кітап. Бірінші блім. Ккінай тау бктері ттасан жабайы алма болатын
 Скачать 1.41 Mb.
|
|
тұрысың не? Баста бригадаңды. Өзің кеше емханаға барып қайттың ба? Барып қайттым. Дәрі алдың ба? Алдым. Мінекей,- деп Әжібек әлгіндегі қалбырды көрсетті. Дұрыс болған екен. Ал енді бригадаңды баста өзің. Бәріміз Әжібектің аузына қарадық. Немене тұратыны бар, кеттік күздікке,- деді Әжібек. Әжібектің бастауымен Жарбұлақтағы күздікке қарай тартып кеттік. Ауылдан ұзап шығып, төбе асқаннан кейін Әжібек бәрімізді иіріп тоқтатты. Ақымақтар, жұмысшыға бастықтың көлік бергенін қашан көріп едіңдер,- деп бәрімізді сөгіп алды.- Мұндайда тапқырлық керек. Әне, өгіздерді көрдіңдер ме? Бақташысы жүр ғой. Көлбай керең өлсе жолатпайды. Қазір мен оның жөнін табам,- деді Әжібек. Сөйтті де бас киімін алып бұлғап Көлбай кереңді шақырды. Ат үстінде одырайып біз жаққа қарап тұрған Көлбай керең далбақтай шауып жетіп келді. Ассалаумаликум! — деді Әжібек. А?! — деді Көлбай керең естімей. Әжібек оның қасына барып, құлағына айқайлады. Ассалаумаликум деймін! — деді. Әликісалам! — деді Көлбай керең ақырын ғана. Сізді Байдалы ауылға келіп кетсін деді. − А?! Сізді Байдалы ауылға…- деп Әжібек аттандай айқайлады. Мына өгіздерді қайтем? — деді Көлбай керең тағы да ақырын сөйлеп. Өгіздерді қасқыр жемейді. Өздері жайыла тұрады. Е, мейлі онда. Барсам барып қайтайын,- деді де Көлбай керең өгіздер жаққа бір қарап қойды да, жусай жайылған олардың ешқайда кетпейтініне көзі жеткендей болған соң, атының басын ауыл жаққа бұрып, бүлк-бүлк желіп жүріп кетті. Көлбай кереңнің қарасы көзден таса болысымен-ақ өгіздерге екеу-үшеуден мінгесіп-мінгесіп алдық та, өңкілдете жарысып Жарбұлаққа тарттық. Күздікке жетісімен өгіздердің бетін кейін қарай қайырып, ұрып- ұрып қуып тастадық. Әжібек адымдап-адымдап әрқайсы- мызға жер өлшеп берді де: Ал, жүгірмектер, қиқаңдағандарыңды оңдырмай- мын, дұрыстап істеңдер жұмысты,- деп, өзі әудем жерге барып, бұталардың басын байластырып күрке жасауға кірісті. Онан соң ішіне қалыңдап шөп төсеп, соның үстіне созыла жатты. Әй, дұрыс істеңдер! — деп басын шығарып анда- санда айқайлап қояды. Белуардан кеп қалған астық масақ жара бастаған, үлп еткен жел үрлеп өтсе-ақ болғаны судың бетіндей жыбырлап, толқын-дала жөнеледі. Арам шөптер асты- қтан гөрі биіктеу өсіп кетіпті: алабота, сасыр қурай, сиырқұйрықтар мен мұндалап анадайдан көрініп тұрады, орақты қылышша сермеп қиып түсіреміз де мәз бола- мыз: өзіміз ұрыс даласындағы батырлармыз да, арам шөптер — фашистер. Өстіп бір-бірімізді кеу-кеулеп елігіп жүріп талай жердің арам шөбін қалай отап тастаға- нымызды да, білмей қаппыз. Бір кезде арт жағымыздан Әжібектің: Ойбай, аттан, аттан, тығылыңдар! — деген даусы шықты. Жалт-жалт қарадық. Әжібек зымырап кеп егіннің ішіне қойып кетті де, еңкеңдеп бұға қалды. Енді көрдік, осылай қарай Көлбай керең шүйіле шауып келеді екен. Лездің арасында барлығымыз да бөденеше жып- жып етіп егіннің арасына бұға-бұға қалдық. Көлбай ентелеп кеп егіннің шетінде бізді сықпырта боқтап тұр, атымен егінге кіріп аралап іздеуге батпады. Біраз қамшысын үйіріп, доқ көрсетіп қоқаңдады да көзіне тірі жан түспеген соң айналып өгіздеріне кетті. Ішегіміз түйілгенше күліп алдық та, арам шөп отауға қайта кірістік. Түсте өгіз арбамен ыстық тамақ та жетті. Байдалы өзі бастап келіпті, біраз аралап біздің жұмысымыздың сапасын көрді. Әзірге жаман емес екен,- деп қойды. Онан соң бәрімізді Әжібек жасаған үйшіктің қасына қатар-қатар отырғызып, аспазшы әйелге: Аяма, тойғандарынша бер,- деп бұйырды атала көжеден. Еті бар ма? — деп сұраған Әжібек Сол-ақ екен Байдалының Әжібек дегендегі шиқа- нының басы жұлынды да кетті. Ә, шақша бас, саған еті бар көже керек екен ғой,- деп қамшысын үйіре ұмтылған. Әжібек ыршып тұрып, қашып үлгірді.- Саған еті бар көже керек екен ғой… Кәне, жақындашы бермен, мен саған еті бар көжені көрсетейін! Әй, сенен көрген қорлық па, шектен асты-ау. Кеше торы жорғаны кешке дейін шапқылап қан сорпа қылдың. Бүгін ғой, анау, кереңді алдап жіберіп, бүкіл өгіздерді былай міндің. Қыс, көктем әбден титықтап шыққан байғұс хайуандар, аз күн дем алсын деп ем. Сенің қорлығың ба, әй сенің қорлығың өтті-ау, әбден. Өгіздерге жалғыз мен міндім бе, мыналардың бәрі де мінді. Сен болмасаң осылар білер ме еді сол қулықты. Бәленің бәрі мына сенен шығады. Желкеңді қияйын ба осы, ә! Бірақ қанша ұмтылып, тап-тап бергенімен Әжібекті ұстай алмады. Ақыры ыза болған Байдалы: Сен итке көже тұрмақ көк су жоқ. Аштан қатырам! деді. Біз сүт қатқан атала көжені екі аяқтан ішіп, ыңқия тойып алдық. Тамақ тасыған өгіз арбаны алдына салып, Байдалы пішеншілерге кетті. Аш қалған Әжібектің қасына кеп, оның аш қалғанына өзіміз кінәлідей баста- рымыз салбырап үнсіз отырдық та қойдық. Әжібек шынымен-ақ қарны ашқан болу керек, көзін уқалап жылап алды. Осы қақпасқа көресісін бір көрсетермін әлі,- деді тістеніп, онан соң біздерге: -Істемеңдер! Қараң қалсын егіндері! — деді. Біз бұл бұйрығын үнсіз мақұл алдық. Өстіп отырғанымызда желе жортып Нұғыманның келе қалғаны. Ал, балалар, хал қалай? Түске дейін жақсы істедік. Әне, аралап, тексеріп көріңіз. Ал енді істеуден бас тартып отырмыз,- деді Әжібек. Иә, не боп қалды? Себебі не? Себебі біріншіден мен ашпын. Неге? Байдалы маған көже бергізбеді. Екіншіден, көженің ішінде түйірдей де ет жоқ. Қалайша? Сендердің тамақтарыңа деп қойдың бір санын бергізіп ем ғой. Сенбесеңіз сұраңыз мыналардан. Біз тұс-тұстан: Рас, рас… Көженің ішінде түйірдей де ет жоқ,- дедік шуылдап. Жарайды, оны мен өзім анықтаймын. Әжібек, кәне, сен менің артыма мінгес. Ал сендер, балалар, жұмысқа кірісе беріңдер. Әжібек бастықтың артына көзді ашып-жұмғанша мінгесіп те алды. Әлгіндегі мұңаюдың, жылаудың ізі де қалған жоқ жүзінде, жайраң қағады. Дабай, жұмысқа кірісіңдер! — деп бұйырып қойды бізге. Айналасы бірер сағаттың ішінде қайтып оралды Әжібек. Көжеге де тойдым. Байдалыны да орнынан түсір- тетін болдым,- деді масайрап.- Біздің тамаққа деп берілген етті өзі жеп қойған екен. Бастық әлгінде, бүкіл пішеншілердің алдында масқаралап, желкесінен шығарды. Бүгіннен бастап біргәдірліктен босатам деді өзін. Кешкісін ауылға қайтқанымызда жұрт клубқа жина- лысқа жиналып жатыр екен. Ондайдан біз қалушы ма ек. Үлкендердің соңғы жағынан қараңғы түпкірде сабан үстінде апыр-топыр алысып-жұлысып біз де отырдық. Біріміздің бас киімімізді біріміз қағып «анда кетті мұнда- лақ, мұнда кетті мұндалақ» ойнаймыз. Әй, балалар, тиышталыңдар! — деді бастық. Сәл тынышталдық. Жиналыс: бірінші, пішенге әзірліктің барысын талқылады, екінші, ұйымдастыру мәселесі қаралып, «колхозшыларға тамаққа деп берілген етті қымқырып қалғаны үшін» Байдалы шал бригадирліктен босатылып, оның орнына менің апамды сайлады. Апам: «Істей алмаймын»,- деп бас тартып еді, жұрт: «Істей аласың»,- деп шулап отырып алды. Қараңғыда, біреу қолымды қысты, Әжібек екен. Маладес! — деді сыбырлап. Апамды айтқаны ма, әлде соның баласы болған соң мені айтқаны ма, білмеймін. Жиналыстан кейін үйге қайтып келе жатқанда апам бастыққа: Нұғыман-ай, осы жұмысқа мені бекер сайладыңдар- ау. Соңғы кезде денсаулығым нашарлап барады, істей алмаймын ба деп қорқам,- деген. Жеңгей-ай, кім денсаулығы жетіскеннен істеп жүр дейсіз. Жә, қорықпаңызшы, істеп кетесіз,- деді Нұғыман. Астықтың арам шөбін бір айдан астам отағаннан кейін, бастық бізге бір күнге демалыс берді. Ертеңіне пішенге шығатын боп келістік. Бұл кезде жұмысқа едәуір көндігіп, мойынсұнып алған едік. Бастық та біздің әжетке жарап қалғанымызға қуанып, келген сайын мақтап, риза боп кетеді. Жауды жеңуге үлес қоспады деп ертең сендерді кім айтар екен енді. Азамат болды деген осы, айналайын- дар,- деп қояды. Біз бұрынғыдан әрмен жанымызды сала істейміз. Оның үстіне бригадиріміз Әжібек те желкемізден түспейді, әрқайсымыздың жұмысымызды көз айырмай қадағалап, қит етсең бас салып төмпештеп алады. Сөйтіп, бір күнге арқамыз босап, демалыс алып, көшенің ортасында ойынға кірістік: доп қудық, асық ойнадық, одан екіге бөлініп қызылдар мен ақтар боп соғыстық. Әжібек бұл ойындардың бірінде де болған жоқ. Ол түске жақын бір-ақ шықты үйінен. Әй, жетпегірлер, бері келіңдер! — деді самарқау ғана даусы дарылдап. Ұйқыдан жаңа тұрған екен, басы-көзі ісіп кетіпті, шашы ұйысқан мамық. Бүгін ұйқым бір қанды,- деді есіней тұрып.- Әй, Қайрат, анау шәугімді әкеп су құйып жіберші, беті- қолымды жуып алайын! Беті-қолын жуып тұрып, әрқайсымызға қолының суын сілкіп, біз ыршып-ыршып түскенге өзі рақаттана күліп, мәз боп қалды. Жуынып болған соң бәрімізге жағалай бастан аяқ бір қарап өтті де, жақтырмайтын- дағы әдетімен бет-аузын тыржитты. Ой, өңшең тобан аяқ қулар, азып-тозып ойнағаннан өзге ғой ештеңені білмейсіңдер. Пайдалы бірдеңе ойлау деген ғой жоқ сендерде. Біз пайдалы ештеңе ойлай алмайтын кінәмізді толық мойындап, үнсіз тұрмыз. Рас қой енді: «тобан аяқ» десе,- тобан аяқпыз, «азып-тозған» десе,- азып-тозғамбыз, не дейік, жайымызды басқа білмесе де Әжібек біледі. Сондықтан өзінен сөз күтіп аузына телміре қараймыз. Былай, жетпегірлер, түскен кейін осы араға жина- лыңдар, қауынға барамыз,- деді. Біз, балалар, сәл аңтарылып қалдық та, артынша біреу: Қауын әлі піскен жоқ қой,- деді. Кім айтады?! Ой, салпы ауыз. Сен нені білуші ең. Мұрныңды бет қып жіберейін бе осы! Әне, астық сарғайды ма? Ендеше қауын пісетін кез болды. Ал кім барады? Мен барам! Мен!.. Мен!..- деп шулап қоя бердік. Жоқ, бәрің бірдей бармайсыңдар,- деді Әжібек. Сөйтті де: — сен барасың. Сен… сен…-деп өзіне серік- тікке жарайды-ау деген он баланы іріктеп алды. Сол онның бірі мен болдым. Түстен кейін Әжібек бастап күн батыстағы Ағешкі сайын бетке алып жүріп кеттік. Ағешкі сайы ауылдан алты-жеті шақырым. болатын. Сайдың ішінде колхоздың мал қыстайтын қораларын күзетіп Тоқтардың әкесі — Шымырбай деген жалғыз үйлі шал отырушы еді. Кемпірімен екеуі ала жаздай бақша салып, қауын-қарбыз өсіретін. Бақша салуды еріккеннің ермегі сияқты көретін біздің ауыл үшін Шымырбай шалдың қауын-қарбызы анда-санда барып, жеп қайтып тұратын таңсық нәрсе ғана болатын. Үлкендер жағы: Әй, осы Шымырбай алжиын деген шығар, сірә. Енді қартайғанда көк шөпті күнкөріс қып,- деп сыртынан жазғыратын да, қапырық ыстықта қаңырығы түтеп кеп суық қарбыздан қарбыта асап, тамсана отырып шөлін басатын. Ал балалар жағы қауын-қарбыз пісті дегенше, Шымырбай шалдың үйінен шықпаймыз. Ауылдан безіп, үйді ұмытып, Ағешкі сайында көкқарын боп жатып аламыз. Кемпір-шалдың күнделікті толып жатқан шаруасын тындырып, баласындай боп кетеміз. Қысқасы бұл кез біз үшін де, кемпір-шал үшін де абыр-дабыр қызыққа толы көңілді күндер болатын. Жақсы дәурен еді. Міне, сол Шымырбай шалдың үйіне биыл бірінші рет бара жатырмыз. Қауын-қарбыздың піскен, піспе- генін әзірге білмейміз. Бар үмітіміз, дәлеліміз Әжібек айтқан «астықтың сарғайған» белгісі. Өйткені қауын- қарбыз бұл кезде пісуі тиіс. Қара жолдың ыстық топы- рағын борпылдата отырып, бірде жарыса жүгіріп, бірде аяңдап күн еңкейе Шымырбай шалдың үйіне де жеттік. Анадайдан бірі сарыала, бірі аққасқа қабаған иттері арсылдай көтерілген. Әрқайсысы тайыншадай, адамның зәре-құтын ұшыратын төбеттер еді. Жалаң аяқ, жалаң бас тыраңдап келе жатқан біздерді сонадайдан танып, көріп тұрған Шымырбай: «Жә, жатыңдар!» — деп иттеріне жекіп тастады. Біз болсақ: Ассалаумалейкүм, ата! Ассалаумалейкүм, ата! — десіп жамырасып алдына келдік. Уағалайкүм ассалам! Ой, үлкен азамат болыңдар,- деп шал риза боп сәлемімізді алды. Әрқайсымызға көз қиығын сала тұрып: Опай, өздерің былтырғыға қарағанда дырдай жігіт боп есіп қапсыңдар ғой,- деп қойды. Әй, кемпір, мына қонақтарға айран бер. Ал, балалар, үйге кіріңдер, мен мына бір шөпті түсіріп тастайын. Жөн сұрау сонан кейін болат та. Сөйтті де қарт есек арбаға тиелген шөпті түсіруге қайта кірісті. Шөпті жаңа ғана тиеп әкелген беті болса керек. Бір-екі ашадан кейін алаша шекпенін шешіп, есік алдындағы бақанға апарып іліп қойды да әр жерінен ыдырап сетіней бастаған бәтес жейдесінің жеңін қайырды. Маңдайының терін сүртіп, бөркін қайта киіп алды. Әй, желтіректеме, абайла, шаншу ұстап қап жүрмесін,- деп қойды кемпірі. Онан соң бізді жақтыр- маған кейіп танытып жыртия бір қарады да: — Әне, отырыңдар! — деді лапастың ішін нұсқап. Біз құрым киіз төселген лапастың ішіне кеп жайғаса отырдық. Өзімізге бұрыннан таныс, талай аунап-қунап жатып жүрген лапасымыз, жылда келген сайын діңгек тіреулерге ескерткіш қып ойып, яки сия қарындашпен әшекейлеп жазып кеткен аттарымыз да со күйі. Кемпірдің де жақтырмағанын көңілімізге алғамыз жоқ. Өйткені мінезі өзімізге мәлім — әуелде өстіп қабағын кіржитіп бырысып-тырысқанымен, артынан жаны қалмай асты-үстімізге түсетін болады әлі. Сондықтан ә дегенде жұп-жуас боп монтиып отыруымыз керек. Сәлден кейін кемпір үйден ағаш шелекке толтыра ұйытылған айранды алып шықты. Жаңа ғана ұйыған, әлі шеті ойылмаған уыздай боп мөймілдеп тұрған айран екен. Қышқылтым иісі аңқып сала берді. Ернімізді бір- бір жалап үлгірдік. Кемпір болса асықпай, әуелі, бір шетінен сыры көшкен ескі тостағанға бір-екі қасықты құйып алды да: Піссімілда,- деп өзі ұрттап дәмін көрді. Сонан кейін ғана сол жалғыз тостағанмен шетімізден жағалатып бере бастады. Тостаған кіші ме, әлде біздің қарнымыздың аштығы ма, бір тостаған айран бұйым құрлы болған жоқ. Сіміріп-сіміріп салдық та, ернімізді жалап, тамсанып отыра бердік. Бірақ кемпір тостағанды бір жағалатқаннан кейін қайтып құймады. Әлден уақытта шебін түсіріп боп Шымырбай қарттың өзі келді. Бір тостаған айранды ұрттай отырып, ішті де: Әй, кемпір, әлгі Тоқтаржаннан келген хаттарды әкеші, мына балаларға оқыталық,- деді. Кемпір үйіне кіріп кетті де, ақ бәтеске ораулы бір бума хатты алып шықты. Онан соң аяқ жаққа отырып бәтестің орауын жазды да, өліпті таяқ деп танымаса да әр хатқа үңіле қарап қойып: Бұрын келген хаты осы,- деп әуелі бір хатты ұсынды. Ішімізде хат оқуға жүйрік Санат деген бала бар, бәріміз соны мегзедік. Санат хатты қолына алды да, судыратып оқи жөнелді. Хатты судыратып оқу да мақтаныш. Бірінші хатта Тоқтар жараланып госпитальға түскенін жазыпты. Жарақаты жеңіл екен оқ бүйірін жалап өткен көрінеді. Хатты бұрын да ары өткен, бері өткендерге талай оқытып, талай жылаған кемпір бұ жолы да иегі кемсеңдеп қоя берді. Жарығым… қайтып шыдады екен? Жанына батпады дейсің бе?..- деп күңкілдеп қойды. Жә, енді қоя тұршы жыламай,- деді Шымырбай. Санат келесі хатты оқыған: мұнда Тоқтар жарақатының жазылып қалғанын, тәуір болғанын жазыпты. Иттің баласының еті жақсы еді, маған тартқан. Қандай жара болса да ем-домсыз тез жазылып кететін,- деп Шымырбай мәз бола сөйледі. Иә, со қашанда өзіңді қолпашта, байғұс,- деді көз жасын сүрткен кемпір. Санат үшінші хатты оқыды: онда да со госпитальда жатқанын тәуір болғанын жазыпты, ал төртінші хатта қайтадан майданға аттанып бара жатқанын жазған, бесінші хат — майданнан жазылыпты. Жауып тұрған оқтың астындамыз депті. Кемпір тағы да жылады. Алтыншы, жетінші хат, бәрі де со жауып тұрған оқ астында жазылған екен. Ең соңғы хат осыдан бір ай бұрын келген, онан кейін хат жоқ… Шымырбай қарт орнынан тұрып кетіп, әр нәрсені бір шұқылай бастады. Сірә, бізге көз жасын көрсеткісі келмеген болар. Кемпір болса ағыл-тегіл жылап отыр. Үн шығармайды, бірақ көз жасы тыйылар емес. Құлыным… қайда жүр екен?..- деп аһ ұрып күрсін- генде, біздер де жас толып қалған көзімізді бір-бірі- мізден тайдырып, жер шұқып кеттік. Әлден соң кемпір беті-қолын жуып кеп, әлгіндегідей емес, кәдімгідей дастарқан жайып, үйден ала дорбаны алып шығып, бір таба нанды алдымызға қолымен опырып турады да, әлгіндегі ағаш шелектегі айранды араластырып-араластырып қайта құйды. Бұл жолы әрқайсымызға жеке-жеке тостаған тиді. Біз таба нанды аузымызға бұралай тығып шайнамай қылғытып, айранды қомағайлана сіміреміз. Іше ғой, айналайын, кәне тағы ішші,- деп кемпір де үстелей түседі. Ағаш шелектегі айран да, дорбадағы нан да әп-сәтте сап болды. Қарнымыз қампиып қозғала алмай қалдық. Бір-бірімізге мұртымыздан күле қараймыз. Кемпір болса: Айналайындар…- деп елжіреп отыр. Ауық-ауық ұлы есіне түсіп кететін болу керек: О-оһ! — деп терең күрсініп қояды. Керіліп-созылып орнымыздан тұра бастағанбыз. Шымырбай қарт қасымызға қайтып оралды. Ал, балалар, жол болсын,- деді. Біз жымың-жымың етіп бір-бірімізге сен айт, сен айт дегендей түртпектесіп тұрдық та, ең соңында бәріміз жол басшымыз еді-ау, деп Әжібекке тоқталдық. Қауын жегелі келдік,- деді ол түйеден түскендей етіп. Ә, бар бұйымтайларың сол ма? Жөн-жөн,- деді Шымырбай шал сақалын тарамдай тұрып, ойланған кейіпте: Бірақ менің бір қысылып тұрған жайым бар, бала- лар. Қауын әлі піскен жоқ қой, әне, пәлекте жатыр,- деп үй іргесінен жүз-жүз елу қадамдай жердегі жыраны кеулеп салынған бақшасын нұсқады. Төңкерілген қара қазандай үлкен-үлкен қарбыздар теңкиіп-теңкиіп көрі- неді. Қызыға-қызыға көз тастап, бір-бірімізді тағы да түртпектейміз. Әнең қарашы! — деп Санат маған сыбыр ете қалды. Көк есектің алдында бір үлкен қарбыз жарылып жатыр екен. Әжептәуір. Қам жүгіріп қызара бастаған қарбыз. Енді бәріміз сол қарбызға қарап қаппыз. Міне, көрдіңдер ме, әлі піспеген. Мал үзіп кеткен екен кеше, жарып көк есектің алдына тастадым,- деді қарт әлгі жарылған қарбыздың бір бөлегін аяғымен қозғап. Әжібек сол жарты қарбыздың үстіне төніп түсе жаздап тұр. Былай болсын, балалар, сендер араға енді бір он күн салып келіңдер әй бір, қарық қылайын бәріңді де,- деді Шымырбай. Біз қипақтасып кете қоймай, біресе көк есектің алдында жарулы жатқан қарбызға, біресе анау пәлекте теңкиіп жатқан қарбыздарға қарай бергенбіз. Әй, Тоқтаржанның көкесі-ау, көк қарбызды аяйсың ба, біреуін әкеп жарып бер балаларға, көрсін,- деді осы кезде кемпірі. Сен де қызықсың, піспеген жемісті үзуші ме еді. Ол болмайтын ырым,- деп Шымырбай қарт кесіп тастады.- Сөйтіңдер, балалар, енді он күннен кейін келіңдерші… Басымыз салбырап, сүлесоқ басып, келген жолымы- збен ауылға қайттық. Күн еңкейіп, көлеңкеміз ұзара бастаған. Алдымызға түсіп ап, ербең-ербең етеді: қол аяғымыз шидей ұп-ұзын, басымыз соп-сопақ, менің көлеңкем анау деуге намыстанасың. Біріміздің көлеңке- мізді біріміз мазақтап, жыртақтап күлеміз: асқабаққа теңейміз, қиярға теңейміз, астауға теңейміз, келсапқа теңейміз… теңемейтін затымыз қалмайды. Жыланша бұралаңдаған ирек жолмен біріміздің артымыздан біріміз тізіліп жотаның үстіне шықтық. Иіріле қап кейін қарағанбыз. Шымырбайдың үйі табанда сай ішінде жәпірейіп кіп-кішкентай ғана боп қалыпты. Мұржасының түтіні будақтайды, тасада тығылып отырып тартқан шылымның түтіні сияқты: қарттың өзі қорасының төбесінде бағанағы шөбін жаймалап жүр, кемпірі есігінің алдында күйбің шаруаға кіріскен, ал көк есек ойыншық сияқты кіп-кішкентай боп сол бір орнында сілейген де қалған. Бір қарбызын аяды-ау мына шал,- деді Әжібек тісінің арасынан сөйлеп.- Зәуімен сонау ауылдан келгені- мізде көк есегі ғұрлы болмадық қой. Қап, қорлығы-ай, мына қақпастың. Әуелі ренішпен жай бастаған сөзінің соңын кіжіңмен аяқтады. Ал енді ерегескенде бар ғой, бүгін осы шалдың қауын-қарбызынан дәм татпай кетпеймін. Мен де,- деді Қайрат іле қоштап. Мен де,- деді тағы бір бала. Сол-ақ екен, тұс-тұстан, бәріміз де: «Мен де, мен де» десіп шулап кеттік. Айтқанымнан қайтпан, ант етем сендердің алдарың- да,- деп Әжібек оң қолын көкірегіне апарып, батып бара жатқан күнге қарап тағзым еткен. Мына қылығы бізге мүлдем қатты әсер етті, кәдімгі үлкен жорық алдындағы ердің антындай. Дереу бірімізден кейін біріміз Әлсі- бектің сөзін қайталап, батар күнге қарап тағзым ете тұрып ант бердік. Жүріңдер, күн батқанша анау қылтада жасырынып жатамыз,- деді Әжібек.- Шабуылға шығардың жоспарын сол жерде ойластырамыз. Әжібектің айтқаны біз үшін екі дегізбес заң. Қайрат пен және бір баланы барлаушы ғып жотаның үстіне отырғызып қойды. Ол екеуі Шымырбай шалдың үйіне біреу кеп, біреу кете ме, түнге қарай не істеп, не қояды соны тегіс бақылауға тиіс. Қалғанда- рымыз тасаға барып жасырынып жаттық. Бастау- шымыз өзің, бір саған сендік дегендей бәріміз Әжібекке қарай береміз. Кәне, мені бір жыбыр-жыбыр жасап жіберіңдерші,- деп ол етпетінен жата кетті. Тау шөптерінің арасынан бір-бір шоқтан таңдап алып жыбыр-жыбырға кірістік. Әжібек тағы да, ой, есінен танып, рақатқа батты дейсің. Шетімізден мақтау естіп, мәз боп қалдық. Бәрің менің сарбазымсыңдар, оң қолымсыңдар! — деп бір тастады.- Бүгіннен бастап жұбымызды жазбайтын боламыз. Біреуіңе қиянат істер адам болса, ол біздің бәріміздің қас жауымыз. Шіркін, сол кезде жер үстінде біздерден бақытты жан болды ма екен?! Әй, қайдам! Әжібектің қарамағында болу, оның айтқандарын қалтқысыз атқарып, нөкері боп жүруден артық не арман бар еді бізде. Үсті-басы әбден қызарып, қотырларының аузы қанталаған Әжібек орнынан тұрды. Жыбыр-жыбырға осы жердің шөбінен алып кету керек екен,- деді. Алып кетуге болады. Мен мына жейдемнің етегін ышқырланып алам да, ішіне салып жүрем,- деді мәймөң- келеген бір бала. Мен де сөйтіп алам,- деді екінші бала. Қойшы, қысқасы, әлгі жердің шебінен бәріміз де жейдемізді қампитып тығып алдық. Кештің түсуін күтіп иіріліп отырмыз. Күн қып- қызыл боп шелденіп батуға таяу. Найза тастардың ұштары бояулы қарындаштай қызыл күрең тартып жан- жақтан состиып тұр. Аспандағы ала шабыр бұлттардың бауыры жарып-жарып қойған қарбыздай қып-қызыл. Хе-хе-хе-хе, шіркін! Қазір күн батсын кішкене, аш бөрідей тиісерміз, бүйірден,- деп сақылдай күлді Әжібек, батырлар жырын оқығандай мақамдап. Діңкелеп шаршаған күн де ұясына барып қонды-ау ақыры. Найза тастар ымырт қараңғылығына сұғынып қарауыта бастады. Тау жақтан салқын самал соқты. Бойымыз сәл тоңазып, орнымыздан ширыға көтерілдік. Шабуылға шығатын тұсты бағана күн жарықта Әжібек белгілеп қойған: Шымырбай шалдың үйінің желке тұсындағы тік қабақтан дәл қауындықтың үстіне құлап түспекпіз, жегенімізше жеп, көтергенімізше алып, у-шусыз сол тікпен қайта көтеріліп кетпекпіз. Біздің жоспарымыз бойынша Шымырбай ол тұстан ұры келеді деп күтпейді де, ештеңені сезбей де қалады. Әлгі тік қабаққа келдік, алды-артымызға қарамастан темен қарай шұбыра домалап жөнелдік. Қалың бөргез, тобылғы, қараған өскен, жықпыл-жықпыл тастары көп қия екен. Әзер түстік. Алдымыз қауындыққа жетіп бір- бір қарбызды көтеріп ұрып, енді бас қоя бастағанбыз, Шымырбайдың бағанағы тайыншадай төбеттері арсылдап қоя берместері бар ма. Ең болмаса, бір асап үлгірмеген жарулы қарбызды тастай сала кейін қарай зыттық бәріміз де. Сүріне-қабына, бірімізді-біріміз басып кетердей боп тік қияға қаштық. Төбеттер арсылдап жетіп те қалған. Артқы бір-екі бала қорыққан- дарынан бақырып жіберді. Осы кезде үй жақтан: Майлыаяқ, Құттөбет! Кә, кә! — деген Шымыр- байдың даусы шығып жанымыз қалды. Екі төбет те ұмтылғандарын қойып, жай ғана арсылдай үріп кейін қала берді. Біз болсақ өліп-өшіп, екі өкпемізді қолымызға алып, қияның үстіне шықтық. Бөргез тікен мен бұталар үсті- басымызды алым-жұлым ғып жіберді. Қияның үстіне шыққан кезде Әжібек: Кәне, тас жинаңдар! — деп бұйырды.- Егер қуатын болса шалды да, иттерін де тастың астына аламыз. Дереу қараңғыда сипаланып жүріп тас жинай баста- дық. Бірақ Шымырбай артымыздан қуған жоқ. Әлден уақытта төменнен: Әй, балалар! — деп дауыстады.- Шырақтарым, бұларың не? Піскен жоқ деп бағана айтпап па ем өздеріңе. Міне, піспеген көк қарбызды босқа жарып тастапсыңдар. Не шықты содан. Әй, балалар-ай!.. Өздерің жейтін қауын-қарбыздар еді ғой. Біз тырс етіп дыбыс берместен құлағымызды елеңдей тігіп тыңдап тұрмыз. Демігіміз әлі басылар емес. Шымырбай тағы бірдеңелерді айтып күңкілдеп сөйлеп жүр. Арпылдап үріп қоймаған иттеріне: — Жә, жатыңдар, әрі! — деп жекіргені естілді. Кемпірі келді. Екеуі күңкілдей сөйлесіп, біраз жүрді. Онан соң! — Әй, балалар! — деп, бізге бір-екі рет дауыс берді де, жауап болмаған соң иттерін ертіп, үйлеріне кетті. Сірә, бізді де кетті деп ойласа керек. Біржола ұйықтасын енді,- деп қойды Әжібек.- Қап, жаңағы менің жарғаным піскен қарбыз еді, алып кетті-ау, ә. Мен ортасынан бір асап едім, тәп-тәтті екен,- деді Қайрат. Біз сол отырғаннан ұзақ отырдық. Қараңғылық әбден қоюланды. Табанымыздың асты тастай қараңғы шыңырауға айналды, үңірейіп жатыр, бір кішкентай ғана от жылт- жылт етеді. Шымырбай шалдың есігінің алдындағы қоламтаның оты. Ал еріңдер соңымнан! Домалап кетпей, абайлап түсіңдер! — деп сыбырлап бұйрық етті Әжібек. Өзі төмен қарай қараңғылыққа сүңгіп кетті, аяқ астындағы тастардың тықыры, бұта-бұтаның сыбдыры ғана естіледі. Қалғандарымыз жүрексініп іркіліп қалғанбыз. Жүріңдер! — деп зекіген бұйрық естілді төменнен.- Тек дыбыс шығармаңдар! Қараңғыда қолымызға ілінген бұта-бұталардан қарманып ұстанып біз де домалана жөнелдік. Тік қия, өте тайғақ, мүлт бассаң кеткенің, бөргез тікендері, сойдиған бұталар үсті-басымызды жұлмалап, тырналап келеді, аяқ асты — қырлы тастар сүрініп омақаса жаздай- сың, табанды тілгілейді. Сүріне-қабына қауынға да жеттік. Әжібек үлкен бір қарбызды жерге гүрс еткізіп қойып қап, қақ айырып, қолды салып та жіберіпті. Қомағайлана асайды. Қолы- мызға ілінгенді біз де жерге қойып қап бір-бір асап үлгір- дік. Піспеген ап-ащы екен, тастай бере келесі бір теңкиіп жатқанды көтеріп ұрдым. Сөйтіп, қозы қораға түскен аш бөрілердей әп-сәтте қауындықтың үстін әлем-тапырық қылдық, қолға іліккеннің жарылмағаны қалмады, жесек те, жемесек те жара бердік. Бүлдірудің құмарлығы, қызығы әбден билеп алған еді бойымызды. Әуелде үнсіз келіп сақтықпен кіріссек те, сәлден кейін кей бірімізді есірік жеңіп, дыбыс шығарып «аһы- лап, үһілеп», бір-бірімізге дауыстай мақтанып, мүлдем есіріп кеттік. Шу-шу етіп аяғымызға ілінген қарбыз желілерін тепкілеп үзіп, қараңғыда қарбызға таласа бастадық. Осы кезде Шымырбайдың қос төбеті тағы да арпылдап үре бастады. Біреуі тіпті ұлып-ұлып үрген. Жә, өй, өз басыңа көрінгір! — деген шалдың даусы шықты. Біз тағы да зәре-құтымыз қалмай кейін зыттық. Тағы да бұта-бұтаға бет-аузымызды жырғызып қияға өрмеледік. Тас! Тас! Тас алыңдар!.. Итті ұратын! — деп бұйырды Әжібек. Бірақ бір таңқаларлығы үй жақтан жұлқынып үргендері болмаса иттер әлгіндегідей қуған жоқ соңымыздан. Оның есесіне: Әй, иттің балалары-ай, сендерді ме! — деп ақырған Шымырбайдың даусы өте жақыннан естілді. Сірә, өзі қуып келе жатса керек. Біз қияның орта тұсына таяп к,алғанбыз. Балалардың біреуі үлкен бір тасты сайға қарай домалатып жіберген, сайдың іші салдырлай жөнелді. Сөйткенше болған жоқ, тағы біреу тас домалатты. Алды-артымызға қарамай тағы зыттық. Соңымыздан салдыр-гүлдір домалаған тастардың жаңғырығы, «о-о!..» — деп күңірене айқай- лаған Шымырбай шалдың даусы естілді. Біздерді қарғап-сілей бастады. Көпке дейін басылған жоқ. Тау арасын жаңғырықтырып зарлай созған даусы естілді де тұрды. Біз сол қашқан бойда екі-үш жотаны асып барып, бір- ақ тоқтадық. Алдымызда келе жатқан Әжібек кейін қайырылып: Түгелсіңдер ме? — деп сұрады. Түгелміз. Ештеңе ала алдыңдар ма? Мен екі қарбыз алдым,- деді Қайрат. Маладес! Мен де екеу алып қашып едім, біреуін домалатып алдым,- деді Санат. Мен мына бір үлкен қарбызды алып шықтым,- деді тағы біреу. Сөйтіп ұрлап шыққан қауын-қарбыздарымызды ортаға салдық. Ал енді бұларды ауылға апаруға болмайды,- деді Әжібек.- Осы арада отырып рақаттанып жеп алайық. Айдалада, түннің бір ортасында су татыған көк қарбыз бен көк қауындарды дірдектей отырып жеп алдық… Ертеңіне үй ішіндегі абыр-дабырдан ерте оянып кеттім. Бет-аузым түндегі жеген қауын-қарбыздан сірне- сірне боп тырысып қапты. Ернімді жалап керіп едім, дүрдиіп ісіп кетіпті, ұшық шыққан сияқты. Үй ішінде әжем мен көрші кемпір сөйлесіп отыр екен. Сорлы Шымырбай, сорлады ғой, сорлады ғой,- деді әжем күйзелген үнмен. Мен елең етіп құлағымды түргем: Тоқтардан қаралы қағаз кепті, ауылдың ақсақал- дары жиналып соны естіртуге барғалы жатыр екен. «Түу, мен де бір, түндегі жорығымызды сетіп қойды ма деп, зәрем ұшса, қаралы қағаз екен ғой…» — деп ойладым. Бұ балалық дегенді қойсаңшы. Сол бір оқиға есіме түссе күні бүгінге дейін кірерге жер таппай қысыламын. Сонымыз не біздің? Неге біз сондай болдық? Жалғыз үй шал-кемпірге не үшін қиянат жасадық сонда? Жазығы не еді олардың? Неге?.. Неге?.. Бәлкім, балғын балалығы- мызға жара салған соғыс кінәлі шығар, күтімсіз өскен жабайы алмадай ащы болуымыз да содан шығар, жабайы алманың тісті қамап сырқырататыны тәрізді жанға батар қылықтар істеуіміз де содан шығар? Кім білсін. Бір нәрсе ғана ақиқат: өзің ақымақ, әрі қорқақ болсаң жауыз болуың да оп-оңай, тек бастаушың болсын. Сәлден кейін Нұғыман кешегі қауынға ұрлыққа аттанған барлығымызды кеңсеге шақыртып алды. Менің апам да осында екен. Екеуі де түнеріп ашулы отыр, бізге жек көріп суық қарайды. Ортамызда Әжібек жоқ боп шықты. Әлгі басшысы қайда бұлардың? — деді Нұғыман біздерді шақырушы балаға. Ол таң атпай тұрып станциядағы нағашысына кетіпті. Сол жақтан жұмыс істеп, оқу оқимын дейтін көрінеді. Қашқан түрі ғой. Сол жақтан-ақ ұстаймыз оны. Ал сендерді қазірден бастап анау тас қораға он күнге қама- там, ешқандай тамақ бергізбеймін,- деді Нұғыман біздерге түйіле қарап.- Сендердей ұрыларды аштан қатырғаннан басқа амал жоқ. Біздер зәре-құтымыз қалмай дірілдеп кеттік. Нұғы- манның тас қораға апарып он күн бойына қамайтынына, еш тамақ бергізбей аштан қатыратынына титтей де күмәніміз болған жоқ. Мен араша түсе ме дегендей апама қарағам, мүлде селт етер емес, қабағын қарс жауып алған, алдында баласы — мен емес, тура бір фашист отырғандай түсін бермейді. Нұғыман одан: Сіз балаңызды қамағанға қарсы болмайсыз ба? — деп сұраған. Жоқ, қарсы емеспін. Алыс бір жаққа айдатып жібер- сеңіз тіпті жақсы болар еді. Мұндай қарақшы баланың маған барынан жоғы,- деді апам түңілгендей. Мен шыдай алмай жылап жібердім. Апатай-ай, ендігәрі ондай ештеңе істемейін, кешірші мені… кешірші… Сол-ақ екен басқа балалар да шуылдап жылап қоя берді, олар да бастыққа, менің апама өлердегі сөздерін айтып, жалынып-жалбарынып кешірім сұрап жатыр. Жарайды,- деді әлден уақытта Нұғыман,- бір жолға кешірейік. Ендігәрі олай істеуші болмаңдар. Істемейміз. Енді Әжібекке ілеспейміз,- деп бір ауыздан уәде бердік. Барыңдар! — деді енді Нұғыман даусын жұмсарта сөйлеп,- Бір сағаттан кейін пішенге баруға дайындалып, осы кеңсенің алдына жиналыңдар. Байдалы арбамен Қоғалыбұлаққа апарып салады. Айтқанындай бір сағаттан кейін қос ат жегілген Байдалының арбасына тиеліп, ауылдан алты-жеті шақы- рымдағы пішеншілер қосы — Қоғалыбұлаққа жол тарт- тық. Қос көк ат бастарын шұлғып қойып, сонадан қорғаншақтап өздерін өздері құйрықтарымен сабалап бүлк-бүлк желеді, арба борпылдақ қара жолмен былқ- былқ етіп тербетіледі. Төңіректегі балқұрақ сәске күннің қыздыра бастаған аптабына майланған қайысша балбы- рап, былқып тұр. Гүл қуған неше түрлі көбелектер сайпалақтай ұшып аттардың баурына, арбаның астына кіріп кете жаздайды, ал шегіртке дегенің жыртылып айырылып жатыр, Аттың шашасынан шашылған құмдай бытырайды. Байдалы шал дамылсыз сөйлеп келеді. Бар сөзі Әжібекті жамандау. Бас бітімі жаман ғой иттің шақшадай боп. Әй, әсте жақсылық шыға қоймас ол бастан. О, ол ма? Ол әлі жер өртейді, көріңдер де тұрындар. Осы айтқаным келмесе мына мұрнымды кесіп берейін,- деп қояды. Қоғалыбұлаққа жеткен соң әрқайсымыз бір-бір өгіз сүйреткінің басына мінуге бөліндік. Мен әуелден-ақ Нәзира әпкемнің жетегіндегі сүйреткінің басына мінуді меншіктеп алғам. Солай қарай жүрдім. Мені анадайдан таныған Нәзира әпкем де жайраң қағып қуанып қарсы ұмтылды. Он күндей көрмегенге сағынысып қаппыз. Мені баурына қысып құшақтап бетімнен, көзімнен сүйді. Өзі күнге әбден қарайыпты және бір байқағаным бұры- нғыдан да гөрі өсіп, толысып кеткен сияқты. Мұрнының үсті шып-шып тершіп тұр. Құшағы да, демі де ып-ыстық екен, мені де лезде терлетіп жіберді. Әжем, апам ауырмай ма? Балалар қалай? Ауылда не жаңалықтар бар? Маған хат келген жоқ па? — деп бастырмалата сұрап жатыр. Әрине, хатты кімнен күтетінін мен жақсы білем. Бәрі аман, бәрі жақсы. Ешқандай хат келген жоқ,- деймін мен, бірақ көзіне тура қарап айтуға жүзім дауала- май, теріс айналдым. Тоқтардан келген қаралы қағаз есіме түскенде жүрегім суылдап қорқып кеттім. Ал жарайды, кейін сөйлесерміз. Кәне, өгізге мін,- деп аяғымнан көтеріп мінгізді,-Келгендерің жақсы болды ғой, әйтпесе өзіміз өгіз жетектеп, одан шөмеле тиеп ит әуре боп жүр едік. Мен егіздерді қақпайлап шөмелелерді жағалата жүріп отырдым да, әпкем сүйреткіге шөп тиеуге кірісті. Қимыл-қозғалысы нық, қарулы. Анда-санда маған күле қарап қояды. Сүйреткіге шөпті таудай қып тиегеннен кейін салынып жатқан маяның түбіне әкеп, маяшыларға көтеріп бере бастады. Маяның үстінде Көлбай керең екен, қағып алып жаймалайды. Түсте қос басына жиналып, тамақ ішуге отырдық. Әйелдердің бірі: Балалар, айтсаңдаршы, ауылда не жаңалық бар? Ешкімнен жаманат хабар жоқ па? — деп сұраған. Осы арада Қайрат: Ойдағы Шымырбай шалдың баласынан қаралы қағаз келді,- деп дүңк еткізіп қойып қалды. Не дейді? Не дейсің, ойбай, Тоқтардан ба?! — десіп әйелдер шу ете түсті. Нәзира әпкемнің, отыра бергені сол еді, көзі шара- сынан шыға жалт етіп Қайратқа қадалды. Қайрат болса қаннен-қаперсіз қаралы қағаздың қашан келгенін, ауыл ақсақалдарының жиналып Шымырбайдікіне естіртуге кеткенін егжей-тегжейімен айтып шықты. Енді бір сәтке жұрт тегіс Нәзира әпкеме қарай қалған. Ол басын тұқыр- тқан күйде өңі бұзылып, сұрланып өне бойы дір-дір етіп, менің білегімнен тастай қып қысып ұстап алды да, мелшиіп отырды да қойды. Тоқтарды естеріне алып, көздерін сығымдаған, әке-шешесіне жанашырлық айтқан әйелдердің сөздеріне де селт еткен жоқ. Алдына қойылған быламық көжеге де қол созған жоқ, со күйі қалды. Жұрт орындарынан көтерілген кезде, ол да тұрып, мені ертіп әлгіндегі сүйреткіні доғарған жері- мізге қарай жүрді. Жасаурай берген көзін маған көрсет- кісі келмей аспанға, ала шабыр бұлттарға қарады. Кешке дейін ләм деп сөйлеген жоқ, жұмысты үнсіз істеді. Екі-үш рет айырға сүйене тұрып әбден титықтап шаршағандай жабырқау, жүдеу кейіпте: «О-о…» деп күрсініп қойды. Жұмыс қас қарая тоқтатылып, пішеншілер қос басындағы, құжынаған жынды көбелектер мен шыбын- шіркейлердің талауына түскендей жалп-жұлп еткен май шамның көмескі жарығында қалғып-мүлгіп отырып кешкі тамақтарын ішті де, әркім қалаған жеріне шөп төсеп, қисая-қисая кетті де ұйқыға кірісті. Мен Нәзира әпкемнің ірге жағына кеп тығыла жатқам. Енді ұйықтап барады екем, астымдағы қурайлы шөп сылдыр етті. Селк ете түсіп, көзімді ашқам, Нәзира әпкем түрегеп кетіп барады екен. Алды-артына қарайтын емес, қараңдап алыстап барады. Ұшып тұрдым да соңынан ілестім. Қараңғыда аяғыма шөгірлер батып ұшып түсе жаздаймын, бірақ сонда да Нәзира әпкемнен көз жазбай келем. Қостан кеп ұзап, алыстап кеттік. Бір кезде алдымда келе жатқан Нәзира әпкемнің өксігені, одан үн шығарып жылағаны естілді. Тағы біраз жүре түскен соң, кәдімгідей дауыс салып жылады. Әуеліде сөйлеп-сөйлеп алып жылаған: Неден осынша бақытсыз болдым. Неден осынша сормаңдай едім. Жарық дүние-ау, қай күні ғана қарғы- сыңа шалынып тудым екен. Әкеден айырылғаным анау, сүйгенімнен айырғаның мынау… Неден жаздым?.. Неден?.. Біраздан кейін сөзді қойып, ыңырсып жылап, зарлы жоқтауға ауысты. Өзі дамылсыз жүріп келеді, шабыл- маған қалың шабындыққа шыққамыз, соны кешіп келеді, сөйтіп келе жатып жоқтау айтып келеді. Жанына батқан қайғыға қабырғасы қайысып, егіле жылап, зар илейді. Мен де жылап келем. Тоқтарды есіме түсіріп, ол енді еш уақытта Нәзира әжеме кеп, біздің үйді торуылдап жүрмейді-ау деп, ойлаған сайын ішім удай аши түседі. Өкіріп жылағым келді. Нәзира әпкем құсап ішімдегімді мен де сөзбен, зарлы жоқтаумен шығарғым келеді. Тоқтар аға!.. Тоқтар аға!..- деп еңіреп жылап жібердім де алға қарай жүгірдім, шабындыққа аяғым оралып сүрініп жығылғам, тұра сап қайта жүгірдім. Нәзира әпкем екеуміздің құшақтарымыз айқаса кетті, айдалада екеуміз де ішіміздегі құсталықтарымызды ағыттық. Дауыс сап, көрісіп тұрып жыладық. Қанша уақыт жыладық, аз ба, көп пе, білмеймін. Есімді жиып, басымды көтерсем, бозарып, қауынның тілімімдей боп ай туған екен. Айнала төңірек бозамық тартып, май шамның жарығы түскендей боп көмескі көрінеді. Әпкем екеуміз өксігімізді тартып қойып, солығымыз басы- лғанша отырдық. Ол мені шашымнан сипайды, баурына тартып қыса түседі. Бауыры жып-жылы. Біреу өкпе тұсымыздан ағараңдап жүріп өтті. Өк! Ой арам қатқыр, өк! Сыпатай-ау, былай қайырсаңшы!.. Жынды Бүбітайдың даусы. Қорқып кеттім. Байғұс, күнде түн жарымында осы жаққа кеп, жоқ малды қайырып жүргені. Өстіп қаңғып жүріп бір күні далада өліп қалады ғой,- деді Нәзира әпкем ауыр күрсініп. Бүбітай өзімен-өзі сөйлеп ұзай берді. Бір сәт алыстан зарлаған әні естілді. Қара көзім, Жете алмадым, Жер шалғай, Жалғыз өзім… Көпке дейін естілді де тұрды. Біз, Нәзира әпкем екеуміз, ақырындап аяңдап қос басына қайттық. Шабындық үстін шық басыпты, аяғым суланып келеді. Өне бойым дірілдеп, тітіреніп қоям. |