Главная страница
Навигация по странице:

  • Истилори «технократия

  • «цомеаи нави индустриалй»

  • «цомеаи пасоиндустриалй»

  • Чон Ролз Чон Ролз

  • «.манфиатхои умум

  • Адолат чун падидаи софдилона

  • Юрген Хабермас Юрген Хабермас

  • «хукмронии сиёсй»

  • Демократкой кавигаро

  • тарихти афкори сиёси. х.. Китоби дарси


    Скачать 0.9 Mb.
    НазваниеКитоби дарси
    Дата10.05.2018
    Размер0.9 Mb.
    Формат файлаdocx
    Имя файлатарихти афкори сиёси. х..docx
    ТипДокументы
    #43230
    страница50 из 58
    1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   ...   58

    Назарияхои технократй

    Поягузорони
    андешаи «идораи технократй» мутафаккирони аврупой Ф. Бэкон, А. Сен-Симон, О. Конт ва пайравони амрикоии эшон (чонибдорони гояи индустриалй) махсуб мешаванд. Истилори «технократия» дар робита бо мафхуми «рокимияти мурандисон» дар ибтидои асри XX аз чониби В. Смит пешкаш мешавад ва бо ин калима ташкилоти мавсуф Technocracy Inc. с. 1919 таъсис дода мешавад.

    Сипас Т. Веблен аз ин андеша пуштибонй намуда, дар асараш «Мухандисон ва низоми нарххо» (с. 1921) накши халкунандаи мута- хассисони техникиро дар пешрафти саноативу ичтимой эътироф мекунад, аз чумла акида пешкаш мекунад, ки мутаххассисони техникй хокимияти сармоядоронро иваз мекунанд. Хукукшиноси амрикой Р. Паунд бошад, мафхуми «мурандисии ичтимоиро» пешбарй мекунад.

    Назарияхои технократй аз мафхуми «технократия» (аз юнонй techne - хунар, касб ва kratos - хокимият), яъне низоми идора зимни истифода аз мутахассисони илмиву техникй маншаъ мегирад. Идораи, ё низоми хокимиятдории технократй ба истифодаи мутахассисон такя дорад, ки бо тавсияхои илмиву техникии хеш пешрафти саноатй, иктисодй, ичтимоии сохторхои хокимият ва корпоратсияхоро таъмин мекунанд. Идораи технократй зимни коидахои махсуси техни- киву ташкили ва бо истифода аз менечерхо (идоракунандагон), таш- килкунандагони истехсолот, ташхисгарони техникй сурат мегирад.


    412



    Идораи технократй мохияти техникй дорад, ба фаъолият, истеъдод, кобилияти ташкили ва дониши баланди технократхо, яъне мутахассисонн техникй асос меёбад. Идораи технократй аслан идораи техникии сохаи хокимиятдорй ва истехсолот буда, бо сиёсат, идораи сиёсй (синфй, сарватмандй, коргарй ва диг.) робита надорад. Аз ин ру, дар назарияхои технократй хокимияти техникй эътироф гашта, нуфузи он нисбат ба хокимияти сохибмулкони капиталист (сармоядорон) ва хокимияти намояндагй (парлумонй ва диг.) пазируфта мешавад.

    Андешаи технократй солхои бухрони иктисодии ИМА дар солхои 1930-ум васеъ истифода мешавад. Дар ин давра харакати чамъиятии пуштибонони идораи технократй, ки сарвари он мухандиси сохаи энергияи баркй Г. Скотт буд, вусъат ёфта, зарурати нуфузи зиёиёни мухандисиву техникиро дар идораи иктисодй, аз чумла дар таксими захирахои энергетикй химоя мекунад.

    Сипас, дар китоби Ч- Бернхэм «Инкилоби менечерхо» (с. 1941) акида пешкаш мешавад, ки зимни инкилоби технологй чомеаи капиталистй ба чомеаи идоракунандагони техникй иваз гашта, нуфузи менецерхо (идоракунандагон) меафзояд, аз чумла зимни аввал назорати моликият ва сипас, таъсиси сохторхои нави сиёсй.

    Солхои 1950-1960 аз чониби намояндагони назарияхои «сабабия- ти технологй» ва конвергенсия андешахо дар хусусй бунёдй «цомеаи нави индустриалй» (Ч- Гэлбрейт), «цомеаи технотронй» (3. Бжезин- ский), «цомеаи пасоиндустриалй» (Д. Белл) пешкаш мешаванд.

    Сипас, ду нуктаи назар дар иртибот бо технократия ташаккул меёбанд: 1) технократияи бюрократа, 2) технократияи демократй.

    Чонибдорони нуктаи назари тенократияи бюрократй (Ортега Гассет, X. Шелски, Э. Тофлер ва диг.) зимни эътирофи нуфузи технократия дар идораи сиёсй таъкид мекунанд, ки дар шароити имруза оммаи мардум бештар аз сиёсат дур шуда, хаёти ичтимой торафт хислати техникй мегирад ва дар нихояти кор, дар карни XX хокимият ба дасти «инсони нав», яъне «одами илм» гузашт, ки хамзамон ба тамаддун бепарвост. Дар раванди техникй гаштани хаёти ичтимой «ахли илм» дар зинаи аз хама болои ахолии имрузаи Аврупо карор гирифта, буржуазияи аврупой ва ашрофони муосир (мухандисон, дух- турон, молияшиносон, омузгорон ва диг.) зинахои поёнтари кишри чомеаро ташкил медиханд.

    Э. Тофлер дар асараш «Мавчи саввум» (с. 1980) менависад, ки технократия акнун чун назарияи сиёсй аз чониби табакаи нав, ки миёни корхонадорон ва коргарони кироя карор доранд, амалй мешавад, хокимият бошад, аз шахсият дур гашта. дар «тамаддунй индустриалй» байни «садхо ва хатто хазорхо элитахо» таксим мешавад. Ба андешаи мавсуф, акнун «президентхо ва сарвазирон ху-


    413





    дро дар навбати аввал менечерхо мешуморанд, сониян рохбарони чамънятиву сиёсй». А. Вебер низ аз хусусй вусъати технократияи бюрократй харф мезанад.


    Чонибдорони нуктаи назари технократияи демократй (М. Дю- верже ва диг.) таъкид ба он мекунанд, ки технократия дар шакли хо- лис вучуд надорад. Ба назари онхо, давраи демократияи либералй, ки ба солхои 1870 - 1939 рост меояд, бо давраи нави сиёсй иваз мешавад. Дар ин давраи чадид унсурхои демократия ва технократия бо хам омезиш меёбанд. Аз як тараф, хокимияти сармоядорон (капиталистхо) пурра аз байн нарафата, вале якчоя бо технократхо амалй мешавад. Аз тарафи дигар, низоми нави сиёсй зимни истифода аз унсурхои демократияи либералй инкишоф меёбад, аз кабили озодии сиёсй, гуногунии сиёсй, гояи инсоншиносй. Дар натича низоми нави сиёсй пахлухои демократй, сарватмандй ва технократи- ро касб мекунад.

    Гояи технократй аз чониби мухаккикони дигар низ мавриди тахлили мухталиф карор мегирад. Чунончи, Ф. Бэкон бо назардошти инкишофи босуръати афкори мухандисии замонаш ба хулоса меояд, ки донишу истеъдод намуди сохтори хокимият мебошанд, яъне дар амалй гаштани хокимият накши халкунанда доранд. Н.А. Бердяев бошад, баръакс, таъкид мекунад, ки инкишофи техникй хаёти хуби одамонро таъмин намекунад.

    Як катор маорифпарварон, аз чумла Ж. Кондорсе накши мухими пешрафти илмиву техникиро дар халли масоили ичтимой эътироф мекунанд, вале маорифпарварони дигар, аз кабили Ж.-Ж. Руссо дар ин масъала шубха мекунанд. Т. Стросман, П. Бирнбаум ва диг. ба акидаанд, ки технократия дар низоми сиёсй нуфуз надорад, зеро хокимиятдорон бо он муковимат мекунанд. Мутафаккирони дигар (А. Вебер, О. Шпенглер, В.И. Вернадский ва диг.) низ аз зарари инкишофи техникй, аз чумла барои тамаддунй инсонй, хиради инсонй, ахлок харф мезананд.

    Як зумра мухаккикони муосир бо назардошти инкишофи босуръати технологияи иттилоотй, аз чумла истифодаи воситахои компютерй ва дигари иттилоотй ба хулоса омадаанд, ки имруз технократией бюрократ аз мутахассисони техникй, экспертхо, маслихатчихо, журналистон, тахлилгарони барномахои телевизионй дар рафти интихобот васеъ истифода мебаранд. Чунончи, Л. Линн дар асараш «Менечменти омма чун санъат, илм ва касб» (Ню-Ёрк, 1996) менависад, ки мутахассисони техникй ва технократхои бюрократии имруза кушиши аз байн бурдани унсурхои демократияро надо- шта, баръакс, онхоро якчоя бо донишу истеъдод истифода мебаранд, зеро одамони каторй «кобилияти дарки пурраи онхоро надоранд».


    414



    Дар шароити имруза аз гояи технократй назарияи элитаро (П. Бакрах, С. Липсет ва диг.) чонибдорй мекунанд. Тибки ин назарияхо, дар хаёти имруза чомеа ба элитахо ва ахолй чудо шуда, ба чои хокимияти халк хокимятдории якчанд элитахо истифода мешавад, табакаи технократй, алалхусус технократияи бюрократа ба синфи хоким хизмат мекунад. Э. Канетти нуфузи илми муосири комму- никативиро дар робита бо раванду сохторхои чомеа эътироф намуда, илмро ба мисли давлат, конунгузорй, хизбхо чун як сохтори алохидаи хокимият мешуморад.

    1. Чон Ролз

    Чон Ролз (соли тав. 1921) файласуф ва сиёсатшиноси амрикой буда, назарияи «адолатро» пешкаш мекунад. Пахлухои чудогонаи ин масъаларо у дар асараш «Назарияи адолат» (с. 1971) тахкик мекунад.

    Назарияи мавсуф зимни тахлили чадиди гояи шартномавии Ч Локк, Ж.-Ж. Руссо, И. Кант пешбарй мешавад. У икрор мешавад, ки назарияи адолат дар заминаи «назарияи маълуми шартномаи чамъиятй» рушан мешавад. Назарияи шартномавй аз нигохи адолат баррасй мешавад. Худи мавсуф ишора ба он мекунад, ки аслан на шартнома оиди таъсиси давлат, балки созиши одамон дар хусусй пазироии принсищои адолат баста мешавад.

    Ролз назарияи «шартномаи чамъиятиро» бо назарияи «созиши боадолат» иваз мекунад. Мавсуф ба мисли намояндагони дигари назарияи шартномавй ролати табиии одсшонро эътироф мекунад. Ба андешаи у, одамон дар холати табий баробар буданд, вазъи махсуси ичтимой ва мансубияти синфй надоштанд, тафовути онхо дар иртибот бо кобилияти зехнй мушохида намешуд.

    Ба андешаи Ролз, дар хамин холати баробарй одамон зимни созиши хамагонй принсипрои адолатро эътироф мекунанд. Аз ин хотир, одамон хангоми бастани созиши хамагонй принсипхои адолатро ба манфиатхои чудогонаи хеш истифода намекунанд. Дар натича созиши одамон софдилона баста мешавад. Зимни хамин андеша мавсуф ба хулоса меояд, ки принсипхои адолат, ки мутобики созиши одамон эътироф мешаванд, софдилона мебошанд.

    Тибки назарияи Ролз, одамон пас аз эътирофи принсинпхои адолат конститутсия кабул намуда, рокимияти конунгузорро интихоб мекунанд. Конститутсия ва конунхо мутобики принсипхои адолат амалй мешаванд. Дар заминаи ин принсипхо сохтор’ 'м- ёсиву ичтимой таъсис дода мешаванд. Дар чунин холат о сохторхои сиёсиву ичтимой чун озод ва баробар бо хам хамкорй мекунанд.





    Таъкид мешавад, ки байни сохтори хокимиятиву сиёсй «
    рак,о- бати софдилона» мушохида мешавад. Ин ракобат дар робита бо «.манфиатхои умум» ва «коидахои боадолат» сурат мегирад. Заминаи ин ракобатро «озодии андеша ва мачлисро» ташкил медихад. Тавассути озодии андеша ва мачлисхо «.озодии сиёсй» таъмин мешавад.

    Хамин тарик, Ролз кушиши мутобик намудани озодихои инсонро ба манфиати умум ба харч медихад. Ба андешаи у, озодихои инсон ва фаъолияти сохторхои сиёсиву ичтимой бахри манфиатхои умум истифода мешаванд.

    Назарияи Ролз ба тахлили принсипхои адолат нигарон буда, накши мухими ин принсипхо бо он муайян мешавад, ки онхо заминаи муттахидии одамон мегарданд. Одамон, ки манфиатхои мухталиф доштанд, зимни созиши хамдигарй принсипхои адолатро якчониба эътироф мекунанд ва бо хам муттахид мешаванд.

    Принсипхои адолат чун заминаи муттахид гаштани одамон сарфи назар аз манфиатхояшон тавсиф мешаванд. Принсипхои мазкур заминавй буда, зимни онхо шакли давлат ва умуман шаклхои муттафикии одамон интихоб мешаванд. Ба ибораи дигар, принсипхои адолат заминаи интихоби шакли давлат ва хамбастагии ичтимой мебошанд.

    Адолат чун падидаи софдилона баррасй мешавад. Аз ин хотир, таъкид мешавад, ки адолат ба «давлатдории софдилона», «идораи софдилона» асос мегузорад.

    Ролз аз гояи давлати хукукбунёд дар шакли «идораи конун» пуштибонй мекунад. «Идораи конун», якум, ба татбики софдило- наи конунхо, дуввум. озодй такя дорад. Озодй бошад, шакли амалй гаштани хукуку ухдадорихо мебошад. Ба андешаи мавсуф, инсон дар интихоби ин ё он амалаш озод аст. Озодии инсон зимни ухдадории тарафайни одамони дигар амалй мешавад. Яъне, одамони дигар ухдадоранд, ки озодии шахсро халалдор накунанд.

    1. Юрген Хабермас

    Юрген Хабермас (соли тав. 1929) файласуф ва сиёсатшиноси Олмон буда, дар асархояш «Демократия. Хирад. Ахлок» (М., 1992), «Чдлби нафари дигар. Мухтасари назарияи сиёсй» (СПб., 2001) ба масоили сиёсат, инкишофи куввахои истехсолкунанда, капитализми баъдй, заволи сотсиализм таваччух зохир мекунад.

    У «хукмронии сиёсй» ва «хукмронии истибдодиро» аз хам чудо намуда, ба хулоса меояд, ки «хукмронии сиёсй» аз замони Арасту огоз мешавад. Мавсуф ба тахаввули назарии сиёсат ва демократия таваччух намуда, таъкид мекунад, ки Арасту сиёсатро чун иттиходи одамони озод ва баробар бахри хаёти хушбахтона дарк мекард. Сар-


    416





    фи назар аз ин андеша, ишора ба он мешавад, ки мутафаккирони Юнон демократияро чун шакли хуби давлат намепазируфтанд. Пас аз инкилоби Фаронса, аз чумла Руссо тавсифи демократия ба масъалаи мухим табдил меёбад.


    Чахор давра дар раванди мубохисаи назарии масоили демократия чудо карда мешаванд: 1) бахси либералхо ва демократхо; 2) мубохисаи сотсиалистхо ва либералхо; 3) мунозираи анархистхо ва сотсиалистхо; 4) мубохисаи консерваторхо ва рушдгароён.

    Ба акидаи мавсуф, бахси либералхо ва демокрагщо аз инкилоби Фаронса огоз гашта, то ин дам идома дорад. Ин бахс атрофи мувофикати байни озодй ва баробарй, якандешй ва гуногунандешй, хукукхои аксарият ва хукукхои акалият сурат мегирад. Аз чула либералхо озодиро чун хукуки субективй тавсиф намуда, мекушанд онро барои хама пахн кунанд, ё хукукхои инсонро чун хатмй аз демократия волотар мегузоранд.

    Демократкой кавигаро конститутсия ва хукуку озодихои инсонро бо иродаи конунгузор, яъне макоми демократии конунгузор вобаста мекунанд, аз чумла ба ин назаранд, ки зимни химояи баробарии вокей ва фаъолияти коллективй дар бахши расмй гаштани иродаи конунгузор хукуку озодихо махсули иродаи конунгузор мегарданд. Тавре Хабермас менависад, хануз И. Кант аз акидаи Руссо чонибдорй намуда, имкони равобити хукукхои инсон ва демократияро дар шакли мувофикати «акл ва иродаи сохибихтиёр» эътироф намуда буд.

    Либералхо бошанд, «иродаи ягонаи халкро» имконнопазир мешуморанд. Ба назари Хабермас, дар холати ифодаи иродаи умум манфиатхои хусусй сарфи назар мешаванд, ба зиммаи халк «вазифаи иловагии маънавй» вогузошта мешавад.

    Хабермас зимни тахлили нуктахои назари мухталиф ба хулоса меояд, ки «имкони ташаккули коллективии иродаи сиёсй» вучуд дорад, вале иродаи умум дар шакли иродаи «якобинй» ва «болшевикй» наметавонад кобили кабул бошад. Ба акидаи у, имокони ташаккули иродаи умум дар давлати хуцуфунёд бояд истифода гардад. Тавре мавсуф менависад, дар давлати хукукбунёд «тарзхои ташаккули акдонаи коллективии ирода» пешбинй мешаванд.

    Мавсуф ба масъалаи озодии инсон таваччух намуда менависад: «Хеч кас аз хисоби озодии нафари дигар наметавонад озод бошад». Ба акидаи у, озодии фард бо озодии дигарон зимни «махдудиятхои тарафайн» вобаста аст. Таъкид мешвад, ки озодии шахей мухторияти нафари дигарро талаб мекунад, вале чомеаи муосир, бинобар сертабака ва серфарханг буданаш, ба ин имкон намедихад.


    417


    1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   ...   58


    написать администратору сайта