|
|
оо. 11-с емтихан жауаптары2022ж. Индустрияландыру
ГОС
1 ә
|
«Индустрияландыру», «жаңғырту» тарихи терминдеріне анықтама беріңіз.
Индустрияландыру - дәстүрлі даму кезеңінен индустриялық кезеңге жедел әлеуметтік-экономикалық көшу процесі, экономикада өнеркәсіптік өндіріс басым. Бұл процесс, әсіресе энергетика және металлургия сияқты салаларда жаңа технологиялардың дамуымен байланысты.
Модернизация(франц.-жаңғырту) - артта қалған елдердің алдыңғы қатардағы елдердің деңгейіне жетуге бағытталған мемлекеттің саясаты.
|
2
|
«Сауатсыздықты жою», «қызыл отау» «иммиграция» терминдеріне анықтама беріңіз.
Ликбез (халықтың сауатсыздығын жою) — сауатсыз ересектерді Кеңестік Ресей мен КСРО-да оқуға және жазуға жаппай оқыту. 1919 жылғы 26 желтоқсандағы "РСФСР-дегі сауатсыздықты жою туралы" Халық Комиссарлар Кеңесінің декреті қабылданды. Оның айтуынша, 8 жастан 50 жасқа дейінгі Кеңестік Ресейдің барлық оқи немесе жаза алмайтын тұрғындар, ана тілінде немесе орыс тілінде сауаттылықты үйренуге міндетті.
Қызыл отау - 1920/21 оқу жылында Қазақстанда сауатсыздықты жою бойынша 2412 пункт жұмыс істеді, онда 72 232 адам оқыды. Ауылға жаппай культпоход жарияланып, ликбездің жылжымалы пункттері құрылды, әйелдермен жұмыс істеу үшін Қызыл киіз үйлер, яғни отаулар жұмыс істеді.
Иммиграция (лат. көшіп келу) — қоныстанушылық, бір мемлекет азаматтарының екінші бір мемлекетке тұрақты немесе уақытша тұру үшін көшіп келуі.
|
3
|
«Шовинизм», «толеранттылық» терминдеріне анықтама беріңіз.
Шовинизм - басқа халықтарды кемсіту, қанау және қысым көрсету құқығын негіздеуді мақсат ететін Ұлттық артықшылық идеологиясы. Мысалыға неміс және жапон әскерлерінің өздері басып алған аумақтардағы мінез-құлқы; Болгариядағы түріктерге, цигандар мен македондықтарға қатынасы; фашистік Германия мен КСРО-дағы антисемитизм (еврейлерге деген жеккөрушілік.)
Толеранттылық (лат.— төзімділік, көнбістік) — басқа ойға, көзқарасқа, наным-сенімге, іс-әрекетке, әдет-ғұрыпқа, сезім-күйге, идеяларға төзімділік, жұмсақтық көрсете білу қасиеті. Толеранттылық — адам құқығы мен бостандығы, демократиялық принциптердің бірі болып есептеледі. Толеранттылық — қоғамның жалпы және саяси мәдениетінің деңгейінің көрсеткіші.
|
4
|
«Полиэтникалық қоғам», «депортация» терминдеріне анықтама беріңіз.
Полиэтникалық қоғам – бірнеше ұлттан, ұлттық топтардан тұратын қоғам. Көп этностық қоғам жалғыз этностық қоғам ұғымына кереғар. Мәселен, Қазақстандағы қоғам – полиэтникалық.
Депортация (лат. "қуғындау, қуғындау") — адамды немесе адамдардың тобын басқа мемлекетке немесе басқа жерге, әдетте айдауылмен мәжбүрлеп қуғындау. Мысалыға Ұлы Отан соғысы кезіндегі депортациялар өте көп болды: Немістерді, Шешендер мен Ингуштарды, Армяндарды депортациялау.
|
5
|
Кеңес дәуіріндегі Қазақстан мәдениетінің негізгі бағыттары мен жанрларын анықтаңыз.
Соғыстан кейінгі қазақ әдебиеті үлкен кеңестік стильдің ауқымды әдеби формаларын — романдарды, трилогияларды, поэмаларды және өлеңдердегі романдарды игере бастады. Драматургия мен ғылым да дамыды. Тарихи роман-эпопеялар мен азаматтық-патриоттық поэзия үлкен отклик алды. Оған дәлел М.Әуезовтың “Абай жолы” романы, И.Есенберлиннің “Көшпенділер” атты шығармасы.
|
6
|
«Аң стилі», «полихромдық стиль» терминдеріне анықтама беріңіз.
Аң стилі—б.з. д. VII-IV ғасырларда дамыған тарихи көркемдік стиль. Төменгі Дунайдан, Солтүстік Қара теңізден және Каспий даласынан, Оңтүстік Оралға, Сібірге және Қытайдың солтүстік-батыс бөлігіне дейін жетті. Жануарлар стиліндегі суреттер табиғатқа деген сүйіспеншілікке, жануарлар мен олардың қозғалыстарына таңдануға, жануарлардың күресіне негізделген. Суреттер көбінісе жыртқыш аңдар, құстар және грифондар болды. Ең дамыған түрінде аң стилі скиф-сармат өнерінде бар. Жауынгердің киімінде де аң стилінде оюлар болды.
Полихромдық стиль - ғұн-сарматтық дәуірдегі Еуразия көшпенділерінің қолданбалы өнеріндегі ерекше стиль, мұнда металдан жасалған әшекейлер түрлі-түсті тастармен безендірілген. Бұл процесс инкрустация деп аталады. Зернь - бұл алтын немесе күміс шарларды дәнекерлеу. Бұл стильде медальондар, кулондар, сырғалар жасалды
|
7
|
«Референдум», «Конституция» терминдеріне анықтама беріңіз.
Референдум (лат. referendum — хабарлануға тиісті нәрсе) — мемлекеттік маңызы бар мәселені халықтық дауысқа салу. Мұндай демократиялык институт алғаш рет Швейцарияда қолданылды. Референдумға заң немесе халықаралық шарт жобасы, басқару сипатындағы мәселелер ұсынылады. 1995 жыл
30 тамызда жалпыхалықтық референдум негізінде Қазақстан
Республикасының Ата Заңы қабылданып, 5 қыркүйек күні өз күшіне енді.
Конституция, Ата Заң (латынның лат. constitutio — яғни «құрылым» сөзінен шыққан) — Мемлекеттің негізгі заңы, елдегі барлық басқа заңдарға қатысты жоғары заңды күшке ие заң немесе заңдар тобы.
Конституция осы заманғы мемлекеттің маңызды белгісі, мемлекеттің бастапқы саяси және құқықтық құжаты болып табылады. 1995 ж. 30-тамызда өткізілген бүкілхалықтық референдумда қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясы — конституциялық заңдардың қағидаларын тұжырымдап, бір арнаға келтірген Ата Заң, яғни мемлекетіміздің Негізгі Заңы болып табылады. Ол кіріспеден және 9 бөлімнен (98 баптан) тұрады.
|
8
|
«Полиэтнос», «моноэтнос» терминдеріне анықтама беріңіз.
Көпұлтты мемлекет немесе полиэтнос — аумағында әртүрлі этникалық топтар, ұлттар, этнографиялық топтар тұратын мемлекет. Әлемде көптеген полиэтникалык мемлекеттер бар, соның ішінде Үндістан, Ресей, Қытай, Пәкістан, Вьетнам, Казахстан.
Моно-этникалық мемлекет немесе біртұтас ұлттық мемлекет — белгілі бір ұлттың (этностың) тарихи қалыптасқан этникалық аумағында қалыптасқан және оның егемендігін бейнелейтін мемлекет. Тарихи тұрғыдан алғанда, моно-этникалық мемлекеттер, ұлттың қалыптасуының басталуы мемлекеттің қалыптасуымен сәйкес келетін жерде дамыды, осыған байланысты мемлекеттік шекаралар көбінесе этникалық шекаралармен сәйкес келді (мысалы, Батыс Еуропа мен Латын Америкасының бірқатар елдері). Біртекті ұлттық құрамы бар мемлекеттердің мысалдары Жапония, Солтүстік және Оңтүстік Корея, Португалия, Бангладеш, Дания, Исландия, Венгрия.
|
9
|
«Этногенез», «этнос» терминдеріне анықтама беріңіз.
Этногенез (грек тіл. "тайпа, халық", "шығу тегі") — әртүрлі этникалық компоненттер негізінде этникалық қауымдастықты (этникалық топты) қосу процесі. Этногенез этникалық тарихтың бастапқы кезеңін білдіреді.
Этнос — бұл белгілі бір аумақта ұзақ уақыт бойы бірге өмір сүру, жалпы тіл, мәдениет, өмір салты, өзін-өзі тану және өзіне тән атаулармен біріктірілген тұрақты адам тобы. Қазақстанда 100-ден астам этникалық топ бейбітшілік пен келісімде өмір сүреді: қазақтар, өзбектер, украиндер, татарлар, немістер, ұйғырлар.
|
10
|
«Рабад», «киіз үй» терминдеріне анықтама беріңіз.
Қазақстан аумағындағы алғашқы қалалар 2,5 мың жыл бұрын пайда болды. Арқайым қаласының жарқын мысалы. Мұндай ортағасырлық қалалардың құрылымы Цитадель, Шахристан және рабадтан салынған. Рабад - Орта Азия мен Оңтүстік Қазақстанның, иранның ортағасырлық (VII—VIII ғасырлар) қалаларындағы Шет жақ, сауда-өнеркәсіп маңы. Рабадта қолөнершілер, фермерлер, саудагерлер өмір сүрді.
Киіз үй — Орталық және Орта Азия халықтарының көшпелі тұрғын үйі, баспанасы. Ол — көшпенділердің тез жығып, шапшаң тігуге, яғни көшіп-қонуға ыңғайлы үйі.
Киіз үйі — тарихымыздағы ең алғашқы сәулеттік құрылыс. Киіз үйдің іші қыста жылы, жазда салқын. Киіз үй жер сілкінісінде де ыңғайлы, өйткені ол оңайлықпен бұзылмайды. Киіз үй-көктем, жаз және күз мезгілдерінде қоныстан қонысқа көшіп жүру жағдайына қолайлы құрама үй. Оның қабырғасы торлап көктелген керегеден тұрғызылады.
|
11
|
«Доктрина», «зайырлылық» терминдеріне анықтама беріңіз.
Доктрина - іс-әрекет жасауға бағыт беретін нақтылы нұсқаулар принциптерінің жиынтығы. Мысалы саяси доктрина саяси іс-әрекетті ұйымдастыруға және саяси құбылыстарды қарастыруға арналған өзара келісілген қағидаттар жиынтығы, бірізділікпен құрылған тұжырымдама болып табылады. Доктрина көбіне билік үшін күрестің, саяси қозғалыс мүшелерінің ықпалдастыру құралына айналады. Тарихта ең көрнекті мысалдар ол Трумэн мен Монро. Монро доктринасы - АҚШ сыртқы саясаты принциптерінің декларациясы. Доктрина Америка және Еуропа құрлықтары елдерінің бір-бірінің ішкі істеріне өзара араласпау принципін жариялады. Ал біздің елімізде этностар арасындағы бейбітшілік пен келісімді қолдауға, қазақстандық ұлтты қалыптастыруға бағытталған Қазақстанның Ел бірлігі доктринасы бар.
Зайырлылық (светскость) қағидаты мемлекетті діни ілімдерден бөлуді көздейді, бірақ дінді қоғамдық өмірден алып тастауды білдірмейді. Ол сондай-ақ қоғамдық-саяси билікті ұйымдастырудың негізгі нысаны ретінде мемлекеттің рөлін сақтай отырып, мемлекет пен діни ұйымдардың ықпал ету салаларын ажыратуға ықпал етеді.
|
12
|
«Ирридента», «диаспора» терминдеріне анықтама беріңіз.
Ирредента - этностың өз тарихи отанында тұрып, алайда ол аумақ түрлі себептерден өзге ел құрамына енген соң, қалған өкіл этностық азшылықты сезеді. Мысалыға ирредентке Қазақстанмен шекаралас Ресей аудандарында, Баян-Өлгей аймағында және Моңғолиядағы, Қытайдың Қазақ автономиялық уездерінде, Өзбекстандағы тұратын қазақтар жатады.
Диаспора - халықтың өзінің тарихи отанынан тыс жерде өмір сүретін бір бөлігі/тобы. Қазақстан аумағынан тыс 5 млн.астам қазақтар бұрынғы КСРО-ның 14 мемлекетінде және әлемнің 25 елінде тұрады. Олардың 700 мыңнан астамы типтік диаспораны білдіреді.
|
13
|
«Шежіре», «дәстүр»» терминдеріне анықтама беріңіз.
Шежіре (араб. — бұтақ, тармақ) – халықтың шығу тегі, таралуын баяндайтын тарих ғылымының бір тармағы. Сәбит Мұқановтың анықтамасы бойынша «Шежіре» деп кімдерден кімдер туып, қалай өрбігенін баяндайтын ерте заманнан атадан балаға мирас болып келе жатқан ауызша деректер.
Шежіре шын мәнінде рудың, тайпаның, халықтың тарихының құрамды бөлігі. Шежіре арқылы адамның тегі, ата қонысы, қауымға қосқан үлесі, отан қорғаудағы орны, меншік, адами құқы, т.б. болмыс білінетін болған.
Дәстүр – әр ұлттың, халықтың діні мен сеніміне, тұрмыс-тіршілігіне, ұлттық құрылым ерекшелігіне сәйкес ғасырлар бойы жинақталып, өмірдің өзі туғызған ғұрыптардың жиынтығы; қауым мен қоғамда қалыптасқан мінез-құлықтың үлгілері. Мысалы көрімдік, сәлем беру, қыз ұзату, қонағасы, шашу, ерулік ата салты болып саналады. Салт-дәстүрдің ел арасындағы тәлімдік, тәрбиелік, халықтық мәні зор.
|
14
|
«Автохтонды халық», «этнос» терминдеріне анықтама беріңіз.
Автохтонды халық - белгілі бір аймақтың ең ежелгі халық тұрғындары, алғашқы пайда болған жерінен қоныс аудармай, мәдени біртектілікті сақтай алған этномәдениет.
Этнос - [грек. - тайпа, халық] - бір халықты екіншісінен ажыратуға мүмкіндік беретін ортақ белгілері бар қауымдастық. Этнос ең алдымен, мәденитілдік қауымдастық. Этностың пайда болуында аумақ және әлеуметтік қарым-қатынас тілінің ортақтығы шешуші фактор болып табылады. Географиялық орны мен халықтың әлеуметтік және шаруашылық әдістерінің ортақтығы да маңызды рөл атқарады.
|
15
|
«Мәдени-генетикалық код», «ұлт» терминдеріне анықтама беріңіз.
Мәдени генетикалық код - мәдениеттің түрін түсінудің кілті: бұл халықтар ата-бабаларынан қалған ерекше мәдени ерекшеліктер, мәдениетті анықтауға мүмкіндік беретін белгілі бір формада кодталған ақпарат.
Ұлт - белгілі бір мемлекеттің азаматтарының жиынтығы; бірегей ұлттық бірегейлікке ие, тең құқықты және толыққанды тұлғалардың тарихи қалыптасқан саяси тәуелсіз қауымдастығы.
|
16
|
«Ақсүйек», «қарасүйек» терминдеріне анықтама беріңіз.
Ақсүйек — қоғамдағы әлеуметтік топ. Дәстүр бойынша “қара халыққа” үстемдік етуші таңдаулы әулеттердің өкілдері Ақсүйек саналған.
Ақсүйектердің бөлек айрықша құқықтары мен артықшылықтары болған. Мемлекеттік билік Ақсүйектер қолына берілген. Өркениет жемісін де солар пайдаланған. Қазақтар “текті”, “бекзат”, “бек” лауазымын иеленген кісілерді асыл Ақсүйек деп құрмет тұтқан. Қазақ тарихында Шыңғысханның ұрпақтары — хан, сұлтандар ақсүйек саналып келді. Олар төре аталып, халықтың ерекше ілтипатына бөленді.
Қарасүйек – байырғы қазақ қоғамында ақсүйек тобына жатпайтын жай халық, қара халық. Қ.-тер ертеректе қараша, қара кісі, қара халық деп те аталған. Қазақ қоғамында қара сүйектер өз ішінде шаруалар (көшпелі малшы қауым, егінші жатақтар), билер, ақсақалдар, батырлар, бай-бағландар, құл-құтандартәрізді әлеуметтік жіктерге бөлінген. Қара сүйектер мүліктік және жеке бастық құқығы бар ерікті тұлғалар деп танылған. Сондықтан әлеуметтік, саяси, құқықтық т.б. мәселелерді шешуде халықтық жиындарға қатыса алатын болған.
|
17
|
«Революция», «реформа» тарихи терминдеріне анықтама беріңіз.
Революция - бұл көптеген контексте қолданылатын сөз, бірақ ол әдетте үкіметтің құрылымын агрессивті түрде құлатуды немесе әлеуметтік құндылықтардың кенеттен өзгеруін сипаттауға арналған. Қоғам өз елінде болып жатқан жағдайға наразы болған "бейбіт" төңкерістерді қоспағанда, негізінде күш әдісімен ығыстырады. Саяси немесе әлеуметтік аспектілермен байланысты төңкерістерден басқа, революцияның көптеген басқа түрлері бар:
Мәдени революция;
Экономикалық революция;
Ғылыми революция;
Өнеркәсіптік революция
Көрнекті мысалдың бірі ол 1917 жылғы Ақпан төңкерісі - Ресей империясында патша үкіметін құлатып, елде буржуазиялық-демократиялық орнатқан төңкеріс.
Реформа - функционалды негіздерге әсер етпейтін адам өмірі саласындағы ережелерді өзгерту немесе заңнамалық жолмен қайта құру/жаңарту. Мысалыға осы жылы Президент жаңа енгізілетін Конституциялық реформа барлық мемлекеттік модельді кешенді түрде трансформациялауға бағытталғанын атап өтті.
|
18
|
«Жәдидшілдік», «пантүркизм» терминдеріне анықтама беріңіз.
Жәдитшілік (ислам идеологияның модернизмі) — 19 ғ. екінші бөлігінде пайда болған, 20 ғ. басында кең тараған қоғамдық-саяси және діни қозғалыс. Мұсылман әлемінде, әсіресе Ресейде түркі тілдес мұсылман зиялы қауымының озық бөлігінің өкілдері арасында кең тараған. Жәдиттердің халықты ағарту, өзгерістер мен дамыту үшін еңбек ету, демократиялық құқықтар үшін күрес, бір жағынан исламды сақтау, екінші жағынан Еуропаның жақсы жақтарын алу — түркі тілдес мұсылман халықтарының дамытуында үлкен үлес еді. Джадидизмнің негізін қалаушы, Крым татар ағартушысы және саясаткер — Исмаил Гаспринский.
Пантүркизм - XX ғ. басында саяси агрессивті нәсілшіл доктрина, яғни Түркі тілдерінде сөйлейтін барлық халықтар бір ұлт болып табылады және Түркияның басшылығымен Балқаннан Сібірге дейін созылған біртұтас Тұран мемлекетіне бірігуі керек. Сол тарихи кезеңде И.Гаспринский түркизмді насихаттаушылардың көшбасшысы болды.
|
19
|
«Тоталитаризм», «демократия» терминдеріне анықтама беріңіз.
Тоталитаризм (лат. – бүкіл, жаппай деген сөзінен шыққан) – мемлекеттің қоғам өмірінің барлық саласын толық бақылауына, бір орталыққа бағыну саяси режімі. Тоталитаризм ұғымы алғаш рет 1923 жылы Муссолини режіміне берген сипаттамасында қолданылған. 1929 жылы «Таймс» газеті бұл терминді Кеңес Одағында қалыптасқан режімге қолданды.
Демократия - бұл халық биліктің заңнамалық және атқарушы функцияларын тікелей немесе олардың өкілдері арқылы жүзеге асыратын мемлекеттің саяси құрылымының түрі. Демократия бұл тек халықтық ереже ғана емес, сонымен бірге азаматтардың құқықтары жүйесі.
|
20
|
«Интеграция», «жаһандану» терминдеріне анықтама беріңіз.
Саяси интеграция - өзара ынтымақтастыққа бағытталған екі немесе одан да көп саяси құрылымдардың жақындасу/қосылу процесі. Интеграцияның классикалық мысалы - мемлекеттердің НАТО немесе ЕУРООДАҚ сияқты экономикалық, саяси немесе әскери блокқа кіруі.
Жаһандану (ағылш. «әлемдік», «жалпы») — жаңа жалпыәлемдік саяси, экономикалық, мәдени және ақпараттық тұтастық құрылуының үрдісі. Терминді ғылыми айналымға алғаш рет 1983 жылы енгізген америкалық экономист Теодор Левитт.
Жаһандану - бүкіл әлемдегі экономикалар мен қоғамдардың күшейіп келе жатқан интеграциясы. Жаһандану адамзат тарихындағы табиғи құбылыс, бұл тауарлар мен өнімдерді, ақпаратты, білім мен мәдени құндылықтарды алмасу нәтижесінде әлем өзара байланысты бола бастайды.
| |
|
|
Скачать 0.53 Mb.