Ф_КАЗ_1-50. Дорогие коллеги!

• Название: Дорогие коллеги!
• Дата: 02.09.2022
• Размер: 0.56 Mb.
• Имя файла: Ф_КАЗ_1-50.doc
• Тип: Учебник; #659302
• страница: 2 из 12

' Грек тілінен рһагтасоп – дәрі, кіпео - қозғалу.

² Грск тілінен рһагтасоп – дәрі, сіупатһ - күш.

³ Латын тілінен аЬзогЬсо - с іңіремі н.

'Асқазанның қышқыл орт асында бұл қосылыстар негізінен иондалмаған (липофилді) түрде болады және диффузия жолымен сіңеді.

шырышты қабатының сорылу бетінін үлкендігі (шамамен 200 м²) және оның қанмен қарқынды қамтамасыз етілуі жағдай жасайды. Сіңудің келесі негізгі механизмдері белгілі:

1. 
   Жасуша мембранасы арқылы пассивті диффузиялануы. Дәрілік
   заттың концентрация градиентімен анықталады. Осындай жолмен липофилдік
   дәрілік заттар (негізінен полярлы емес) оңай сіңеді. Дәрілік заттың
   липофилділігі неғұрлым жоғары болған сайын, олар жасуша мембранасы
   аркылы жеңіл өтеді.
   
2. 
   Мембрана саңылаулары арқылы сүзілу (фильтрация). Ішек
   эпителиінің мембранасындағы санылаулардын диаметрі үлкен емес (шамамен
   0,4 нм¹ немесе 4 Г). Сондықтан олар арқылы су, кейбір иондар, сонымен
   қатар ұсақ гидрофилді молекулалар (мысалы, мочевина) өтеді.
   
3. 
   Белсенді тасымалдану (бұл урдіске жасуша мембранасының
   тасымалдаушы жүйесі қатысады) белгілі бір косылысқа тандамалылығымен,
   екі заттың бір тасымалдаушы механизмге бәсекелесу мүмкіндіктерімен,
   қанықтырылуымен (дәрілік заттың жоғарғы концентрациясында),
   концентрация градиентіне қарсы тасымалдану және энергия жұмсау
   мумкіндіктерімен (метаболиттік улар белсенді тасымалдануды тежейді)
   сипатталады. Белсенді тасымалдану гидрофилдік полярлы молекулалардың,
   бірқатар бейорганикалық иондардың, қанттардың, амин қышқылдарының,
   пиримидиндердің сінуін қамтамасыз етеді.
   
4. 
   Пиноцитоз кезінде²жасуша мембранасында инвагинация (ойыс)
   пайда болып. артына}і көпіршік тузіледі (вакуолдер). Соңғысы улкен
   молекулалы заттармен ұсталған сұйықтықпен толтырылған. Көпіршік
   цитоплазма бойынша жасушаның қарама-қарсы жағына карай кешеді
   (миграция), онда экзоцитоз жолымен көпіршік құрамы сыртқа шығады.
   

Дәрілік заттың мембрана аркылы өтуінің келтірілген механизмдерінің кең сипаты бар және тек заттың сінуі үшін ғана емес, сонымен бірге олардың ағзада таралуы мен шығарылуы үшін де маңызды.

Дәрілік заттың аш ішекте негізгі сіңу механизмі пассивтік диффузия болып табылады. Белсенді тасымалдану аз рөл атқарады. Жасуша мембранасының саңылаулары арқылы сүзілудің практикалық маңызы жоқ. Кейбір белоктардың және цианокобаламиннің (витамин В_р) Каслдің ішкі факторымен бірігіп (кешен түзіп) сіңуі, сірә пиноцитоз жолымеп жузеге асатын болуы керек.

Аш ішекте дәрілік заттардың сінуі салыстырмалы түрде баяу журеді. Ол ішектің шырышты кабығының функционалды жағдайына, оның

¹ 1 нм (нанометр) =110'⁹ '

² Грек тілінен ріпо - ішемін.

10

мотрикасына және рН ортасына, ішек ішіндегісінің сандық және сапалық ашатына тәуелді болады. Дәрілік зат аш ішектен бауырға (мұнда олардың жартысы инактивацияланады немесе өтпен шығады), содан сон - жалпы қан айналымына баратынын ескеру маңызды. Кейбір дәрілік заттарды ауыз аркылы ішуге тағайындағанда оның әсер етпейтінін ескерген жөн, себебі асқазан-ішек жолындағы ферменттердің ықпалынан (мысалы, инсулин), сонымен қатар ортаның белгілі бір реакцияларында, әсіресе асқазанның қышқыл ортасында (мысалы, бензилпенициллин) ыдырайды.

Егер препарат асказан сөлімен бұзылатын немесе асказанньң шырышты қабығына тітіркендіргіш әсер көрсететін болса, онда оны тек аш ішекте еритін арнайы дәрілік қалыптарда (капсула, драже түрінде) тағайындайды.

Заттың абсорбциялануы арнайы мембраналық тасымалдаушы - Р-гликопротеинмен де реттеледі. Ол дәрілік заттардың ішек қуысына шығуына ықпал етеді және оның абсорбциясына кедергі жасайды.

Р-гликопротеиндік насос, гематознцефалдық тосқауылда, бүйректе, бауырда, плацентада және басқа тіндерде де болады. Сонымен қатар, бұл тасымалдаушы жүйе көптеген үрдістерге: абсорбцияға (сінірілу), таралуға, элиминацияға әсер етеді.

Р-гликопротеиннің тежегіштері - циклоспорин А, хинидин, верапамил, итраконазол және көптеген басқа дәрілік заттар белгілі. Рифампин осы тасымалдаушының индукторы болып табылады деген мәліметтер бар.

Дәрілік заттың жүйелік әсері тек қан айналымға түскен соң дамып, ол әрі қарай тіндерге түседі, осыған байланысты «биожеткіліктік» деген термин ұсынылған. Ол препараттың бастапқы мөлшерімен салыстырғанда қан сарысуына жеткен дәрілік заттың өзгермеген санын қамтиды. Осы жағдайда, дәріні энтералды енгізген кезде биожеткіліктіктің өлшемі оның ас қорыту жолынаң сіңуі кезінде және бауыр тосқауылы арқылы бірінші рет өткенде дәрілік затты жоғалтуымен анықталады. Биожеткіліктік туралы пікір айту үшін, әдетте қан сарысуындағы заттын концентрациясымен уақыт аралығындағы тәуелділікті қамтитын қисық асты аланын өлшейді, себебі, бұл көрссткіш жүйелік қан айналымына түскен заттың мөлшеріне тура пропорционалды. Сонымен қатар, қан сарысуындағы бос (белсенді) заттың барынша көп (максималды) концентрациясын және оған жетуге қажетті уакытты анықтайды. Тек тамырга енгізгенде дэрілік заттың биожеткіліктігі 100% деп саналады. Егер ол биотрансформацияға ұшырамайтын болса, препараттың зәрмен шығуы бойынша да биожеткіліктік туралы пікір айтуға болады. Жекелеген жағдайларда фармакологиялық әсерлердің мөлшері, егер де оның анық сандық өлшенуі мұмкін болса, биожеткіліктік белгісінің қызметін атқаруы мүмкін.

11

Дәрілік заттың тіл астына енгізгенде - сублингвалды (таблеткада, түйіршіктер (гранулалар), тамшы түрінде) - сіңу айтарлықтай тез басталады. Бұл жағдайда препараттың бауырлық тосқауылдан бірінші өтуі болмайды, сондай-ақ асқазан-ішек жолының ферменттерімен және ортасымен өзара әрекеттеспей, жалпы әсер көрсетеді. Белсенділігі жоғары (жекеленген гормондьтқ заттар, нитроглицерин), мөлшері үлкен емес кейбір дәрілік заттарды сублингвалды тағайындайды.

Кейде препараттарды зонд аркылы он екі елі ішекке (мысалы, магний сульфатын ет айдайтын зат ретінде) енгізеді, бұл ішекте қосылыстың жоғарғы концентрациясын жылдам түзуге мумкіндік береді.

Тік ішекке (рег гесіипі) енгізгенде, дәрінің көпшілік бөлігі (50%-ке жуьны) бауырға бармай, қан айналымына түседі. Сонымен қатар, дәріні осы жолмен енгізгенде ас корьгту жолдары ферменттерінің әсер етуіне ұшырамайды. Тік ішектен сіңуі жәй диффузия жолымен жүреді. Дәрілік загтарды тік ішекке суппозитории немесс дәрілік клизма (көлемі 50 мл) түрінде тағайындайды. Егер дәрілік зат тітіркендіргіш әсер көрсететін болса, онда оларга қоймалжыңдар қосады.

Құрылымынада белоктары, майлары, полисахаридтері бар дәрілік заттар ток ішектсн сіңбейді.

Жергілікті әсер етуге арналгғн дәрілік заттарды да ректалды қолданады.

Парентералды енгізу жолдарына тері астына,бұлшықетке, көк тамырға, артерияға, иитрастерналды, құрсақ қуысына, ингаляииялык, субарахноидалды, субокципидалды және басқалар жатады.

Тері астына, бұлшық етке, көк тамырға енгізу жолдары парентералды енгізудін ішінде ең көп таралғаны болып табылады. Әсірссе, көк тамырға енгізгенде әсері жылдам, ал бұлшық етке және тері астына енгізгенде біршама баяу дамиды. Дәрілік заттардың фармакотерапиялық әсерін ұзарту үшін енгізілген жердсн дәрілік заттың сіңуі баяулайтын, аз еритін (қоспа) майлы немесе басқа негіз түрінде бұлшық етке енгізеді.

Бұлшық етке және тері астына айқын тітіркендіргіш әсері бар дәрілік заттарды енгізбеген жөн, өйткені мұнда қабыну реакцияларының, инфильтраттардың, тіпті некроздың себептері болуы мүмкін.

Әдетте, дәрілік заттарды көк тамырға баяу енгізеді. Бір рет, бөліп, тамшылатып және инфузия жолымен енгізілуі мүмкін. Ерімейтін қосылыстарды, майлы ерітінділерді (эмболия болу мүмкіндігі), айқын тітіркендіргіш әсері бар дәрілік заттарды (тромбоз, тромбофлебит дамуына әкелуі мүмкін), қан ұюын және гемолизін шақыратын препараттарды көк тамырға енгізуге болмайды.

Көрсетілген 3 енгізу жолының жағымсыз жағы - оларды енгізудің

12

салыстырмалы түрде қиындығы, сонымен қатар ауыру сезімі, препаратгын стерилдігін қажет етуі, медициналық қызметкердің қатысуы болып табылады.

Артерия ішіне енгізгенде, осы артерия қанымен камтамасьгз етілетін аймақта дәрілік заттың жоғары концентрациясын түзуге мүмкіндік береді. Кейде осындай жолмен ісіктерге қарсы дәрілік заттарды енгізеді. Олардың жалпы уытты әсерін азайту үшін қанның ағып шығуы жасанды жолмен қиындатылуы мумкін (венаны қысу аркылы). Артерия ішіне, сондай-ақ рентген контрастык препараттарды да енгізеді, ол ісікті, тромбты, тарылған тамырларды, аневризманы дәл анықтауға мүмкіндік береді.

Интрастерналды (төс ішіне) енгізу жолын әдетте, көк там ырға техникалық енгізу мумкінлігі болмағанда (балаларда, кәрі адамдарда) қолданады.

Препаратты құрсақ қуысына сирек енгізеді (мысалы, антибиотиктерді кұрсақ қуысына операция жасағанда).

Кейде дәрілік заттарды интраплевралды тағайындайды (плевра қуысына).

Газ тәрізді және ұшкыш қосылыстар үшін енгізуде ингаляциялық жол негізгі болып табылады. Осы жол арқылы кейбір аэрозольдарды да енгізеді. Өкпе - бұл абсорбциялық аумағы өте кең (90-100 м²), қанмен көп жабдықталған, сондықтан оларға ингаляция жасағанда дәрілік заттың сіңуі жылдам жүреді. Тыныс алатын ауада дәрінің концентрашясын өзгерте отырып, әсердің айкындығын оңай реттеуте болады. Сіңудің жылдамдығы, сондай-ақ тыныс алу көлеміне, альвеоланың белсенді бетіне және олардың өтікізгіштігіне.дәрінің канда ерігіштігігіне және канның айналу жылдамдығына тәуелді болады.

Гематоэнцефалдық тосқауылдан нашар өтетін дәрілік заттар, ми қабығының астына (субарахноидалды, субдуралды немесе субокципиталды) енгізілуі мумкін. Мысалы, кейбір антибиотиктерді осылайша ми тіндері және қабықтары инфекииямен жұқтырылғанда қолданылады. Жұлынды жансыздандыру мақсатында жергілікті анестетиктерді субарахноидалды енгізеді.

Кейбір препараттарды (әдетте, липофилдігі өте жоғары) теріге жанастырғанда сіңеді және жүйелік (резорбтивті) әсер көрсетеді (мысалы, нитроглицерин). Трансдермалдық дәрілік қалыптар кеңінен қолданылуда, себебі олардың көмегімен қан сарысуынада дәрінің жоғары концентрациясын ұзак уақыт ұстап тұруға болады.

Кейде иондалған заттар үшін ионофорез (терімен немесе шырышты қабықпен) жолымен енгізу қолданылады. Олардың сіңуі әлсіз электрлік өріспен қамтамасыз етіледі.

Жеке препараттар интраназалды енгізіледі (соның ішінде адиурекрин). Осы жағдайда, дәрінің сіңуі мұрын куысының шырышты қабатымен жүзеге асады.