Оқу сауаттылығы 100 ВАР 2017-1. Оу сауаттылыЫ 1НСа зайсан клін ертеде монолша ХуноХутоНор оыраулы кл
 Скачать 1.08 Mb.
|
|
32-НҰСҚА Жиһанкез өзінің қыпшағын еш уақыт тастаған емес. Қыпшағының қос ішегі алыста қалған туған жердің шерменді үнін қозғап, өткен күндерді, албырт жас шағын, от басында тұрып ән салған қыпшақтың жас сұлуларының әсем әндерін, айлы түндердегі жер солқылдатқан сарбаздар биін еске салатын. Сондайда ол музыка жайлы кітабын бітірсе, туған жерін есіне түсірер осынау сұлу сезімді мұңлы саздардан айырылып қалатындай боп қорқатын. Туған жерін еске алғанда оның көңілін ылғи жабырқау мұң басатын. Әсіресе соңғы жылдарда мүлде торлап алды. Туған жеріне бір қиялмен шарлап келмей көңілі орнына түспейді. Әрине, жер ортасынан асқан шақта ғұмырының жартысын білім қуып жат өлкеде тентіреумен өткізген жанның көкірегінде болар табиғи сағыныш еді бұл. 1.Мәтіннің 1-ші бөлімінде не туралы айтылған. A)аспап туралы B)би туралы C)қыздар туралы D)кітап туралы E)ән туралы 2. Мәтіндегі ойға сәйкес келетін мақал-мәтелді табыңыз. A)Туған жердей жер болмас. B)Жамандық қөрмей жақсы болмас. C)Мың асауға бір тосу. D)Көшерін жел, қонарын сай біледі. E)Ерді ел теңгерер. Гүл ‒ жер бетіндегі ең сұлу жаратылыс. Гүлдердің ешкімге зияны жоқ, керісінше, айналасындағыларға шаттық пен қуаныш, көтеріңкі көңіл күй сыйлап, адам жанын жадыратып жіберетін қасиетке ие. Есте жоқ ерте замандарда, яғни көркемсөз өнері дамымаған, хат жазу дәстүрі кең тарамаған кезде адамдар өздерінің сезімдерін гүл арқылы жеткізетін болған деседі. Одан бері қанша ғасыр өтсе де, бұл дәстүр сақталып келеді. Гүлдердің сырына үңіліп көрейік. Мысалы, қызғалдақ ‒ дүние жүзінде кең тараған әдемі гүлдердің бірі. Қызғалдақтың отаны туралы пікірталастар өте көп. Шын мәнінде, қызғалдақтың отаны ‒ Қазақстан! Сакура ‒ Жапонияның символы болып табылатын гүл. Оның гүлдеуі адамның сана-сезімін еріктен тыс әдемі нәрселерді ойлауға жетелейді. Раушан гүлінің отаны ‒ Иран, ол ертеректе Персия елі болып есептелетін. Өз тілдерінде оны «гюл» деп атайды. Сонымен бірге елінде оны «гюлистан» дейді, аударғанда «раушандар бағы» деген мағынаны білдіреді. Ал Үнді еліне раушан гүлі Бабуру басшысының арқасында жерсіндірілген. Грекияға гүлді батыс елдерден келгендер әкелген, кейін гүл махаббат пен әдеміліктің символы саналады. Дицентра ‒ Германияда «жүрек гүлі» ретінде танымал болса, поляктар оны «Құдай-Ананың туфлиі» деп атайды, ал француздар «Жаннетта жүрекшесі» деп атаса, орыстар «жаралы жүрек» деп атайды. Ал барлық ағылшын тілділер оны «қанды жүрек» деп атайтын көрінеді. Қалай атаса да, әр елдің осы гүлмен байланысты өз тарихтары бар. Орхидеялар әлемнің ең әдемі гүлі болып табылады. Адамдар орхидеяға өте ертеден-ақ қызығушылық танытып келеді. Бұл гүл туралы тарихи әңгімелер мен жазбалар өте көп. Чарлз Дарвиннің өзі бұл гүлдің құпиясы мол гүл деп сипаттап жазған болатын. 3. Француздар «Жаннетта жүрекшесі» деп атаған гүл A)Дицентра B)Раушан C)Қызғалдақ D)Орхидея E)Сакура 4. «Раушандар бағы» атауының шыққан жері A)Персия B)Қазақстан C)Жапония D)Үндістан E)Германия 5. «Құпиясы мол гүл» деген сипатқа лайық A)Қызғалдақ B)Раушан C)Дицентра D)Сакура E)Орхидея 6. Қызғалдақтың отаны A)Жапония B)Ресей C)Франция D)Германия E)Қазақстан І. Еліміздің әр қаласында театр бар. Бір Алматының өзінде 10 мемлекеттік және он шақты жекеменшік театр бар екен. Ал осы мәдениет ошақтарына оқушыларымыз барып жүр ме? Қазір театрға көрерменді көбіне әкімшілік жолмен жинайтыны жасырын емес. Ал егер балаларға арналған қойылымдарға көрерменді арнайы жинап әкелмесе ше? Қанша адам келер екен? Театрдағы көрермен мәселесі төңірегінде Астана қалалық «Жастар» театрының әдеби қызметкері Назерке Жұмабайды әңгімеге тартқан едік. − Қазір театрға балалар өз еріктерімен келеді дей алмаймын. Әрдайым ұйымдастырумен жинаймыз. Әсіресе, қуыршақ театрларына қазақ балаларының қызыққанын көрмеппін. ІІ. Баланың таным-түйсігін кеңейтуде қуыршақ театрларының алар орны үлкен. Бізде де, өзге елдерде де балабақша жасынан бастап, бүлдіршіндерге қуыршақтармен көрініс қою бағдарламаға енгізіледі. Аты солай аталып тұрған соң, бұл театрларда тек қуыршақтармен жұмыс жасайды деп ойлайтындар бар. Олай емес. Бұл өнер ошақтары балалардың санасына отбасына деген сүйіспеншілікті, еліне, жеріне патриоттық сезімді қалыптастыратын қойылымдарды да сахналайды. Бірақ осы қуыршақтар әлеміне қазақ балаларының көптеп ағылып жатқанын байқай алмадық. Мысалы, Алматыдағы Мемлекеттік қуыршақ театрының 200 адамдық орны бар. Қойылымдары екі тілде де қойылады. Орысша қойылымдарында залдың кем дегенде жартысы толып отырады. Ең қызығы, алдыңғы қымбат билеттер бірінші сатылып кетеді. Ал қазақша қойылымдарға ары кетсе 30 адам келеді. Оның өзінде де ата-аналар ең арзан билеттерді алуға тырысады. «Арзан билетті алып, алдыңғы бос орындарға отыра саламыз» деген түсінік қалыптасқан. ІІІ. Бүгінде қазақтар шетелге жиі саяхаттайды. Біріккен Араб Әмірліктерінен Алматыға қарай ұшаққа отырарда қасымдағы жеткіншек қазақ баланы сөзге тарттым. «Ал, арабтардың әмірліктерінен не көріп қайттың?» деп сұрадым. Сол кезде 12-13 жас шамасындағы баланың жауабына көңілім толмай қалған еді. Бар айтқаны – ана шетіндегі жағажай, мына шетіндегі жағажай, биік-биік ғимараттар, дүкендер… Өзім танысқан бірнеше мұражайды атап едім, «бармадық» деп басын шайқады. «Сонда бұл халық туралы не біліп қайттың?» деп сұрадым. Тағы да мардымды жауап бере алмады. Сонда бір елге барып тұрып, мәдениеті мен тарихымен танысуға қызықпағандары қалай? Тіпті, тілін түсінбейтін болсаң да, шетелдің театрына бас сұғып қайтсаң, көп жайды аңғарып қайтуға болады. Мәселен, Сеулде фольклорлық «Nanta» атты театр бар. Билетінің бағасы біздің театрлардан он есе қымбат тұрады. Алматыдағы балалар спектакльдерінің билет құны – 400-600 теңге, Астананың Жастар театрында балалар билеті – 300 теңге. Ал «Nanta» билеті шамамен 5000 теңге көлемінде. Соның өзінде, екі барғанымда да үлкен залда бос орын болмады. Атауы «ретсіз дыбыстар» деген мағынаны беретін бұл театрға кәрістер үш жасар баласын да ертіп келеді. Ал бізде актер болуды армандайтын кей бала театр көрмей өседі… IY. Шыны сол, қазақтар бала тәрбиесіне мәдени ошақтарға бару мәселесін қоса бермейді. Күнделікті күйбең тірлікпен жүріп, ұл-қыздарын анда-санда болса да, театрға ертіп баруды ойластырмайды. Қажет көрмейтіндері де бар. 7. Мәтіннің негізгі ойы қай сөйлеммен сәйкес келеді? A)Бала тәрбиесіне мәдени ошақтарға бару мәселесін қою керек. B)Шетелде демалудың өзі – бір бақыт C)Елімізде театр санын арттыру керек D)Қуыршақ театрының қойылымдары сапасыз. E)Театр билетінің құнын өсіру керек 8. Үшінші азатжолда автордың қандай көңіл күйі берілген A)Немқұрайлық B)Күмәнданады C)Алаңдаушылық D)Таңқалушылық E)Дегбірсізденеді 9. Екінші азатжолдың үшінші азатжолға қатысы қандай? A)Суреттейді B)Дәлелдейді C)Зерттейді D)Нақтылайды E)Сипаттайды 10. «Арзан билетті алып, алдыңғы бос орындарға отыра саламыз» деген түсініктің орын алуына не себеп? Ата-аналардың... A)Қаражатының жоқтығынан B)Немқұрайлық танытуынан C)Мәдени орынды сыйламауынан D)Бағасы бір деп ойлауынан E)Өресінің таяздығынан 11. Автордың мақаласына түрткі болған жағдай A)Өнер ошақтарының санының аздығы туралы B)Театрдың ішкі тіршілігімен танысу C)Ата-аналардың қамқорлығын көрсету D)Өнер ордасына балалардың сирек баруы E)Театр қызметкерін таныту 12. «Ал бізде актер болуды армандайтын кей бала театр көрмей өседі…» Автордың айтпақ ойы қандай? A)Кез келген арманға қол жеткізуге болады. B)Кішкентай балаға театр қызық емес. C)Өнер ошағына үлкейген кезде бару керек. D)Актер болу үшін театрға бару міндет емес. E)Баланы жасынан мәдениетке үйрету керек. Сіздің назарыңызға 2 мәтін ұсынылады. Бірінші мәтін – әлем чемпионы, қазақстандық Геннадий Головкиннің журналистерге берген сұхбаты. Екіншісі – Геннадий туралы танымал спортшылардың айтқан пікірлері. Геннадий Головкиннің сұхбатынан (1)«Рингтен тыс жерде менің басқа өмірім бар. (2)Рингтен басқа жерде мен жай ғана қарапайым жігітпін. (3)Ал, спорт менің жұмысым, сондықтан мен оған өте жауапкершілікпен қараймын. (4)Мәселен, мен кеңседе қызмет етсем, ол жерде де дәл солай істер едім. (5)Шаршы алаңға шығу – бұл ойын емес. (6)Мен өз жұмысымда 100 пайыз қырағы болуым керек. (7)Өзімді осы 34 жасымда 25 жасымдағыдай сезінемін. (8)Ал 40 жасымда осы спортта қала алам ба? (9)Мен Құдай емеспін. (10)Мүмкін, мен осы кездесуден кейін спорттық мансабымды аяқтайтын шығармын. (11)Бұл – бокс. (12)Ал дәл қазір мен өзімді өте жайлы әрі сергек сезінемін», – деген боксшының сөздерін Daily Mail басылымы келтірді. Былғары қолғап шеберлерінің сөзінен ЛенноксЛьюис, ауыр салмақтағы әлемнің экс-чемпионы: Геннадий әлемдегі үздік үштікке кіретін боксшы. Олар – Мэйвезер, Уорд және Головкин. Шугар Рэй Леонард, америкалық боксшы: Головкин – бұл күш. Егер, ол Коттоға қарсы жекпе-жек өткізсе, жанкүйерлерге нағыз сыйлық болар еді. Адриан Гонсалез: америкалық танымал бейсбол ойыншысы: Хулио Сезар Чавес менің әр уақыттағы сүйікті боксшым болған. Ал қазір маған Геннадий GGG Головкиннің боксы ұнайды. Ол – жақсы боксшы. Сауль Альварес: WBC нұсқасы бойынша әлем чемпионы: Головкин – әлемнің үздік боксшысы. Алдағы уақытта онымен жекпе-жек өткізгім келеді. Джим Лэмпли, HBO телеарнасының комментаторы: Геннадий Головкин – Майк Тайсонға ұқсайтын жалғыз боксшы. Кіші Рой Джонс, 4 салмақ бойынша кәсіпқой бокстан Әлем чемпионы: Геннадий Головкин бокстағы – «құбыжық». Ол орта салмақтағы – жас Майк Тайсон. Андре Берто, орта салмақтағы әлемнің экс-чемпионы: Геннадийдің қолы – балға секілді. Қарсыластарын тек нокаутқа жіберуге арналған сияқты. Оның қарсыластары қанша жерден бетін жауып қорғанғанымен, бәрібір нокаутқа ұшырайды. Кен Хершман, HBO президенті: Меніңше, Геннадий Головкин – бокс әлемінің жұлдызы. Геннадийде қазір барлық мүмкіндік бар. Біріншіден, ол өте мықты, екіншіден ол кез-келген боксшымен салмақ дәрежесіне қарамай жұдырықтасуға дайын. 13. Сұхбаттағы қандай жауап Геннадийдің бойындағы негізгі қасиетті сипаттайды? A)Тәуекелшіл. B)Тым қарапайым C)Қырағы D)Аса ұғымтал E)Еңбекқор 14. Бірінші мәтіндегі 7-сөйлемге сәйкес келетін тұжырым? 1. Шынықсаң, шымыр боласың 2. Денсаулық – байлықтан да қымбат 3. Ақылды орнымен сөйлер де, жауабын күтер. A)Екеуі де бұрыс B)Тек екіншісі C)Тек үшіншісі D)Тек біріншісі E)Бірінші мен екіншісі 15. 1-мәтіндегі 8-10-сөйлемдер автордың қандай көңіл күйін білдіреді? A)СенімділігінB) Ренішін C)Болжағыштығын D)Қорқынышын E)Алаңдаушылығын 16. Берілген мәтіндерді публицистика стиліне жатқызуға бола ма? A)Екеуі де жатады B)Екеуі де жатпайды C)Бұл дидарластық сөз D)Тек екіншісін E)Тек біріншісін 17. Қандай спортшылар Г.Головкинді М.Тайсонға ұқсатты? A)Владимир Кличко, Фредди Роуч B)Андре Берто, Фредди Роуч C)Леннокс Льюис, Адриан Гонсалез D)Кіші Рой Джонс, Джим Лэмпли E)Шугар Рэй Леонард, Джим Лэмпли 18. Геннадий қай спортшының талғамының өзгеруіне себепкер болды? A)Шугар Рэй Леонард B)Владимир Кличко C)Адриан Гонсалез D)Андре Берто E)Джим Лэмпли 19.Спортшының парызы туралы бірінші мәтіннің қай сөйлемінде берілген? A)Он екінші B)Оныншы C)Бірінші. D)Үшінші E)Төртінші 20.Келесі тұжырымдардың қайсысы мәтіндерге сәйкес келеді? 1. Осы кездесудің жеңіспен аяқталатыны айқын. 2. Осы кездесудің жеңіліспен аяқталатыны айқын. 3. Геннадийдің өз қабілеті мен күшіне сенімі мол A)барлығы дұрыс B)2-ші дұрыс C)1-ші мен 3-ші дұрыс D)1-ші дұрыс E)3-ші дұрыс 33-НҰСҚА Жиһанкез өзінің қыпшағын еш уақыт тастаған емес. Қыпшағының қос ішегі алыста қалған туған жердің шерменді үнін қозғап, өткен күндерді, албырт жас шағын, от басында тұрып ән салған қыпшақтың жас сұлуларының әсем әндерін, айлы түндердегі жер солқылдатқан сарбаздар биін еске салатын. Сондайда ол музыка жайлы кітабын бітірсе, туған жерін есіне түсірер осынау сұлу сезімді мұңлы саздардан айырылып қалатындай боп қорқатын. Туған жерін еске алғанда оның көңілін ылғи жабырқау мұң басатын. Әсіресе соңғы жылдарда мүлде торлап алды. Туған жеріне бір қиялмен шарлап келмей көңілі орнына түспейді. Әрине, жер ортасынан асқан шақта ғұмырының жартысын білім қуып жат өлкеде тентіреумен өткізген жанның көкірегінде болар табиғи сағыныш еді бұл. 1.Мәтіндегі ойға сәйкес келетін мақал-мәтелді табыңыз. A)Көшерін жел, қонарын сай біледі. B)Мың асауға бір тосу. C)Ерді ел теңгерер. D)Жамандық қөрмей жақсы болмас. E)Туған жердей жер болмас. 2.Мәтіннің 1-ші бөлімінде не туралы айтылған. A)қыздар туралы B)кітап туралы C)аспап туралы D)ән туралы E)би туралы Бұрын бір тышқан болыпты. Ол өте ақкөңіл, достарымен тату екен. Бірақ жаңа келген мысық оған тыныштық бермепті. Бір күні оның ұйықтап жатқанын көрген мысық байқамаған болып жалпақ табанымен жаншып өтті. Шошыған тышқан орнынан қарғып тұрып мысыққа: – Мен ешқашан басқаларға жамандық жасаған емеспін. Сен неге маған өшігіп жүрсің? – дейді. Мысық тәкаппарлана: – Саған тышқан бол деген кім? Тышқан екенсің, жеуге тиіспіз! – дейді. Оның түпкі ниетін байқаған тышқан содан былай сақтанып, бұрыш- бұрышта тығылып жүретін болыпты. Бір тәуірі мысық өте ұйқышыл екен. Басы жастыққа тиді болды, қорылдай кетіп, қанша оятса да оянбайды екен. Мұны білген ақылды тышқан ебін тауып, ұйықтап жатқан дұшпанының мойнына қоңырау байлап қойыпты. Сөйтіп, жүрген сайын сылдырайтын қоңыраудың арқасында алаңсыз ұйықтап, еркін жүретін болыпты. 3.Мәтін мазмұнына сай тақырыпты таңдаңыз. A)Тату-тәтті өмір B)Мысық пен тышқан C)Ұйқышыл мысық D)Жаңа дос E)Қулығын асырған тышқан 4.Тышқанның алаңсыз өмір сүруіне негіз болған жағдай A)Ептілігі B)Шыдамдылығы C)Тапқырлығы D)Батылдығы E)Шапшаңдығы 5.Тышқанның дұшпанын анықтаңыз A)Батыл B)Айлакер C)Өркөкірек D)Жалқау E)Мақтаншақ 6.Мәтін мазмұнына сай мақалды табыңыз. A)Жалғыз қаздың үні шықпас B)Ежелгі дұшпан ел болмас C)Досы көпті жау алмайды D)Екі қошқардың басы бір қазанда піспес E)Диірменде туған тышқан тарсылдан қорықпас Әмір Темір тарихтағы жер жүзін бағындырған ең ірі қолбасшылардың бірі. 1336 ж. Кеш ауылында туылған. Жақсы тәлім алған Әмір Темір 1370 ж. Самарқантта таққа отырып Мәуренахрдың билігін қолына алды. Қытаймен Делиге дейінгі бүкіл Азияны, Ирак, Сирия және Измирге дейінгі Анадолыны басып алды. Қытайға жорыққа бара жатып 1405 ж 20 ақпанда қайтыс болды. Қабірі Самарқантта. Өте данышпан және ұлы әмірші болған. Өте көп медресе және кітапханалар аштырған. Шағатай мемлекетінің құрамындағы Ташкенттің әкімі болған әкесі Тарағай – атақты Нақши шейхы Әмір Күлалды құрметпен жақсы көретін. Әмір Күлал Әмір Темірге шәкірттерінен Шәмсәддин Күлалды ұстаз қылып тағайындады. Самарқанттағы кесенесінде бас жағында ешқашан жанынан ажырамаған ұстазы Мир Береке, дәл алдында Әмір Күлалдың баласы Омар жатыр. Әмір Темірдің жастық шағында бір қақтығыс кезінде аттан құлап оң аяғы зақымданып, жарамай қалады. Оң қолының екі кіші саусағы сынады. Осыған байланысты, әсіресе дұшпандары оны Тимур – Ланг (парсыша –Ақсақ Темір) деп атап кетеді. Оның үстіне 1941 жылы Кеңес Үкіметі тарапынан қабірі ашылған кезде, 1,70 метр бойымен, оң аяғы ақсақ болған денесін көреді. Қабірінің сыртында «Мазарымды ашқан адам менен де қорқынышты бір дұшпанға тап болады» деп жазылғаны айтылады. Қазба жұмыстарының ертесіне Гитлер Кеңес үкіметіне шабуылдайды. Әмір Темір 34 жасында Белх билеушісі болды. Шыңғыс ханның ұрпағынан болған бір қызға үйленгені үшін Гурган (Күреган – ханның күйеу баласы) атағымен танылды. Отбасылық абыройын арттырды. Жұрттың өзін Шыңғыс ханның ізбасары деп танығаны үшін, бүкіл Түркістанға (Орта Азияға) билеуші болып Ұлы Түрік хандығының тағына отырды. Сонымен қатар Шыңғыс ханның орынсыз жойып талқандаған қалаларын қалпына келтірді. Басында қолдау көрсеткен Алтын Орда ханы Тоқтамыс оған қиянат еткен кезде барып мемлекетін құлатты. Бұл, тарихшылардың айтуынша, Әмір Темірдің ең үлкен қателігі болды. Осының арқасында орыстар осы жерлерге дейін жайылып үлкен мемлекет құра алғаны айтылады. 7.Мәтіннің стилі қандай? A)Ресми іс-қағаздар стилі B)Ғылыми стиль C)Ауызекі сөйлеу стилі D)Көркем әдебиет стилі E)Публицистикалық стиль 8.Әмір Темірге неліктен Гурган атағы берілді? A)Шыңғыс ханның ұрпағына үйленгендіктен B)Түрік қағанатын басқарғандықтан C)Қиратқан қалаларын қалпына келтіргендіктен D)Белх билеушісі болғандықтан E)Жошы ұрпағымен отбасын құрғандықтан 9.Мәтінге сәйкес орыстар неліктен жер көлемін ұлғайтып, үлкен мемлекет құра алды? A)Әмір Темір Анадолыны басып алғандықтан B)Әмір Темір Ұлы Түрік хандығын басқара алмағандықтан C)Әмір Темір орыстарға жаулап алған жерлерін бергендіктен D)Әмір Темір Алтын Орданы құлатқандықтан E)Әмір Темір Орта Азияны билей алмағандықтан 10.Үзіндіден Әмір Темірдің қандай қасиетін көруге болады? «Мазарымды ашқан адам менен де қорқынышты бір дұшпанға тап болады» A)Ақылды B)Саясаткер C)Білімді D)Батыр E)Көріпкел 11.Әмір Темірдің қабірі қай жерде орналасқан? A)Қайтыс болған жерінде B)Туған жерінде C)Жорықта жүрген жерінде D)Таққа отырған жерінде E)Басып алған жерінде 12.Әмір Темірге неліктен Ақсақ Темір аты берілген? A)Егде шағында соғыста аттан құлап, аяғын жарақаттағандықтан B)Аяғы кем болып туылғандықтан C)Соғыс кезінде аяғына оқ тигендіктен D)Дұшпандары жек көргендіктен E)Соғыста аттан құлап, аяғын жарақаттағандықтан Жуықта Шығыс Қазақстанның Катонқарағай және Күршім аудандарында 50-ден астам сұңқар мен ителгі еркіндікке жіберілді. Кезінде контрабандалық жолмен шетелдерге өтіп кеткен құстар аймаққа Біріккен Араб Әмірлігінен әкелініп отыр. Дубай қаласындағы экологиялық агенттіктің бұл жобасы әлемде 18 жыл көлемінде жүзеге асырылып келеді. Осыған байланысты құрылған арнайы қор «Қызыл кітапқа» енген және жылдан-жылға азайып бара жатқан сұңқарлардың санын қалпына келтірумен айналысады. Арабтар аңшылыққа пайдаланатын құстарды еркіндікке жіберу жөніндегі жобасын бұған дейін Қырғызстан және Пәкістан елдерінде жүргізген. Соңғы бірнеше жыл ішінде бұл ауқымды экологиялық шараға Қазақстан да қатысып отыр. Басына сәлде киіп, ақ киімге оранған арабтардың Алтай өңіріне келуі – күнде бола бермейтін оқиға. Сондықтан болар, қонақтардың әрбір әрекеті мен жүріс-тұрысын бақылау көпшілік үшін қызықты болды. Саятшылық пен құсбегілік қазақтың қанына сіңген өнер болса да, арабтардан үйренетін тәжірибе көп. Олар сұңқарды аса қасиетті құс санағандықтан, Араб Әмірлігінде онымен тек ақсүйектер ғана саятшылық құратын көрінеді. Сонымен бірге, арабтың ежелгі дәстүрі бойынша, аңшылыққа 2 жыл пайдаланылған құс міндетті түрде еркіндікке жіберіліп отырған. Өйткені, адамзат баласы жабайы табиғаттағы сұңқар мен ителгі санының азаюына залал келтірмеуі тиіс. Қазір әлемнің бірқатар елдерінде жүзеге асырылып отырған осы экологиялық бағдарлама да дәстүрдің негізінде жасалыпты. Біріккен Араб Әмірлігіне құдай көптеген табиғат ресурстарын берген. Сондықтан да біз жабайы табиғатқа зиян келтірмеуіміз және құстың санын көбейтуге болашақта да өз үлесімізді қосуымыз қажет. Арабтардың аңға шығу дәстүрі бойынша сұңқарлар екі жылдан кейін бостандыққа жіберіліп тұрған. Өйткені соңғы 10 жылда сұңқарды браконьерлік жолмен аулап, шетелге сататындар көбейіп кетті. – Мәселен, бүгін біз бостандыққа ұшырып жатқан құстардың барлығы біздің елдегі контрабандашылардан тәркіленген, – деді бізге берген сұхбатында экологиялық жобаның үйлестірушісі Мұхаммед Салих. Араб Әмірлігінде сұңқар мен ителгіні әлемдік деңгейде қорғау жөніндегі бағдарламаға мемлекет жан-жақты қолдау жасап тұрады. Құстарды бостандыққа жіберуге осы экологиялық жобаның жетекшісі, жоғары мәртебелі шейх Мухаммед Ахмет Аль Баварди Шығыс Қазақстанға арнайы келіпті. Ол Күршім және Катонқарағай өңірінің таулы, өзенді жерлеріне ұшырылған сұңқарды жеке бақылап, әрқайсысын суретке түсіріп отырды. Акцияны ұйымдастырушылар, ең бастысы, еркіндікке жіберілген құстар қайтадан браконьерлердің қолына түспесе дейді. Өйткені, өткен жылы ғана Шығыс Қазақстанның дәл осы аймақтарында 17 сұңқарды ұстап, шетелге өткізбек болған Египет пен Сирия мемлекетінің азаматтары ұсталған болатын. – Біз бұл жобаны Қазақстанда жүзеге асырудың тиімді екендігіне көз жеткіздік. Бұл өңірдің табиғаты сұңқар және ителгі сияқты құстарға өте қолайлы. Олардың жабайы ортаға бейімделіп, өз қорегін табуына барлық жағдай бар. Ең бастысы, құстар табиғат жауларының қолына түспесе болғаны, – дейді экологиялық жобаның жетекшісі, жоғары мәртебелі шейх Мухаммед Ахмет Аль-Баварди. Жалпы Араб елдері бұл жобаны халықаралық деңгейде жүзеге асыруға қыруар қаржы жұмсап келеді. Мәселен, мына сұңқарлар осыған дейін Дубайдағы арнайы құстардың емханасында сауығып шыққан. Арабтар оның әрқайсысына құны 2 мың доллар тұратын электрондық қондырғылар тақты. Салмағы бар-жоғы 9 грамдық күннен қуат алатын спутниктік жабдық арқылы сұңқарларды болашақта да бақылауға болады. Дәстүр бойынша әрбір сұңқардан кейін оның соңынан көгершін ұшырылды. Бұл әдіс жыртқыш құстың аңшылық машығын есіне түсіруі үшін қажет. 13.Мәтінде кейіпкер көзқарасы қай азатжолда бейнеленген? A)2 B)5 C)1 D)3 E)4 14.Неліктен сұңқарды ұшырғаннан кейін соңынан көгершінді ұшырған? A)Құстардың серіктесіп ұшуы үшін B)Көгершінмен салыстыру үшін C)Машығын еске түсіру үшін D)Оларды жарыстыру үшін E)Сұңқарға көмектесу үшін 15.Неліктен Араб елдері бұл жобаны халықаралық деңгейде жүзеге асыруға қыруар қаржы жұмсап келеді? A)Құстардың ортаға бейімделуі үшін B)Құстарды табиғи жолмен тамақтандыру үшін C)Құстарға қолайлы жағдай туғызу үшін D)Құстардың жасыл алқапқа тигізер пайдасы үшін E)Құстардың бостандықта таралуы үшін 16.Соңғы азатжолдың төртінші азатжолға қатысы қандай? A)Ойды сипаттайды B)Ойды баяндайды C)Ойды дамытады D)Ойды қорытындылайды E)Ойды суреттейді 17.Мәтіннің бірінші азатжолы қандай мақсатта берілген? A)Араб Әмірлігімен бірге жұмыс жасауды насихаттау B)Ақсүйектердің саятшылық өнерін дәріптеу C)Экологиялық бағдарламаның жүзеге асырылуы туралы мәлімет беру D)Құсбегілік қазақтың ұлттық өнері екендігін жеткізу E)Құстарды еркіндікке жіберу туралы мәлімет беру 18.Мәтін не туралы? A)Сұңқарлар өмірі B)Саятшылық C)Құстарды қорғау D)Ителгілердің өмірі E)Аңшылық 19.Мәтіннің реттілігін көрсетіңіз 1.Қаржылық көмек 2.Мемлекеттік қолдау 3.Жоба жетекшісінің көзқарасы 4.Еркіндікке босату 5.Экологиялық жоба A)2.4.1.3.5. B)5.4.2.3.1. C)3.1.5.4.2. D)5.3.1.2.4. E)1.4.5.2.3. 20.Мәтін мазмұнына сәйкес ақпаратты көрсетіңіз. A)Жоба қаражат тартуды көздеді B)Құсбегілікпен арабтар сәндік үшін айналысты C)Құстардың арнайы емделу орталықтары бар D)Аңшылықпен тек қазақ халқы айналысады E)Бұл жер табиғаты құс өсіруге қолайсыз |