ИММУНОЛОГИЯ РК 1. 1. Иммунология пні мен масаты. Иммунология дамуыны тарихи кезедері. Иммунология сзі лат imunis бос, logos оыту,ілім,ылым. Иммунология
 Скачать 87.08 Kb.
|
|
3.Молекулалық деңгей макромолекулалардың негізгі топтарын құрайды: 1. В-лимфоциттермен синтезделген иммуноглобулиндер (Ig) және олардың синтезін бақылайтын гендер. Гуморальды иммундық жауаптың бұл өнімдері олардың пайда болуына себеп болған антигенге нақты жауап беретін глобулиндер болып табылады. 2. Иммунокомпетентті жасушалар индукцияға, реттеуге және иммундық жауапты жүзеге асыруға қатысатын медиаторлар. 3 негізгі кешеннің гендері гистосәйкестік антигендерінің – дененің барлық жасушаларының бетіндегі гликопротеидтердің синтезін бақылайды. Иммунолог антигендерді тануда және индукцияда маңызды рөл атқарады. реакциялар. 4. Дифференциалдау кластерлері. Антигендерді тану процестерін қамтамасыз ететін корецепторлардың рөлін орындайды (СD3, СD4, СD8); белгілі бір цитокиндермен әрекеттесуге арналған рецепторлар (мысалы, ИЛ - 2 үшін рецептор болып табылатын СD 25). 5. Адгезия молекулалары олардың көмегімен антигенді ұсынатын жасушаларда, В және т лимфоциттерде м\у жасушааралық өзара әрекеттесу деңгейін жоғарылатады. 6. Лимфоциттердің антигенді танитын рецепторлары: в лимфоциттерінде бұл Ig молекулалары (олардың плазмалық мембранасына салынған). Т-ламфоциттерде-Т-жасушалық рецегпор7. Тимус гормондары. Функциясы-тимустағы Т-жасушалардың жетілуін және тимустан эмиграциядан кейін Т-лимфоциттердің функционалды жетілуін бақылау.8. В - лимфоциттерді саралауға қатысатын сүйек кемігінің миелопептидтері 2 Т жүйесін зертханалық бағалау. В-лимфоциттердің санын анықтау 5.Иммуногенездің қазіргі заманғы кестесі.Иммунды жүйенің онтогенезі мен филогенезі.Т және В лимфоциттердің дифференциялануының негізгі кезеңдері. Ұзақ уақыт бойы эмбрион иммунологиялық тұрғыдан толығымен қуатты емес деп есептелді. Зерттеудің заманауи әдістерін әзірлеу және эксперименталды жануарлар түрлерінің санын кеңейту осы көзқарасты өзгертті. Әрине, дамып келе жатқан ұрықтардың иммундық реактивтілік деңгейі жыныстық жетілген дарақтарға едәуір жол береді, дегенмен, Т - және В - иммунитет жүйесінің қалыптасуының бастапқы кезеңдері өте ерте көрінеді. Құрсақішілік кезеңде иммундық жүйе ағзаларының 8-ден 12 аптаға дейін дамуының сыни кезеңін бөліп көрсетуге болады, иммундық жүйе ағзалары мен жасушаларының саралануы жүреді. Балалар өмірінің алғашқы күнінен бастап оның әр түрлілігі сыртқы ортамен көбірек байланыста болады,ал олардың алмасу процестері жоғары белсенділікпен өтеді. Тыныс жолдарына бөтен бөлшектер болуы мүмкін ауа түседі. Тағамдық антигендер, ал олармен бірге басқа да бөтен заттар және патогенді микроорганизмдер ас қорыту органдарының шырышты қабығына әсер етеді. Пайда болатын және қалыптасатын ағзаны бөтен тіршілік өнімдерінен қорғау қажет. Әрине, балалар ағзасында барлық генетикалық бөтен текті қорғау тетіктері ерте қалыптасады. Осыған байланысты адам туғаннан кейін иммундық жүйенің дамуында бірнеше сыни кезеңдер бөлінеді. Алғашқы сыни кезең жаңа туылған кезең болып табылады, өйткені дене көптеген антигендермен кездеседі. Бұл ретте өз иммуноглобулиндерінің жетіспеуі нәрестенің ағзасына түсетін ананың антиденелерімен өтеледі. Пассивті иммунитеттің әлсіреуі байқалатын 3 айдан 6 айға дейінгі екінші сыни кезең. Осы кезеңде балалар қарқынды вакцинациядан өтеді. Үшінші сыни кезең-2-ші Өмір жылы. Осы уақытта баланың байланыстары айтарлықтай кеңейтіледі, өйткені олар еркін қозғала бастайды және әртүрлі тағамдарды жейді. Осылайша, лимфоидты түйіндердің саны артады. Мәселен, 3 жасқа дейінгі балалардың көктегі бадамша бездерінің саны жаңа туған нәрестелерге қарағанда 29 есе, жұтқыншақ бадамша - 8 есе көбейеді. Ішектің қабырғасындағы лимфоидты түйіндердің саны баланың 2 - 3 жыл ішінде 14 есе, аппендикс - 3 есе, қуық - 10 есе өседі. Төртінші сыни кезең - 4 - 6 - өмір жылдары. Осы жаста балалардың көпшілігінде жергілікті иммунитет жүйесі өз дамуын аяқтайды. Бесінші сыни кезең-жасөспірім. Жыныстық гормондар секрециясының жоғарылауы иммунитеттің клеткалық буынының бәсеңдеуіне және гуморальді иммунитеттің ынталануына әкеледі. Жасөспірімдік жастан бастап, лимфа түйіндерінде дәнекер тінінің өсуі байқалады, түйіндерде май тіні пайда болады, ал қабық пен Ми затының паренхимасының мөлшері азаяды. Лимфа түйіндерінің инволютивтік өзгерістеріне қарай көбею орталықтары бар лимфоидты түйіндер жоғалады немесе айтарлықтай азаяды. Алтыншы сыни кезең - қарт және егде жастағы. Жасынан бастап иммунитеттің басылуы байқалады, бірақ Т - және В - жасушаларының абсолюттік саны төмендемесе де, олардың функционалдық белсенділігі өзгереді. Бұл егде жастағы типтік ауруларға әкеледі - неопластикалық зақымданулар мен аутоиммундық бұзылулар. Егде жаста лимфоидты түйіндер мүлдем жоғалады. Кейбір лимфа түйіндерінде олардың лимфоидты паренхима торап қақпасына жақын немесе оның капсуласының жанында учаскелер түрінде қалады. Дәнекер тіннің өсуінен ең кіші лимфа түйіндері лимфа үшін өтпейтін болады және лимфа арнасынан ажыратылады. Орта және ірі лимфа түйіндері, егер олар жанында жатқан болса, бір-бірімен өссе және постнаталды кезеңнің екінші жартысында ленталы және сегментарлы пішінді ірі түйіндерді құрайды, олар гистологиялық кесіктерде ұзындығына ие. Осылайша, егде жастағы және егде жастағы адамдарда аймақтық топтарда лимфа түйіндерінің саны азаяды, сонымен қатар ірі көлемдегі көптеген түйіндер кездеседі. Т-лимфоциттердің дифференцировкасының 2 негізгі кезеңі бар:антигентәуелсіз және антигентәуелді дифференцировка. Т-лим-ң антигентәуелсіз дифференцировкасы-Сүйек кемігінде түзілген Т-лимфоциттер қан ағысымен тимустық қыртысты аймағына келіп орналасады. Т-лим-ң антигентәуелді дифференцировкасы 4 негізгі кезеңнен тұрады: Функционалды жетілмеген т-лимфоциттермен антигеннің танылуы. Т-зерде жасушалардың түзілуі. Т-лимфоциттер-ң белсенуі: 1.АТЖ ақпаратты сынап бағалау 2.Бұл сигналдармен Т-хелпер ішінде биохим-қ реакцияларды инициациясы 3.Белгілі гендердің транскрипсиясының белсенуі. Т-лимфоциттер гистосәйкестіктің негізгі молекуласымен қосылған антиген комплексін таниды. В-лимфоциттердің дифференциялануының негізгі кезеңдері: 1.Сүйек кемігінің көп қабілетті бағаналы жасушалары. 2.Лимфоциттердің бастаушы жасушалары. 3.Бастаушы В-лимфоциттер. 4.В0-лимфоциттері 5.В1-лимфоциттер 6.В2-лимфоциттер Бұл сүйек кемігіндегі антигентәуелсіз дифференцияланудың кезеңдері. В-лимфоциттердің бастаушысы басқа қан жасушалары тәрізді,сүйек кемігінің көп қабілетті бағаналы жасушасына жатады.Барлық Т және В-лимфоциттердің жалпы бастаушысы –жартылай бағаналы жасушалы кезеңі арқылы бастаушы В-лимфоциттер пайда болады,олар кейіннен жетілмеген В0-лимфоциттерге айналады. В0-лимфоциттер:қан айналым арқылы көшіп,шеткері лимфоидты мүшелердің тимустәуелсіз аймақтарында қоныстанады.Бұлар антигенмен толық байланыса алмайды және шеткері қанға иммуноглобулиндерді синтездемейді.В0-кезеңі В-лимфоциттердің клондар құрылу кезеңіне сай келеді. В1-лимфоциттер –бұл шеткері В-лимфоциттердің жартылай жетілген дифференциялануы кезеңі.Олардың бетінде де рецепторлы М имуноглобулиндері болады,бірақ олардың тығыздығы В0 кезеңіне қарағанда бірнеше рет жоғары болады. В2-лимфоциттер –бұл популяция жағынан көп,иммунды хабарлы жетілген жасушалардан тұратын популяциясы.В2-лимфоциттер бетінде иммуноглобулин Д-рецепторы болады,ол-лимфоциттердің жетілгендігін көрсетеді. 6.Иммунитеттегі тимустың рөлі.Иммунды жүйенің шеткері мүшелерінің тимустәуелді және тимустәуелсіз аймақтары.(көкбауырдың,лимф ) Тимус (айырша без) деп, тимиан өсiмдiгiнiң жапырағына және айыршасына ұқсас болғандықтан аталған. Тимус филогенетикалы ежелгi лимфоидтық мүше, онда лимфоидтық жүйенiң түзiлуi мен қызметiнiң реттелуi және де жасушалық иммунитеттiң дамуы жүредi. Тимус алдыңғы көкiрекаралықтың жоғары бөлiмiнде, төстiң артында, жүрек үстiнде орналасқан. Ол екi бөлiктен тұрады, әр бөлiгi капсуламен шектелген, одан тiннiң iшiне қарай, бөлiктi бөлшектерге бөлетiн перделер орналасқан. Әр бөлшектiң шетiнде субкапсулалық және қыртыстық қабаттар, ал ортасында – милық қабат ажыратылады. Тимус маңызды эндокриндiк мүше болып табылады. Тимустың гормондары кальций мен фосфор метаболизмiне, глюкозаның алмасуы мен утилизациясына, бұлшықет тонусына, бойға және жыныстық жетiлуге әсер ететiнi анықталған. Бірақ тимустың ең негізгі эндокриндік қызметі – иммуногенезге реттегіштік әсер етуі. Сонымен бірге, тимустың гормондары, тимустың өзінің ішіндегі және одан тыс лимфоциттердің дифференциялану үрдісіне ықпал жасай отырып, шеткi лимфоидтық мүшелерде Т-лимфоциттердің соңғы пiсiп-жетілуін реттейдi және де сүйек кемiгiнде Т-лимфоциттер ізашарларының дифференциялану үрдiсiне әсер етеді. Тимус гормондарының бірнеше негізгі топтарын ажыратады. Біріншіден, тимустың қыртысында Т-лимфоциттер ізашарларының дифференциялануының алғашқы кезеңдеріне әсер ететін І және ІІ топтағы тимопоэтиндер. Екіншіден - тимозин туыстастығының гормондары (тимозин αI с м.м. 3108; βI с м.м. 8451; β2 с м.м. 4982 және т.б.). Бұл гормондар өте көп мөлшердегі глутамин және аспарагин қышқылынан тұратын салыстырмалы орташа молекулалық салмақты полипептидтер болып табылады. Олардың Т-лимфоциттердің дифференциялану үрдiсiне әсер механизмi, жасушаның маңызды реттегіштік жүйесi болып табылатын, лимфоциттердің циклдік нуклеотидтер (цАМФ, цГМФ) жүйесіне әсер етумен байланысты. Тимуста тимопоэтиндер мен тимозиндерден басқа, лимфоциттердің миграция, дифференциялану және пролиферация үрдiсiне әсер ететін бірнеше гуморалдық факторлар түзiледi. Бұл мысалы, тимикалық гуморалдық фактор, тимикалық сарысулық фактор және тағы басқалары. Тимустың эпителий жасушалары, сонымен бірге цитокиндер түзедi: ИЛ-1, 6 және 7, колонистимулдеуші факторлар (ГМ-КСФ, Г-КСФ, МКСФ). Осы цитокиндер арасында тимоциттер дамуы үшін маңыздысы ИЛ-7 болып табылады, тимустағы қалған цитокиндердің әсері өзара алмастырушылық. Кейбiр жағдайда тимустың гематотимикалық деп аталатын тосқауылдың болуына байланысты тимустың ағзаның басқа мүшелер және жүйелермен әрекеттесуi шектелген. Тимус тек қана Т-лимфоциттердің пiсiп-жетілуіне мамандандырылған. Бұл мүшенің морфологиялық құрылысының ерекшелігі: әр аймақта лимфоциттердiң әр түрлі жағдайдағы микроайналым болады. Нәтижесінде бұл жасушалар әртүрлі жасушааралық және гуморалдық әсер алады, яғни: Т-лимфоциттердің пiсiп-жетілуі, негізінде Т-лимфоциттер клонының түзілуіне әкелетін антигентанушы рецепторлардың пайда болуы, әрбiр Т-лимфоциттер клоны тек бір нақты антигенге ғана арналған; қызметі әртүрлі Т-лимфоциттердің субпопуляциясының түзілуі; Т-лимфоциттер клондарының сұрыпталуы, олар негізгі гистосәйкестік комплексiнiң өнімдері өзiндiк МНС– антигендерiмен бірге бөтентектi пептидтерді анықтайды. Туылған кезде нәрестелерде тимустың салмағы оның жалпы дене салмағының 1/300 бөлігін құрайды. 1-3 жас аралығында тимус біршама көлем мен белсенділікке жетеді (гормондар түзілуі, тимоциттердің дифференциялануы мен пролиферациясына көмектесу), кейін ол тұрақтанады. 20 жастан бастап біртіндеп үдемелi инволюциясы (салмағының азаюы) жылына белсендi тіннің 3%-на дейін жойылуымен жүреді. Атрофияға көбiне тимустың қыртыстық қабаты ұшырайды. Ал милық заты жартылай атрофияға ұшыраса да, бiраз бөлiгi сақталады. Адамда тимустың жасқа байланысты инволюциясы кезінде иммундық тапшылық жағдай қалыптасады, бұл кезде иммундық жүйеге тимус гормондарының препараттары қолайлы әсер етеді. Жалпы тимустың жастық инволюциясы иммундық жүйенің ескiруiне, ал ол аралық бүкіл ағзаның біршама дәрежеде қартаюын анықтайды деп есептеледі. Сонымен, тимус иммунитеттің жасушалық жүйесінің түзілуі мен қызмет атқаруына жауапты иммундық жүйенің орталық мүшесі болып табылады Иммундық жүйенің шеткі мүшелері Оларға: көкбауыр, лимфа түйіндері, ішектің пейер табақшалары, аппендикс, бадамша без, аденоидтар және басқа да лимфоидтық түзілістер жатады. Бұл мүшелердiң тимусқа тәуелді (Т-лимфоцит) және тимусқа тәуелсіз (В-лимфоцит) аумақтарына лимфоциттер орналасады. Иммундық жүйенің шеткi мүшелер жүйесінiң ұйымдастыру негізінде жергілікті қағидалар жатыр: әрбір лимфоидтық мүше дененің белгілі бір бөлігін бақылайды, ол жерден оған лимфа келеді (лимфа түйіндері), немесе қан айдау жолдарында кедергі болады (көкбауыр) немесе ағзаның ішкі ортасын шектейтін кедергілермен тікелей байланысады (тері және шырышты қабаттармен байланысқан лимфоидтық тін). Шеткi мүшелерде антигендермен жанасу арқылы лимфоциттердің соңғы пiсiп-жетілуі – антигенге тәуелді дифференциялануы жүреді, нәтижесінде сәйкес антигендерге иммундық жауап шақыратын, пiсiп-жетілген иммунды хабарлы лимфоциттер түзіледі. Сонымен бірге, шеткi мүшелерде көптеген антигендерге иммундық жауаптың маңызды кезеңi болып табылатын Т-, Влимфоциттердің және антигенді таныстырушы жасушалардың кооперациясы жүреді. Нәтижесінде В-лимфоциттер антидене түзетiн плазмалық жасушаларға дифференцияланады. Осылайша, шеткi мүшелерде иммундық жасушалар өздерінің әсерін жүзеге асырады, осы кезде лимфоциттердің антигендермен байланысы iске асырылады және иммундық жауап дамиды. 6. Иммунитеттегі тимустың рөлі. Иммунды жүйенің шеткері мүшелерінің тимустәуелді және тимустәуелсіз аймақтары( көкбауырдың, лимфа түйіндерінің, бадамша бездерінің және т.б.). Тимус (айырша без) деп, тимиан өсiмдiгiнiң жапырағына және айыршасына ұқсас болғандықтан аталған. Тимус филогенетикалы ежелгi лимфоидтық мүше, онда лимфоидтық жүйенiң түзiлуi мен қызметiнiң реттелуi және де жасушалық иммунитеттiң дамуы жүредi. Тимус алдыңғы көкiрекаралықтың жоғары бөлiмiнде, төстiң артында, жүрек үстiнде орналасқан. Ол екi бөлiктен тұрады, әр бөлiгi капсуламен шектелген, одан тiннiң iшiне қарай, бөлiктi бөлшектерге бөлетiн перделер орналасқан. Әр бөлшектiң шетiнде субкапсулалық және қыртыстық қабаттар, ал ортасында – милық қабат ажыратылады. Тимус маңызды эндокриндiк мүше болып табылады. Тимустың гормондары кальций мен фосфор метаболизмiне, глюкозаның алмасуы мен утилизациясына, бұлшықет тонусына, бойға және жыныстық жетiлуге әсер ететiнi анықталған. Бірақ тимустың ең негізгі эндокриндік қызметі – иммуногенезге реттегіштік әсер етуі. Сонымен бірге, тимустың гормондары, тимустың өзінің ішіндегі және одан тыс лимфоциттердің дифференциялану үрдісіне ықпал жасай отырып, шеткi лимфоидтық мүшелерде Т-лимфоциттердің соңғы пiсiп-жетілуін реттейдi және де сүйек кемiгiнде Т-лимфоциттер ізашарларының дифференциялану үрдiсiне әсер етеді. Тимус гормондарының бірнеше негізгі топтарын ажыратады. Біріншіден, тимустың қыртысында Т-лимфоциттер ізашарларының дифференциялануының алғашқы кезеңдеріне әсер ететін І және ІІ топтағы тимопоэтиндер. Екіншіден - тимозин туыстастығының гормондары (тимозин αI с м.м. 3108; βI с м.м. 8451; β2 с м.м. 4982 және т.б.). Бұл гормондар өте көп мөлшердегі глутамин және аспарагин қышқылынан тұратын салыстырмалы орташа молекулалық салмақты полипептидтер болып табылады. Олардың Т-лимфоциттердің дифференциялану үрдiсiне әсер механизмi, жасушаның маңызды реттегіштік жүйесi болып табылатын, лимфоциттердің циклдік нуклеотидтер (цАМФ, цГМФ) жүйесіне әсер етумен байланысты. Тимуста тимопоэтиндер мен тимозиндерден басқа, лимфоциттердің миграция, дифференциялану және пролиферация үрдiсiне әсер ететін бірнеше гуморалдық факторлар түзiледi. Бұл мысалы, тимикалық гуморалдық фактор, тимикалық сарысулық фактор және тағы басқалары. Тимустың эпителий жасушалары, сонымен бірге цитокиндер түзедi: ИЛ-1, 6 және 7, колонистимулдеуші факторлар (ГМ-КСФ, Г-КСФ, МКСФ). Осы цитокиндер арасында тимоциттер дамуы үшін маңыздысы ИЛ-7 болып табылады, тимустағы қалған цитокиндердің әсері өзара алмастырушылық. Иммундық жүйенің шеткі мүшелері Оларға: көкбауыр, лимфа түйіндері, ішектің пейер табақшалары, аппендикс, бадамша без, аденоидтар және басқа да лимфоидтық түзілістер жатады. Бұл мүшелердiң тимусқа тәуелді (Т-лимфоцит) және тимусқа тәуелсіз (В-лимфоцит) аумақтарына лимфоциттер орналасады. Иммундық жүйенің шеткi мүшелер жүйесінiң ұйымдастыру негізінде жергілікті қағидалар жатыр: әрбір лимфоидтық мүше дененің белгілі бір бөлігін бақылайды, ол жерден оған лимфа келеді (лимфа түйіндері), немесе қан айдау жолдарында кедергі болады (көкбауыр) немесе ағзаның ішкі ортасын шектейтін кедергілермен тікелей байланысады (тері және шырышты қабаттармен байланысқан лимфоидтық тін). Шеткi мүшелерде антигендермен жанасу арқылы лимфоциттердің соңғы пiсiп-жетілуі – антигенге тәуелді дифференциялануы жүреді, нәтижесінде сәйкес антигендерге иммундық жауап шақыратын, пiсiп-жетілген иммунды хабарлы лимфоциттер түзіледі. Сонымен бірге, шеткi мүшелерде көптеген антигендерге иммундық жауаптың маңызды кезеңi болып табылатын Т-, В-лимфоциттердің және антигенді таныстырушы жасушалардың кооперациясы жүреді. Нәтижесінде В-лимфоциттер антидене түзетiн плазмалық жасушаларға дифференцияланады. Осылайша, шеткi мүшелерде иммундық жасушалар өздерінің әсерін жүзеге асырады, осы кезде лимфоциттердің антигендермен байланысы iске асырылады және иммундық жауап дамиды. 7. Иммунды жүйенің орталық және шеткері ағзалары. Иммуногенездің қазіргі заманғы кестесі. Иммунды жүйенің онтогенезі мен филогенезі. Иммундық жүйе – қозғалмалы және үздiксiз жаңарып отыратын жүйе. Сонымен қатар, оның құрамының тұрақтылығы ағзаның жеке құрылымының сақталуына зор ықпал етедi. Иммундық жүйенiң құрылысын үш деңгейге бөлуге болады: мүшелiк, жасушалық және молекулалық. Иммундық жүйенiң мүшелiк деңгейi 1) орталық (бiрiншiлiк) және 2) шеткi (екiншiлiк) мүшелерден тұрады. Иммундық жүйенiң орталық мүшелері лимфоциттердiң түзiлуiн қамтамасыз етедi. Бұл жерде олар лимфоидтық бағаналы жасушалардан түзiлiп, көбейеді және функционалдық пiсiп-жетiлген жасушаларға айналады. Сүтқоректiлер мен адамдарда екi орталық мүшесi болады: сүйек кемiгi және тимус. Сүйек кемiгiнде В-лимфоциттердің клондары түзiледi, сондықтан сүйек кемiгi гуморалдық иммунитет жүйесiнiң (В-жүйесi) орталық мүшесi болып саналады. Ал, тимуста Т-лимфоциттердің клондары түзiледi, ол жасушалық иммунитет жүйесiнiң (Т- жүйесi) орталық мүшесi болып табылады. |