіне жақсылық көрмейді. Меланхолик - ең жарқын пессимист. Ол сынға шыдамайды. Ол күдікті. Тіпті тұрақты өмір сүру жағдайлары оған қуаныш пен өзіне деген сенімділік қоса алмайды. Меланхолик үшін жақсы өмір сүру жағдайлары жоқ. Бірақ егер біреу өзінің ішкі қорқынышын «сөндіре» алса, онда мұндай адам ол үшін бәріне айналады. Меланхоликтер басқа адамдарға тәуелді. Олар өздерінің тұрақсыздығына және сыртқы жағдайларды өзгертуге толық қабілетсіздігіне шыдайтын адамның кез келген қыңырлығын орындай алады және орындайды. Және олар мұны қуанышпен жасайды. Бір қарағанда бұған ешқандай себеп жоқ болса да, көз жасын төгуге қабілетті эмоционалды белсенді адамдар. Бұл санаттағы сезімталдық пен реактивтілік деңгейі сезімталдыққа пропорционалды емес. Бұлар үнемі ыңырсығандар, олар өмірдегі кез келген нәрсеге сирек қанағаттанады, олар талғампаз, болмашы ұсақ-түйектерді жақсы есте сақтайды. Олар өте ырымшыл және әрбір оқиғада «жоғарыдан» белгілерді көреді. Темпераменттің артықшылығы: эмоцияларды өз бойында сақтамау; шығармашылық дарындылық; зейінділік; түстер мен дыбыстарды айқынырақ қабылдау қабілеті; Темпераменттің кемшіліктері: төмен өнімділік; жоғары эмоционалдық тұрақсыздық; алаңдаушылық; әсерленушілік; дауыс пен қозғалыстың мәнерсіздігі; жеңіл шаршау. Меланхоликтің әлеуметтік шеңбері тар, бірақ оның адамдармен қарым-қатынасы күшті және терең. Меланхолик - керемет және сенімді жолдас, ол сізді ешқашан қиыншылықта қалдырмайды, ол адамның көңіл-күйін қалай сезінуді біледі, сіз одан әрқашан жанашырлық таба аласыз. Ол бейтаныс адамдармен араласудан тез шаршайды, бірақ ол жалғыздыққа сабырмен шыдайды. Әдетте, меланхолик әріптестерімен қарым-қатынаста шиеленістерден аулақ болады және мүлдем қақтығысқа жатпайды. Әріптестерге кеңес: Онымен қарым-қатынаста сіз сезімтал болуыңыз керек: әрқашан сабырлы және жұмсақ сөйлеңіз, көтерілген тон мен дөрекі сөздерден аулақ болыңыз, мүмкіндігінше жиі мақтаңыз. 39. Жеке тұлға түсінік. Тұлғаның негізгі белгілері. Жеке тұлға-белгілі бір әлеуметтік қоғамнын өкілі болатын, (ұлты, топ, ұжым т.б.) белгілі бір іс-әрекет түрімен айналысатын, қоршаған ортаға деген өзінің қатынасын мойындайтын және өзінің дара ерекшеліктері бар нақты адам. Тұлғалық белгілер — адамның даралық ерекшеліктерін көрсететін, психологиялық және физиологиялық элементтерін және оның ойлауы мен қылығын сипаттайтын өмір бойы қалыптасатын психофизиологиялық жүйе. Тұлғалық белгілер теориясы — негізінде "тұлғаның ерекшелік белгілері" деген ғылыми анықталған терминді қарастыратын тұлға теориясы. Тұлға қасиетінің теориясы тұлға дамуының құрылымын, шығу тегін, қалыптасуын қарастырады. 40. Мәліметтерді есте сақтау және жаңғырту әдісін қолданудың мысалдарын келтіріңіз. 1. Жазу 2008 жылы Киото университетінде жүргізілген зерттеулер адамның оқу алдынан 15-20 минут бұрын өмірде өткен-кеткендерін еске түсіріп, мұңлы сәттерді қағаз бетіне жазғанда адамның оқуға деген икемділігінің артқандығын байқаған. Мұның себебі адам табиғатынан қайғылы, қорқынышты оқиғаларды тез және ұзақ уақытқа дейін есіне алып жүреді. Адам миы инерция бойынша жаман нәрселерді есте мықтап бекітеді. Сонымен қатар ақпаратты бірнеше рет көшіру арқылы да жақсы сақтай аласыз. 2.Орныңызды өзгертіңіз Мәлесен, егер сізге екі пәннен емтиханға дайындалу қажет болса, онда екеуін екі түрлі жерде отырып дайындалған жөн. Бір жерде қақиып оқыған малұматтар көбіне мида үлкен қиындықпен сақталады. 3. Дауыстап оқу Мәтінді дауыстап оқығанда сөздер 10%-ға жақсы есте қалады. Бұл дәлелденген жүйе. Сөздерді бірнеше рет қайталап, дауыс ырғағымен дәл түсіп әр сөзді түсінікті қылып оқу керек. Мұның тағы бір себебі көзбен көрген затты құлақпен ести отырып, қабылдануы. Осылаша бірден екі сезім мүшесі қатар жұмыс істейді. 4. Машықтану Өлең, тақпақ, жаңылтпаш секілді қосымша мағлұматтарды жиі-жиі қайталап, жаттап отыру қажет. Психологтардың айтуынша, ми жаттыққан сайын тез еске сақтауға машықтанады екен. 5.Жақсы ұйқы Мәліметтеріңізді толығымен оқып, есте сақтағаннан кейін біраз уақытқа дейін демалып ұйықтау керек. Ұйқысыздық адамның есте сақтау қабілетін тым қатты төмендетіп жібереді. Емтихан тапсыратын кезде ұйқыны қандырып ұйықтаған дұрыс. 41.Негізгі ойлау түрлері (әртүрлі жіктеу бойынша) көрінетін жағдайларды сипаттаңыз. Көрнекті - әрекеттік ойлау – мәселені шешу жағдаятын шынайы түрлендіретін бақыланатын қозғалыстық әрекет арқылы іске асатын ойлау түрі. Ересектерде ойлаудың бұл түрі, мысалы, үй шаруасымен айналысқанда, бөлмедегі жиһазды қайта реттегенде немесе бейтаныс жабдықты пайдалану қажет болғанда көрінеді. Мұндай ойлау кез келген әрекеттің нәтижесін толық болжау мүмкін болмаған кезде мүмкін болады. Көрнекті – бейнелік ойлау – жағдаятты тек бейне жоспарында ғана түрленетін ойлау түрі. Ересектерде көрнекі-бейнелі ойлау, мысалы, пәтерді жөндеу кезінде көрінеді. Адам тұсқағаздың, төбенің түсі және т.б. қандай болатынын алдын ала елестете алады. Сөз логикалық (пайымдаушы) ойлау тілдің және тілдік құралдардыңкөмегімен шығарылатын ұғымдарды, логикалық құрылымдарды пайымдаумен сипатталатын ойлаудың негізгі түрлерінің бірі. Ойлаудың осы түрінің көмегімен жеке адам кейде табиғат пен қоғамдағы процестердің дамуының жалпы заңдылықтарын белгілейді, көрнекі материалды жалпылайды. 42. Өмірде және кәсіби жағдайларда әртүрлі ес түрлерінің көріністерін келтіріңіз(әртүрлі классификация бойынша) Ес дегеніміз – бұрын қабылдыған заттар мен құбылыстарды есте сақтап , есте қалдырып, еске түсіріп және қайта жаңғыртуды айтамыз. Адам өзінің өмірде көріп, естіп білгендерін, басынан кешіргендерін, түрлі ойлары мен сезімдерін, әрқилы іс-әрекеттерін ұмыта бермейді. Олар баста сақталады, қажет кезінде қайта жаңғыртылады. Біздің әрбір толғанысымыз, әсерленуіміз бен әрекет қылығымыз санамызда біршама уақыт сақталып, қажетті жағдайларда қайта жаңғыртуға келетін іздер салатыны баршаға мәлім. Адамның бұрын қабылдаған нәрселері мен құбылыс бейнелерінің, көңіл-күйлерінің ойда сақталып, қажет кезінде қайта жаңғыруы ес процесі болып табылады. Жүйке процесінің уақытша байланыстары негізінде бұрынғы қабылданғандар еске түседі. Естің бұл күйін қайта жаңғыру делінеді. Сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының адам миында сақталып, қайтадан жаңғыртылып, танылып, ұмытылуын бейнелейтін процесті ес деп атауға болады. Естің түрлері үш негізгі белгіге байланысты бөлінеді: 1.Психикалық белсенділікке қарай 4-ке бөлінеді: 1)қозғалыс есі 2)сезімдік 3)бейнелік ес 4)сөз логикалық 2.Мақсатқа қарай 2- ге бөлінеді: ырықты және ырықсыз. 3.Материалды есте сақтау ұзақтығына қарай 3-ке бөлінеді: 1)қысқа мерзімді ес 2)ұзақ мерзімді ес 3)оперативті ес. а)Қозғалыс есі деп – еңбек әрекетіне байланысты қимыл-қозғалыстарды есте қалдырып оны қайта жаңғырту. б)Сезімдік ес – бұл адамның басынан өткізген сезімдерін есте қалдыру. в)Бейнелі ес — заттар мен құбылыстардың қасиеттерінің нақты бейнесін есте қалдырып және қайта жаңғырту. г)Сөз логикалық ес — бұл адамның ойының түрлі формаларын есте қалдыруды айтамыз. 43. Эмоциялар мен сезімдер, олардың ұқсастықтары мен айырмашылықтары. Салыстырмалы сипаттамасы.
Қорыта айтатын болсақ, қазіргі кезде психологиялық әдебиеттер мен күнделікті өмір тәжірибесінде сезім мен эмоция ұғымдары бір мағынада қолданып жүр. Адам сезімнін қайнар бұлағы-бізді қоршаған болмыс,объективті шындық.Сезім адамның табиғи және әлеуметтік қажеттілектерінің қанағаттырылу не қанағаттандырылмауы салдарынан туындап отырады. Егер бұл ұғымдрдың мәнін жекелеп талдап көретін болсақ, онда екеуінін арасында елеулі айырмашылығы бар екенін аңғарамыз. Адамның сезімдері ылғи да қоғамдық-тарихи сипатта болады. Мәселен, адамның адамгершілік сезімдері (жолдастық, жауапкершілік, адалдық, шыншылдық, т.б.) қоғамдағы өзгелерге байланысты өзгеріп отыратыны белгілі. 44. Психология ғылымының негізгі кезеңдері |