Тез бұзылатын жүктердің рефрижераторлық тасымалын ұйымдастыруды жетілдіру. Темірғалиқызы Гүлнұр ғылыми жоба. Научная работа содержит 9 рисунков, 3 таблицы и 40 листов текста, набранного на компьютере
 Скачать 0.5 Mb.
|
|
НИРСҚазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті Экономика және бизнес жоғарғы мектебі «Бизнес-технологиялар» кафедрасы ҒЫЛЫМИ ЖҰМЫСЫ Тақырыбы «Тез бұзылатын жүктердің рефрижераторлық тасымалын ұйымдастыруды жетілдіру» Орындаған 7M11301–Логистика (салалары бойынша) мамандығының 1 курс магистранты Г. Теміргалиқызы Ғылыми жетекші, э.ғ.к, аға оқытушы Э.Е.Баймуханбетова  Алматы 2021ТҮЙІНДЕМЕ Ғылыми жұмыста 9 сурет, 3 кесте және 40 парақ компьютермен терілген мәтін қамтылған. Кілттік сөздер: тез бұзылатын жүктер, жүк тасымалы, рефрижераторлық тасымал, тез бұзылатын жүктерді тасымалдау, техникалық құралдар. Ғылыми жұмыстың зерттеу объектісі - «Proff Cargo» ЖШС болып табылады. Ғылыми жұмысының зерттеу пәні – «Proff Cargo» ЖШС-дағы тез бұзылатын жүктердің рефрижераторлық тасымалын ұйымдастыру жүйесі. Ғылыми жұмысының мақсаты – тез бұзылатын жүктердің рефрижераторлық тасымалын ұйымдастыруды жетілдіру жөніндегі ұсыныстарды әзірлеу. АННОТАЦИЯ Научная работа содержит 9 рисунков, 3 таблицы и 40 листов текста, набранного на компьютере. Ключевые слова: скоропортящиеся грузы, грузовые перевозки, рефрижераторные перевозки, перевозки скоропортящихся грузов, технические средства. Объектом исследования научной работы является ТОО «Proff Cargo». Предмет исследования - система организации рефрижераторных перевозок скоропортящихся грузов в ТОО «Proff Cargo». Цель научной работы – выработка предложений по совершенствованию организации рефрижераторных перевозок скоропортящихся грузов. REPORT The scientific work contains 9 figures, 3 tables and 40 sheets of text typed by a computer. Keywords: perishable goods, cargo transportation, refrigerated transportation, transportation of perishable goods, technical means. The object of research of the scientific work is «Proff Cargo» LLP. The subject of the study is the system of organization of refrigerated transportation of perishable goods in «Proff Cargo» LLP. The purpose of the scientific work is to develop proposals for improving the organization of refrigerated transportation of perishable goods.  КІРІСПЕ Зерттеу жұмысының өзектілігі. Көлік және тасымалдау – кез-келген мемлекеттің шешуші салаларының бірі, экономиканың тиімді дамуының маңызды факторы. Нарықтық экономикалық қатынастардың қалыптасуы көліктің осы рөлін маңызды ете түседі, өйткені оның тікелей қатысуымен аймақтық тауар нарықтары қалыптасады. Көлік және тасымалдың негізгі міндеті өзектілікке ие, яғни – материалдық құндылықтардың айналымын, дайын өнімді жеткізуді және адамдарды тасымалдауды жеделдету. Бұл өндірушілердің де, тұтынушылардың да экономикалық мүдделеріне тікелей әсер етеді. Әлемде жылына шамамен 4 млрд. тонна тамақ өнімдері өндіріледі, олардың жартысы тез бұзылады және тасымалдау мен сақтау шараларының дұрыс ұйымдастырылмауының салдарынан сапасы нашарлайды. Еліміздегі соңғы 3 жылдағы мәліметке сүйенсек2019 жылы тез бұзылатын жүктер тасымалының көлемі 721,2 млн тоннанықұраса (2018 жылға қарағанда 102,8%), ал2020 жылы – 260,8 млн. тоннаға ұлғайған. Соңғы уақытта орын алған Covid-19 вирусы әсерінен күллі әлемнің пандемия жағдайында 1 жылдан астам уақыт өмір сүруі – тасымалдың осы түріне деген сұранысты арттырды. Жаңа жағдайда тез бұзылатын тауарларды жеткізу мәселесін логистикалық принциптерге негізделген жүйелі тәсілмен шешу жолдары көзделіп, ол тауарларды «дәл уақытында», минималды шығындармен, жоғары дәрежеде, ысырапсыз сапалы жеткізу процесін ұйымдастыруға бағытталған. Осы тұрғыда зерттеу жұмысының өзектілігі анықталады. Зерттеудің мақсаты – тез бұзылатын жүктердің рефрижераторлық тасымалын ұйымдастырудағы мәселелерді айқындау және жетілдіру жөніндегі ұсыныстарды әзірлеу. Осы мақсатқа жету үшін келесідей міндеттер қойылды: тез бұзылатын жүктерді рефрижераторлы тасымалдауды ұйымдастырудың теориялық аспектілерін зерттеу; кәсіпорындағы рефрижераторлық тасымалының ұйымдастырылуын талдау; кәсіпорындағы тез бұзылатын жүктерді тасымалдауды оңтайландыру жолдарын қарастыру және олардың экономикалық тиімділігін есептеу. Зерттеудің объектісі – тез бұзылатын жүктерді тасымалдаумен айналысатын кәсіпорындар. Зерттеудің пәні – тез бұзылатын жүктердің рефрижераторлық тасымалын ұйымдастыру жүйесі. Зерттеудің әдіс-тәсілдері. Зерттеу барысында экономикалық талдау, салыстырмалы талдау әдістері қолданылды. Шаруашылық қызметінің көрсеткіштерінің өзгеру себептерін зерттеу үшін логикалық шегеру әдісін қолданамыз. Зерттеудің теориялық-әдіснамалық негіздемесі. Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізі отандық және шетелдік ғалымдардың жалпы экономикалық теория, логистика, маркетинг, тасымалдауды ұйымдастыру және тасымалдауды басқару, нарықтық экономиканың басқа құралдары, көлік логистикасы туралы теориялық ережелер, сонымен қатар қазіргі заманғы көлік мәселелерін шешудің логистикалық тәсілдері туралы іргелі еңбектері болды: Б. Айтбеков, Н.К. Исингарин, Р.К. Сатова, Е.Е. Қарсыбаев, Т.М. Бергалиев, А.Л. Шалабекова, В.Я. Горфинкель, О.И. Волков, Г.В. Савицкая және т.б. Зерттеудің ғылыми жаңалығы. тез бұзылатын жүктерді тасымалдаумен айналысатын кәсіпорынның қызметін талдау неізінде ондағы неізгі мәселелері айқындалды; тез бұзылатын жүктерді рефрижераторлық тасымалдаумен айналысатын кәсіпорындардың қызметін жетілдіру бойынша ұсыныстар жасалды; екі бағыттағы, яғни тез бұзылатын жүктерді тасымалдануын және рефрижераторлық тасымалдауды жетілдіру бойынша ұсыныстар бірегей жүйелік жоба ретінде ұсынылды. Тез бұзылатын жүктердің рефрижераторлық тасымалын ұйымдастырудың теориялық негіздері Қазіргі уақытта салқындатылған жылжымалы құрамды пайдалану барлық жүк иелеріне бірдей қол жетімді емес, өйткені жүк дереу үлкен партиямен сатып алынуы керек немесе жөнелтушіде алдын-ала жинақтау және сақтау цистерналары болуы керек. Сонымен бірге жүк жөнелтушілер қаржы ресурстарының айналымын жеделдетуге, сондай-ақ тұтынушыларға жеткізу шығындарын азайтуға, жылдам және тез бұзылатын қымбат және құнды тауарларды жеткізуге тырысады. Мұның бәрі партияны тасымалдау үшін қажетті массаның төмендеуіне әкеліп соғады. Тез бұзылатын өнімді өндірушілерден тұтынушыларға жылдам және сапалы тасымалдауды қамтамасыз ету экономикалық тұрғыдан ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік маңыздылыққа да ие, өйткені халықты азық-түлікпен қамтамасыз ету кез келген мемлекеттің басты міндеттерінің бірі болып табылады. Көліктің өндіріс сферасындағы ерекше орны, бір жағынан, көлік саласы өндірістің дербес саласы, демек өндіріс капиталын инвестициялаудың ерекше саласы болып табылады. Бірақ екінші жағынан, бұл айырмашылық процестің шеңберінде және айналым процесінде өндірістік процестің жалғасы болып табылады. Автокөлік әртүрлі көлік түрлері арасында ерекше орын алады. Ол табиғатынан қозғалмалы және сыртқы факторларға аз тәуелді. Көптеген елдерде, соның ішінде Қазақстанда автомобиль көлігі жүк және жолаушылар ағыны бойынша жетекші орын алады. Тасымалдаудың бұл түрі маршруттар мен кестелер бойынша өте икемді. Автомобиль көлігі тез бұзылатын жүктерді тасымалдау кезінде үлкен маңызға ие. Тез бұзылатын жүктерге тасымалдау және сақтау кезінде сыртқы ауаның жоғары немесе төмен температурасы мен ылғалдылығы әсерінен қорғауды қажет ететін өнімдер жатады. Автомобиль жолдары арқылы тез бұзылатын келесі жүк түрлері тасымалданады: ет өнімдері, балық өнімдері, жаңа піскен көкөністер және картоп, жануарлар майы және май, сүт өнімдері, консервілер, жемістер, жеміс шырындары, сыра, минералды сулар және т.б. Тез бұзылатын жүктерді сақтау мен тасымалдаудың негізгі міндеті жүктің қауіпсіздігін қамтамасыз ету болып табылады, оған өнімдер физикалық, химиялық және биологиялық факторлардың зиянды әсерін тигізбейтін жағдайларды сақтау арқылы қол жеткізіледі. Тез бұзылатын тауарлардың қауіпсіздігіне бірнеше факторлар үлкен әсер етеді (1- суретке сәйкес). Тез бұзылатын жүктерді тасымалдау тамақ өнімдерін тасымалдау қажеттіліктерін қанағаттандыру, техникалық құралдарды тиімді пайдалану есебінен жасалған жоспар бойынша жүзеге асырылады. Тасымалдауға арналған көптеген тауарлар ерекше күтімді және ерекше тасымалдау шарттарын талап етеді. Клиенттердің талаптарын қанағаттандыру үшін көлік компаниялары өз қызметінде тиісті технологияларды енгізуде. Тасымалдау кезінде ерекше температуралық жағдайларды қажет ететін тауарларға мыналар жатады: қауіпті жүктер мен материалдар, салқындатылған (тез бұзылатын) тауарлар, фармацевтикалық өнімдер (мысалы, вакциналар) және т.б.  Сурет 1.Тез бұзылатын тауарлардың қауіпсіздігіне әсер ететін факторлар Ескерту:[1] әдебиет негізінде автормен құрастырылған Тез бұзылатын жүктерге тасымалдау кезінде қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін температура режимін және белгілі бір санитарлық-гигиеналық талаптарды сақтауды қажет ететін тауарлар жатады. Санитарлық-гигиеналық талаптар, ең алдымен, жүкке, жүргізушіге, ылғалдылыққа, қысымға, көлік құралының артындағы ауаның газ құрамына және т.б. қатысы болады. Санитарлық ережелер, нормалар мен гигиеналық нормалар Қазақстан Республикасының мемлекеттік санитарлық-эпидемиологиялық реттеу жүйесімен белгіленеді. Тез бұзылатын жүктерді тасымалдау тамақ өнімдерін тасымалдау қажеттіліктерін қамтамасыз ете отырып, техникалық құралдарды тиімді пайдалану есебінен жасалған жоспар бойынша жүзеге асырылады. Тасымалдау номенклатуралар бойынша жоспарланғандығын кестелерден көре аламыз. Номенклатураларға тез бұзалатын жүктер классификациясы (1-кесте)және термиялық өңдеу деңгейіне байланысты жүктер классификациясы (2-кесте) жатады. Кесте 1. Тез бұзылатын жүктер классификациясы
Тез бұзылатын жүктердің классификациясына жоғарғы кестеде көрсетілгендей олардың қандай топқа және әр топтың қандай түрлері бар екендігін қарастырған дұрыс. Кесте 2. Термиялық өңдеу деңгейіне байланысты жүктер классификациясы
Кестеде берілген классификацияларға сай тез бұзылатын жүктерді тасымалдауды дұрыс ұйымдастырудың, оларды белгіленген мерзімде және толық қауіпсіздікте өз орындарына жеткізуді қамтамасыз ететін негізгі шарттар [2]: жүктерді жөнелтушінің жүк тасымалдау ережесіне сәйкес тасымалдауға толық көлемде дайындауы; стандартты контейнерлерде және қаптамада тек сапалы тауарларды тасымалдауға арналған презентация; қызмет көрсететін вагондар мен басқа да көлік құралдарын таңдау, дайындау және жеткізу; жүк тасымалдау ережесіне сәйкес вагонға жүкті тиеу және орналастыру; тез бұзылатын жүктерді маршруттармен және вагондардың үлкен топтарымен жөнелту; пойыздардың жедел қозғалысы және вагондарға жолда дұрыс қызмет көрсету. Тез бұзылатын жүктерді тасымалдау кезінде жүк тиеу аймағының климаттық жағдайын және тасымалдаудың болжалды бағытын да ескеру қажет. Әдетте төрт негізгі күнтізбелік кезең бар: жазғы, қысқы және екі өтпелі (қыстан жазға, жаздан қысқа). Мерзіміне байланысты олар тасымалдау әдісін, жылжымалы құрамды жабдықтау тәртібін таңдайды, тасымалдаудың рұқсат етілген мерзімдерін белгілейді және т.б. 2 Тез бұзылатын жүктердің рефрижераторлық тасымалын бағалау және олардың сақтандыру жүйесі Кәсіпорындағы басқару мазмұны, кез-келген басқа басқару объектілері сияқты, басқару процесінің операциялары болып табылатын, өзара байланысты орындалған басқару функцияларының жиынтығында ашылады. Басқару функциялары, олардың құрамын анықтау ұйымдық құрылымды құрудың, технологиялық басқару процесін дамытатын негіз болып табылады. Менеджменттің жалпы функциясы басқару циклінің бөлігі (қызмет түрінің қайталануымен сипатталады), басқарудың әрбір объектісіне бағытталған және басқарушылық еңбектің функционалдық бөлінісі мен мамандануын анықтайды. Басқару цикліндегі операциялардың типтік құрамы: жоспарлау, ұйымдастыру, үйлестіру, бақылау және уәждеу. Басқару объектісі салқындатылған және мұздатылған өнімді тасымалдайтын көлік компаниясы болғандықтан, басқару функциялары оның тікелей қызметімен тығыз байланысты, яғни көлік қызметін ұсыну. Кәсіпорын келесі басқару функцияларын жүзеге асыруы керек [3]: көлік процесін ұзақ мерзімді және ағымдағы уақытқа оңтайлы жоспарлау; өзінің қызметінің барлық бағыттары бойынша экономикалық талдау жүргізу; қауіпсіздік ережелерін сақтай отырып, жұмысты нақты және дұрыс ұйымдастыру, автокөлік паркін уақытында жөндеу және техникалық байқаудан өткізу; көлік процесін рационализациялау, жылжымалы құрамды техникалық байқау және уақытылы жөндеу; кәсіпорын ішінде де, автокөлік кәсіпорны және жүк жөнелтушілер мен жүк қабылдаушылар арасындағы жұмысты да үйлестіру; көлік процесін бақылау, оны ұйымдастырудағы кемшіліктерді анықтау және оларды уақытында жою. Сыртқы факторларға көлік қызметтері нарығындағы едәуір агрессивті бәсекелестік орта жатады. Жеке жүк тасымалы трафиктің жалпы көлемінде едәуір үлесті ала бастады. Жеке жүк тасымалдаушылары жүк тасымалдау компаниялары үшін маңызды бәсекелестікті білдіреді. Сыртқы факторларға автомобиль көлігін мемлекеттік реттеуден босату жатады. Осыған байланысты автокөлік кәсіпорындарына субсидиялар алынып және қаржыландыру көзі жойылған кезде көлік кәсіпорнының өзінде жағдай айтарлықтай нашарлайды. Кәсіпорын жағдайына ішкі факторлар да әсер етеді. Оларға көлік процесін жоспарлау, барлық ішкі жүйелерін басқару және үйлестіру, көлік процесін бақылау, оның қызметінің нәтижелерін есепке алу және талдау кіреді. Кәсіпорынмен жүк жөнелтуші арасындағы қажетті жоспарлау іс-шаралары (ауысымдық-күндік жоспарларды құру), қозғалыс маршруттарын ұтымды ету және үйлестіру жұмыстары жүргізілмейді. Мұның бәрі автотасымалдаушы компания мен оның клиенттерінің жақсы үйлестірілген жұмысының болмауына алып келеді. Жағдайды шиеленістіреді ол жүктерді тасымалдауға тапсырыс болмағандықтан және көлік паркінің бір бөлігі жұмыссыз бос қалуынан. Бұл көлік құралдарының ескірген жабдықтарымен де тікелей байланысты, себебі жүк тасымалдаудың әр түрлі жағдайларын талап ететін аралас жүктерді тасымалдауды жүзеге асыра алмайды. Осылайша, қазіргі жағдайды ескере отырып, келесі мәселелер анықталды: тасымалдауды басқарудың тиімсіз шаралары; тасымалдауды жоспарлаудың ұтымды емес жолдары; автокөлік паркінің техникалық дайындығының төмендігі; маршруттарда жүрісті пайдаланудың төмен коэффициенті; тапсырыстың тапшылығына байланысты тасымалдау көліктерінің қолданылмауы. Сол себепті кәсіпорындағы жағдайды жақсарту үшін бірқатар басқарушылық шешімдерді өзгертіп қабылдау қажет. Тез бұзылатын жүктердің рефрижераторлық тасымалын оңтайландыруға байланысты бірнеше ұсыныстар келтіріп өтуге болады. Әрқайсысына жеке-жеке тоқталамыз. Тез бұзылатын жүктерді алыс қашықтыққа тасымалдау кезінде негізгі шығындар жанармаймен байланысты болғандықтан, қала аралық тасымалдауды жүзеге асыратын КамАЗ көліктеріне қосымша жабдықтар орнатқан жөн. Бүгінгі күні экономикалық тұрғыдан ең тиімдісі КамАЗ автокөлігінің қозғалтқышына дизельдік отынды 30% үнемдеуге мүмкіндік беретін газ жабдығын орнату болып табылады. Қазіргі уақытта дизельді қозғалтқышқа газ баллонды жабдығын орнатудың екі негізгі әдісі бар. Біріншісі – бұл 100% газбен жабдықтауға толықтай қайта жабдықтау, ол үшін қозғалтқыш толықтай жаңартудан (модернизацияланады) өтеді. Пропанның октандық саны, мысалыға 120-ға жететін болса, дизельді қозғалтқыштың сығымдаудың нормативті коэффициенті ол үшін тым жоғары және агрегаттың тез бұзылуынан туындайтын детонацияны болдырмас үшін оны 12:1-14:1 шамасына төмендету керек. Сонымен қатар, газдың жану температурасы дизельдік отын үшін 320-380°C-қа қарағанда 700°C шамасында, сондықтан оны сығымдау мүмкін емес және оны тұтандыру үшін цилиндрлерде бензин қозғалтқыштарындағыдай ұшқынды тұтану жүйесі болуы керек. Әрине, мұндай агрегатты дизель отынына айналдыру мүмкін емес. Сонымен қатар, дизельді қозғалтқышқа газ баллонды жабдықты орнатудың қарапайым және арзан нұсқасы бар, бұл газ-дизельдің құрамдастырылған қуат режимі негізінде іске асады. Бір уақытта дизельдік қозғалтқыштарды жасаушы Рудольф Дизель қолданған қосарланған отынмен жұмыс істейтін Dual Fuel отынмен жұмыс істеу принципі туралы қысқаша: мұнда дизель басты болып табылғанымен, оның бір бөлігі газбен, яғни метанмен алмастырылады. Дизель отыны отын-ауа қоспасын тұтату функциясын орындайды себебі газды тұтандыру үшін және де бір ұшқын немесе тұтану разряды қажет. Негізгі отынды қосымша отынмен ауыстыру дәрежесі қозғалтқыштағы жүктемеге және шын мәнінде отын жабдықтарының өзіне – бастапқы дизель мен орнатылған газға байланысты. Қазіргі уақытта әлемдегі жетекші өндірушілердің жүйелері метан жағдайында дизельдік отынның 50% дейін, пропан жағдайында 30% дейін ауыстыруға мүмкіндік береді [4]. Газ-дизельді жүйенің артықшылықтары: 1) Орнату жүйесінің қарапайымдылығы: жабдықтар жиынтығы әмбебап, дизельді қозғалтқыштардың барлық түрлері үшін жарамды, дизельді қозғалтқыштардың 12V, 24V секілді электр жабдықты барлық түрлері үшін жарамды, сонымен қатар күштік агрегатты бөлшектеу мен жаңартуды талап етпейді, ал бастапқы дизельді режимге ауысу кез-келген уақытта жүргізушінің кабинасындағы ауыстырып қосу батырмасын басу арқылы мүмкін болады. 2) Пайдалы әсер коэффициенті мен ресурстарды ұлғайту– газ дозасын қосу турбонаддувты қозғалтқыштың қуаты мен айналу сәтін арттырады, өнімділіктің жоғарлауы 30%-ға жетуі мүмкін. Сонымен қатар, қозғалтқыш айтарлықтай тыныш және серпімді жұмыс істейді, дизельді отынның жүйесіне жүктемені азайтудың көмегімен оның элементтерінің қызмет ету мерзімі артады, әсіресе жүктемеге байланысты ауыспалы жоғары қысыммен жұмыс істейтін жалпы Common Rail бүрік кіші жағдайында іске асады. 3) Экономика және экология. Дизель отынының бір бөлігін газға ауыстыру автомобильді басқару құнын тек дизель отынында жұмыс істейтін шығынға қатысты 20% -ға дейін төмендетуге мүмкіндік береді. Құрамның өзгеруі және пайдаланылған газдар көлемінің айтарлықтай төмендеуі қозғалтқыштардың қоршаған ортаға әсерін жақсартады, пайдаланылған газдың уыттылығы мен түтінін және ондағы қатты бөлшектердің (күйе) мөлшерін азайтады, нәтижесінде агрегаттағы несеп нәр ерітіндісін қолданудан бас тартуға мүмкіндік туады, бұл әрекет Евро-4 және Евро-5 нормаларына сай келеді. Кәсіпорындар автокөліктерінің жұмысын арттыру және тез бұзылатын жүктерді тасымалдау кезінде | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||