Ыбырай Алтынсарин. растырушылардан
 Скачать 307.37 Kb.
|
ЫБЫРАЙДЫҢ ӨМІРБАЯНЫ МЕН ҚЫЗМЕТІ ЖƏНЕ ҮШ ЖҰРТЫБіздің ауылда орысша қазақша оқытатын ауылнай мек- теп болды. Бұл мектептердің негізін Ыбырай Алтынсарин атамыз қалаған екен. Ат жетер жердегі елдің балалары осы мектепте оқиды. Ол кезде балаларға арналған жатақхана, интернат дегендер атымен жоқ. М.ХакімжановаӨткенкүндерелесі//Барқазаққаанаедің... – Алматы:РГЖИ«Дəуір»,1994.–8б. Дербісəлин Ə. Ыбырай Алтынсариннің өмірі мен жазушылық қызметі / Ə. Дербісəлин. – Алматы, 1956.–59 б. Дербісəлин Ə. Ыбырай Алтынсарин: Өмірі мен қызметі туралы / Ə.Дербісəлин. – Алматы: Қазақстан, 1965.–226 б. Кенжебаев Б. Ыбырай Алтынсарин: Өмірі мен қызметінен / Б.Кенже- баев // Кенжебаев Б. Əдебиет белестері: Зерттеулер мен мақалалар.– Алматы, 1986.– 156–160 б. Сүйіншəлиев Х. Ыбырай Алтынсарин: Өмірі мен творчествосы / Х.Сүйіншəлиев // Сүйіншəлиев Х–ХІХ ғасырдағы қазақ əдебиеті. – Алматы, 1986. – 159–188 б. Қалиев С. Қазақ елінің жарық жұлдызы / С.Қалиев // «Ы. Алтынса- риннің тəлім–тəрбиелік мұрасы жəне қазіргі мектеп мəселелері» атты республи- калық ғылыми–практикалық конференцияның баяндамалары мен хабарламала- рының тезистері – Алматы: Рауан, 1991. – 3–10 б. Ахметчин Ғ. Бəтима апай – Ыбырай ұрпағы: Ы.Алтынсариннің туға- нына 150 жыл толуына орай / Ғ.Ахметчин // Коммунизм таңы. – 1991. – 13 шілде. Ахметчин Ғ. Жүсіпбектің үш қызы: Ы.Алтынсариннің ұрпақтары ту- ралы / Ғ.Ахметчин // Коммунизм таңы. – 1991. – 20 тамыз. Сүлейменов Б. Ыбырай Алтынсариннің өмір жолы жəне қызметі / Б.Сүлейменов // Ыбырай Алтынсарин тағылымы: Əдеби–сын мақалалар мен зерттеулер / Құраст. М.Жармұхамедов. – Алматы: Жазушы, 1991. – 30–51 б. Эфиров А.Ф. Өмірі мен педагогикалық қызметі // Ыбырай Алтынса- рин тағылымы: əдеби–сын мақалалар мен зерттеулер / құраст. М.Жармұхаме- дов. – Алматы: Жазушы, 1991. – 146–174 б. Ламашев Ə. Ыбырай ( Ибраһим) Алтынсарин ұстаз / Ə.Ламашев // Ыбырай Алтынсарин тағылымы: Əдеби–сын мақалалар мен зерттеулер / құраст. М.Жармұхамедов. – Алматы: Жазушы, 1991. – 226–239 б. Кəкімжанова К. Ыбырай шежіресі / К.Кəкімжанова // Дала қоңырауы. – 1991. – 5(ІІ) мамыр. – 2 б. Қадырбаева А. Ұлыдан қалған көз еді: Алтынсариннің немересі На- ғима апай туралы / А.Қадырбаева, С.Қалинова // Қостанай таңы. – 1992. – 22 мамыр. Қозыбаев М. Ел тірегі – Шақшақ Жəнібек / М.Қозыбаев // Жауды шаптым ту байлап – Алматы:«Қазақстан», 1994. – 71–84 б.б. Жолымбетов Ө. Жəнібек тархан: Деректі повесть жəне поэмалар мен құжаттар. – Алматы: «Айқап» баспасы, 1994. – 255 б. Хакімжанова М. Қазақ халқының педагог – ақыны / М. Хакімжанова // Естен кетпес бейнелер / Құрст. О.А.Қозыбаев, М.Д.Қожахметова – Алматы: РГЖИ «Дəуір» Международный фонд имени Кунаева, 1995 г. КН. VІІІ – 0 5–10 б.б. Қосабаев Ж. Аңызға айналған ақиқат, шырғалаңда шыңдалған, кек кернеген шақ еді. Қырда орнаған қала, Имандылық пен ізгілік сүрлеуі / Ж. Қо- сабаев // Атамекен ақиқат: Торғай туралы толғау. – Алматы: Айқап 1995. – 10– 79 б.б. Алтынсарин нағашылары – Шақшақ батыр, Жəнібек тархан, Шеген би жə- не Ыбырайдың өзі туралы көп мəліметтер берілген. Қожакеев Т. Ғазымбек Бірімжанов / Т.Қожакеев // Сара сөздің сар- дарлары. (Көмекші оқу құралы). – Алматы, «Санат», 1995. – 4 б. Ғ.Бірімжанов Ы.Алтынсариннің нағашы атасы Шегеннің əулетінен екенді- гі, журналистігі айтылады. Хакімжанова М. Өзімді оқытқан жəне басқа да ағартушылар туралы / М.Хакімжанова // Естен кетпес бейнелер / Құраст. О.А.Қозыбаев, М.Д.Қожах- метова – Алматы: РГЖИ «Дəуір». «Международный фонд» имени Кунаева, 1995. – 10–19 б.б. Қазақтың ұлы ағартушысы, қоғам қайраткері Ы.Алтынсарин // Ұлттың ұлы ұстазы. Қостанай. Қостанай баспас үйі, 2001. – 3–6 б. Ыбырай Алтынсарин (1841–1889) //Қазақ əдебиетінің қысқаша тари- хы. – 1–кітап: оқу құралы. – Алматы: Қазақ университеті, 2001. – 436–458 б.б. Өмірі мен шығармашылығы. Рысдəулет М. «Дала қоңырауының сыңғыры немесе Ыбырай Алтын- сарин ұрпақтары» туралы сөз / М.Рысдəулет // Егемен Қазақстан. – 2002. – 30 қаңтар (№19–22). – 6 б. Ижанов З. Алтынсарин өмірінің кей сəттері /З.Ижанов// Ана тілі. – 2002. – 10 б. Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым академиясының сирек кездесетін кітаптар мен қолжазбалар қорынан алынған естелік. Авторы М. Хакімжанова. Газетке əзірлеген З.Ижанов. Естелікте Ыбырайдың ояз Крейсмерді қонақ етуі, оны ояз Крейсмердің қо- наққа шақыруы, уездің атақты байлары, Нұржан ақын, Ыбырай мен Ахметбек жайында əңгіме болады. Сəбитов Х. Алтынсарин өмірінің кей сəттері / Х.Сəбитов // Ана тілі.– 2002. – 21 қараша (№ 47).– 10 б. Ілияс Б. Алтынсаринді емдеген дəрігер: [Мұқамеджан Қарабаев тура- лы] / Б. Ілияс // Егемен Қазақстан.– 2002.– 24 сəуір (№ 88/91).– 14 б. Матыжанов К. «Асыл сөз аталары» / Сурет. Е.Козлова. – Алматы: Аруна, 2002. –11 б.: сурет. – (Сен білесің бе?). Кенжебаев Б. Ыбырай Алтынсарин / Б.Кенжебаев // Кенжебаев Б. Түрік қағанатынан бүгінге дейін.– Алматы: Ана тілі, 2004. – 170–174 б. Оспанұлы С. Алтынсариннің айналасындағы адамдар: 2. Балғожа Жаңбыршыұлы / С. Оспанұлы // Қостанай таңы.– 2004. – 10 желтоқсан. – 4 б. Оспанұлы С. Ыбырайдың нағашылары / С.Оспанұлы // Егемен Қазақ- стан. – 2004. – 10 тамыз. – 6 б. Оспанұлы С. Ыбырайдың нағашылары / С.Оспанұлы // Қостанай та- ңы, – 2004. – 12 қараша. – 7б. Оспанұлы С. Қалаулы ұлы халқының / С.Оспанұлы // Жас өркен. Қостанай. – 2005. №1 – 20–22 б. Қарабала Ж. Ыбырайдың нағашы жұрты немесе Тархандар əулеті / Ж.Қарабала, Н.Мешітбаев // Ыбырай Алтынсарин – қазақ рухани мəдениетінің көрнекті қайраткері: Республикалық ғылыми–тəжірибелік конференция мате- риалдары 10 қараша, 2006 жыл. – Астана: Абай атындағы ҚазҰПУ, 2006. – 61– 65 б.б. Арғынбаев Ж. Екі рет атқосшы болдым / Ж.Арғынбаев // Қостанай таңы. – 2006. 24 қараша. – 8 б. Ыбырай Алтынсарин ұрпағы М.Хакімжанова мен басқа да туған–туыстары жайында əңгіме болады. Ыбырай, Ыбырай нағашылары, Ыбырайдың басқа да туыстары жайында. Садырбаев С. Ыбырай (Ибраһим) Алтынсариннің өмірі мен шығар- машылығы туралы қысқаша анықтама / С.Садырбаев // Алтынсарин Ы. Қазақ хрестоматиясы. – 2–бас. – Алматы: Білім, 2007. – 107–110 б. Сейдахмет Қ. Арыстардың артында сөзі қалған / Қ.Сейдахмет // Қостанай таңы. – 2007. – 1 тамыз. – 5 б. Ыбырай, Ыбырай нағашылары, Ыбырайдың басқа да тұстастары жайында. Қуанова Р. «Бар қазаққа ана едің» / Р. Қуанова // Қостанай таңы. – 2007. – 21 ақпан. Қостанай облыстық Ыбырай Алтынсарин мемориалдық музейі жəне М. Хакімжанова туралы «Бар қазаққа ана едің» атты кітап жайында. Қоңыратбаева Т. Ыбырай ұрпақтарымен қауышқанда туған ойлар... / Т.Қоңыратбаева // Қостанай таңы. 2008. – 2 желтоқсан. – 4 б. Оспанов С. Шен қумаған Шеген би / С.Оспанов // Қазақтың дəстүрлі сот жүйесі жəне Қостанай – Торғай өңірінің билері. – Қостанай қ. 2009. – 154– 160 б.б. Ыбырай Алтынсариннің нағашы атасы жайында. Оспанұлы С. Ыбырай Алтынсариннің қайын атасы кім? / С.Оспанұлы // Қазақ. – 2009. – 11–18 желтоқсан (№50/51). – 9 б. Оспанұлы С. Ыбырай Алтынсариннің қайын атасы кім? / С.Оспанұлы // Қостанай таңы. – 2009. – 23 желтоқсан (№152). – 4 б. Ыбырай Алтынсарин өмірінің ерекше белестері, отбасы, туған– туыстары // Алтын ұям–мектебім. Мектептің 125 жылдық мерейтойына арнал- ған. Қостанай, 2009. – 10–23 б.б. Ісімақова А. Ыбырай ( Ыбыраһим) Алтынсарыұлы / А.Ісмақова // Алаш əдебиеттануы. – Алматы: «Мектеп», 2009. – 41–45 б. Орманов Қ. Қос Шеген // Қазақтың дəстүрлі сот жүйесі жəне Қоста- най–Торғай өңірінің билері. Қостанай қаласы 2009 ж. Ыбырай Алтынсариннің нағашы атасы Шеген би жайында. Оспанұлы С. Ыбырайдың отбасы мен туған–туыстары / С.Оспанұлы // Қостанай таңы. – 23 қазан, 2011. Беремжанов Р. Тархан Шақшақ Жаныбек (1693–1752) / Р.Беремжанов // Эпоха Беремжанова / под. ред. Б.Т.Жумагулова – Алматы: «Қазақ универси- теті», 2011. – 15–18 б.б. Шақшақ Жəнібек батыр, Əбілхайыр хан жайында əңгіме қозғап, əжесі Гүл- жауһар Сейдалина Əбілхайырдың ұрпағы екенін əңгіме етеді. Қозыбаев М.Қ. Қайырымды химия руының көшбасы! / М.Қ.Қозыбаев // Эпоха Беремжанова / под.ред. Б.Т.Жумагулова – Алматы: «Қазақ университе- ті», 2011 – 117–118 б. Б.А.Бірімжанов жайында. Шаяхметов Ш. Ұстаз Батекеңе / Ш.Шаяхметов // Эпорха Беремжано- ва / пед. ред. Б.Т.Жумагулова – Алматы: «Қазақ университеті», 2011. – 157 б. Б.Бірімжановқа арналған өлең. Əбділдин М.М Бірімжановқа / М.М Əбділдин // Эпоха Беримжанова / под.ред. Б.Т.Жумагулова – Алматы: «Қазақ университеті», 2011. – 119 б. Батырбек Ахметұлы Бірімжановқа арналған екі шумақ өлең. Күзембай Қ.К. Текті ұстаз / Қ.К.Күзембай // Эпоха Беремжанова / под. ред. Б.Т.Жумагулова – Алматы: «Қазақ университеті», 2011. – 197–203 б.б. Бірімжановтың өмірі мен қызметі, ата–бабалары – Жəнібек, Дəуітбай, Ше- ген, Бірімжан, Қорғанбек, Ахмет, жиендері Ыбырай Алтынсарин жайында сыр толғайды. Тоқсейітов Қ.Қ Текті атаның ұрпағы /Қ.Қ.Тоқсейтов// Эпоха Берем- жанова / под. ред. Б.Т.Жумагулова – Алматы: «Қазақ университеті», 2011. – 208–209 б. Б.Бірімжанов туралы, Ғ.Қайырбековтің «Дала қоңырауы» поэмасы мен Ыбырай Алтынсарин жайында да айтылады. Хакімжанова М. Əке болдың балаларға /М.Хакімжанова// Эпоха Бе- ремжанова / Под. ред. Б.Т.Жумагулова– Алматы: «Қазақ университеті», 2011. – 275 б. Б.Бірімжанов 75 жылдығына арналған өлең. Шүкірұлы С. Дəуітбай /С.Шүкірұлы// Атамды менің сұрасаң... Этно- графиялық эссе. – Алматы: «Нұра–Принт–75 », 2011. – 168 б. Шегеннің қызы Аймен – Ыбырай Алтынсариннің анасы екендігі айтылады. Нұрахметов Н. Химиктер көшін бастаған ұлы ұстаз /Н.Нұрахметов// Қазақ. – 2011. – 11 б. «Ұлы ұстазымның халық ағарту саласына белсене араласуы өзінің атақты жиені ұлы педагог Ы.Алтынсариннің өмір жолындағы ізденуіне ұқсайды» дейді автор. Дулатова Г.М. Жəнібек тарханның тұяғы, Батырбек, Ахмет Қорған- бекұлы Бірімжанов, Бірімжанов Ахмет, Батырбектің Нағашылары кім? / Батыр- бектің анасы кім, қандай кісі еді? /Г.М.Дулатова// Алаштың сөнбес жұлдыз- дары: Естелік – эссе / Гүлнар Дулатова – Алматы: Мектеп, 2012. – 139–157 б.б. Ыбырай нағашылары мен Батырбек Бірімжановтың нағашылары туралы Ы.Алтынсарин ашқан Торғайдағы мектеп т.б. жайттар айтылады. Фазылова Г. Ыбырай Алтынсариннің өмірі мен шығармашылығы / Г.Фазылова // Қазақ тілі мен əдебиеті. – 2012. – 5 қыркүйек. – 47 б. Қарабала Е. Ахмет Бірімжановты ұлықтай алдық па? Немес Алаштың ардақтысы туралы ой–толғау / Е. Қарабала // Қостанай таңы. – 2013. – 25 қазан. – 7 б. Ыбырай Алтынсариннің нағашысы, Ыбырай ашқан мектептің түлегі 1905– 1906 жылдары Торғай облысынан Ресей Мемлекеттік думасына екі рет депутат болып сайланған Алаш үкіметінің мүшесі А. Бірімжанов жайында. Іргебаева Н. Ыбырайдың ұрпақтары байдың тұқымы ретінде қуғын- далған / Н. Іргебаева; əңг. Қ.Мұратқызы // Аңыз адам.– 2013. – № 17. – 6–9 б. Нұрдинова Р. Ы.Алтынсариннің өмірі мен шығармашылығы / Р.Нұр- динова // Қазақ əдебиеті жəне мемлекеттік тіл. – 2014. – №2 (62), ақпан – 11–12 б. Бекенова И. Ақын шығармаларының шырайы / И. Бекенова // Ұлағат, 2014. – №3. 77 б. Ақын М.Хакімжанованың Ы.Алтынсаринмен туыстығы, ақындық өнерінің жалғасы болумен қатар, атасының мұрагері, тарихын зерттеушілердің бірі бол- ғандығы, дүние–мүлкін көзінің қарашығындай сақтап, Қостанай, Арқалық му- зейлеріне өз қолымен тапсырған адам екендігі айтылады. Кəдірұлы А. «Таза бұлақ» тағылымы немесе баспасөз түрі туралы баян. / А. Кəдірұлы // Қостанай таңы. – 2014. – 23 қыркүйек. – 5 б. Ыбырай кесенесі, мектебі, туған жері, мемориалдық музейі жайында. |