Ыбырай Алтынсарин. растырушылардан

• Название: растырушылардан
• Дата: 22.08.2022
• Размер: 307.37 Kb.
• Имя файла: Ыбырай Алтынсарин.docx
• Тип: Документы; #650787
• страница: 5 из 35

3.Этнография жөніндегі еңбектері

5. 
   Орынбор ведомствосы қазақтарының өлген адамды жерлеу жəне оған ас беру дəстүрінің очеркі.
   
6. 
   Орынбор ведомствосы қазақтарының құда түсу, қыз ұзату жəне той жасау дəстүрлерінің очеркі.
   
7. 
   Қазақбайұлы К. Əдеби тұрғыдан қарағанда Алтынсариннің қазақтар үшін маңызы / К.Қазақбайұлы // Оренбургский листок, 1884. – 26 апрель.
   

Алтынсарин шығармалары мен жинаған халық ауыз əдебиетінің нұсқалары жарық көре бастағаны «Өсиет», «Жаз» т.б. өлеңдері халық сүйіспеншілігін ту- дырғаны айтылады.

5. 
   Сұлтанғазин Д. Біздің қазақ туралы бес–алты сөз / Д.Сұлтанғазин //
   

Дала уалаятының газеті, 1890. – №6.

Ы.Алтынсариннің қазақ тілінде кітап шығарып, ана тілімізді ардақтағанын қуана жазады.

5. 
   Əлжанов О. Қазақтарға пайдалы кітаптар /О.Əлжанов // Дала уалаяты- ның газеті, 1894. – №39.
   

Ы.Алтынсариннің «Қазақ хрестоматиясына» тоқталып, оның пайдасы зор екендігін айтады.

5. 
   Құрманбаев А. Қазақтың тілі турасынан /А.Құрманбаев// Дала уалая- тының газеті, 1894. – 10 шілде (№27)
   

Ы.Алтынсариннің орыс əріпімен «Қазақ хрестоматиясы» атты кітап шыға- рып, қазақ тілінің байлығын көрсеткенін газет оқушыларының үлгі етіп, тіліміз таза болу үшін Алтынсарин жолын ұстанып, кітап шығару керектігін құлақ- қағыс етеді.

ҚАЗАН ТӨҢКЕРІСІНЕН КЕЙІНГІ БАСЫЛЫМДАРЫ ЖƏНЕ ОЛ ТУРАЛЫ МАТЕРИАЛДАР

1870 жылдардан бастап хұкімет қазақ жұртын оқыту керек деген пікірді майданға қойды. Бұл хақында қазақ елін басқаратын махкамаларда, оқу ісін басқаратын жоғарғы, тө- менгі махкамаларда көп сөз, көп жобалар болды, осы дəуірде оқу шын қазақ балалары үшін қазақша кітап жазу керек де- ген пікір болды. Оқу хакімдері Ильминискийдің айтуымен кітап жазуды Ыбырайға тапсырды.

Ыбырай қазақ тілінде 2 бөлімді қирағат кітап жазды. Кітабы Қазанда 1879-шы жылы басылып шықты.

Əуезов.МЫбырайАлтынсарыұлы(1841–1889жыл–48жас).// «Шолпан» журналы, 1923 жыл. №6–7–8, 173–196 –б.б.

5. 
   Киіз үй мен ағаш үй (Əңгіме) – Өнер–білім бар жұрттар (Өлең). –
   

Кітапта: Кемеңгерұлы Қ. Оқу құралы. 1928, 39–40, 43–беттер.

5. 
   Таңдамалы шығармалары. Жинаған С.Сейфуллин. Алматы, Қазкөр- кемəдеббас, 1935, 55 б.
   
6. 
   Кел, балалар, оқылық. – Жаз (Өлеңдер). – Надандық (Əңгіме). Кітапта: Əуезов М. Əдебиет хрестоматиясы. 6 кл. арн. Алматы, 1938, 151–157 б.б.
   
7. 
   Таңдамалы шығармалары. Жинап дайындағандар: Əбілев Д., Тоқма- ғамбетов А., Балғынбаев Ғ., Алматы, Қазмембас, 1943, 95–бет.
   
8. 
   Əке мен бала. (Əңгіме). – Пионер, 1947, № 4, 14–бет.
   
9. 
   Кел, балалар, оқылық! Бастауыш мектептің оқушыларына арналды. Құ- растырған жəне алғы сөзін жазған Қ.Жармағамбетов. Алматы, Қазмемоқуқұрал- бас, 1948. 76–бет.
   

Мазмұны: I бөлім. Өлеңдері: Кел, балалар, оқылық. – Өнер–білім бар жұрт- тар. – Ананың сүюі. – Бұл кім? – Жаз. – Егіннің бастары. – Екі шыбын. – Қарға мен түлкі. – «Қайырымды» түлкі.

II бөлім. Əңгімелері: Бай мен кедей баласы. – Надандық. – Дүниеде жаман- дық неден? – Аюанның естісі көп, бірақ адамдай ақылы жоқ. – Салақтық – нас- тық. – Тəкаппаршылық. – Дүние қалай етсең табылады. – Талаптың пайдасы. – Силинші. – Мейірімді бала.– Аурудан–аяған күштірек. – Полкан деген ит. – Та- за бұлақ. – Бақша ағаштары. – Шеше мен бала. – Əке мен бала. – Асыл шөп. – Атымтай жомарт. – Алтын шеттеуік. – Байлық неде? – Малды пайдаға асыру. – Бір уыс мақта. – Сараңдық пен жинақтылық.– Білімнің пайдасы.– Əдептілік. – Байлық. – Сəтемір. – Жаман жолдас. – Өрмекші, құмырысқа, қарлығаш. – Түлкі мен ешкі. – Қара батыр. – Мақта қыз бен мысық. – Баланың айласы. – Жаманн- дыққа жақсылық. – Өтіріктің залалы. – Үш ұры.

5. 
   Мақта қыз бен мысық, (Ертегі). – Пионер, 1948, № 7, 16–бет.
   
6. 
   Əдептілік, (Əңгіме). – Советтік Қарағанды, 1949, 30 июль.
   
7. 
   Бақша ағаштары, (Əңгіме). – Советтік Қарағанды, 1949, 30 июль.
   
8. 
   Кел, балалар, оқылық, (Өлең). – Советтік Қарағанды, 1949, 30 июль.
   
9. 
   Өнер–білім бар жұрттар, (Өлең). – Социалистік Қазақстан, 1949, 31
   

июль.

5. 
   Өрмекші, құмырсқа, қарлығаш, (Əңгіме).–Қазақстан пионері, 1949, 4
   

август.

5. 
   Таза бұлақ, (Əңгіме). – Советтік Қарағанды, 1949, 30 июль.
   
6. 
   Талаптың пайдасы, (Əңгіме). – Пионер, 1949, № 7, 1З–бет.
   
7. 
   Шеше мен бала, (Əңгіме). – Советтік Қарағанды, 1949, 30 июль.
   
8. 
   Асан мен Үсен (Əңгіме. Балалар үшін). Алматы, «Жаңа өмір» журн. басп., 1952. 81 бет.
   
9. 
   Бай баласы мен жарлы баласы, (Əңгіме). – Кітапта: Əдебиеттік оқу кітабы. Жеті жылдық жəне орта мектептің 5 класына арналған. Алматы, 1952, 1953, 1954, 24–25 беттер.
   
10. 
    Бай баласы мен жарлы баласы. (Балалар үшін əңгіме). Алматы, Қазмемкөркемəдеббас, 1953, 16 бет.
    
11. 
    Өнер – /білім бар жұрттар. – Өзен, (Өлеңдер).– Қыпшақ Сейітқұл. – Байлық. (Əңгімелер). Қітапта: Əдебиеттік оку кітабы. 6 кл. арн. Алматы, 1953, 138–144 б.б.
    
12. 
    Таңдамалы шығармалар. Құраст. Б.С.Сүлейменов. Алматы, Қазақ ССР Ғылым акад. бас. 1955, 415–б.
    
13. 
    Мазмұны: Алғы сөз; Ибраһим Алтынсарин. I тарау. Өлеңдері. Сөз басы; – Балғожа бидің баласына жазған хаты. – Өсиет өлеңдер. – Əй, достарым!
    

• 
  Əй, жігіттер! – Жаз. –Өзен. – Əділдік көрмегені үшін төреге айтылған сөз.
  

–Қарға мен түлкі.

Əңгімелері: Сөз басы. – Өрмекші, Құмырысқа, Қарлығаш. – Сəтемір хан.– Талаптың пайдасы.– Əке мен бала.– Асыл шөп.– Бақша ағаштары. – Бір уыс мақта. – Алтын шеттеуік. – Шеше мен бала. – Аурудан–аяған күштірек. – Мейірімді бала. – Полкан деген ит. – Тышқанның өсиеті.– Ізбасты.– Түлкі мен ешкі. – Қарға мен кұрт. – Сауысқан мен қарға. – Жан–жануарлардың дауласқа- ны. – Қара батыр (Ертегі). – Бай ұлы. – Жəнібек батыр. – Бай мен жарлы бала- сы. – Баланың айласы. – Оқудағы балалардың үйіне жазған хаттары. – Əлім кісі.

– Лұқпан əкім. – Зиректік. – Силинші деген ханым. – Малды пайдаға жарату. – Дүние калай етсең табылады. – Білгеннің пайдасы. – Қыпшақ Сейітқұл. – Таза бұлақ. – Əдеп. – Қанағат. – Мұңсыз адам. – Əділдік.– Петр патшаның тергелге- ні. – Мұжық пен жасауыл. – Жомарт. – Сарандық пен жинақтылық. – Салақ- тық.– Ақымақ дос– Жаман жолдас. – Айуанның естісі көп, бірақ адамдай толық ақылы жоқ. – Өтіріктің залалы. – Надандық. – Жамандыққа жақсылық.– Са- қып.– Тəкаппаршылық. – Киіз үй мен ағаш үй. – Данышпан қазы. – Үш ұры. – Үнді. – Жиренше шешен. – Қарлығаш. – Тазша бала. – Алтын Айдар.

Оқу методикалық шығармалары: I. Нəрселердің аттары. (Зат есім) Имя су- ществительное. 2.Зат–мақұлықтың қасиетінің аттары (Сын есім) Имя прилага- тельное. 3.Есеп аттары (Сан есім) Имя числительное. 4. Местоимение деген сөздің бөлімі (Есімдік). – 5. Ақыры өзгерілмейтін сөздер (Үстеу, демеу) Наре-

чие и союз. 6. Предлог деген сөздің бөлімі (Жалғау). 7. Глагол деген сөздің бө- лімі (Етістік). Қазақшадан орысшаға көшіруге жазылған сөздер.