метрология. Р. Қ. Ниязбекова метрология каз (через файн ридер). Р. . Ниязбекова, В. Н. Михалченко, Г. . Бектранова, В. А. Донбаева, К. У. Тоызбаев, Л. А. Байбосынова

• Название: Р. . Ниязбекова, В. Н. Михалченко, Г. . Бектранова, В. А. Донбаева, К. У. Тоызбаев, Л. А. Байбосынова
• Анкор: метрология
• Дата: 17.02.2023
• Размер: 2.41 Mb.
• Имя файла: Р. Қ. Ниязбекова метрология каз (через файн ридер).docx
• Тип: Документы; #942565
• страница: 8 из 58

3-сурет. Физикалық шамалар бірліктері МЕМСТ 8.417-81




Кельвин судың үштік нүктесінің термодинамикалық тем- пературасының 1/273,16 бөлігіне тең. Бұл эталон басқа шамаларға тәуелді емес.

Кандела 540-10¹² Гц жиілікті монохроматты сәулеленуді пайдаланатын берілген бағытта бағытталған жарық күшіне тең, осы бағыттағы жарықтың энергетикалық күші 1/683 Вт/ср құрайды.

Моль - массасы 0,012 кг көміртегі-12 атом саны қанша болса, сонша құрылымдық элементтерден тұратын жүйедегі заттарының мөлшері.

Моль эталоны оны анықтаудың біркелкі болмағандығынан жүзеге асырылмаған. Сондықтан бірліктер жүйесіндегі негізгі бірліктің бірінің эталоны жоқ.

Туынды бірліктер физикалық байланыстар формулалары арқылы, СИ жүйесінің ережелері бойынша негізгі бірліктерден жасалған.

1-кестеде негізгі бірліктерден жасалған СИ туынды бір- ліктерінің мысалдары келтірілген.

1-кесте

Негізгі және қосымша бірліктерден жасалған туынды бірліктердің

мысалдары

Шама	Бірлік
	Атауы	Белгіленуі
Аудан	шаршы метр	м2
Көлем, сыйымдылық	куб метр	м3
Жылдамдық	секунд /метр	м/с
Үдеу	секунд /метр квадрат	м/с2
Бұрыштық жылдамдық	секунд/радиан	рад/с
Бұрыштық үдеу	секунд/радиан квадрат	рад/с2
Толқын саны	метр минус бірінші дәрежесі	м-1
Тығыздық	килограмм/куб метр	кг/м3
Меншікті көлем	куб метр/килограмм	м3 /кг
Электр тоғының тығыздығы	ампер/квадрат метр	А/м2
Магнитті өріс кернеулігі	ампер/метр	А/м
Малярлі концентрация	моль/кубтық метр	моль/м3
Иондаушы бөлшектер ағыны	секундтың минус бірінші дәрежесі	с-1
Иондаушы бөлшектер ағынының тығыздығы	секундтың минус бірінші дәрежесі/метрдің минус екінші дәрежесі	с-1 - m -2
Жарықтылық	кандела/шаршы метр	кд/м2

2-кестеде өзіндік жеке атауға ие және басқа туынды бірліктер- ді жасау үшін қолданылатын СИ туынды бірліктері көрсетілген.

Арнайы атауларды қолданатын СИ жүйесіндегі туынды бірліктердің мысалдары 3-кестеде көрсетілген.

Арнайы атауларды қолданатын СИ жүйесіндегі туынды бірліктердің мысалдары

Шама	Бірлік
	Аталуы	Белгіленуі
Күш сәті	ньютон-метр	Н ■ м
Беттік керіліс	ньютонның метрге қатынасы	Н/м
Динамикалық тұтқырлық	паскаль-с екунд	Па ■ с
Электр зарядының кеңістіктік тығыздығы	кулонның метр кубқа қатынысы	Кл/м3
Электр жылжуы	кулонның метр квадратқа қатынасы	Кл/м2
Электр өрісінің кернеулігі	вольттің метрге қатынасы	В/м
Абсолютті диэлектриялық өтімділік	фарадтың метрге қатынасы	Ф/м
Абсолютті магниттік өтімділік	генридің метрге қатынасы	Гн/м
Меншікті энергия	джоульдің килограммға қатынасы	Дж/кг
Жүйенің жылу сыйымдылығы, жүйенің энтропиясы	джоульдің кельвинге қатынасы	Дж/К
Меншікті жылу сыйымдылығы, меншікті энтропия	джоульдің килограмм- кельвинға қатынасы	Дж/(кг ■ К)
Энергия ағынының беттік тығыздығы	ваттың метр квадратқа қатынасы	Вт/м2
Жылу өткізгіштік	ваттметр-кельвинға қатынасы	Вт/(м ■ К)
Молярлық ішкі энергия	джоульдің мольге қатынасы	Д ж/моль
Молярлық энтропия, молярлық жылу сыйымдылық	джоульдің моль- кельвинге қатынасы	Дж/(моль ■ К)
жарықтың энергетикалық күші (шығару күші)	ваттың стерадианға қатынасы	Вт/ср
экспозициялық шығару дозасы (Рентген және гамма шығару)	кулонның килограммға қатынасы	Кл/кг
Жұтылу дозасының қуаты	грэйдің секундқа қатынасы	Гр/с

Жүйеден тыс бірліктер - бірліктердің қабылданған жүйесі- не кірмейтін бірліктері. Мысалы, СИ бірліктеріне кірмейтін бірліктер келесі топтарға бөлінеді:

- мерзіміне шек қойылмай жіберілетін шамалардың бірлік- тер қатары;

• 
  салыстырмалы және логарифмдік қолдануларға жіберілетін шамалардың бірліктері;
  
• 
  тиісті халықаралық шешімдер қабылдануға дейін қолдануға уақытша жіберілетін бірліктер;
  
• 
  жаңа өңдеулерде бірлік жүйеден тыс, қолдануға рұқсат етілмейтін бірліктер.
  

ГОСТ 8.417-81 бойынша СИ бірліктерімен қатар мерзімі шектеусіз қолдануға рұқсат етілетін жүйеден тыс бірліктер 4-кестеде көрсетілген.

4. 
   кесте