тарихти афкори сиёси. х.. Китоби дарси

• Название: Китоби дарси
• Дата: 10.05.2018
• Размер: 0.9 Mb.
• Имя файла: тарихти афкори сиёси. х..docx
• Тип: Документы; #43230
• страница: 58 из 58

«технологияи мутобик» пешкаш мешавад. У муътакид аст, ки технологияи пешкадам заминаи «инкишофи анъанахост». Ба андешаи мавсуф, «технологияи мутобик» бояд


454





чавобгуи талаботи экологи бошад, ба шароити ичтимоиву фарханги мувофик бошад, тахкурсии иктисодиро халалдор накунад.

Айни замон мустакилияти технологии чахонй сеюм химоя мешавад. Мустакилияти технологй дар холатхои зерин таъмин мешавад: агар мутобик ба сиёсат ва накшахои миллй бошад; назорати чомеаро аз болои технология таъмин намояд; технологияи во- ридшударо тагйир дода, ба шароити махаллй мутобик гардонад; хадафхои ичтимоиву иктсидоии хеш хангоми истифодаи технологияи хорич ба инобат гирифта шаванд; фаъолияти мусгакилонаро дар бозори чахонии технологй таъмин созад; хусусиятхои милливу фархангй нигох дошта шаванд.

Мавсуф се самти э^тимолии пешрафти цомеаро пешбинй мекунад: 1) ташаккули «чомеаи истеъмолй» зимни истифодаи технология ба хадафхои тичоратии гуруххои алохидаи ахолй, ба мадди аввал баромадани фуруши ашёи хом ба мамолики хорич; 2) ташаккули «чомеаи истехсолй», воридоти навъхои зарурй технология, мутобик гардонидани технология ба шароити махаллй, густариши равобит бо мамолики индустриалй; 3) ташаккули чомеаи дорой нишонахои мустакили фархангй ва истеъмолй, ки дар он технология бахри рушди инсон, инкишофи куввахои истехсолкунанда истифода мешавад.

Мухаккик ва чомеашиноси Тунис А бдулвахх»б Бухдиба низ аз гояи «технологияи мутобик,» пуштибонй мекунад, аз чумла таклиф мекунад, ки технология чавобгуи талаботи экологи ва хадафхои инсонй бошад. Ба андешаи у, технология бояд мохияти инсонй дошта бошад, вагарна «анъанахои оилавиро» халалдор намуда, барои чомеа хатар меорад.

Мухаккики Арабистони Саудй А бдурахмони У сома муътакид аст, ки барои давлатхои Халичи Форс истифодаи «тачрибаи давлатхои пешрафта», хох капиталистй бошанд, хох сотсиалистй, зарур нест. У аз рох,и пешрафти мустакил пуштибонй мекунад. ки бояд хаматарафа бошад, аз чумла «чанбахои иктисодй, ичтимой, сиёсй, фархангй ва дигар дошта бошад». «Некуахволии инсонй» хадафи асосии ин самти инкишоф эълон мешавад. Таъкид мешавад, ки барои таъмини пешрафти чомеаи исломй, пеш аз хама «пешрафти иктисодй ва рушди инсонй» таъсиси «идораи маъмурии нав» зарур аст. Айни замон зарурати нигох доштани сохторхои анъанавии идора химоя мешавад, аз чумла ба хотири вобастагии арабхо бо «сохтори оилавй ва кабилавй». Ба ин нигох накарда, мавсуф муътакид аст, ки барои халли масоили марбут ба пешрафти чомеа мебояд бо равандхои бюрократй дар низоми идора, аз он чумла бо нуфузи «идораи шайххо» мубориза бурд.

Мавсуф се шаргпи ислохоти чомеаро рушан мекунад: 1) «рахбарии сиёсй» чун кафили низому пойдорй дар Халичи Форс; 2) таксими боадолати даромадхо; 3) фаъолнокии сиёсии омма.


455





Якуми сентябри с. 1969 дар натичаи табадулоти инкилобй аз чониби гурухи низомиён бо сарварии Муаммори Каззофй Чдмохирияи Сотсиалистии Халкии Либияи Араб таъсис мегардад. Мавсуф назарияи сеюми чахониро пешкаш мекунад, ки минбаъд идеологияи расмии давлат эълон мегардад.

Зимни ин идеология шаклхои демократияи муосир рад гашта, ба чои онхо низоми идораи мустаким бо номи «чамохирия» («давлати омма») чорй мешавад. Мутобики ин низоми идора, тамомй ахолй бояд дар халли масоили хаёти давлатй ширкат варзад. Мувофики низоми идораи мустаким, ки дар асоси назарияи сеюми чахонии М. Каззофй чорй шудааст, хокимияти конунгузор ба мачлисхои халкии ибтидой мансуб аст, хокимияти ичроияро кумитахои халкии интихоб намудаи мачлисхои халкй амалй мекунанд, вазифаи вазоратхоро кумитахои махсуси халкй адо мекунанд, ба хайси хукумат Кумитаи олии халкй фаъолият дорад.

Назарияи М. Каззофй ба хотирк ин ки пас аз назарияхои капиталистй ва сотсиалистй пешкаш шудааст, назарияи сеюм номида мешавад. Назарияи мазкур дар асари мавсуф бо номи «Китоби сабз», ки иборат аз се кием буда, дар нимаи дуввуми солхои 1970-ум нашр шудааст, ифода гаштааст. Кисми якуми он «Халли проблемахои демократия. Хокимияти халк. Чанбаи сиёсии Назарияи сеюми чахонй», кисми дуввум «Халли проблемаи иктисодй. Сотсиализм», кисми сеюм «Фишанги ичтимоии Назарияи сеюми чахонй» ном доранд. «Китоби сабз» кием ба кием аз с. 1976 то с. 1979 нашр мешавад.

М. Каззофй масъачаи сиёсиро «аз чумлаи мухимтарин масъалахое мешуморад, ки назди ахли башар меистанд» ва муътакид аст, ки «Назарияи сеюми чахонй» халли нихоии онро таъмин мекунад. У зимни халли проблемаи сиёсй хамаи низомхои сиёсии каблй ва усулхои амалй гаштани онхоро инкор мекунад. Аз чумла, парлумон рад мешавад, пеш аз хама ба хотири ин ки «хокимияти бе халк» аст, аъзоёни парлумон «аз хокимият нисбати халк суистифода» мекунанд, интихобкунандагон бошанд, рузи интихобот «чун гунгон» варакахои ин- тихоботиро ба куттихо мепартоянд, ба мисли он ки «когази дилхохро ба куттии хокруба мепартоянд». Ба кавли у, декмократияи парлумони «чун тудаи вакилоне, ки аз номи омма баромад мекунанд. аслан саф- сата аст».

Якчоя бо парлумон умуман низоми намояндагй, ки василаи «бор кардани иродаи бегона» аст, махкум мешавад. Хама гуна намояндагй чун гасби хокимият, аз идора дур кардани халк тавсиф мешавад.

Хамзамон хизбй сиёсй чун «тахкурсии асосии демократияи калбакй», иттиходи гурухи одамони манфиатдор, василаи «идораи одамони берун аз хизб» махкум ва рад мешавад. Ба андешаи М. Каззофй, хизбй сиёсй дар ибтидо «чун намояндаи халк ташаккул


456





меёбад, вале минбаъд рохбарияти хизб ба намояндаи танхо аъзоё- наш мубаддал мегардад, дертар сарвари хизб намояндаи рохбарият мегардад». Тавре мавсуф менависад: «Хизб кабилаи замони муосир мебошад. Фирка аст».

Мавсуф синфх,оро низ танкид ва рад мекунад. У дар ин хусус аз чумла менависад: «Низоми сиёсии синфй ба низоми хизбй. кабилавй шабохат дорад... Синф ба мисли хизб, кабила ё фирка гурухи одамо- нест, ки зимни манфиатхои умум муттахид гаштаанд. Ин манфиатхои умум дар иртибот бо алокахои хунй, идеолога, фархангии одамони муттахидгашта, инчунин чои истикомат ва сатхд зиндагй ташаккул меёбанд... Синф, хизб, кабила ё фирка зимни хамон як омилхо ташаккул ёфта, ба хамон як натича меоранд».

Таъкид мешавад, ки хадафи нихоии хизб гасби хокимият, мукаррар намудани диктатураи (хукмронии мачбурии) хеш аст, ки боиси муборизаи синфй дар чомеа мегардад. Мавсуф хама гуна чомеаеро, ки дар он муборизаи синфй бурда мешавад, иллатнок мешуморад. Муборизаи синфй чунин тасвир мешавад, ки як синф махз зимни хадафхои гаразнок синфи дигарро тавлид мекунад, синфи голиб, аз он чумла синфи коргар хамаи иллатхои чомеаи каблиро «ба мерос мегирад», бо мурури замон «синфи коргар хислатхои синфхои сар- нагуншударо касб мекунад» ва дар нихояти кор, шакли «чомеаи лур аз тазоди чомеаи каблиро мегирад».

М. К^аззофй рохи пешрафти чомеаи исломиро дар ташаккули яи- зоми «демократияи мукаррарй» мебинад. Ин низоми нави демократй дар шакли конгрессе ва кумитахои хащй ифода мегардад. Тавре таъкид мешавад: «Хокимияти аслии халк танхо тавассуги конгресхо ва кумитахои халкй имконпазир мегардад».

Ин демократияи бевоситаи халк аст, зеро хар шахе мустакиман дар кори конгресхо ва кумитахои халкй ширкат меварзад. Хар як конгресс кумитаи халкиро интихоб мекунад, кумита бошад, конгрес- си болоиро интихоб мекунад. Кумитахои халкй чои макомоти идораи давлатиро мегиранд. Онхо тахти назорати конгресхои халкии ибтидой амал намуда, дар назди онхо масъуланд.

Дар натича «идора ва назорат халкй мешаванд; тавсифи кухнаи демократия чун назорати хукумат аз чониби халк аз байн меравад ва чои онро тавсифи аслй мегирад, ки тибки он, деморкгия худназо- ратии халкист». Чунин низоми демократияи мукаррарй аз демократияи либералии буржузй ва демократияи мутамаркази марксистй фарк карда мешавад.

Бахри ифодаи амалии гояхои «идораи мустакими халкй», «худ- назоратии халк» давлати Либия Цамох.ирия номида мешавад (с. 1977). Чамохирия (аз чумхур - гурухи одамон, чумхурия - шакли давлат, чамохир омма) давлатест, ки дар он халк мустакиман тавассути


457





конгресхо ва кумитахои халкй дар идораи давлат ширкат меварзад. Чдмохирия идораи бевоситаи халк аст. Бар замми ин, намояндагии бевоситаи халк дар конгресхои халкй ба гояи исломии «аш-шуро» (машварат дар идора) шабохат дода мешавад.

Демократияи бевосита, ки дар «Назарияи сеюми чахон» таргиб мешавад, ба идораи кабилавй, ки дар онхо хар аъзои кабила дар идораи кабила бевосита ширкат меварзид, шабохат дода мешавад. Ба акидаи М. К|аззофй, ба мисли пешвои кабила, ки дар идораи умури кабила накши халкунанда дошт, фаъоляти конгреси халкй низ бояд тахти сарвари ягона сурат гирад. Ин сарвари халк, зимни шурои машварати («аш-шуро») амал намуда, карори кагьиро худаш ирсол мекунад ва танхо назди Парвардигор масъул аст.

Дар кисми саввуми «Китоби сабз», ки «Кабила. Оила. Миллат» ном дорад, се шакли иттиходи одмон - оила, к,абила ва миллат баррасй мешаванд. Оила тахкурсии ичтимоии чомеа эътироф мешавад. Ба гуфти М. Каззофй: «Оила барои инсон аз давлат дида мухимтар аст». Кабила, ки зимни алокахои хунй ва манфиати умум ташаккул меёбад, сатхи баландтари инкшфи оила буда, барои тарбияи маънавию ахлокии инсон, пешбурди тарзи хаёти коллективй ахамияти мухим дорад. Миллат «кабилаи камолёфта» номида мешавад. Дар назарияи мазкур кабила ва чамоати мусулмонон, миллат ва уммати мусулмонон ба хам шабохат дода мешаванд.

«Назарияи сеюми чахон» навъи щтисодро таргиб мекунад, ки ба гояи зайл такя дорад: «касе, ки истехсол мекунад, истеъмол мекунад». Таъкид мешавад, ки радафи фаъолияти иктисодй истехсоли неъматхои моддист, гирифтани фоида хафади ин фаъолият нест, фаъолияти иктисодии шахе бошад, бахри «таъмини талаботи шахей» сурат мегирад, чамъи сарват хадафи фаъолияти иктисодии инсон шуда наметавонад.

М. Каззофй хамаи шаклхои моликиятро (давлатй, чамъиятй, хусусй) инкор мекунад. Ба назари у, хамаи шаклхои моликият заминаи истисмори одам мебошанд, аз чумла кор барои моликиятдо- ри хусусй, барои давлат, ё барои чомеа зимни истисмори одам сурат мегирад. Мавсуф муътакид аст, ки иваз гаштани шакли моликият проблемахои ичтимоиро хал намекунад. Рохи халли онхоро у дар «бекор кардани музди мехнат», гузариш ба «коидахои мукаррарй» мебинад, ки «то пайдоиши синфхо вучуд доштанд». Тавре мавсуф менависад, «кор барои гирифтани музди мехнат гуломист», аз хама гуна «хавасмандй махрум аст», зеро дар ин холат инсон барои худаш кор намекунад, чун «коргарй кироя» мехнат мекунад.

Аз ин хотир, зарурати таксими махсулот химоя мешавад. Махсулот ба се кием чудо карда мешавад: кисми аввал барои пайдо намудани ашёи хом, кисми дуввум барои баркаррор намудани дастгохи


458





истифодашуда сарфа гашта, кисми сеюми махсулот пурра ба коргарон дода мешавад. Таъкид мешавад, ки дар ин замина моликият ва муносибатхои моликиятй аз байн мераванд.

«Конуни аслии чомеа, - менависад М. Каззофй, - одатй анъанавй ё дин мебошад». Дин ва урф манбаи конуни чомеа эълон мешаванд. Таъкид мешавад, ки хама гуна конуни хилофи дин ва урф бедолат аст. Ба акидаи мавсуф, дин хам сарчашмаи конун ва худи конун аст. К,онуни асосии чомеа низ аз дин сарчашма мегирад ва аслан дин аст. Аз ин ру, риоя накардани ин Конуни асосии динй «чиноят мукобили чомеа», мукобили Худованд аст. Конуни асосии чомеа заминаи щонунуои инсонй» эълон мешавад. «Конунхои инсонй» айни замон «назарияхои дастгохи идора» номида мешаванд. Таъкид мешавад, ки «конститутсия аз назарияхои дастгохи идора сарчашма мегирад». Иллати конститусия дар «нобуд гаштани хама гуна махаки айнй» дида мешавад.

Тавре М. Каззофй таъкид мекунад, «замонхои пеш таълимоти олй дин буд ва назарияхои эчодгаштаи инсонй набуданд, назарияи илохй, яъне дин хукмфармо буд, инсон бошад, худро халифаи Худо дар замин эхсос намуда, хушбахтиву амниятро касб намуда буд». Мавсуф орзуи хамин замонаро намуда, хамаи конунхои инсониро «назарияхои дастгохи идора» меномад, ки ба хадафхои Конуни асосии динй муваффак шуда наметавонанд.

М. Каззофй назарияи хешро «назарияи нахустин ва нихой», «назарияи илохии ислом» меномад. Куръон «конститутсияи муфассали хаёти маънавй ва дунявии инсон» эълон мешавад.

М. Каззофй зимни риояи дакики назарияи хеш сарварии давлати Ливияро ба ухда мегирад. У аз хамаи мансабхои давлатй даст каши- да, танхо унвонй «рахбари инкилоби Ливияро» ба худ мегирад. Бо ташаббуси у дар Ливия шариат хаматарфа чорй мешавад, Куръон ба чои конститутсия амал мекунад, парчами давлат ба ранги сабз (тачассуми ранги ислом) иваз мешавад. Бар замми ин, мавсуф назарияи хешро дар «Китоби сабз» ифода намуда, аз чумла менависад: «ранги сабзи китоби мазкур ранги бахор, ранги халк, ранги инкишоф, ранги бихишт аст».

Мохи марти соли 2011 дар Либия, ба мисли кишвархои дигари Африкои Шимолй ва Шарки Наздик (Чумхурии Мисри Араб, Яман, Сурия ва диг.) вазъияти сиёсиву ичтимой мураккаб мегардад. Норозигй ва эътирози ахолии кишвар ру ба афзоиш нихода, окибат ба чангй шахрвандй байни мухолифин ва тарафдорони Каззофй меорад. Натичаи он табиист, ки такдири минбаъдаи назарияи сеюми чахониро муайян мекунад.


459