метрология. Р. Қ. Ниязбекова метрология каз (через файн ридер). Р. . Ниязбекова, В. Н. Михалченко, Г. . Бектранова, В. А. Донбаева, К. У. Тоызбаев, Л. А. Байбосынова

• Название: Р. . Ниязбекова, В. Н. Михалченко, Г. . Бектранова, В. А. Донбаева, К. У. Тоызбаев, Л. А. Байбосынова
• Анкор: метрология
• Дата: 17.02.2023
• Размер: 2.41 Mb.
• Имя файла: Р. Қ. Ниязбекова метрология каз (через файн ридер).docx
• Тип: Документы; #942565
• страница: 9 из 58

СИ бірліктерімен қатар қолдануға рұқсат етілетін жүйеден тыс

бірліктер

Шама	Бірлік
	Аталуы	Белгіленуі
Масса	Тонна	Т
	массаның атомдық бірлігі	м. а. б.
Уақыт	Минут	Мин
	Сағат	Сағ
	Тәулік	Тәул
Жазық бұрыш	Градус	о
	Минут
	Секунд
Көлем, сыйымдылық	Литр	Л
Ұзындық	астрономиялық бірлік	а. б.
	жыл бойы	св. год
	Парсек	ПК
Оптикалық күш	Диоптрия	Дптр
Аудан	Гектар	Га
Энергия	электрон-вольт	эВ
Толық қуат	вольт-ампер	В • А
Реактивтік қуат	Вар	Вар
Температура	цельсий градусы	°С

ГОСТ 8.417-81-ге сәйкес уақытша қолдануға енгізілген жүйеден тыс бірліктер тобы (5-кесте):

4. 
   кесте
   

Уақытша қолдануға енгізілген жүйеден тыс бірліктер

Шама	Бірлік		СИ бірлік жүйесінде белгіленуі
	Аталуы	Белгіленуі
Ұзындық	теңіз милясы	м. миля	1852 м
Масса	Карат	кар	2Т0-4 кг
Сызықты тығыздық	Текс	текс	10-6 кг/м
Жылдамдық	Түйін	УЗ	0,514(4) м/с
Айналу жиілігі	секундқа айналым	айн/сек	1 с-1
	минутқа айналым	айн/мин	1/60 с-1 =0,016(6) с-1
Қысым	Бар	бар	105 Па

Когеретті туынды бірлік - санмен көрсетілген коэф- фициентке тең қабылданған 1 теңдеу бірліктері жүйесінің басқа бірліктерімен сабақтас физикалық шама бірлігі.

Физикалық шама бірліктерінің когеретті жүйесі - негізгі және когеретті туынды бірліктерден тұратын бірліктер жүйесі.

Когеретті туынды бірліктер санмен көрсетілген коэф- фициенттері 1-ге тең шамалардың арасындағы ең оңай теңдеулер көмегімен құрастырады. Бірліктердің когеретті жүйесінің артықшылықтарына есептеулер орындалуының және жүйенің қолданылуының оңайлығы жатады.

Мысалы, жылдамдық өлшем бірлігі [v] СИ жүйесінде келесі теңдеуде:

v = s /1 (4)

мұнда, v - жылдамдық; s - өткен жолдың ұзындығы; t - қозғалыс уақыты.

1- Б Ө ЛІМ. 7

1.1.Метрология дамуының келешектегі жолы 7

1.2.Қазақстан Республикасының мемлекеттік метрологиялық қызметі 12

1.2.1.Мемлекеттік метрологиялық қызметті ұйымдастыру негізі 12

Метрологиялық қызметтің негізгі қызметтері: 13

Мемлекеттік метрологиялық қызмет: 19

1.2.2.Мемлекеттік метрологиялық қадағалау 21

Мемлекеттік метрологиялық қадағалау түрлері 23

Техникалық бақылау 27

1.3.Метрологиялық қызметтің заңдық негіздері 30

Метрологиялық ережелер мен нормаларды бұзғаны үшін жауапкершілік 31

2- Б Ө ЛІМ. 33

2.1Метрология - өлшемдер туралы ғылым. Физикалық шамалар туралы ұғым 33

2.2.Метрологиядағы физикалық шамалардың өлшем 37

бірліктері 37

Өлшеулердің метрлік жүйесі 59

Физикалық шамалар жүйелеріне мысалдар 63

Салыстырмалы және логарифмдік шамалар және бірлік 65

Бірліктер белгілерінің жазылу ережелері 66

Еселі бірліктер үшін қосымшалар 67

Екілік қосымшалар 67

Бөлікті бірліктер үшін қосымшалар 68

Қосымшалардың қолданылуы 69

2.3.Өлшеу туралы ұғым, өлшеудің классификациясы, негізгі кезеңдері және өлшеу операциясы. Өлшеу әдістері 71

Өлшем түрлерінің классификациясы: 80

Өлшеулерді орындау әдістемелері 81

Өлшеулерді орындау әдістемесінің құжаттары 83

Өлшеулерді орындау әдістемелерін әзірлеу 84

ӨОӘ әзірлеу үшін бастапқы мәліметтерді қалыптастыру 85

ӨОӘ әзірлеу үшін бастапқы мәліметтер (техникалық тапсырма, техникалық шарттар, ҒЗЖ жөнінде есеп берулер) 86

2.4.Сынау және бақылау, өлшемдердің шекті мүмкіндіктері 88

2.5.Бұзбайтын бақылау әдістері 91

Бұзбайтын бақылау әдістері мен түрлерінің классификациясы 93

Бақылаудың әдістері мен құралдарының стандартталуы 90

2.6.Бұзбайтын бақылау құралдарын метрологиялық қамтамасыз етудің рөлі және өнімнің сапасын арттыру 92

2.6.1.Салыстырып тексеру әдістері. 93

Тексерісті дайындау және жүргізу 95

2.6.2.Ведомствалық метрологиялық қызметтің тексеріс бөлімдерін құру және ұйымдастыру 96

ББҚ тексерісінің кейбір ерекшеліктері 97

Тыйым салынбаған бақылау құралдарын тексеру кезінде қолданылатын өлшеу құралдары 101

2.6.3.Бұзбайтын бақылаудың әдістері мен тәсілдерін сертификаттау 106

2.6.4.Бұзбайтын бақылау бойынша тұлғаны сертификаттау жүйесі 110

3- Б Ө ЛІМ. 118

ӨЛШЕУ ҚҰРАЛДАРЫ ЖӘНЕ БАҚЫЛАУ 118

3.1.Өлшеу құралдары туралы ұғым, классификация. 118

3.2.Өлшеу құралдарының модельденуі 125

3.3.Өлшеу құралдарының шкаласы 127

3.4.Өлшеу қателіктері 130

К* -X)² 141

(42) 141

3.5.Математикалық өңдеу және өлшеулер нәтижелерін 141

ұсыну 141

3.5.1Тура өлшеулердің нәтижелерін статистикалық өңдеу 142

К - X )² 143

3.5.2Жанама өлшеулердің нәтижелерін статистикалық өңдеу 144

3.5.3.Өлшеу нәтижелерін ұсыну формалары 146

4- Б Ө ЛІМ. 147

ӨЛШЕУ ҚҰРАЛДАРЫНЫҢ МЕТРОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТТАМАЛАРЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ НОРМАЛАНУЫ 147

Өлшеу құралдарының метрологиялық сипаттамасы 147

4.1.Өлшеу нәтижелерін анықтауға арналған сипаттамалар 148

4.2.Қателіктердің сипаттамалары, өлшеу құралдарының қателіктерін есептеу. 154

А 155

■ 100% 155

4.3.Қателіктерді жазу және дөңгелектеу ережелері 157

Мысалдар. 162

Мысалы: 163

Өлшеулерді орындау әдістемесін таңдау 164

4.4.Өлшеудің белгісіздігі және оның нәтижелерді сипаттағанда көрсетілуі 169

4.4.1.Корреляцияны талдау 178

4.4.2.Белгісіздік бюджетін құру 179

^{л 2} 181

Эх,. 181

Өлшеу қателіктерін бағалаудың есептеу әдісі. 196

Ө 192

2.Зиянды заттардың шоғырлануын өлшеудің кездейсоқ қателігін бағалау. 192

3.Зиянды заттардың шоғырлануын өлшеу нәтижесінің жиынтық қателігінің бағалау. 195

(108) 195

4.Өлшеу қателігін бағалаудың эксперименталды әдісі 196

Өлшеу қателігін бағалаудың есептік-эксперименталды 196

әдісі 196

5- Б Ө ЛІМ. 197

ӨЛШЕУ ҚҰРАЛДАРЫНЫҢ МЕТРОЛОГИЯЛЫҚ СЕНТМДТЛТГТ 197

5.1.Метрологиялық сенімділік теориясының негізгі 197

ұғымдары 197

5.2Өлшеу құралының қателік уақытында өзгеруін математикалық моделі 200

5.3. Өлшеу құралының метрологиялық сенімділік 202

аралығы 202

f (t) 204

Салыстырып тексеру және калибрлеудің аралық кезеңін орнату шарттары 204

S² (Vp )² 206

6- Б Ө ЛІМ. 208

ӨЛШЕУ ҚҰРАЛДАРЫН САЛЫСТЫРЫП ТЕКСЕРУ 208

6.1.Өлшеу құралдарын салыстырып тексеру әдістері. Өлшеу құралдарын салыстырып тексеру, калибрлеу және 208

градустау ұғымы 208

Салыстырып тексеру сұлбасы. 208

Салыстырып тексеру түрлері 212

34-сурет. Салыстырып тексеру жұмыс орнын классификациялау 220

6.2.Өлшеу құралдарын калибрлеу 223

6.3.Эталондар және стандарттық үлгілер 226

Ұзындық бірлігінің мемлекеттік алғашқы эталоны 236

Эталонның құрамы және метрологиялық сипаттамалары 238

4 10³ Па дейінгі өлшем ауқымында қысымдардың әр- түрлігіне арналған қысым бірлігінің мемлекеттік эталоны 238

Сұйықтықтардың кинематикалық тұтқырлық бірлік- тердің мемлекеттік эталоны 239

77-ден 273,16 К дейінгі ауқымдағы температура бірлігінің мемлекеттік эталоны 239

Метрологиялық сипаттамалар: 240

Жарық күші бірлігінің мемлекеттік эталоны 241

Метрологиялық сипаттамалар: 241

Түс координаттар және түстік координаттар бірлігінің мемлекеттік эталоны 241

Метрологиялық сипаттамалар: 242

6.4Өлшем құралдарын жөндеу, шығару және юстировкалау 248

Сапа көрсеткіштері 250

(122) 255

Шешім. 256

8 - Б Ө ЛІМ. 261

8.1.Метрология бойынша халықаралық ұйымдар 261

8.2.Метрология жөніндегі негізгі халықаралық нормативтік құжаттар 267

8.3.Метрология бойынша аймақтық ұйымдар 269

СИ энергияның когеретті бірлігі:

[E] = А(2 [m]x [v]²) = A (2 kg)*(1 m/s)² = 1 кгКм/с²Км = 1 Нх м = 1Дж (7)

өрнегімен құрастырылады.

Негізгі бірліктердің өлшемдері көп жағдайларда ыңғайсыз, себебі өте аз немесе өте көп болып келеді. Сондықтан тәжірибеде ондық еселі және бөлшек бірліктер қолданылады, яғни олар негізгі бірліктен бүтін санға артық немесе кем болады, бірліктің бастапқы атауына сәйкес жалғауды қосу арқылы жазылады.

4. 
   кесте