Арифметика жаңы 2.03.22. Умение решать арифметические задачи имеет огромное образовательное, учебновоспитательное и практическое значение
 Скачать 206.36 Kb.
|
|
II. КАДИМКИ БӨЛЧӨКТӨР МЕНЕН АТКАРЫЛУУЧУ АМАЛДАР 28. Бишкек шаарындагы “Тазалык” ишканасынын төрт жумушчусу, белгилүү бир мөөнөттө иштеп, ишканага миң доллар киреше алып келген. Көрсөтүлгөн мөөнөттө биринчи жумушчу эмгек күнүнүн 17  иштеди, экинчи жумушчу биринчи жумушчуга караганда эмгек күнүн 2 ге көп; үчүнчүсү экинчисине караганда эмгек күнүнүн 1 ке көп; ал эми төртүнчүсү үчүнчүгө караганда эмгек күнүнүн 3 көп иштеди.Миң доллар киреше алуу үчүн ишканага канча эмгек күнү жумшалат? Маселени чыгаруу экинчи жумушчу 1000 доллар киреше алуу үчүн канча эмгек күн иштеген? 17  (эмгек күн)үчүнчү жумушчу канча эмгек күн иштеген?  (эмгек күн)төртүнчү жумушчу канча эмгек күн иштеген?  (эмгек күн) 1000 доллар киреше алуу үчүн баардыгы канча эмгек күн иштеген?  (эмгек күн)Жообу: 87 эмгек күн. 29. Бир куб метр жыгачтан 1500 метр жибек материалы алынат. Ар бир жуп байпакка  метр жибек материалы сарпталат деп эсептесек, бир куб метр жыгачтан канча жуп айымдардын байпагын жасоого болот?Жообу: бир куб метр жыгачтан 4000 жуп айымдардын байпагын жасоого болот. Из одного кубометра древесины получается 1500 метров шелкового материала. Считая, что на каждую пару чулок расходуется метра шелкового материала, вычислить, сколько пар дамских чулок можно изготовить из одного кубометра древесины?Ответ: из одного кубометра древесины можно изготовить 4000 пар дамских чулок. В 1955 году в СССР добыто нефти 71 миллион тонн. По плану шестой пятилетки в 1960 году намечена увеличить добычу нефти в  раза. Сколько рядов составят вагоны на расстоянии между Фрунзе и Рыбачье, если погрузить добытую в 1960 году нефть, в цистерны емкостью 60 тонн и длиною в среднем 20 метров?Расстояние от Фрунзе до Рыбачье 180 км. Ответ: 250 рядов. В 1955 году в СССР добыто нефти 71 миллион тонн. По плану шестой пятилетки в 1960 году намечена увеличить добычу нефти в раза. Сколько рядов составят вагоны на расстоянии между Фрунзе и Рыбачье, если погрузить добытую в 1960 году нефть, в цистерны емкостью 60 тонн и длиною в среднем 20 метров? Расстояние от Фрунзе до Рыбачье 180 км.Ответ: 250 рядов. В 1960 году снабжение г. Москвы газом увеличится в несколько раз против 1955 года, и ежегодный расход угля в 7600000 тонн сократится до 90 процентов. На сколько сократится потребность 16 тонных железнодорожных вагонов для поставки угля в Москву в 1960 году? Ответ: на 427500 вагонов. 30. 2015-жылы “Кант цемент заводунда” 22 миллион тонна цемент иштелип чыккан, б. а., 2010-жылга караганда  эсе көп жана 2020-жылы иштеп чыгууга пландалган цементтин 40 пайызын гана түзөт. 2010-жылга салыштырмалуу 2020-жылы цементти канча эсе көп өндүрүү пландаштырылган?Жообу:  эсе көп.31. План боюнча токар М. Бакаевге ар бир 172 саат сайын 86 татаал тетиктерди жасоо тапшырылды. Иштин ылдамдыгын тездетип, ал 86 татаал тетикти  сааттын ичинде жасоого жетишти. Ал жылдык ченди канча айда аткарды?Эскертүү: ар бир айда 26 жумушчу күн, ар бир күн 8 жумушчу саат болот. Жообу: жылдык чен 2 айдын ичинде аткарылган. 32. Адистештирилген заводдо жасалган бир болт 10 сомго бааланат, ошол эле болт адистештирилген эмес заводдо 1400 пайызга кымбат жасалган. Бир тонна болт жасоо үчүн атайын адистештирилген завод 1100 килограмм металлды сарптайт, ал эми атайын адистештирилген эмес завод металлды  эсе көп колдонот. Ушул маалыматтар боюнча төмөнкү суроолорго жооп бериңиздер:1) Адистештирилген эмес заводдо жасалган бир болт канчага кымбат? 2) Адистештирилген эмес заводдо бир тонна болт жасоо үчүн металл канча пайызга көп сарпталат? Жообу: 1) адистештирилген эмес заводдо, ар бир болт 15 эсе кымбат. 2) адистештирилген эмес заводдо металл  пайызга көп керектелет. 33. 2020-жылы Бишкек шаарын газ менен камсыз кылуу 2015-жылга салыштырмалуу бир нече эсе көбөйүп, жыл сайын 7600000 тонна көмүр керектөөсү 90 пайызга чейин төмөндөйт. 2020-жылы Бишкекке көмүр жеткирүү үчүн 16 тонналык темир жол вагондорунун муктаждыгы канчага кыскарат? Жообу: 427500 вагонго. 34. Жайлоодо 1 карын баштыкчага 12 чыны сары май куюп толтурушту. 1 чыныга  чейрек литр май батса, анда карынга канча литр сары май куюлган? Жообу: 3 литр 35. Массасы 3 кг 600 гр болгон коондун  бөлүгүн Үсөнгө,  бөлүгүн конокторго кесип беришкен. Коондун калган бөлүгүн жана ар бир кесилген коондун массаларын аныктагыла. Жообу: (840гр, 600гр, 2160гр) 36. Узундугу 91 км болгон жолдун  бөлүгүнө асфальт төшөлдү. Канча километр жол асфальтталганын, дагы канча километр жол калганын эсептегиле. Жообу:65 км жол асфальтталган, 26 км жол калды (метрге айландыр) 37. Чоң эне дүкөндөн 3 кг 200 гр кумшекер сатып алып, анын  бөлүгүн карагаттан жасалган кыямга кошту. Канча грамм кыямга жумшалып, канчасы ашып калганын эсептегиле. Жообу:2 кг кошулду, 1200 гр ашты 38. Капта 48 кг кумшекер болгон. Кыям үчүн  бөлүгүн алышты. Капта канча кг кумшекер калды? Жообу:28 кг (граммга айландыр). 39. Жыйналган кызылчанын чейреги 1т 500кг болсо, анда баардык жыйналган кызылча канча тонна болгон? Жообу:6 тонна (граммга айландыр). 40. Тигүү цехине 200 метр жибек кездеме алынып келинди. Кездеменин  бөлүгү жоолуктарды,  бөлүгү көйнөктөрдү тигүүгө жумшалды. Канча метр жибек ашып калган? Жообу:128 м (миллиметрге айландыр). 41. Бакчадан 32 кг бадыраң жыйнашып, анын  бөлүгүн туздап коюшту. Канча килограмм бадыраң туздалбай калган? Жообу:20 кг(граммга айландыр). 42. Буратинонун 20 алтын тыйыны болгон. Бул акчанын  мышык Базилиого жана  түлкү Алисага берди. Буратинодо канча алтын калды? Жообу:8 алтын 43. Надира көлөмү 32 беттен турган реферат жазышы керек. Биринчи күнү ал рефераттын , экинчи күнү жазды. Дагы канча бет жазыш керек? Жообу:12 бет 44. Класстагы 30 окуучу математикадан текшерүү иш жазышты. Бул окуучулардын  – бешке,  – төрткө, – үчкө жазышты. Канча окуучу эки алды? Жообу:6 окуучу 45. 2016-жылы мамлекеттик пенсия менен камсыз кылуу үчүн 25 миллиард 100 миллион сом бөлүнгөн. Бирок Мамлекеттик социалдык камсыздоо жөнүндөгү жаңы мыйзамдын негизинде 2016-жылга белгиленген сумма  эсеге көбөйгөн.Кыргыз мамлекеттик пенсия менен камсыз кылуу үчүн 2016-жылы сарпталган суммасы кандай? Жообу: 37 миллиард 700 миллион сом. 46. 2000-жылы, калкка мамлекеттик төлөмдөр жана жеңилдиктер, 42 миллиард сомду түзгөн. 2010-жылы алар  эсеге көбөйгөн. 2021-жылы алардын суммасын 2010-жылга салыштырмалуу 37 пайызга көбөйтүү пландаштырылган.2021-жыл үчүн мамлекеттик төлөмдөр жана жеңилдиктер канча сомду түзөт? Жообу: 210 миллиард 980 миллион сом. 47. Фермер кышкыга 520 ц жем даярдады. Кышында жемдин  аттарга,  уйларга берилди. Уйларга канчага аз центнер жем берилген? Жообу:60 ц аз (килограммга айландыр) Политехникалык окутуунун негизги талаптарынын бири арифметика сабактарында окуучулардын сан жөнүндөгү так жана туура түшүнүктү камсыз кылуу болуп саналат. Чындыгында, окуучулар 10 миллион тонна көмүр же 10 миллиард, деген сандар кээде алар үчүн бир эле нерсе катары сезишет. Ошондуктан, класстык жана класстан тышкаркы иштерде, маселелерди чыгарууда, конкреттүү мисалдар боюнча маселелерди чыгарууда окуучуларга берилген сандардын чоңдуктарын көрсөтүү керек. Окуучулардын ой жүгүртүүсүн өнүктүрүү үчүн, маселелерди чыгаруу чоң роль ойнойт. Ошондуктан сандардын чоңдугу жөнүндө туура түшүнүк берген маселелерди колдонуу керек. 48. Токой, талаа, айдоо жер 350 гектар жерди ээлейт. Баардык аянттын  токой, талаа -  , айдоо жер калган аянтты ээлейт. Канча гектар жерди айдоо жер ээлейт? Жообу:125 гектар 49. Мектептин китепканасында 14210 китеп бар. Алардын ичинен  көркөм адабияттар, илимий багыттагы китептер, калганы окуу китеби болгон. Китепканада канча окуу китеп бар? Жообу:2436 окуу китеп 50. Бакчада 56 бак өстүрүлгөн. Алардын ичинен - кара өрүк, – алма, калганы алмурут. Бакчага канча алмурут отургузулган? Жообу:19 алмурут 51. Токой чарбачылыгы тоого 1120 бак – дарак отургузушту. Анын ичинен  – балаты, – мажүрүм тал, – кайың, калганы терек болгон. Бак – дарактын ар бир түрүнөн канчадан отургузулган?Жообу: 210 балаты, 420 мажүрүм тал, 280 кайың, 210 терек 52. Тигүүчү цехке 720 машинка алып келишти. Бул машинкалардын – биринчи цехке,  – экинчи цехке, – үчүнчү цехке, калганын – төртүнчү цехке орнотушту. Ар бир цехке канчадан машинка орнотушту? Жообу:120; 220; 300; 80 53. 2015-жылы Кыргызстанда 2  миллион тонна балык кармалган, бул салмактын  бөлүгүн түзөт, 2020-жылы бул жылдарга караганда көп балык кармоо пландаштырылган. 2020-жылы канча балык кармоо пландаштырылган?Жообу: 4 миллион 200 миң тонна (килограммга айландыр). 54. 2015-жылы жүгөрү себүү аянты  миллион га болгон, бул болсо 2014-жылдагы аянтка караганда 4 эсе көп, жана 2020-жылга пландаштырылганга салыштырмалуу 1 эсе аз.2020-жылы 2014-жылга салыштырмалуу жүгөрү себүүнүн аянты канча эсе көп болот? Жообу: 6  эсе.55. 1955-жылы кайрак жана кен чыккан жерлерди өздөштүрүү аянты 19 миллион га болгон, бул 1954-жылга салыштырмалуу 5 эсе көп, ошол эле учурда 1960-жылга пландаштырылган аянттан 1 эсе аз.1960-жылга карата 1954-жылы кайрак жана кен чыккан жерлерди өздөштүрүү аянты канча эсе көбөйөт? Жообу: 8  эсе.56. Төмөндө Сокулук районуна караштуу Военно-Антоновка айылындагы балдар үйүнүн жаш жеткинчектеринин ишинин жыйынтыгы чагылдырылды.
Таблицаны толтургула. Жообу: жүгөрүнүн жалпы түшүмү  кг.1 га алынган картошканын түшүмү 560 ц; Сулуу себилген аянт  ар .1 га алынган буудайдын түшүмү 38  ц.Ондук бөлчөктөр 57. Кыргызстанда электр энергиясынын кубаттуулугунун өсүшү төмөндөгү маалыматтар менен мүнөздөлөт:
Таблицаны толтургула. 58. Оромдо 32,4 метр кездеме болгон. Анын  бөлүгүн кесип алды. Канча кездеме кесилди? Жообу: 24,3 метр (сантиметрге айландыргыла). 59. 6 км жол ремонттолду. Бул аралыктын 0,45 бөлүгүн биринчи жумада, 0,3 бөлүгүн экинчи жумада, калганын кийинчэрээк ремонттошту. Жолдун канча километрин биринчи жана экинчи жумада ремонттошту? Жообу:2,7 км, 1.8 км (метрге айландыргыла). 60. Сокулук районундагы “Мырзайым” фермасынын эмгекке жарамдуу жумушчусу 2015-жылы орто эсеп менен 634 эмгек күн ишке чыккан. Ар бир эмгек 3500 сомдон акча жана 55,8 килограммдан дан төлөнгөндүгүн билип, ар бир эмгекке жарамдуу жумушчу өз эмгеги үчүн канча акча жана дан алгандыгын аныктагыла. Жообу: 2219000 сомдон жана 35377,2 кг дан. 61. Жалал-Абад областындагы “Арсланбаб” жаңгак токоюнда иштеген жумушчулар төмөндөгүдөй көрсөткүчтөргө жетишишти:
Таблицаны толтургула. Жообу: 568,39 ц; 572,91 ц; 325,05 ц; 380,38 ц; 146,25 ц; 53,95 ц (кг.айландыргыла). 62. Базар-Коргон районундагы “Шарип-Ата” пахтаны кайра иштетүүчү ишкана 2019-жылы 4 фермерден пахта чогултту:
Таблицаны толтургула. Жообу: 1309 т; 1549 т; 2919,2 т; 1095,6 т (кг.айландыргыла). 63. Төмөндө Кемин районундагы 2015-жылдагы айыл чарба өсүмдүктөрүнүн түшүмдүүлүгүнүн таблицасы келтирилген.
Таблицаны толтургула. Жообу: 5037,02 т; 473,6 т; 233,24 т; 97,18 т; 1821,6 т (кг.айландыргыла). 64. Төмөндөгү таблицада Сокулук районуна караштуу Военно-Антоновка айылындагы балдар үйүнүн жаш жеткинчектеринин ишинин ийгиликтери берилди.
Таблицаны толтургула. Жообу: түшүм: сулуу 32 ц га, зыгыр 25 ц га; жалпы түшүм: жүгөрү 14,19 кг, капуста 343,408 кг; айдалган аянт: 0,3 ар помидор, 0,15 ар кант кызылча. 65. Улан жана Нурбек аттуу комбайнерлор биргелешип иштешип, Сокулук районунан 909 га дан эгиндерин чабышты. Улан аттуу комбайнердун өндүрүмдүүлүгүнүн 40 пайызы Нурбек аттуу комбайнердун өндүрүмдүүлүгүнөн 42,4 бөлүгүнө 0,6 гектарга аз. Комбайнер Нурбектин участогунан дан эгиндеринин түшүмдүүлүгү бир гектардан 17,8 центнерден алган жана Комбайнер Уландын дан эгиндеринен 1,1125 эсе көп. Район бүт аянттан канча пуд дан алган? Жообу: 95467,5 пуд. 66. Балхаш көлүнүн бетинин аянты 18,7 миң кв. км түзөт, бул Ысык-Көлдүн бетинен 6,2 миң кв. км көп жана Арал деңизинин бетинен 18,8 кв. км аз. Ысык-Көлдүн Бети Арал көлүнүн бетинен канча эсе аз экендигин аныкта. Жообу: 3 эсе. 67. План боюнча Кыргызстанда жалпы кубаттуулугу 6,4 миллион киловатт гидроэлектростанцияларды куруу пландаштырылган. Бирок кубаттуулугу белгиленгенден 1,546875 эсе көп гидроэлектростанциялар курулуп, пайдаланууга берилет. Курула турган жана пайдаланууга бериле турган Кыргызстандагы гидроэлектростанциялардын жалпы кубаттуулугун аныктагыла. Жообу: 9,9 миллион киловатт. 68. Ыссык-Көл областындагы "Солтонкул" дыйкан чарбасынын жумушчусу Т.Темировдун үй-бүлөсү 2016-жылы 2260 эмгек күн иштешкен. Ар бир эмгек күн үчүн, дыйкан чарба 1400 сом акчалай, 20,5 кг дан, 20,1 кг картошка жана 10,5 кг тоют берген. Дыйкан чарбадан Т.Темировдун үй-бүлөсү (өзү, аялы, уулу, келини) канча акча, канча пуд дан, канча центнер картошка жана канча килограмм тоют алды? Ар бир алып кетүүдө 35,3125 пуд тоют батырса болот. Жообу: 3164000 сом; 2895,625 пуд даны; 45426 центнер картошка; 96 тоютту алып кетет. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
