ППЗәәдіснамасы. Педагогикалы зерттеулер методологиясыны мселелері
 Скачать 2.11 Mb.
|
|
4. Идеализация – көп жағдайда абстракциялаудың өзгеше түрі ретінде қарастырылады. Идеализация – бұл шынайы өмірде болмаған және жүзеге асырылмайтын, бірақ шынайы өмірде олардың бейнелері бар объектілер туралы ұғымдарды ойша конструкциялау. Идеализация процесінде заттардың шынайы қасиеттерінен ауытқу, құрылатын ұғымдардң мазмұнына бір уақытта енгізілетін белгілерді құру жүзеге асады. Нәтижесінде идеалданған объект пайда болады, онымен шынайы объектілерді бейнелеуде теориялық ойлауды операциялауға болады. Идеализация нәтижесінде танылатын объектінің сипаттамасы мен жақтары шынайы эмпирикалық материалдан оқшауланған, теориялық модель құрылады. Идеализацияның нәтижесі бойынша ұғымдардың үлгісі ретінде, «нүкте» - шынайы өмірде өлшеуі жоқ нүкте ретінде берілетін объектіні табу мүмкін емес; «түзу сызық», «абсолютті қара дене», «идеалды газ» сияқты ұғымдар алынады. Идеалданған объект шынайы заттар мен процестердің көрінісі ретінде болады. Идеализация көмегі арқылы теориялық конструкт объектілерін құра отырып, әрі қарай оларды ой-тұжырымдарды операциялауда қолдануға болады және шынайы процестердің абстрактілі сызбасын құруға болады. Осылайша, идеалданған объектілер таза фикция болып саналмайды, олар күрделі және оның негізделген көрінісінің нәтижесі болып саналады. Идеалданған объект танымда белгілері бойынша шынайы заттарды көрсетеді. Ол шынайы заттың қысқартылған және сызбалы бейнесі болып табылады. Теориялық ой-тұжырымдары шынайы объектілерге тікелей жатпайды, олар идеалданған объектілерге жатады, танымдық іс-әрекет арқылы мәнді байланыстар мен заңдылықтарды қалыптастыруға мүмкіндік береді. Идеалданған объектілер – шынайы өмірде жүзеге асырылмайтын оқиғаны жүзеге асыруға бағытталған әртүрлі ойлау эксперименттерінің нәтижесі. Дамыған ғылыми теорияларда әдетте, жеке идеалданған объектілер мен олардың қасиеттері қарастырылмайды, идеалданған объектілер мен олардың құрылымының біртұтас жүйесі қарастырылады. Қазіргі заманғы ғылымда ойлау эксперименті – идеалданған объектілерге жүргізілетін ойлау процедураларының жүйесі – кең тарала бастады. Ойлау эксперименті – бұл шынайы эксперименталды ситуациялардың теориялық моделі. Бұнда ғалым шынайы заттар мен олардың өмір сүру жағдайларын емес, олардың концептуалды бейнелерін операциялайды. Педагогикадағы математкалық әдістер сауалнама әдісі және эксперимент арқылы алынған мәліметтерді өңдеуге қолданылады, сонымен бірге зерттелетін құбылыстар арасындағы сандық тәуелділіктерді қалыптастыруға қолданылады. Бұдан басқа тіркеу, ранжирлеу, шкалалау әдістері қолданылады. Статистикалық әдіс көпшілік материалды өңдеуде қолданылады, яғни көрсеткіштердің орташа шамасын анықтауда қолданылады: орта арифметикалық шама, медиана – қатардың ортасының көрсеткіші, басқа әдістердің құрамды бөлігі. Осы әдістер арқылы өңделген нәтижелер графиктер, диаграммалар, кестелер түріндегі сандық тәуелділікті көрсетуге мүмкіндік береді. Абстрактіліден нақтылыға өрлеу – бұл шектелген білімнен, нақтылыдан абстрактіліден толық, нақты теориялық білімге өрлеуге мүмкіндік беретін таным әдісі. Осындай өрлеу нәтижесінде алынған білім, зерттелетін шындықтың құбылыстармен бірлігінде мәнін сипаттайтын, ғылыми ұғымдар, заңдар мен теориялар формасында болады. Абстрактіліден нақтылыға өрлеу – теориялық танымның аса жоғары деңгейі. Қазіргі заманғы ғылымның салалары ондай деңгейге жеткен жоқ. Оның жетістіктері ғылыми танымның маңызды мақсаты болып табылады. Абстрактіліден нақтылыға өрлеу әдісі – бұл өзінше дедуктивті әдіс, ал нақтылыдан абстрактіліге өрлеу – индуктивті әдіс болып саналады. Ғылыми-зерттеу іс-әрекетінде нақтылыдан абстрактіліге өрлеу және абстрактіліден нақтылыға өрлеу әдістеріне ерекше мән беріледі. «Нақты» категориясы объективті шындықты өзіне тән белгілері, қасиеттері, өзара байланыстары мен заңдылықтарын тарихшының тануын білдіреді. Нақты-теориялық білім объектіні мәні мен құбылыстың бірлігі арқлы сипаттайды. Абстрактіліге өрлеу немесе абстракциялау – бұл нақтының бірқатар қасиеттерінен ойша ауытқу, зерттелетін объектіде жеке, ерекше қызығушылық тудыратын белгілерді анықтау. Ғылыми танымдағы «абстрактілі» - бұл танылатын шынайылық туралы толық емес білім. Бірақ объективті-нақтылыдан ауытқуда абстракция қарастырылатын құбылыстар мен процестердің мәнді қасиеттерін көрсетуі қажет. Тарихи және логикалық әдістердің әрекеті, абстрактіліден нақтылыға және керісінше өрлеу, қоғамдық құбылыстарды теориялық тану процесінде ғана мүмкін, бұл олардың теориялық зерттеу процесінде жетекші рөлін негіздейді. Жалпығылыми әдістер тарихи объектілердің кеңістіктегі қозғалысын қарастыруға мүмкіндік береді. Бұнда синхронды, бір уақтта жүретін процестерді талдау басым болады. Объектілердің құрылымы мен функциялары статикада, тарихи дамуға қатыссыз қарастырылады. Көп жағдайда жалпығылыми әдістер осы объектілердің жүйелі-құрылымдық талдауында қолданылады. Тарихи әдістер керісінше, уақыт бойынша объектілерде жүретін өзгерістерді зерттеуде қолданылады. Сирек жағдайда жалпығылыми және тарихи әдістер біріктіріледі, онда қоғамдық жүйелер кешенді түрде зерттеледі, яғни жүйенің құрылымы мен функциялары олардың тарихи дамуы арқылы түсіндіріледі, ал тарих тарихи объектілерді немесе топтарды, олардың құрылымы мен функциялары зерттейді. Танымдық іс-әрекеттегі жалпығылыми маңызды әдістердің бірі ретінде тарихи және логикалық әдістер алынады, олар бір-бірімен диалектикалық бірлікте болады. Тарихи – бұл объектінің қалыптасу және даму процесі. Бірақ тарихи әдіс объектінің дамуындағы уақытша бірізділікті қарапайым қайта жаңғырту емес, ол объектінің генезисінің объективті диалектикасын және оның дамуының нәтижесін қарастырады. Логикалық-теориялық – мәнді, заңды байланыстар мен қатынастарда дамыған және дамушы объектіні қайта жаңғырту. Соған сәйкес, логикалық әдіс белгілі процестің нәтижесі ретінде, тарихи дамушы объектіні қайта жаңғырту тәсілі болып саналады, оның барысында оның әрі қарай, тұрақты жүйелі білім беру ретінде жүзеге асуы үшін, қажетті жағдайлар қалыптасады. Тарихтағы уақытша бірізділік логикалық әдіс арқылы ашылуы мүмкін. Бірақ ол теориялық талдау үшін бағдар болып табылмайды. Бұл сәйкессіздік жүйе генезисінің факторлары ретінде болатын, құбылыстармен негізделмейді, даму кезеңінде оны қайта жаңғырту үшін қажетті жағдайлар жасайды. Олардың көпшілігі тарихи процесс барысында жойылады. Тарихи құбылыстардың уақытша бірізділігі барлық уақытта белгілі бір тарихи қайта құрылымдарды қалыптастыру процесімен анықталмайды. Қоғамдық процестердің дамуы тарихи және логикалық әдістердің бірлігін қолдану арқылы танылады. Жаратылыстану ғылымының объектілері дамуда зерттелмеуі мүмкін. Сондықтан, оларды тануда тек логикалық әдісті қолдануға болады. Тарихи әдістің маңыздылығын тану әлеуметтік құбылыстарды зерттеуде байқалады, бұл бірқатар зерттеушілерді тарихи жазбадағы логикалық әдістің аз мәнді болуы туралы көзқарастарын білдіруге әкеледі. Бірақ, табиғатты немесе тарихи шындықтың басқа объектілерін терең тану белгілі уақыт арасында олардың құрылымы мен функцияларын алдын ала талдау негізінде ғана жүзеге асырылады. Сондықтан, тарихты зерттеу, күрделі процестер мен құбылыстарға қатысты, тарихи тәсіл арқылы жеткіліксіз болып саналады. Аталған жағдайдағы ғылыми зерттеудің қажетті шарты ретінде логикалық әдісті қолдануды атауға болады. Әлеуметтік-педагогикалық зерттеудің теориялық әдістері Танымның екінші деңгейі-теориялық деңгейде зерттелетін нысанаға, құбылысқа тиесілі жақтары, байланыстары және заңдылықтары неғұрлым тереңдетілген мәнді сатыда іске асады. Өйткені теориялық деңгей- ғылыми танымдағы ең жоғры саты. Ол зерттеушіге зерттеу әдістері мен ғылыми нәтижелер арсындағы себеп-салдарлық тәуелділікті айқындауға, эмпирикалық деректерден педагогикалық зандылықтарды анықтауға көмектеседі. Теориялық танымның нәтижелері – болжам, теория, заңдар. Кез келген зерттеу жұмысы өзекті мәселені анықтаудан басталады. Проблеманың пайда болу сипатына қарамастан, оған талдау, нақты түрдеу негіздеу теориялық зерттеуден басталады. 1.Салыстырмалы тарихи талдау әдісі зерттеушіні өзінің тақырыбы бойынша әдебиетпен танысу, тарихи зерттеулер, ғылыми монографиялар және публикациялармен танысуға мүмкіндік береді. Зерттеуші оның дамуын, проблемаға әртүрлі тұғырмен келу жодарын салыстырып, талдап, қолданған зерттеулердегі ғылыми ұғымдармен танысып, оның мәніне көзқарасын білдіріп, қорытынды жасайды. 2. Үлгілеу (моделирование) әдісі – зерттелетін үдеріс және құбылыс сурет, сызба, қысқаша сөздік, сипаттама түрінде берілетін көрнекі-бейнелі сипатта болады. Үлгіні дайындау үдерісін сипаттайтын негізгі ұғым үлгілеу болып табылады. Кей жағдайда педагогикалық құбылыс матрица, символ, математикалық формула түрінде де беріледі. Модель зерттелетін құбылысты толық бейнелеп көрсетпейді, тек оның идеализациясы, оңтайланған түрі. Моделде зерттеушінің шартты белгілері мен шығармашылық жорамалы көрінеді. Бұл бірақ (моделирование) үлгілеудің ғылыми құндылығын түсірмейді, негізгісін іріктеп, жүйелі және өзін-өзі анықтайтын байланысты және факторларды көрсетеді.Үлгі құру кезінде оның зерттеу нысанасының түпнұсқаға сай келуін қадағалау қажет. Үлгі үнемі түсіндіру, анықтау құралы бола отырып, танымдық рөл атқарады. 3.Себепті-тергеулік талдау. Себеп бұл құбылыс, яғни басқа құбылысты өзгертеді немесе пайда болуына себеп болады. Себепті тудыратын және өзгертетін құбылысты тергеу деп аталынады. Себеп-салдар –себеп құбылысы тергеу құбылысын шығарады. Себеп пен тергеу күрделі өзара байланысты құбылыс. Тергеу тек себепті шығарып қоймай, себеп болған фактілерді анықтап, тауып, талдап, түсіндіріп зерттелетін мәселеге тереңнен еніп, дұрыс қорытынды жасауға көмектеседі. 2.Логикалық-теориялық зерттеу әдістері Формализация– білім мазмұнын белгілермен беру, нақты ойды формула, ереже, символмен беру. Кез келген формалды жүйені құру үшін: 1) әріптерді беру қажет, яғни нақты белгілеулерді енгізу қажет; 2) осы альфавиттердің белгілеулерін «сөз» және «формула» шығатын ережелерді беру қажет; 3) берілген жүйенің бір сөзінен немесе формуласынан екінші сөзді немесе формулаға көшуге болатын ережелерді беру қажет. Идеализация – зерттеу мақсатына сәйкес зерттеуші нысанаға нақты бір өзгерісті ойша енгізуді айтады. Таным әдісі ретінде идеализацияның жағымды мәні теориялық құрылымды жан-жақты зерттей отырып, реалды нысаналар мен құбылыстарды тиімді зерттеуге септігін тигізеді. Аксиоматикалық әдіс – ғылыми теорияның құрылу амалы, оның негізінде бастапқы аксиома болады. Логикалық жолмен дәлелденеді. Гипотетикалық-дедуктивті әдіс – болжамдардың бір-бірімен дедуктивті байланысын құрайтын жүйе құру. Әдебиет көздерін зерттеу – зерттеудің бастапқы құрамды бөлігі болып табылады. Зерттеу мәселесі бойынша әдебиеттерді білу зерттеуші мәдениетінің, оның ғылыми адалдығы мен зерттеу нәтижелерінің құндылығының шарты болып табылады. Талдау әдісі – зерттеліп отырған объектіні бөлек зерттеу үшін құрамды бөліктерге бөліп қарау. Жинақтау (синтез) әдісі – біріктіру, біртұтас етіп қарау үшін зерттеу объектісінің бөліктерін біріктіру. Талдаудың эмпирикалық материалды механикалық бөлу; тұтастың құрамындағы элементтердің өзара қатынасын формаларын анықтау; білім құрылымын ашу; зерттеу объектісінің сипаты мен динамикасын айқындау сияқты түрлері бар. Абстракциялаудың екі түрі бар: талдап қорыту және жекелеп бөлу. Талдап қорыту – көптеген бірыңғай заттар мен құбылыстардың жалпы, бірдей белгілерін анықтау. Дәріптеушілік-дерексіздендірудің бір түрі, оны ғылыми танымның жеке тәсілі ретінде қарастыруға болады. Тұжырым жасаудың индуктивті және дедуктивті әдістері– бұл әдістің көмегімен эмпирикалық деректер қорытындыланып, жекеден жалпыға қарай және керісінше жалпыдан жекеге қарай қисынды салдарлар айқындалады Ұқсастыру әдісі – заттар мен құбылыстардың жалпылығын айқындау үшін қолданылады. Болжау әдісі – зерттеушінің қатысынсыз педагогикалық жүйе немесе білім беру жүйесінің қозғалысын көрсету үшін қолданылады. Математикалық және статистикалық әдіс – педагогикалық құбылыстар мен олардың сапалық өзгерістері арасындағы сандық тәуелділікті анықтау үшін қолданылады. Тіркеу әдісі – педагогикалық зерттеулер ішіндегі кең тараған әдіс, ол зерттеу объектісінің белгілі бір қасиеттерін ашып, есептеу үшін қолданылады. Теориялық әдістердің бұл тобы эмпирикалық деректерге және олардың теорияны құрастыруға ықпал етуіне терең талдау жасап, ондағы зандылықтарды ашуға, сыртқы факторларды түсіндіруге бағытталған. Қазір қоғамға өзінің жеке басын және іс-әрекетін ұдайы жетілдіріп отыруға ұмтылатын бастамашыл және талапты мамандар қажет. Солар ғана жоғары түйсігімен, әлеуметтік-кәсіптік ұтқырлығымен, білімін жаңартып отыруға ұмтылысымен, біліктілік пен дағдыларын ұштап отыруымен, жаңа қызмет салаларын меңгеруімен ерекшеленіп, өз қызметін жақсы атқара алады. Осындай үздіксіз өздігінен білім алудың негізінде педагогикалық зерттеу процесі жатыр. Әрбір зерттеуші әдебиетпен жұмыс істей бастағанда-ақ библиография құрастыруға кіріседі. Әрбір зерттеуші өзі қолға алған жұмысқа негіз болатын басты педагогикалық тұжырымдамаларды анықтап алу қажет. Зерттеуші өз жұмысының методологиялық базасы шын мәнінде неде екенін анық білуі керек. Педагогикалық зерттеулер үшін мыналар қажет: 1. Мәні бар ғылыми түсініктер мен ұғымдарды меңгеру. 2. Жалпы қабылданған терминологияны қолдана отырып, факторлар мен құбылыстарды дәлме-дәл сипаттау. 3. Салалас фактілерді олардың мәнді белгілері бойынша жинақтай білу. 4. Фактілерді, белгілерді жалпы ғылыми ережелерге сәйкес топтай білу. 5. Фактілер мен құбылыстарды талдай білу, олардан жалпы және бірегей, тосын және заңды белгілерді айыра білу. 6. Ұғым дегеніміз ғылымның қол жеткен деңгейін білдіретін ғылыми танымның баспалдақтары екенін ескеріп, ұғымдарға нақты анықтама беру. 7. Әр түрлі зерттеулердің ғылыми деректеріне сүйенгенде, ғылыми пікірталастарда делелдемелер мен растауларды дұрыс келтіру. Әдетте жалпылама мәселелер теориялық педагогикалық зерттеулерде әлеуметтік және психологиялық сипатта болады, ал жеке (бірегей) нәрсе оның- нақты әдістеме (ілімге деген қызығушылықты тәрбиелеу, ұжымды, саналы тәртіпті қалыптастыру, мұғалім этикасы және т.с.с.) астарын маман ашады. 6-семинар. Психологиялық-педагогикалық зерттеулердегі жалпы ғылымилық әдістер. Зерттеудің эмпирикалық әдістерінің мәні, олардың ғылымдағы ролі. Бақылау. Әңгімелесу. Сауалнама жүргізу. Жалпы ғылымилық әдістер мен тәсілдердің жалпы қабылданған классификациясы әртүрлі негіздер бойынша жүргізіледі. Ең сәтті болып саналатын тәсіл ретінде, жалпы ғылыми әдістер мен тәсілдер құрылымында үш деңгейін анықтайды («жоғарыдан төменге қарай»): жалпылогикалық, теориялық, эмпирикалық. Негізгі эмприкалық әдістерге жататындар: 1. Бақылау – сезім мүшелеріне сүйенетін, заттарды мақсатты бағыттап зерттеу (түйсік, қабылдау, елестету). Бақылау барысында біз таным объектісінің сыртқы жақтары туралы ғана білім алып қоймаймыз, сонымен бірге – соңғы мақсат ретінде – оның мәнді қасиеттері мен қатынастары туралы білім аламыз. «Әдістер» және «тәсілдер» ұғымдары көп жағдайда синонимдер ретінде қолданылады, әдістер деп өзінің құрамына зерттеудің әртүрлі тәсілдер жиынтығын енгізетін, аса күрделі танымдық процедуралар аталады. Бақылау тікелей болады немесе әртүрлі приборлар мен техникалық құралдар арқылы жүргізіледі (микроскоп, телескоп, фото және бейнекамера және т.б.). Ғылымның дамуымен, бақылау күрделеніп келеді. Ғылыми бақылауға қойылатын негізгі талаптар: ойдың біржақтылығы, әдістер мен тәсілдер жүйесінің болуы; тиімділігі, яғни қайталап бақылау жолымен тексеру мүмкіндігі. Әдетте бақылау эксперименттің құрамды процедурасы ретінде енгізіледі. Бақылаудың маңызды сәті ретінде интерпретация және оның нәтижелері алынады. Бақылаудың танымдық нәтижесі ретінде сипаттау – зерттелетін объект туралы бастапқы мәліметтер табиғи және жасанды тіл құралдарымен тіркеу – алынады: сызбалар, графиктер, диаграммалар, кестелер, суреттер және т.б. Бақылау өлшеумен тығыз байланысты, бұл өлшеудің бірлігі ретінде қабылданған, аталған шаманың басқа біртекті шамаға қатынасын табу процесі болып саналады. Өлшеудің нәтижесі санмен беріледі. Бақылаудағы ерекше қиындық - әлеуметтік-гуманитарлы ғылымдарда пайда болады, оның нтәижелері көп шамада бақылаушының тұлғасына, оның өмірлік бағдарлары мен принциптеріне, оның зерттелетін құбылысқа қызығушылық қатынасына байланысты болады. Бақылау барысында зерттеуші әр уақытта белгілі идеяны, тұжырымдаманы немесе болжамды басшылыққа алады. Ол кез келген деректерді тіркеп қана қоймайды, сонымен бірге бекітілетін немесе теріске шығарылатын деректерді саналы таңдайды. Бұнда ерекше репрезантативті деректерді таңдап алу маңызды. Бақылаудың интерпретациясы белгілі теориялық ережелер арқылы жүзеге асырылады. 2. Эксперимент – арнайы құрылған және бақыланатын жағдайларда объектінің өзгерісін немесе қайта жаңғыртылуына сәйкес, зерттелетін процестің барысына белсенді және мақсатты түрде араласу. Осылайша, экспериментте объект жасанды түрде қайта жаңғыртылады немесе зерттеу мақсатына жауап беретін, қойылған жағдайларға сай өзгереді. Эксперимент барысында зерттелетін объект басқа, қосымша, оның мәнін төмендететін жағдайлардан тыс оқшауланады. Бұнда эксперименттің нақты жағдайлары беріліп қана қоймай, тексеріледі, модернизацияланады, көп рет қайта жаңғыртылады. Кез келген ғылыми эксперимент белгілі идея, тұжырымдама, болжам арқылы бағытталады. Эксперименттің негізгі ерекшеліктері: А) объектіге деген аса белсенді қатынас, оны өзгерутге және қайта құрылуға дейін; Б) зерттеушінің қалауы бойынша, зерттелетін объектінің көп рет қайта жаңғыртылуы; В) табиғи жағдайларда бақыланбайтын, құбылыстардың қасиеттерін табу мүмкіндігі; Г) құбылысты «таза күйінде» қарастыру мүмкіндігі, оны күрделі жағдайлардан оқшаулау, эксперименттің жағдайларын нұсқалау; Д) зерттеу объектісінің қалпы және нәтижелерді тексеруді бақылаудың мүмкіндігі. Экспериментті жүзеге асырудың негізгі сатылары: болжамдар мен теорияларды тәжірибелі тексеру, жаңа ғылыми тұжырымдамаларды қалыптастыру. Осы функцияларға байланысты төмендегідей эксперимент түрлері анықталған: зерттеу (ізденуші), тексеру (бақылау), қайта жаңғыртушы, оқшаулау және .б. Объектілердің сипатына қарай физикалық, химиялық, биологиялық, әлеуметтік және т.б. эксперименттерді анықтайды. Қазіргі заманғы ғылымда екі бәсекелес тұжырымдамалардың біреуін бекіту және теріске шығару мақсатында жүргізілетін шешуші эксперименттің маңызды мәні бар. Ғылыми эксперименттің қарапайым типтерінің бірі – ұсынылатын болжам немесе құбылыстың теориясының болуы немен болмауын анықтау мақсатында жүргізілетін сапалы эксперимент болып табылады. Сандық эксперимент ерекше күрделі болып саналады, ол зерттелетін құбылыстың бір қасиеттерінің сандық анықтамасын айқындайды. Қазіргі заманғы ғылымда ойлау эксперименті кең таралған – бұл идеалданған объектілерге жүргізілетін ойлау процедураларының жүйесі. Ойлау эксперименті – бұл шынайы эксперименталды ситуациялардың теориялық моделі. Бұнда ғалым шынайы заттар мен олардың әрекет ету жағдайларын ғана емес, сонмыен бірге тұжырымдамалы бейнелерін жүзеге асырады. Әлеуметтік эксперименттер аса кең даму үстінде, олар өмірге әлеуметтік ұйымдастырудың жаңа формаларын енгізуге және қоғамды басқаруды жетілдіруге ықпал етеді. Әлеуметтік эксперименттің объектісі ретінде адамдардың белгілі бір тобы алынады, олар қызығушылықтарымен санасуға тура келетін эксперименке қатысушылар болады, ал зерттеуші зерттелетін ситуацияға енгізіледі. Педагогикалық зерттеулердің органикалық құрамдас бөлігі ретінде өлшеуді атауға болады. Өлшеу – оның дәлдік шамасын арттыратын танымынң маңызды құралы. Ол бірлік ретінде қабылданатын, өлшенетін шаманың ұқсас шамамен салыстыруды болжайтын, эмпирикалық-математикалық әдіс болып табылады. Педагогикадағы өлшеудің функциясы даму деңгейінің сандық көрінуінде, белгілер мен қасиеттердің болуы мен жиілігінде көрінеді, олар оқу-тәрбие процесінің әсерімен өзгереді. Әдетте, өлшеу тікелей және жанама деп бөлінеді. Тікелей өлшеу өлшенетін объектінің белгілі бір нормативпен, эталонды өлшегішпен тікелей салыстыруда көрінеді. Педагогикалық зерттеулерде ол сирек кездеседі, мысалы, оқушылардың дене дамуында (толықтығы, бойы және т.б.). Көп жағдайда жанама өлшеу қолданылады. Оқушылардың білім және білік деңгейі, олардың моральды сапалары, тәртіптері және т.б. тек жанама түрде ғана өлшенуі мүмкін. Қазіргі замандағы прогрессивті тенденцияның бірі болып педагогтардың кәсіби қызметінде ғылыми әдістемелік практикалық мақсаттарда қолдану болып табылады. Қазіргі таңда мұғалімнің алдына жоғары дәрежелі тапсырма қойылған: білім беру реформасына қатысу, білім беруде қоғамның жаңа, үнемді жолын табу. Бұл тапсырмалар социалды-экономикалық дамуына байланысты күрделене түседі. Бұл жағдайда маман бұрынғы жұмыс тәжірибесіне ғана сүйене алмайды. Ол өзінің педагогикалық тәжірибесіне сүйеніп қана қоймай тәрбие, оқытудың моделін іздеуі керек, құрастырып іздеу теориялық болжау оқу-тәрбие процесінің мүмкіндік құрылымын болжау және педагогикалық тәжірибе жүзінде тексеру. Содан соң терең теоретикалық зерттеуі негізінде ашу. Тек қана осы негізінде білім беру жүйесінің жаңаруы шынайы табысқа жетуге болады. Педагогикалық тәжірибе шешуші тапсырмаларға сәйкес мұғалім зерттеушіге өзіндік кешенімен, деректерді терең түсінуге ықпалын тигізеді. Осы арнайы курста педагогикалық тәжірибенің теоретикалық негіздерін ашуға талаптанған, ғылыми-зерттеу әдістерінің жүйесіндегі орнын көрсетуге және педагогикалық тәжірибені ұйымдастыруда жаңадан бастаған зерттеушіге көмек көрсету, дидактика, тәрбиелеу, мектептану, ЖОО педагогикасы проблемаларын зерттеуді сауатты жүргізу. |