К_сіпорын экономикасы. Атырау мнай жне газ университеті
 Скачать 2.6 Mb.
|
Рентабельділік көрсеткіші, есептелуі мен оны арттыру көздеріРентабельділік - бұл кәсіпорынның кірістілік,тиімділік дәрежесін көрсететін салыстырмалы көрсеткіш. Кәсіпорынның рентабельділігінің маңызды сипаты – кірістілік нәтижесі. Бұл кәсіпорынның әр түрлі ресурстарды: ақша, материалдық, материалдық емес,өндірістік, еңбек және т.б. қаншалықты дұрыс және тиімді пайдалануын көрсетеді. Жалпы мағынада, бұл кәсіпорынның пайдасын оны қалыптастыратын ағындарға қатынасымен анықтайды.Рентбельділік инфляцияның және басқа да сыртқы факторлардың әсерін жояды және қызметке объективті және бейтарап баға беруге мүмкіндік береді. Пайда көрсеткіштері мен рентабельділік құндылықтарды дұрыс анықтау мен аналитикалық есептеулерді құру үшін негіз болып табылады. Бұл кәсіпорынның ағымдағы жағдай туралы қорытынды жасауға және болашаққа жоспар жасауға мүмкіндік беретін негіз болып табылады. Нарықтық экономикада табыстылықтың көрсеткіштері жүйесі жүзеге асырылады. Әр түрлі аналитикалық мақсаттар үшін әр түрлі рентабельділік коэффициенттерін анықтауға болады. Олардың әрқайсысында өзінің формуласы және өздерінің есептеу әдістемесі бар. Кәсіпорынның бағалық саясатының тиімділігін анықтау және өнімдерді сатумен байланысты шығындарды бақылау мүмкіндігін тексеру үшін сатылым немесе өнімділік рентабелділігі есептеледі. Бұл коэффициент алынған кірістің әрбір тенгесі үшін таза пайда мөлшерін көрсетеді. Өнімділік рентабельділігі барлық сатылған өнімге де, оның жеке түрлеріне де есептелуі мүмкін. Өнімділік рентабельділігі өнімді сатудан немесе негізгі қызметтен түскен пайданың шығындарға катынасымен анықталады. РӨ = Пн/Өқ (1) Мұнда: Пн-сатудан,негізгі қызметтен түскен пайда, Өқ - өзіндік құн. Бұл көрсеткіш кәсіпорынның ағымдағы шығындарының тиімділігін және сатылған өнімнің кірістілігінің дәрежесін түсіндіреді. Өнімнің жекелеген түрлерінің рентабельділігі бағаға және толық құнға байланысты. Берілген өнімнің бірлігінің сату құнының пайызы осы өнімнің бірлігінің жалпы құнына дейін оның жалпы толық құнынан азайтылады. Кәсіпорынның өндірістік рентабельділігі жалпы пайданың пайыздық көрсеткіші ретінде негізгі құралдар мен айналым құралдарының орташа құнына қатысымен есептеледі. Кәсіпорынның өндірістік рентабельділігі мына төмендегі формуламен есептеуге болады: Рө = Q (Б – Өқ) / НӨҚожқ + АҚ*100% (2) Мұнда: Q - өнім көлемі; Б –өнім өлшемінің бағасы; Өқ - өзіндік құн; НӨҚожқ – негізгі өндірістік қорларының орташа жылдық құны; АҚ – айналымы құралдарының көлемі. Кәсіпорынның өндірістік рентабельділігі ондағы негізгі және айналым капиталының пайдалану тиімділігін сипаттайды. Кәсіпорынның есептік рентабельділігі таза пайданың пайыздық көрсеткіші ретінде негізгі құралдар мен айналым құралдарының орташа құнына қатысымен есептеледі Ре = Пт / НӨҚожқ + АҚ*100% (3) Мұнда: Пт - таза пайда. Кәсіпорынның есептік рентабельділігі оның қаржылық жағдайын сипаттайды. Қызметкерлердің рентабельділігі - кіріс шегі мен қызметкерлердің орташа саны арасындағы қатынас. Осы коэффициентті талдау, табыстарды көбейту үшін ұйымға қанша қызметкерді қолдау керек екенін көрсетеді. Капиталдың рентабельділігі - акционерлік капиталдың бірлігіне шаққандағы пайда мөлшерін көрсетеді. Инвестициялық рентабельділік пайда қаншалықты компанияның капиталын инвестициялауы мүмкін екенін көрсетеді. Нәтиже құны инвестицияның сәтті болғандығын анық көрсетеді. Рентабельділік - бұл кез-келген кәсіпорынның қызметіне объективті және әділ бағалау жүргізуге көмектесетін маңызды көрсеткіш. Осыған байланысты ол, мысалы, пайда алудың түрлі түрлеріне қарағанда әлдеқайда көп аналитикалық мүмкіндіктер береді. Кейбір коэффициенттердің мәндеріне негізделген тұжырымдар жасай отырып, менеджменттің құзыретті шешімдерін жасай алады және компанияның дамуына және әл-ауқатына жетелейді. Кәсіпорындардың рентабельділігін арттырудың негізгі тәсілі еңбек өнімділігінің өсуі болып табылады, ол өндірістің әр бірлігінің өзіндік құнын төмендету және өнімді ұлғайту жолымен кіріс деңгейін ұлғайтуға мүмкіндік береді. Рентабельділікті көтерудің маңызды құралдарының бірі - кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық қызметінің негізі болып табылатын экономикалық талдау,аудит, есептеме,менеджмент жұмыстары.Бұл жұмыстардың дұрыс жүргізілуі ,кәсіпорын қызметінің неғұрлым тиімді болуына,кірістіліктің артуына бағыттайды. Рентабельділікті арттырудың маңызды факторы өндірістің өзіндік құны. Өндірістік шығындарды азайту пайда мен рентабельділік деңгейін арттыруға айтарлықтай әсер етеді. Сыртқы факторлары - өнімге нарықтық сұраныс, өндірушілердің ұсынысы мен бәсекелестігі. Белгілі бір өнімге жоғары сұраныстың болуы, сондай-ақ бәсекелестік кабілетінің артуы, олар сатылатын өнімнің көлемін ұлғайтуға, нәтижесінде пайда мен кірістілікті көбейтуге ықпал етеді. |