тарихти афкори сиёси. х.. Китоби дарси

• Название: Китоби дарси
• Дата: 10.05.2018
• Размер: 0.9 Mb.
• Имя файла: тарихти афкори сиёси. х..docx
• Тип: Документы; #43230
• страница: 1 из 58

SiS

Qu ^

О ^

e b-

s <

SIS

6* 4

ja:w

3s

H u


р.ш. сотиволдиев


КИТОБИ ДАРСИ








Вазорати маорифи Чумхурии Точикистон хамчун китоби дарсй барои донишнуёни мактабх,ои олй, ки тибки ихтисоси «хукукшинос» таълим мегиранд, тавсия намудааст


ТАЪРИХИ АФКОРИ СИЁСИ ВА


ДОНИШГОХИ МИЛЛИМ ТОЧИКИСТОН


Ба 20-солагии Истикдолияти давлатии Цумхурии Тоцикистон бахшида мешавад


Р. Ш. СОТИВОЛДИЕВ



ББК 67.3+8'. 717+87.3 (2 точик) С-66


Мукарризон: Тох;иров Ф. Т. - Арбоби илм ва техникаи Тоцикистон, академики Академияи илмуои Чум^урии Тоцикистон, доктори ил.щои ХгУЦуК'Шиносй, профессор;

Бурнее И.Б. - доктори илм^ои ^уцуцшиносй; Зарифи Ализода - Арбоби илм ва техникаи Тоцикистон, номзади илщои цуцуцшиносй.


Мухаррирон:


дотсёнт Ш.И. Хшштова ва дотсент Р.Г. Хокироев


Сотиволдиев Р.Ш.

С-66 Таърихи афкори сиёсй ва хукукй. Китоби дарсй.

- Душанбе: ЭР-граф, 2011. - 460 с.

Китоби дарсй тибки Барномаи таълимии «Таърихи афкори сиёсй ва хукукй» омода гашта, барои таъмини раванди таълим, аз чумла омузиши фанни илмии таълимии «Таърихи афкори сиёсй ва хукукй» аз чониби донишомузони факултахои хукукшиносии мактабхои олии чумхурй пешбинй мешавад. Китоб бобхои анъанавй ва навро дар сохди таърихи ташаккулу инкишофи афкори чахонй ва миллим сиё- сиву хукукй фаро мегирад. Бо дарназардошти ахамияти омузиши афкори сиёсиву хукукии миллй, бахри рушан намудани таърихи ташаккулу инкишоф ва мазмуну мохяяти гоя ва назарияи холо мухими дав- лати миллй, аз чумла омузиши анъанахои миллии сиёсиву хукукй дар китоб бобхои дахлдор бахшида ба таърихи афкори сиёсиву хукукии форсу точик ба манзури хонанда пешкаш мешаванд.

Барои донишчуён, аспирантон, мухаккикон ва хамаи онхое, ки ба таърихи афкори сиёсиву хукукии башар марок доранд, тавсия мешавад.



МУНДАРИНА


САРСУХАН 8

БОБИ 1. МАВЗУЪ, УСУЛХОИ ТАХКИК, ВАЗИФАХО ВА АХАМИЯТИ ОМУЗИШИ ТАЪРИХИ АФКОРИ СИЁСИ ВА ХУКУКИ 13

1. 
   Мавзуи омузиши таърихи афкори сиёсй ва хукукй 13
   
2. 
   Усудхои омузиши таърихи афкори сиёсй ва хукукй 21
   
3. 
   Ахамият ва вазифахои фанни таърихи афкори сиёсй
   

ва хукукй 26

БОБИ 2. АФКОРИ СИЁСЙ ВА ХУКУКИИ ШАРКИ КАДИМ 29

1. 
   Афкори сиёсй ва хукукии Мисри Кадим' 29
   
2. 
   Афкори сиёсй ва хукукии Шумер, Аккад, Бобулистон,
   

Ассирия 30

3. 
   Мафкураи асотириву динй ва ахлокии ориёихои кадим 32
   
4. 
   Афкори сиёсй ва хукукии зардуштй 34
   
5. 
   Таълимоти мония 37
   
6. 
   Маздакия 39
   
7. 
   Бузургмехри Бахтакон 43
   
8. 
   Афкори сиёсй ва хукукии Хиндустони кадим 45
   
9. 
   Афкори сиёсй ва хукукии Хитои кадим 48
   

БОБИ 3. АФКОРИ СИЁСЙ ВА ХУКУКИИ ЮНОНИ КАДИМ 54

1. 
   Гомер ва Гесиод : 54
   
2. 
   Хафт хирадмандон 55
   
3. 
   Пифагор ва пайравонаш 57
   
4. 
   Гераклит 58
   
5. 
   Демокрит 59
   
6. 
   Софистони гононй 61
   
7. 
   Сукрот 64
   
8. 
   Афлотун 66
   
9. 
   Арасту 72
   
10. 
    Эпикур 76
    
11. 
    Стоячиёни юнонй 79
    
12. 
    Полибий 80
    

3





БОБИ 4. АФКОРИ СИЁСИ ВА ХУКУКИИ РИМИ КАДИМ 83

1. 
   Сисерон 83
   
2. 
   Стоячиёни римй 86
   
3. 
   Хукукшиносони римй 88
   

БОБИ 5. АФКОРИ СИЁСЙ ВА ХУКУКИИ ЧАХ,ОНИ ИСЛОМ ВА МУТАФАККИРОНИ ФОРСУ ТОЧИК ДАР КАРНИ ВУСТО ВА ЗАМОНИ НАВ 92

1. 
   Афкори сиёсиву хукукии исломй чун чузъи фарханг
   

ва тамадцуни исломй 92

2. 
   1^уръони мачид 98
   
3. 
   Суннат ва хадиси Паёмбари Ислом Мухаммад (с).
   

Сахобагони киром. Илми хадис. Имом ал-Бухорй 102

4. 
   Ичма. Ичтиход. Мучтахидин 110
   
5. 
   Киёс 115
   
6. 
   Шариат ва манобеи он 116
   
7. 
   Ахли Суннат ва чамоат 119
   
8. 
   Мазхабхои (мактабхои) суннатии фикхи исломй 121
   
9. 
   Имоми Аъзам Абуханифа ва мазхаби ханафии у 126
   
10. 
    Шиъа ва мазхабхои фикхии он 138
    
11. 
    Афкор ва фикхи исломии асрхои XVII - XVIII 142
    
12. 
    Фалсафаи калом 145
    
13. 
    Масоили сиёсиву хукукй дар фалсафаи Форобй,
    

Сино, Ибни Рушд 149

14. 
    Абунасри Форобй 150
    
15. 
    Абуалй ибни Сино 159
    
16. 
    Насируддини Туей 169
    
17. 
    Ал-Мовардй 176
    
18. 
    Абдулмалики Ч,увайнй 179
    
19. 
    Еазолй 182
    
20. 
    Ибни Чамоа 188
    
21. 
    Ибни Таймия 189
    
22. 
    Низомулмулк 192
    
23. 
    Захирии Самарканда 200
    
24. 
    Унсурулмаолии Кайковус.... 205
    
25. 
    Абдурахмони 4<мй 207
    
26. 
    Сайидои Насафй 214
    
27. 
    Мирзо Абдулкодири Бедил 216
    
28. 
    Ахмади Дониш 219
    

4





БОБИ 6. АФКОРИ СИЁСИ ВА ХУКУКИИ АВРУПОИ

ГАРБИИ АСРХОИ МИЁНА . 229

1. 
   Августин 229
   
2. 
   Фомаи Аквинй 231
   
3. 
   Ахли бидъати Аврупо 234
   
4. 
   Афкори хукукии асрхои миёна 234
   

БОБИ 7. АФКОРИ СИЁСИВУ ХУКУКИИ АВРУПО

ДАР ДАВРАИ ЭХЁ ВА ИСЛОХОТХОХИ 237

1. 
   Шархи мухтасари давраи Эхё ва Ислохотхохй 237
   
2. 
   Марсилии Падуанй 238
   
3. 
   Никколо Макиавелли 240
   
4. 
   Ислохотхохии Аврупой 242
   
5. 
   Жан Боден 244
   
6. 
   Афкори сотсиалистии Аврупой асрхои XVI - XVII ’247
   
7. 
   Афкори сиёсиву хукукии рус дар асрхои миёна 250
   

БОБИ 8. АФКОРИ СИЁСИВУ ХУКУКИИ ГОЛЛАНДИЯ

ВА АНГЛИЯ ДАР АСРИ ХУЛ 255

1. 
   Гуго Гротсий 255
   
2. 
   Спиноза * . 258
   
3. 
   Тамоилхои асосии афкори сиёсиву хукукии Англия
   

дар асри XVII 260

4. 
   Томас Гоббс 261
   
5. 
   Ч,он Локк 263
   

БОБИ 9. АФКОРИ СИЁСИВУ ХУКУКИИ АВРУПО ДАР

АСРХОИ XVII - XVIII 268

1. 
   Волтер Франсуа Мари 268
   
2. 
   Шарл Луи Монтескё де Секондат 271
   
3. 
   Жан-Жак Руссо , 274
   
4. 
   Гояхои сиёсиву хукукии инкилоби Фаронса.
   

Ж.-П. Марат, М. Робеспйер 279

5. 
   Афкори сиёсиву хукукии ормонй 281
   
6. 
   Афкори сиёсиву хукукии Олмон 284
   
7. 
   Афкори сиёсиву хукукии Италия 288
   
8. 
   Афкори сиёсиву хукукии Россия 290
   

5





БОБИ 10. АФКОРИ СИЁСИВУ ХУКУКИИ OJIMOH ДАР

ОХИРИ АСРИ XVIII ВА ИБТИДОИ АСРИ XIX 297

1. 
   Иммануил Кант 297
   
2. 
   Иоганн Готлиб Фихте 303
   
3. 
   Мактаби таърихии хукук 305
   
4. 
   Георг Вилгелм Фридрих Гегел 307
   

БОБИ 11. АФКОРИ СИЁСИВУ ХУКУКИИ АМРИКОИ

ШИМОЛИ ДАР АСРХОИ XVIII - XIX 313

1. 
   Ташаккули афкори сиёсиву хукукии Амрикой Шимолй 313
   
2. 
   Бенжамин Франклин 315
   
3. 
   Томас Пейн 316
   
4. 
   Томас Ч,ефферсон 318
   
5. 
   Александр Гамилтон 319
   
6. 
   Ч^он Адамс 320
   
7. 
   Чеймс Мэдисон 322
   
8. 
   Гояи «сохибихтиёрии комили штатхо». Ч,он Калхун 323
   

БОБИ 12. АФКОРИ СИЁСИВУ ХУКУКИИ АВРУПО

ДАР НИМАИ ЯКУМИ АСРИ XIX 325

1. 
   Ч,ереми Бентам 325
   
2. 
   Ч°н Стюарт Мил 328
   
3. 
   Бенжамин Анри Констан де Ребек 332
   
4. 
   Алексис де Токвил 334
   
5. 
   Вилгелм фон Гумболдт 337
   
6. 
   Лоренс Штейн.... 339
   
7. 
   Акидахои сиёсиву хукукии чонибдорони гояи сотсиалистй 342
   
8. 
   Ч^онибдорони инкилоби коргарй 347
   
9. 
   Огюст Конт 348
   
10. 
    Афкори сиёсиву хукукии Россия 351
    

БОБИ 13. АФКОРИ СИЁСЙ ВА ХУКУКИИ МИЁНАВУ НИМАИ ДУВВУМИ АСРИ XIX ВА ИБТИДОИ АСРИ XX 355

1. 
   Рудолф фон Иеринг 355
   
2. 
   Чон Остин 359
   
3. 
   Людвиг Гумплович 362
   
4. 
   Герберт Спенсер 365
   
5. 
   Георг Еллинек 368
   

й

6. 
   Рудолф Штаммлер 370
   
7. 
   Мутафаккирони Россия дар нимаи дуввуми асри XIX 374
   

ва ибтидои асри XX 374

8. 
   Афкори сиёсй ва хукукии марксистй-ленинй 380
   
9. 
   Анархистон 392
   
10. 
    Фридрих Вилгелм Нитсше . 397
    
11. 
    Назаряхои элитахо, синфи сиёсй, «конуни сарватмандй»
    

ва гуруххои манфиатдор 400

БОБИ 14. АФКОРИ СИЁСЙ ВА ХУКУКИИ АСРИ XX

ВА ИБТИДОИ АСРИ XXI 405

1. 
   Назарияхои муттафикй. Л. Буржуа ва Л. Дюги 405
   
2. 
   Морис Ориу 407
   
3. 
   Мафкураи немисии миллатгаро ва нажодпарастй 409
   
4. 
   Назарияхои технократа 412
   
5. 
   Ч,он Ролз 415
   
6. 
   Юрген Хабермас 416
   
7. 
   Карл Шмит 418
   
8. 
   Фридрих фон Хайек 418
   
9. 
   Мао Сзедун 420
   
10. 
    Мохандас Ганди 422
    
11. 
    Мактаби «Киото» 424
    
12. 
    Макс Вебер 424
    
13. 
    Герберт Харт 425
    
14. 
    Ганс Келзен 427
    
15. 
    Хукукшиносии сотсиологй 430
    
16. 
    Мактаби «тахлили танкидии хукук» 432
    
17. 
    Назарияи экзистенсиалии хукук 433
    
18. 
    Назарияи онтологии хукук 435
    
19. 
    Назарияхои «хукукй фитрии эхёгашта» 436
    
20. 
    Назарияи психологии хукук 438
    
21. 
    Назарияи шуравии хукук 440
    
22. 
    Назарияи либертарии хукук ва давлат 443
    
23. 
    Назарияи омехтаи хукук 445
    
24. 
    Афкори сиёсиии мамолики араб 447
    

7





БОБИ Ю. АФКОРИ СИЁСИВУ ХУКУКИИ ОЛМОН ДАР

ОХИРИ АСРИ XVIII ВА ИБТИДОИ АСРИ XIX 297

1. 
   Иммануил Кант 297
   
2. 
   Иоганн Готлиб Фихте 303
   
3. 
   Мактаби таърихии хукук 305
   
4. 
   Георг Вилгелм Фридрих Гегел 307
   

БОБИ 11. АФКОРИ СИЁСИВУ ХУКУКИИ АМРИКОИ

ШИМОЛИ ДАР АСРХОИ XVIU - XIX 313

1. 
   Ташаккули афкори сиёсиву хукукии Амрикой Шимолй 313
   
2. 
   Бенжамин Франклин 315
   
3. 
   Томас Пейн 316
   
4. 
   Томас Ч^ефферсон 318
   
5. 
   Александр Гамилтон 319
   
6. 
   Чон Адамс 320
   
7. 
   ^еймс Мэдисон 322
   
8. 
   Гояи «сохибихтиёрии комили штатхо». Ч,он Калхун 323
   

БОБИ 12. АФКОРИ СИЁСИВУ ХУКУКИИ АВРУПО

ДАР НИМАИ ЯКУМИ АСРИ XIX 325

1. 
   Череми Бентам 325
   
2. 
   Чон Стюарт Мил 328
   
3. 
   Бенжамин Анри Констан де Ребек 332
   
4. 
   Алексис де Токвил 334
   
5. 
   Вилгелм фон Гумболдт 337
   
6. 
   Лоренс Штейн 339
   
7. 
   Акидахои сиёсиву хукукии чонибдорони гояи сотсиалистй 342
   
8. 
   Чонибдорони инкилоби коргарй 347
   
9. 
   Огюст Конт 348
   
10. 
    Афкори сиёсиву хукукии Россия 351
    

БОБИ 13. АФКОРИ СИЁСЙ ВА ХУКУКИИ МИЁНАВУ НИМАИ ДУВВУМИ АСРИ XIX ВА ИБТИДОИ АСРИ XX 355

1. 
   Рудолф фон Иеринг. 355
   
2. 
   Чон Остин 359
   
3. 
   Людвиг Гумплович 362
   
4. 
   Герберт Спенсер 365
   
5. 
   Георг Еллинек. 368
   

6





370

374

380

392

397

400

405

405

407

409

412

415

416

418

418

420

422

424

424

425

427

430

432

433

435

436

438

440

443

445

447

7

6. 
   Рудолф Штаммлер
   
7. 
   Мутафаккирони Россия дар нимаи дуввуми асри XIX 374 ва ибтидои асри XX
   
8. 
   Афкори сиёсй ва х,укукии марксистй-ленинй
   
9. 
   Анархистон ..
   
10. 
    Фридрих Вилгелм Нитсше
    
11. 
    Назаряхои элитахо, синфи сиёсй, «конуни сарватмандй» ва гуруххои манфиатдор
    

БОБИ 14. АФКОРИ СИЁСЙ ВА ХУЬ^КИИ АСРИ XX

ВА ИБТИДОИ АСРИ XXI

1. 
   Назарияхои муттафикй. JI. Буржуа ва JI. Дюги
   
2. 
   Морис Ориу
   
3. 
   Мафкураи немисии миллатгаро ва нажодпарастй
   
4. 
   Назарияхои технократа
   
5. 
   Чрн Ролз
   
6. 
   Юрген Хабермас
   
7. 
   Карл Шмит
   
8. 
   Фридрих фон Хайек ...
   
9. 
   Мао Сзедун
   
10. 
    Мохандас Ганди
    
11. 
    Мактаби «Киото»
    
12. 
    Макс Вебер
    
13. 
    Герберт Харт
    
14. 
    Ганс Келзен
    
15. 
    Хукукшиносии сотсиологй
    
16. 
    Мактаби «тахлили танкидии хукук»
    
17. 
    Назарияи экзистенсиалии хукук
    
18. 
    Назарияи онтологии хукук
    
19. 
    Назарияхои «хукукй фитрии эхёгашта»
    
20. 
    Назарияи психологии хукук
    
21. 
    Назарияи шуравии хукук
    
22. 
    Назарияи либертарии хукук ва давлат
    
23. 
    Назарияи омехтаи хукук
    
24. 
    Афкори сиёсиии мамолики араб
    

\


САРСУХАН

Президента Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон дар Па- ёми хеш ба Мачлиси Олии ^умхурии Точикистон 25 апрели соли 2008 изхор доштанд: «Асоси сиёсати фархаигии давлати мо гавас- сути таргиби хаманонибаи таърихи ибратомузи халкамон, мероси гаронбахои фархангиву адабии миллати куханбунёдамон, арзишхои милливу умумибашарй баланд бардоштани сатхи худшиносиву худогохй, ифтихори миллй, эхсоси ватандусгиву ватанпарастии хар як фарди чомеа, тахкими вахдати миллй ва дастовардхои истиклолияти Ватанамон мебошад».

Фанни таълимии «Таърихи афкори сиёсй ва хукукй» дар чодаи ноил гаштан ба хадафхои сиёсати фархангии давлати сохибистикдоли Точикистон, аз чумла таргиби арзишхои миллй ва умумибашарй накши мухим дорад. Таърихи афкори сиёсй ва хукукй - фанни илмии таълимии хукукшиносй, чузъи низоми тахсилоти хукукшиносй буда, дар раванди тахсилоти донишчуёни хукукшинос омухта мешавад. Омузиши ин фан тибки Стандарта тахсилоти олй, Накшаи таълимй ва Барномаи таълимии фанни «Таърихи афкори сиёсй ва хукукй» пешбинй мешавад. Таърихи афкори сиёсй ва хукукй аз чумлаи фанхои назариявй-таърихк буда, дар робита бо назарияи давлат ва хукук ва таърихи давлату хукук омухта мешавад.

Омузиши таърихи афкори сиёсй ва хукукй дар хамаи даврахои инкишофи чомеаи инсонй ахамияти мухим дошт. Дар шароити кунунй низ ахамитяи омузиши ин фанни илмй бештар гаштааст. Таърихи афкори сиёсй ва хукукй хонандаро бо раванди таърихи ва муосири ташаккул ва инкишофи таълимот оид ба давлат, сохт, шаклхои давлатдорй, сиёсат, хукук, конун, конунгузорй, конуният, озодй, адолат, хукуку озодихои инсон шинос мекунад. Табиист, ки чунин андешахо дар таърихи хазорсолахо аз чониби мутафаккиро- ни кишвархо ва манотики гуногуни олам пешбарй шудаанд. Аз ин нуктаи назар, таърихи афкори сиёсй ва %ук,ук,й мазмун ва моуияти чауонй дорад. Он дар вок,еъ таърихи цах;онии афкори сиёсй ва %ук,ук;й, таърихи дониищои назариявии хащуои цах,он, мутафаккирон, фай- ласуфон, олимон, мух;ак,к,щони кишвархои мухталифи олам мебошад. Аз ин ру, омузиши ин таърихи чахонии афкори сиёсй ва хукукй ба-


8





рои шиносой бо таърихи фарханги маънавии башар ахамияти мухим дорад.

Дар фанни мазкур таълимоти мухталифи сиёсиву хукукй танхо бо як максади пайдо намудани тасаввуроти умумй оид ба даврахои ташаккулу инкишофи донишхои сиёсй ва хукукй омухта намешаванд. Омузиши таърихи афкори сиёсй ва хукукй дар баробари ахамияти таърихй, хамчунин ахамияти арзишиву фархангй низ дорад. Максад аз омузиши таърихи афкори сиёсй ва хукукй - ин дарки мохият ва мазмуни гоявй ва назариявии андешахо, акидахо, назарияхои мухталифи сиёсиву хукукй мебошад. Махз дар заминаи чунин дарки таърихи афкори гузашта тасаввурот ва фахмиши амикд илмй дар ху- суси таълимоти гузаштаи сиёсиву хукукй хосил мешавад. Рушан намудани мазмуну мохияти назарияхои гузаштаи сиёсиву хукукй им- кон медихад, ки раванди таърихии ташаккулу инкишофи донишхои назариявй рочеъ ба давлат, сиёсат, хукук, конуният, озодй, адолат ва хукукхои инсон муайян гардад.

Чунин тарзи тахлили илмй ва дарки таърихи гузаштаи афкори сиёсиву хукукии башар нишон медихад, ки пешбарй ва пахн гаштани тасаввуроту фахмишхои одамон дар хусуси падидахои мухими хаёти сиёсиву хукукй ходисаи тасодуфй набуда, балки чузъи конуният ва раванди умумии болоравии донишхои инсонй мебошад. Таърихи афкори сиёсй ва хукукй гувохи ин аст, ки бо пешрафти чомеаи инсонй хамзамон донишхои инсонй дойр ба давлат, хукук, озодй, адолат, конун, арзиш ва хукукхои инсон низ инкишоф меёбанд ва мукаммал- тар мегарданд. Таърихи афкори сиёсй ва ^уцуцй вок;еан таърихи му- каммал гаштани донишхои сиёсиву х;ук,ук,ии башар, гузаштан аз тасаввуроти оддй ба донигщои боэътимоди илмй ва аз андешах,ои паро- канда ба назарияхои томи илмй мебошад.

Ин раванди таърихии мукаммал гаштани донишхои назариявии инсонй далел ба он аст, ки хама гуна андешахо, гояхо, назарияхо якбора ва дар чои холй пайдо намешаванд. Ташаккулу инкишофи донишхои сиёсиву хукукии башар дар вокеъ раванди таърихй, чузъи такмили фарханги маънавй, унсури болоравии сатхи дарки вокеияти сиёсиву хукукй мебошанд. Чунончи, гояхо ва назарияхои холо мухими давлати хукукбунёд, давлати ичтимой. тачзияи хокимият, хукукхои инсон, озодии инсон, адолат ва м.и. дар чараёни инкишофи тулонии афкори сиёсиву хукукии башар, мукаммал гаштани донишхои назариявии инсонй, пешбарии хулосахои нави эчоди илмиву фархангй пешбарй ва истифода мешаванд.

Аз ин хотир, барои муайян намудани мазмуни андешахо ва назарияхои дар хаёти имруза мухими сиёсиву хукукй мебояд таърихи онхоро омухт. Махз тахдили таърихй имкон медихад, ки омилхои


9





вокей, сабабхо, шароити таърихии ташаккулу инкишофи назарияхои гузашта аник карда шаванд.

Ин нукта ахамияти мухими фархангй низ дорад. Маълум аст, ки андешаву акидахо ва назарияхои мухталифи чахонй дар манотикл гуногуни чахон, дар робита бо шароитхои махаллии кишвархои чудогона, дар хамбастагй бо шуур ва чахонбинии халкдои мухта- лиф пайдо мешаванд. Барои хамин, тасаввурот ва донишхои инсонй рочеъ ба давлат, хукук, конун ва м.и. дар мнтакахои гуногуни олам аз хам фарк доранд.

Чунончи, як катор мутаффаккирони гарбй ба омили синфй дар пайдоиши давлатдорй, робитаи сиёсат ва муборизаи сиёсй эъти- бор медиханд, аз чумла нук,таи назарн синфиро ба кор мебаранд, назарияхои зуроварии давлатро истифода мекунанд, ё баръакс, дав- латро чун падидаи манфй нолозим мешуморанд (анархистон). Дар Шарк бошад, бино ба шароити дигари таърихй, ба пахлухои дига- ри дарки давлатдорй ахамият медиханд, аз чумла мутафаккирони форсу точик назарияи синфии давлатро пешбарй накарда, баръакс, бештар ба пахлухои фархангй, тамаддунй, арзишии давлат таваччух зохир мекунанд. Бар замми ин, тахлили масоили сиёсиву хукукй дар чахорчубаи фарханги исломй ба тарзи дигар сурат гирифта, бо маз- муну мохияташ аз тахлилхои аврупой фарки куллй дорад.

Чунин мисолхо дар хусуси хусусиятхои фархангиву тамаддунии афкори сиёсиву хукукии Шарк ва Еарб бисёранд. Вазифаи фанни таълимии таърихи афкори сиёсй ва хукукй ин аст, ки шароитхои хоси ташаккулу инкишофи назарияхои мухталиф дар манотики гуногуни чахон муайян ва ба инобат гирифта мешаванд. Дар натичаи чунин тахлили фархангй хислатхои хоси назарияхои мухталифи фархангй, тафовут ва мохияти онхо рушан мешаванд.

Аз ин чо маълум мешавад, ки дар тахлилхои имрузаи сиёсиву хукукй истифодаи усули тащщи фархангй аз ахамият холй нест. Усу- ли номбурда имкон медщад, ки нуцта^ои назари синфй, аврупопарастй, гарбгаро сарфи назар гашта, таърихи афкори сиёсй ва %ук,уцй дар вок;еъ чун таърихи башарият, таърихи афкори х,амарзиши купли халщо, зимни сах,ми баробар ва арзандаи мутафаккирони х,ам Шарк, ва х,ам Fap6 омухта шавад.

Таърихи афкори сиёсй ва хукукй - ин таърихи танхо як минтака, аз он чумла минтакаи Fap6 нест. Халкхои чахон дар ташаккулу инкишофи фарханги маънавй, аз он чумла афкори сиёсиву хукукй сахми хешро гузоштаанд. Чунончи, андеша ва назарияи давлати хукукбунёд, ки холо дар Точикистон низ истифода мешавад, дар аксар мавридхо чун андешаи соф гарбй тасаввур мешавад ва дар чараёни тахлили он асосан андешахои мутафаккирони гарбй мавриди омузиш карор мегиранд. Аммо маълум аст, ки дар манотики дигари


ю





олам низ андешахо дар хусуси волоияти хукук ва конун пешбарй шу- даанд. Дар фарханг ва афкори исломй низ гояи волоияти хукук дар давлат дар шакли волоияти шариат истифода мешавад ва холо дар конститутсияхои давлатхои исломй ифода гаштааст. Мутафаккирони форсу точик низ пуштибони гояи волоияти конун (аз он чумла конунхои исломй) дар давлат буданд.

Хуллас, андешаи волоияти хукук ва конун дар минтакахои гуногуни чахон дар шаклхои мухталиф ифода гаштааст. Вазифаи фанни таърихи афкори сиёсй ва х;ук,ук,й махз дар омузиши раванди ташаккулу инкишофи афкори сиёсиву х,ук,ук,ии тамоми халвой ца^он аст, аз Чумла бидуни эътирофи афзалияти афкори ин ё он минтак,а.

Хамин тарик, барои муайян намудани мохият ва мазмуни аслии андешахо, гояхо ва назарияхои сиёсиву хукукй, аз чумла назарияхои имруз истифодашаванда азхуд намудани таърихи онхо зарур аст. Бидуни омузиши таърихи ташаккулу инкишофи ин акидаву назарияхо муайян намудани шароитхои таърихии ташаккул ва мазмуни вокеии онхо гайриимкон аст.

Бар замми хамаи ин гуфтахо, барои аник намудани самтхои инкишофи минбаъдаи чомеа ва давлат, аз он чумла амалй намудани андешаву назарияхои муосир донистани таърихи онхо зарур аст. Махз дар заминаи дарки таърихии андешаву назарияхои гузашта ва муосир пешбинии дурнамои уаёти сиёсиву х;ук,ук,й имконпазир мегар- дад. Бесабаб нест, ки мутафаккирони гузашта, аз чумла Арасту, Фо- роби, Низомулмулк, Ахмади Дониш ва диг. назарияхои хешро махз дар заминаи омузиши таърихи афкори гузашта пешбарй намудаанд.

Дар шароити так,вият ва густариши сох,ибистикдолии давлати тозабунёди Тоцикистон омузиши таърихи афкори сиёсй ва х,укук,ии гузашта, аз цумла рушан намудани шароигщои таърихии ташаккулу ин- кишоф ва мазмуни аслии андешахо ва назарияхои давлати хукуцбунёд, давлати миллй, тацзияи хокимият ва диг. ахамияти мухими илмй, сиёсй ва фархангй дорад.

Тавре Президента Чумхурии Точикистон Эмомлй Рахмон дар Паёми хеш ба Парламента кишвар сол 2010 изхор доштанд: «Дар ин давраи такдирсоз ру овардан ба осори гузаштагони маъруфи халки точик ва тамаддуни оламтумули он дар таквияти раванди ташак- кули андеша ва худшиносии миллй, тахкими асосхои чомеаи мута- маддини шахрвандй ва заминаи маънавии давлати сохибистиклоли Точикистон воситаи созандае мебошад».

Бо дарназардошти гуфтахои боло, китоби дарсии «Таърихи афкори сиёсй ва хукукй» ба манзури хонанда пешкаш мешавад. Хамзамон бояд зикр намуд, ки дар китоб таърихи афкори сиёсиву хукукии форсу точик пурра дарч нагаштааст, чунки тахкики ил- мии ин сохаи тахлили илмй холо дар чумхурй пурра анчом наёфта-