Book June 2020 citations 0 reads 11,135 author
 Скачать 5.37 Mb.
|
Offshor hududlarning mazmuni, yuzaga kelish sabablari, turlari va ahamiyatiXizmat ko„rsatuvchi EIHlarning alohida shakli offshor markazlari bo„lib, u yerda ushbu hududda xo„jalik yuritmaydigan yuridik shaxslar (firmalar, banklar) registratsiyalashning yengillashtirilgan tartibidan va soliq imtiyozlaridan foydalanadilar. Offshor biznes g„oyasi XIX asr oxirida tug„ildi. Britaniya sudining xorijiy fuqarolarni soliqqa tortish to„g„risidagi qonunlariga tayangan. Dastlab bu turdagi biznes “portga qulay parkni” ishlatish bilan bog„liq bo„lib, keyinchalik moliya sohasiga va turli xil xizmatlar ko„rsatishga yo„naltirilgan. Yevropada “soliq hududi” ning dastlabki tarixiy misoli Shveytsariya va Italiya o„rtasidagi chegara chizig„ida joylashgan Campione shahri bo„lib, bu ikki mamlakatni bu joyga nisbatan soliq yurisdiksiyasidan voz kechganidan so„ng o„z-o„zidan paydo bo„ldi. Biroq, amaldagi offshor biznes amaliyotining asoslari britaniyalik huquqshunoslar, bankirlar, sug„urtachilar va kema egalari tomonidan ishlab chiqilgan va amalga oshirilgan. Shu sababli, asl “soliq hududlari” Buyuk Britaniyada va sobiq kolonial mulklarida yaratilgan. 1945-yil sentabr, Ikkinchi jahon urushi tugaganidan so„ng, jahon iqtisodiyotida yangi davr boshlangan edi – qayta tiklangan industrial kapital tinchlik davrida jahon hamjamiyati ehtiyoji uchun zarur bo„lgan mahsulotlar sohasida o„z potensiallarini amalga oshira boshladi. Katta kompaniyalar xorijiy investitsiyalarni qidirib topishmoqdalar. Shu bilan birga, urushda katta zarar ko„rmagan mamlakatlar (hatto Rossiya va Germaniya bilan solishtirganda) hukumatlari obyektiv sabablarga ko„ra soliq qonunchiligini jiddiy ravishda qayta ko„rib chiqishga, soliq to„lovchilarga ularning xarajatlarining katta qismini joylashtirishga majbur bo„ldi. Tabiiyki, sanoat gigantlari o„z daromadlarining sezilarli ulushini deyarli har qanday joyga berishga tayyor emas edi. O„sha paytda o„n olti yil davomida jahon iqtisodiyotida muhim rol o„ynagan kuchlar harakatga keldi. Xalqaro sanoat gigantlari, yirik kompaniyalar va banklar rahbarlari soliq domenlarini tashkil etish g„oyasini yaratdilar. Yuqori rivojlangan iqtisodiy mamlakatlarga e‟tibor qaratmaslik uchun, birinchi navbatda, ular e‟tiborini Britaniyaning sobiq koloniyalariga qaratishdi, ular mustaqillikka erishdi, ammo tabiiy va intellektual resurslari yo„q edi. Tinchlik shartnomalari asosida ushbu mamlakatlar qonunlari soliq yukini va valyuta boshqaruvini liberallashtirishga olib keldi; katta sarmoya telekommunikatsiya va boshqa sohalarga investitsiya qilindi. Shunday qilib, yirik moliyaviy va sanoat korporatsiyalari soliq to„lamasdan moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirishga muvaffaq bo„ldi. Boshqa tomondan, bojsiz va soliqqa tortilmagan hududlarni yaratish chet el kapitalining oqimini kuchaytirdi Bunday hududlar xalqaro investorlar uchun jozibador bo„ldi. Ko„p sonli NATO harbiy bazalarini yaratishga olib keladigan sovuq to„lqin operatsiyalarining tezkor rivojlanishi bunday offshor hududlarning qo„liga o„tdi. Harbiy bazalarni yaratish zarur bo„lganligi sababli, Karib dengizi va Tinch okean havzalarining hududi vaqt o„tishi bilan katta miqdordagi tijoriy ahamiyatga ega ma‟lumotlar to„plangan offshor hududlarni himoya qilish vazifasini avtomatik ravishda amalga oshira boshlashdi. Shunday qilib, offshor hududlarning paydo bo„lishi tasodifiy emas edi. Bu ichki va tashqi obyektiv sabablarga ko„ra yuz berdi. Buning natijasida jahon amaliyotida offshor hududlarni yaratishga bo„lgan qiziqish va e‟tibor kuchaydi. Buning natijasida amaliyotga offshor tushunchasi kirib kelishi yuzaga keldi. “Offshor” atamasi ilk bor 1950-yillarning oxirlarida AQShda qo„llanila boshlangan. “Offshor” so„zining lug„aviy ma‟nosida “off shore” inglizchaso„z bo„lib, “qirg„oqdan tashqarida”, “sohildan tashqarida”, “ochiq dengizda” degan ma‟noni anglatadi. Offshor hududlar erkin savdo hududlarining bir ko„rinishi bo„lib, keng rivojlanish xarakteriga egaligi, investitsiyalar, kompaniyalar, xoldinglarni o„ziga jalb etishi bilan boshqalaridan ajralib turadi. Offshor hududlari EIHlarda maxsus sinfni tashkil qiladi. Ularning asosiy farqi shundaki, ularda ro„yxatdan o„tgan korxonalar ishlab chiqarish faoliyatini amalga oshirish huquqiga ega emaslar. Offshor hududlari xaridorlarni qulay pul-kredit rejimi, yuqori darajadagi bank va tijorat sirlari, imtiyozli soliq va tashqi savdo to„g„risidagi qonunlar bilan ta‟minlaydi. Offshar hududda imtiyozli faoliyat yuritish, shuningdek, valyuta cheklovlari yo„qligi, foydani erkin eksport qilish, chet ellik investorlar uchun bojxona to„lovlari va to„lovlarning yo„qligi, ustav kapitalining past darajasi bilan belgilanadi. Offshor biznes rejimida yana bir yetakchi belgisi – mamlakat hududida offshor kompaniyani tashkil etishda tijoriy faoliyatni taqiqlash. Offshor hudud – qonunchilikda bunday davlatdan tashqarida biznesni amalga oshirish uchun mo„ljallangan nolinchi yoki nolinchi soliq rejimida bo„lgan kompaniyalarni ro„yxatga olish imkoniyati nazarda tutilgan hudud. Dunyodagi offshor hududlarning umumiy soni shartli ravishda aniqlanishi mumkin, chunki, har yili ularning ba‟zilari yo„qolib ketadi, boshqalari paydo bo„ladi. Mutaxassislarning fikricha, bugungi kunda offshor kompaniyalar uzoq vaqt davomida mavjud bo„lgan qariyb oltmish turg„un va integratsiya offshor markazlari mavjud. Offshorning jozibadorligida muhim omil – bu rejimning barqarorligi. Odatda, offshor kompaniya ro„yxatdan o„tgan sanadan boshlab 15-25 yil mobaynida, offshor zonada salbiy o„zgarishlarga qarshi investorga kafolat beriladi. Bir qator juda muhim ijobiy omillarga qaramay, offshor zonalarga ba‟zi kamchiliklar mavjud. Bir qator rivojlangan mamlakatlar (AQSh va Yevropa Ittifoqi) bojxona va soliq xizmatlari offshor hududlardan firmalar ishtirokida tuzilgan bitimlarni muntazam tekshirishadi. Boshqa salbiy omil – offshor kompaniyalarning davlat organlari tomonidan ishonchsizligini ko„rsatishi. Shuningdek, kredit olish va biznes sheriklarini topishda qiyinchiliklarga duch kelmoqda. O„z hududida offshor hududlarni yaratadigan mamlakatlar uchun qo„shimcha foyda xorijiy sarmoyalarni jalb qilish, daromadlarni oshirish, yangi ish joylarini yaratishdir, bu esa, umuman olganda, milliy iqtisodiyotning rivojlanishiga yordam beradi98. Jahon amaliyotida offshor hududlarning quyidagi turlari amal qiladi: Klassik offshor hududlar. Bu hududlarda korxonalar soliqlar va moliyaviy hisobotlardan ozod etilgan bo„ladi. Soliq yuki past bo„lgan offshor hududlar. Korxonalarni ro„yxatdan o„tkazish, biznesni yuritish va soliq to„lovi bo„yicha ayrim imtiyozlarga ega offshor hududlar. Klassik offshor hududlar va soliq yuki past bo„lgan offshor hududlarga investorlar va tadbirkorlar intilishi nisbatan kuchli hisoblanadi, biroq, klassik offshor hududlar ular ichida eng jozibalisi hisoblanadi. Masalan, klassik offshor hududlarga Bagama, Panama, Virgin orollari va boshqa offshor zonalarni misol qilib keltirish mumkin. Quyida eng rivojlangan offshor hududlar va ular tarkibidagi klassik offshor hududlar to„g„risidagi ma‟lumotlar keltirilgan: Avstriya Angliya (OFF) Bagam orollari (OFF) Beliz (OFF) Belgiya Britanskie Virginskie ostrova (OFF) Buyuk Britaniya Vengriya Germaniya Gibraltar Gollandiya Gonkong Daniya Dominika (OFF) Irlandiya Kipr Latviya Lixtenshteyn Lyuksemburg Mavrikiy (OFF) Madeyra Malta Marshall orollari Yangi Zelandiya OAE Ostrov Djersi (OFF) Ostrov Men (OFF) Ostrov Nevis (OFF) Terks i Kaykos oroli (OFF) Panama (OFF) Samoa (OFF) Seyshel oroli (OFF) Shveytsariya Urugvay Estoniya Izoh: (OFF) – bu belgi bilan klassik offshor hududlar belgilangan. Soliq yuki past bo„lgan offshor hududlarga Vengriya, Kipr va shu kabi offshor hududlarni misol qilib keltirish mumkin.  98 http://deduhova.ru/blog/wp-content/uploads/2016/07/Offshors2.jpg Offshor hududda ro„yxatga olingan, soliq va boshqa imtiyozlar olishga nomzod bo„lgan kompaniyalarga qo„yiladigan asosiy talab – offshor markaz joylashgan davlatning rezidenti bo„lmaslik va bu davlat hududida daromad olmaslikdir. Soliq gavanlarining offshor hududlardan farqi shundaki, u yerda barcha firmalar (xorijiy firmalar ham, mahalliy firmalar ham) faoliyatning barcha turlari yoki ba‟zi turlari bilan shug„ullanishda imtiyozlarga ega bo„ladilar. Hozirgi paytda jahonda 300 dan ortiq offshor markazlar mavjud. Ulardan 70 tasi soliq gavanlari hisoblanadi. Offshor hududlari offshor kompaniyalarning ma‟muriy sharoitlarida, talablarga javob berishda, soliqlarga va boshqalarga juda katta ta‟sir ko„rsatishi mumkin. Shuning uchun, offshor kompaniya tomonidan offshor hududi ro„yxatga olish uchun, muayyan turdagi biznes uchun, alohida offshor sxemasi uchun va ba‟zan, muayyan moliyaviy operatsiyalar uchun tanlangan. Offshor hududni tashkil etgan davlat uchun offshor hududlarning qiymati juda katta. Davlatlar boshqa mamlakatlarning aholisi tomonidan qo„shimcha moliyaviy daromad olishadi, ya‟ni aslida ular hech qanday foyda keltirmaydi, chunki, offshor tuzilmalar o„z faoliyatini xorijiy manbalardan moliyalashtiradi, chet elda ishlaydilar, biroq, ayni paytda ular kapitalini offshor yurisdiktsiyalarga jamlaydi, kichik hajmda bo„lishiga qaramasdan, ichki infratuzilmani rivojlantirish, aholi bandligini ta‟minlash, offshor hudud iqtisodiyoti rivojiga ta‟sir ko„rsatishga qodir hamda o„z biznesini rivojlantirish va himoyalashga erishadilar. |