ђ†в•а®†Ђл К__С≤ПКЕРЛ≤К. 1 таырып Ксіпкерлік МНІ, мазмны жне алыптасу шарттары ксіпкерлікті мні мен мазмны
 Скачать 302.11 Kb.
|
|
Тэуекелді сапалык бағалау критерийлері „і —I Зияндар Шығын Жоғалтулар —*—
Тэуекелдх бағалаудың сандық шамасы Материалдық-заттык сипатталуы Күтілетін табыс 11-сурет. Тэуекелдерді сандық және сапалык бағалау Абсолютак деңгей  Салыстырчалы денгей Сапалың багалау барлық мүмкін болатын тәуекелдердің идентификаңиясымен сипатталады. Сапалық бағалау салыс- тырмалы түрде қарапайым болуы мүмкін, оның басты міндеті - орындау барысында тәуекел пайда болатын факторларды, жұмыс сатыларын анықтау. Тәуекелді бағалау барысында тәуекел дәрежесін анықтау қажет және ол келесідей болуы мүмкін:
■ катастрофальщ - капиталдың, мүліктің жоғалуы, кәсіпкердің банкротқа ұшырауы да болуы мүмкін. Кәсіпкер тәуекелі сандъщ түрде, салынған капиталдың түскен ықтималды немесе жоспарланған, максималды және минимал- ды табысты (зиянды) субъективті бағалаумен сипатталады. Со- нымен қатар, мұнда алынған табыстың (зиянның) максималды және минималды деңғейінің арасындағы диапазон неғұрлым үлкен болған сайын, тәуекел дәрежесі де жоғары болады. Сандъщ багалау тәуекелдерді сандық сипаттауға, оларды талдау мен салыстыруды өткізуғе жұмысталған. Тәуекелді сандық бағалау жағдайында әр түрлі әдістер қолданылады. Кейде сандық және сапалық бағалауды сыртқы және ішкі факторлардың әсерін талдау неғізінде жүргізеді: олардың же- келеғен элементтерінің кәсіпорынның жұмысына әсер ететін үлес салмағы элементтік бағалау жүзеғе асырылады және оның ақшалай көрсеткіші анықталады. Мүндай эдіс сандық талдауда өте көп еңбекті қажет етеді, бірақ сапалық талдауда үтымды бо- лып табылады. Абсолюттік талдауда тәуекел құндық (ақшалай) сипатта немесе материалды-заттық (физикалық) сипатта мүмкін бола- тын жоғалтулардың мөлшерімен анықталуы мүмкін. Салыстырмалы сипатта тәуекел жоспарланған табыска немесе кәсіпкерлік қызметтің аталған түріне жұмсалған ресурстардың жалпы құнына қатысты шығынның сомасы ретінде анықталады. Тәуекелді сапалық бағалау статистикалыц әдіс көмегі- мен орындалуы мүмкін. Бағалаудың аталған эдісінің басты құралдары - орташа күтілетін мәні, дисперсия, стандарт- ты ауытку, вариация коэффициенті. Вариация - нәтиженің бір нұсқасынан екіншіге өту барысындағы сандық көрсеткіштердің өзгеруі. Дисперсия - нақты мэннің орташа мәнінен ауытқу шамасы. Осылайша, тәуекел дәрежесі екі критериймен олшенуі мүмкін: орташа күтілетін мәнмен, мүмкін болатын нәтиженің құбылуымен (озгергіштігімен). Орташа күтілетін мән - белгісіз бір жағдайға байла- нысты нэтиженің (жағдайдың) мэні. Ол әрбір нәтиженің ықтималдылығы сэйкес мэннің жиіліғі немесе салмағы ретінде қолданылатын мүмкін болатын нәтижелердің орташа салмақтысы болып табылады. Осылайша, болжамды күтілетін нәтиже есептеледі. Сараптамалыц багалаулар әдісі. Бұл эдіс эдетте тэжірибелік кәсіпкерлер мен мамандардың ой-пікірлерін өңдеу жолымен жүзеге асырылады. Ол статистикалықтан тек тәуекел қисығын сызу үшін ақпаратты жинақтау әдісімен ерекшеленеді. Есептік-аналитикалыц әдіс - шығындар ықтималды- лығының қисығын құрастыруға және кэсінкерлік тэуекел көрсеткіштерін бағалауға негізделген. 3.3. Кәсіпкерлік тәуекелдерді басңару Кәсіпкерлік қызмет қолайсыз нэтижелердің, оң сшідардың пайда болу мүмкіндігімен байланысты болғандықтан, олардың пайда болуын азайтатын немесе теріс салдарды болдырмай- тын әдістер мен тэсілдерді жасап шығару қажеттілігі туындай- ды. Экономикалық гылымда мүндай сипаттагы іс-әрекеттерді тәуекелді басцару жүйесі деп атайды. Кәсіпкерлік фирманың қызметінің шекті нәтижелеріне тәуекелдің эсерін жүмсартуга жұмысталған қызметтің ерекше түрі.
Тәуекелді басцару шешімді қабылдау барысында нүсқаларды іздеуді білдіреді. Тәуекелді сапалық бағалау кәсіпкерлік фирманың үзақ мерзімді перспективада кәсіпкерлік фирманың табысқа жету мүмкіндіктерін арттырады, оның қаржылық жагдайының нашарлау қаупін біршама төмендетеді. 4-кестеде кәсіпорын тэуекелін басқарудың негізгі әдістерінің жіктемесі келтірілген. Аталған эдістердің бір бөлігі болашақта тәуекелді томендетуді, ал қалған бөлігі дереу төмендетуді кепілдендіреді. Бір эдістерді шамаға тікелей әсер ету шаралары ретінде, ал қалған эдістерді - жанама эсер ету шаралары ретінде қарастыруға болады. 4-кесте. Тәуекелді басқару әдістерінің жіктелуі |