ИММУНОЛОГИЯ РК 1. 1. Иммунология пні мен масаты. Иммунология дамуыны тарихи кезедері. Иммунология сзі лат imunis бос, logos оыту,ілім,ылым. Иммунология
 Скачать 87.08 Kb.
|
|
IgA. IgA - секреттерде мөлшері басқа иммуноглобулиндерге қарағанда жоғары болғандықтан, оны негізгі секреторлы иммуноглобулин деп санайды. Қан сарысуында 0,8 – 4,2 г/л, негізінде мономерлі түрінде кездеседі. IgA-ң Faв-фрагментінің ажырауы IgG және IgM қарағанда төмен. Сондықтан, IgA агглютинация, преципитацияға қиынырақ түседі, бірақ жасушаға жеңіл тоңады және әртүрлі секреттер қүрамында: сүт, сілекей, шырыш және т.б. кездеседі. Оның молекулалық салмағы 170 000-500 000 Д. Секретте IgA димер немесе тример түрінде кездеседі. IgA-ң димерлері мен тримерлері шырыштының эпителиалды жасушаларымен синтезделетін секреторлы нәруызбен байланысуға қабілеті бар. IgA түзетін плазмалық жасушалар димерлі және тримерлі секреторлы нәруыз синтезделетін жанында орналасады. Димерлі түрі гидролиздік ферменттердің әсеріне төзімділігі басқа иммуноглобулиндерге қарағанда жоғары болады. Бұл антиденелерге әртүрлі ферменттердің әсер ету ортасында белсенділігін сақтауды қамтамасыз етеді. Мұрын-жұтқыншақта IgA белсенді түзілуін антигендер, әсіресе тірі вирус пен бактериялардың шырыш қабатына енгеннен кейін байқауға болады. IgA бактериялар мен вирустарды байланыстырып, олардың шырышты қабатта тіркелуіне бөгет жасайды. Бүл үрдістің әсерлігі өте зор. IgA түзілуінің басталуы нәресте өмірінің ерте кезеңдерінде басталады, туылған уақытта ол әлі түзілмейді, бірақ үш аптадан кейін баланың сілекейінде IgA деңгейі ересектегідей болады. Сарысулық IgA кешірек пайда болады. IgE концентрациясы сау адамдарда өте аз болады - 0,0002 г/л. IgE жұмыс істеуі Fc-үзіндісіне арналған арнайы жасушалық рецепторлармен бірге жүреді; ол қан сарысуында тек қан ағымы арқылы Ығысу үрдісімен сай келетін плазмалық жасушалардан базофилдерге және басқа жасушаларға барады. IgE өзінің Fc-узіндісімен сол жасушаның Fcрецепторларына орналасады. Сөйтіп, плазмалық жасушалар тек бір ғана арнайылықты IgЕ-ні синтездейді, ал әр гистамин өндіруші жасуша (мес жасуша, базофил) IgE молекуласының Fc-фрагментін байланыстырып, әртүрлі антигендік арнайылығы бар IgE молекуласының қабатымен қоршалуы мүмкін. Мембранабайланыстырушы IgЕ-нің өмірі 14 күн шамасында. IgE гельминттерге қарсы иммунитетте қатысады. Fabфрагменттерімен гельминттің антигендік детерминанталарымен, ал Fcрецепторлар арқылы эозинофилдер бетіндегі рецепторлармен байланысады. Сол Fc-рецепторлар арқылы олар белсеніп, гельминттерге қарсы әсерлі медиаторларын бөледі. IgD. IgD молекулалық салмағы 180000 Д. IgD концентрациясы адам сарысуында 0,0003-тен 0,0017 мг/л дейін. Бүл Иммуноглобулиннің құрылысы басқа иммуноглобулиндердің құрылысына қарағанда толық зерттелмеген. Оның себебі, қан сарысуындағы мөлшері өте төмен. Бұл иммуноглобулин, негізінде В-лимфоциттер бетінде рецептор түрінде шоғырланады. Сонымен қатар, бұл Ig рецепторлардың пайда болуы B,лимфоциттердің тимустәуелді антигендерге әсер ету қабілетіне сай болады. Соған байланысты, IgD жетілген В-лимфоциттердің негізгі мембраналық рецепторларының бірі болып табылады және олардың дифференциялану кезінде маңызды қызмет атқарады. Антигендермен әрекеттесу бойынша иммундық жауап екіге бөлінеді: 1. біріншілік иммундық жауап 2. екіншілік иммундық жауап Біріншілік иммундық жауап 4-7 күндері дамиды. Біріншілік гуморалдық иммундық жауаптың негізгі В-лимфоциттердің белсендірілуі және олардың антидене түзетін плазмоциттерге айналуы болып табылады. Антиденелердің басым көпшілігін IgM құрайды; жасушалық иммундық жауап — пісіп-жетілген эффекторлы Т-лимфоциттердің пайда болуымен белгіленеді. Антигенмен бірінші рет жанасқаннан кейін зерде Т- және Вжасушалары түзіледі. Екіншілік иммундық жауап көптеген көрсеткіштері бойынша біріншілік жауаптан ерекшеленеді. Екіншілік иммундық жауап кезіндегі жасырын кезең өте қысқа, жылдам дамиды және антиген аз мөлшерде болуын талап етеді, оның айқындалған пісіп-жетілу белгілері бар, оның гуморалдық және жасушалық факторлар арнайылығы антигенге қатысты жоғары болады. Екіншілік иммундық жауап біріншілік иммундық жауапқа қарағанда, ағзаның тиімді қорғанысын қамтамасыз етеді. Антигенге қарсы біріншілік және екіншілік серпілістерде IgM белсенділігі мен күштілігі бірдей. IgG-дің деңгейі біріншілік жауапқа қарағанда, екіншілік жауап кезінде өте жоғары. Екіншілік иммундық жауап жоғары деңгейде болу себебі, ағзада зерде жасушалардың болуына байланысты. Иммундық есте сақтау. Иммунологиялық жад антигенге қарсы бастапқы иммундық жауаптан кейін пайда болады. Осылайша, иммунологиялық жадты әр адам ықтимал қауіпті агенттің алғашқы алғашқы әсерінен кейін жеке-жеке жасайды. Екінші иммундық жауаптың ағымы бастапқы иммундық жауапқа ұқсас. B жад жасушасы антигенді танығаннан кейін ол пептидке айналады: эффекторлы т жасушаларымен бірге MHC II кешені. Бұл осы жасушалардың белсенділенуіне және жасушалардың тез көбеюіне әкеледі. Бастапқы иммундық жауап жойылғаннан кейін иммундық жауаптың эффекторлық жасушалары жойылады. Алайда, бұрын жасалған антиденелер ағзада қалады, олар иммунологиялық жадтың гуморальды компоненті болып табылады және кейінгі инфекциялар кезінде маңызды қорғаныс механизмін құрайды. Алынған антиденелерден басқа, организмде иммунологиялық жадтың жасушалық компонентін құрайтын Т-және В-лимфоциттердің аз мөлшері қалады. Олар ағзада тыныштық күйінде қалады және сол антигенмен екінші және кейінгі соқтығысуларда бұл жасушалар антигенді тез арада жоюға және жоюға қабілетті. Жад жасушалары ағзада бірнеше онжылдыққа дейін ұзақ өмір сүреді. Тауық еті, қызылша және басқа да ауруларға қарсы Иммунитет өмір бойы сақталады. Уақыт өте келе көптеген ауруларға қарсы Иммунитет әлсірейді. Иммундық жүйенің Денге безгегі сияқты кейбір ауруларға реакциясы келесі инфекцияны кері әсер етеді (антиденеге тәуелді инфекцияның жоғарылауы)). 15. Комплемент жүйесі, негізгі компоненттерінің факторларының ингибиторларының жіктелуі. Комплемент жүйесінің иммунды реакциялардагы маңызы. Комплемент жүйесінің құрылысы мен қызметі Комплемент жүйесі – қан сарысуының ферменттік жүйесі. Оның негізгі қызметі – антигендерді ыдырату. Комплемент жүйесіне кіретін нәруыздарды комплементтің компоненттері деп атайды. Бұл тектес нәруыздарға 20 компонент кіреді. Комплементтің компоненттері активтенуге дейін белсенсіз түрде болады. Активтену басталғаннан кейін олар бір-бірімен тізбектесе байланысады, нәтижесінде бірқатар биологиялық қызметтерді атқаратын молекулалар мен кешендерді өндіреді. «Комплемент» терминін иммунологияның негізін қалаушылардың бірі, Нобель сыйлығының лауреаты П. Эрлих біржола енгізді. Комплемент жүйесі ағзаның негізгі арнайы емес гуморалдық қорғаныс факторларының бірі болып саналады. Комплементтің компоненттері мен оның рецепторлары, сонымен қатар активтену кезінде түзілетін фрагменттер мен кешендер көптеген үрдістерге қатысады және олар келесі әсерлерді шақырады (8-ші сурет): - микроорганизмді тікелей лизиске үшырату; фагоцитозды күшейту; - лейкоциттерді белсендіру жон оларды қабыну ошағына тарту. (хемотаксис); - кейбір вирустарды бейтараптау; - иммундық кешендерді шығару. Комплемент жүйесінің тежегіштері. Ингибиторлар каскадты активтендіру реакциясын реттейді комплемент. Оларға мыналар жатады: 1. С1-эстераза тежегіші (ИС1Э, C1INH – C1-ингибитор) - Сарысу гликопротеині. Ол байланыстырады с1г және С1ѕ фрагменттерімен белсендірілген және олардың протеиназалық белсенділігін басады. Белсендіру баяулайды С2 және С4. С1 - эстераза ингибиторы комплемент жүйесін реттеуде ғана емес, сонымен қатар қан тамырлары өткізгіштігін, коагуляция жүйесін реттеу, өйткені плазминді, калликреинді, факторды басады Хагемана. С1-эстераза ингибиторының генетикалық ақауымен тұқым қуалайтын ангионевроз дамиды аутосомды-доминантты белгі бойынша берілетін ісіну. Бұл ауру тән дененің әртүрлі бөліктерінің шектеулі ісінуінің мерзімді пайда болуы. Ісіну әсіресе қауіпті тыныс алу жолдары. 2. С3b инактиваторы (С3d-инактиватор) - с3b және С4b ыдыратады. 3. Анафилатоксин ингибиторы-комплемент фрагментін С3а да, С5а да инактивациялайды. А. комплементті белсендіру Комплемент жүйесі үш түрлі жолмен әрекет ете алады: * химотаксис арқылы: комплементтің әртүрлі компоненттері (факторлары) иммундық жасушаларды тарта алады, олар бактерияларға шабуыл жасап, оларды жейді (фагоцит); * лизис арқылы: комплемент компоненттері бактериялық мембраналарға қосылып, мембранада тесік пайда болады және бактерия лизиске ұшырайды; * опсонизация арқылы: комплемент компоненттері бактерияларға қосылып, фагоцитарлы жасушалар (мысалы, макрофагтар мен лейкоциттер) тану үшін белгі пайда болады. комплемент компоненттеріне рецепторлары бар. Комплемент жүйесінің реакциясы, әдетте, микроорганизмнің бетіндегі молекулалар арқылы жүзеге асырылады. С1-ден С9-ға дейінгі факторлар (компоненттер) (ағылш. complement) "классикалық жол" деп аталады комплементті активтендіру, В және D факторлары "балама жолды" белсендіруге қатысады. Мұнда көрсетілмеген комплемент жүйесінің басқа компоненттері реттеуші функцияларды орындайды. Комплемент жүйесінің ерте компоненттері серин протеиназалары болып табылады. Олар реакциялардың күшейтілген ферментативті каскадын жасайды. Классикалық жол C1 (3) компонентін бірнеше IgG молекулаларымен немесе микроорганизмнің бетіндегі пентамералық IgM-мен байланыстырудан басталады (төменге қараңыз). Балама жол в факторын, мысалы, бактериялық липополисахаридпен (эндотоксин) байланыстырудан басталады. Екі жол да комплементтің С3 компонентінің әртүрлі функциялары бар екі фрагментке бөлінуіне әкеледі. С3а кіші фрагменті қабыну процесінің дамуына қатысады, лейкоциттердің химотаксисін қабыну ошағына (химотаксис, қабыну процестері) қоздырады. Үлкен с3b фрагменті бактериалды жасушаның бетіне ковалентті түрде байланысады және комплемент жүйесінің кеш компоненттерімен мембраналық шабуыл кешенінің пайда болуына әкелетін реакциялар тізбегін бастайды (төменде қараңыз). Комплементтің C1 компоненті-үш түрлі c1q, C1r және C1s (3) компоненттерінен тұратын күрделі молекулалық кешен. Гексамералы c1q формасы ашылмаған қызғалдақтардың букетіне ұқсайды, оның "бүршіктері" антиденелердің FС фрагментімен байланыса алады. Бірнеше c1q антиденелермен байланысқан кезде c1r серин протеиназасы іске қосылады, ол классикалық жолдың протеолитикалық каскадын бастайды. Комплемент SZ компоненті жүйені іске қосу орталығында орналасқан. СЗ протеолизге СЗ және Сзб фрагменттеріне бөлінген СЗ-конвертазамен ұшырайды және С5-конвертазаның қалыптасуына қатысады. СЗ-конвертаза C4b және С2а (классикалық жол жағдайында) немесе Сзб және вв (баламалы жол жағдайында) кешенінен тұрады. Szb-де SZ гидролизі кезінде гидроксил немесе амин тобымен әрекеттесетін өте реактивті тиолл-нейэфир тобы қол жетімді болады. Нәтижесінде SBB бактериялық мембрана молекулаларымен ковалентті байланысады (опсонизация). Мембраналық шабуыл кешені-бұл бактериялық жасушаның плазмалық мембранасында ион каналы (уақыт), оның қалыптасуына SBB, C5b, C6, C7, C8 және негізінен C9 компоненттері қатысады. Бұл жағдайда C9 молекулалары агрегатқа дәйекті түрде қосылып, сақина құрылымын құрайды, оның орталығы арқылы су мен иондар сияқты ұсақ молекулалар таралуы мүмкін. Осмотикалық күштер бактериалды жасушаның ішіне судың "сорылуына" ықпал етеді, ол ісініп, жарылып кетеді (лизис). Комплемент жүйесінің белсенділігі қан плазмасындағы артық реакцияны тежейтін тежегіштермен бақыланады. 16. Комплемент жүйесінің құрылысы мен қызметі. Комплемент жүйесі - қан сарысуының ферменттік жүйесі. Оның негізгі қызметі — антигендерді ыдырату. Комплемент жүйесіне кіретін нәруыздарды комплементтің компоненттері деп атайды. Бұл тектес нәруыздарға 20 компонент кіреді. Комплементтің компоненттері активтенуге дейін белсенсіз түрде болады. Активтену басталғаннан кейін олар бір-бірімен тізбектесе байланысады, нәтижесінде бірқатар биологиялық қызметтерді атқаратын молекулалар мен кешендерді өндіреді. Неміс бактериолог-гигиенисті Р. Пффeйфер мен Р. Кох институтының ізденушісі, эпидемиолог және бактериолог В.И. Исаевтың тәжірибелері комплементті зерттеудің негізін қалады. Ол тырысқақ вибрионымен invitro тәжірибесінде, теңіз доңыздарының тырысқаққа қарсы табиғи сарысуы болмасада да, бактериялардың лизиске ұшырайтынын дәлелдеген, яғни бактериолиз кұбылысын ашқан еді. Сары суды 56°C 30 минут қыздырғанда, ультракүлгін сәулелерімен сәулелендіргенде және ортаның рН өзгерткен жағдайда оның лизистік белсенділігінің жойылтатыны анықталған. Ал теңіз доңыздарының жаңа сары суын қосқанда, сарысудың тырысқақ вибриондарын жою қабілеті қалпына келетіндігі белгілі болды. Сонымен, драгоцитоз бен бактериялардың лизисі кезінде антиденелердің әсерін толықтыратын «бір зат» бар деп болжамданды. Оны комплемент деп атады (to complement — толықтыру). Кейіннен бельгия бактериологы Ж. Борде комплементті алексин деп атады және оны жоғары температураға төзімді фактор деп сипаттама берді. 1901 жылы ж. Борде мен о. Жангу комплементті байланыстыру серпілісін ашты. Бұл серпіліс шағын көлемдегі зерттеу орталарында, жоғары дәлділікпен антигендер мен антиденелерді анықтауға мүмкіншілік береді. Бүгінгі күнге дейін аталған серпіліс кейбір зертханаларда қолданылады. «Комплемент» терминін иммунологияның негізін қалаушылардың бірі, Нобель сыйлығының лауреаты П. Эрлих біржола енгізді. Комплемент жүйесі ағзаның негізгі арнайы емес гуморалдық қорғаныс факторларының бірі болып саналады. Комплементтің компоненттері мен оның рецепторлары, сонымен қатар активтену кезінде түзілетін фрагменттер мен кешендер көптеген үрдістерге қатысады және олар келесі осерлерді шақырады. микроорганизмді тікелей лизиске үшырату; фагоцитозды күшейту; лейкоциттерді белсендіру жəн оларды қабыну ошағына тарту (хемотаксис); кейбір вирустарды бейтараптау; иммундық кешендерді шығару. Комплемент жүйесінің барлық нәруыздарын, тежегіштерін, реттегіштерін және рецепторларын белгілейтін біртұтас жіктелу жүйесі енгізілген. Мәселен, комплементтің компонентін с әріпімен (ағылшынның соmрlеmеnt деген сөзінен) және араб сандарымен белгілейді. Комплементтің тоғыз негізгі компоненттер бар, олар С1, С2, C3 ... C9. Комплемент компоненттерінің сандық белгіленулері олардың ашылу хронологиясына сәйкес келгенімен активтенуге қатысу тәртібіне сәйкес келмейді. Ферменттік ыдырау нәтижесінде түзілген фрагменттерді «а» және «b» әріптерімен белгілейді. Мысалы, c2a, c2b және басқа, «b» әріпімен мөлшері бойынша үлкен фрагментін белгілейді. Және ол комплементтің келесі компонентінің ыдырауына қатысады. Ал «а» әріпімен белгіленген фрагмент, әдетте, ерігіш түрде кездеседі және оның хемотаксисті шақыру қабілеті бар. Біріккен фрагменттер ферменттік белсенділігі бар кешендерді түзеді, оларды белгілеген жағдайда, кейде жоғарғы жағынан сызықша қояды. Комплементтің компоненттеріне арналған рецепторларды CR1, CR2 және т.б. белгілейді (ағылшынның соmрlеmеnt receptor деген сөзінен). Комплементтің нәруыздарын ағзаның көптеген жасушалары өндіреді: гепатоциттер, моноциттер, макрофагтар, ішектің эпителиі, бүйрек түтікшелері, эндотелий жасушалары, фибробласттар және т.б. Әртүрлі жасушалар комплементтің бір немесе бірнеше компоненттерін өндіруі мүмкін. Комплементтің 90% артық нәруыздары бауырда түзіледі. Бауыр сарысулық С4 компонентінің негізгі көзі болып табылады, ал C1 компоненті басымырақ түрде аш ішектің эпителиінде түзіледі. Комплемент компоненттерінің түзілуінде басты рөлді макрофагтар атқарады, мысалы, макрофагтар С1, C4, C2, С3, C5 және С6 өндіреді. Осы жағдай макрофагтар мен комплемент жүйесі арасында тығыз байланыс бар екендігін көрсетеді. Май тінінде пропердин жүйесінің D және в факторлары, сонымен қатар СЗ компоненті түзіледі. Иммундық жауап кезінде С3 компонентінің лимфоидты тіндермен жергілікті өндірілуі мүмкін. Қабыну алды цитокиндерi (ИЛ-1, би IFN-Y) жедел фазалық нәруыздар қызметін атқаратын комплементтің көптеген нәруыздарының түзілуін реттейді. Комплемент нәруыздары тек қан сарысуында ғана емес, сонымен қатар биологиялық сөлдер мен тіндік сұйықтықтарда да кездеседі. Комплементтің компонеттері анадан балаға плацента арқылы өтпейді. 3 айлық нәрестелерде комплемент жүйесі нәруыздарының деңгейі ересек адамдардың деңгейіне сәйкес келеді. Бүгінгі күнде комплемент жүйесі активтенуінің 3 механизмі белгілі: 1. классикалық жол; 2. альтернативтік жол; 3. лектинді жол. Комплемент жүйесінің активтену механизмдері Қалыпты жағдайда комлемент нәруыздары қан саруында белсенсіз ізашарлар түрінде болады. Олардың микробтармен немесе иммундық кешендермен байланысуы каскадты активтену серпілісіне және белсенді компоненттердің жинақталуына алып келеді. Нәтижесінде, ферментативті серпіліс әсерінен, белгілі бір тәртіппен, компоненттердің ыдырауы басталады. Бір серпілістің өнімі келесі кезең үшін фермент түзеді. Активацияның басталуына шағын стимул себепші болады және оның кейбір кезеңдері Са және Mg иондарына тәуелді. Әрбір компонент активация кезінде 2 немесе одан көп фрагменттерге ыдырайды. Фрагменттердің біреуі жасуша мембранасындағы рецептормен немесе басқа құрылыммен байланысады, ал екіншісі – келесі компоненттің активтенуін шақырады. Комплемент жүйесінің активтенуі геометриялық прогрессия заңы бойынша жүреді, яғни активацияның әрбір кезеңінде көптеген жаңа молекулалар қосылып отырады. Сондықтан тек бір С1 молекуласының активтенуі мыңдаған мембрананы зақымдайтын белсенді С5-9 кешендерінің (лизистік кешендер) түзілуіне алып келеді. Лизистік кешендер нысана-жасушаның мембранасын зақымдайды. 17. Комплемент жүйесінің классикалық жолмен активтенуі арнайы болып келеді, себебі оның басталуы үшін антиденелер қатысуы керек. Комплементтің классикалық жолмен активтенуі иммундық кешендердің түзілуінен басталады. Бірақ, мұндағы маңызды жағдайдың бірі – иммундық кешендердің құрамында иммуноглобулиндердің белгілі бір кластары мен подкластарына кіретін антиденелер болуы тиіс. Адамда оларға IgM, IgG1 және IgG3 жатады. С1 молекуласы мен антиген-антидене кешенінің байланысуы классикалық жолдың негізі болып табылады. Нәтижесінде комплемент жүйесінің активтенуі басталады. С1 компоненті С1q, C1r және C1s деген 3 суббірліктен тұрады. Олар активтенуге дейін қан плазмасында байланыспаған түрде кездеседі. Активация басталу үшін аталған үш суббірлік біртұтас кешен түрінде «жинақталуы» тиіс, яғни ферментативтік белсенділігі бар С1 молекуласы қалыптасуы керек. Бірақ суббірліктер жинақталу» үшін белгілі жағдайлар керек. Біріншіден, комплемент жүйесі классикалық жолмен активтену механизмі басталу үшін антиген антиденемен байланысып иммундық кешен түзілу керек. Иммундық кешендер түзілген жағдайда, иммуноглобулиндердің Fc-фрагменттері ұзындығының кішіреюімен сипатталатын өзгерістер басталады. Бұл иммуноглобулин молекулаларының конформациялық қайта құрылуының нәтижесі болып табылады, нәтижесінде C1q байланысуы үшін белсенді орталық түзіледі. Аталған орталық CH2 доменінде, иммуноглобулин молекуласының шиыршықты аймағына жақын қалыптасады. Екіншіден, C1q эффективті байланысу үшін СН2 доменде бір орталықтың болуы жеткіліксіз. Кем дегенде осындай екі орталық және олар бір-бірінен белгілі бір ара қашықтықта болуы тиіс. Бұл ара қашықтық 100 А (1 А=10 см) артық болмауы керек және ол қашықтықты «критикалық» деп атайды. Байланысқан С1q молекуласына С1r суббірлігі, одан кейін C1s қосылады. Нәтижесінде эстеразды белсенділігі бар белсенді С1 молекуласы түзіледі. Ол комплементтің активтенуінің келесі кезеңдерін іске қосады. Егер антигенмен байланысқан IgG молекуласының Fc-фрагменттері арасындағы ара қашықтық 100°А артық болса, C1q суббірлігінің эффективті байланысуы болмайды, осының салдарынан комплемент жүйесінің келесі кезеңдерінің активтенуін қамтамасыз ететін C1 молекуласының «жинақталуы» жүзеге аспайды. Бұл жағдай жиірек болуы мүмкін, сондықтан IgG комплемент жүйесінің салыстармалы түрде эффективтілігі төмен активатор. Сарысулық IgM молекуласының пентамерлік стереохимиясы келесідей: оның көршілес мономерлiк суббірліктері бір-бірінен «критикалық» ара қашықтықта орналасқан, яғни IgM молекуласының құрылымының өзі С1q эффективті байланысуын қамтамасыз етеді. Сондықтан IgM барлық иммуноглобулиндердің ішінде комплемент жүйесін классикалық жолмен активтейтін ең қуатты активатор болып табылады. Активтенген С1 молекуласы жасуша мембранасындағы сәйкес орталықтармен байланысады және C4 пен С2 молекулаларының активтенуі мен ыдырауын шақыратын каталитикалық орталық қызметін атқарады. С4 компоненті 2 фрагментке ыдырайды: C4а және C4b. C2 компоненті де С2а және С2b фрагменттеріне ыдырайды. С2 және C4 молекулаларының әрбір жұбы ыдырған жағдайда түзілген С4а мен 2b сұйық фазаға өтеді, ал қалған С4b мен С2а фрагменттері С4-2 кешенін түзеді. Ол кешен С1 молекуласынан босайды да жасуша мембранасымен байланысады. Ал босаған С1 келесі С4 пен С2 молекулаларын ыдыратады. Осылайша эффект үдей түседі. C4-2 кешені өз кезегінде С3 компонентін активтейтін және ыдырататын каталитикалық орталыққа айналады. С3 екі фрагментке ыдырайды: С3а – сұйық фазаға өтеді, ал C3b жасуша мембранасымен байланысады. С3b фрагменті С5 компонентін ыдырататын каталитикалық орталық қызметін атқарады. Активтену нәтижесінде түзілген С5а сұйық фазаға өтеді, ал C5b жасуша мембранасымен байланысқан түрінде қалады. С5b өте лабилді және ол тек C6 және С7 компоненттерімен байланысқан кезде тұрақтанады. С5b67 кешені ерігіш немесе нысана жасушаның мембранасымен байланысқан түрінде болуы мүмкін. Мембранамен байланысқан С5b67 өзіне C3 бен С9 қосады, нәтижесінде С5-9 макромолекулалы кешендер түзіледі. Оларды мембрананы зақымдаушы кешендер немесе лизистік кешендер деп те атайды. С5-9 лизистік кешендері жасуша мембранасында ошақтық ультрақұрылымдық зақымдалуды шақыру салдарынан жасуша лизиске ұшырайды. С9 молекуласы перфоринге ұқсас нәруыз. Перфорин сияқты С9 да мембрана фосфолипидтерімен байланысқан жағдайда полимеризацияға ұшырайды, нәтижесінде цилиндрлік кешендер қалыптасады. Цилиндрлер мембрананың бүтіндігін бұзатын саңлаулардың түзілуіне алып келеді. Олар арқылы H, Na және H20 кіруіне мүмкіншілік пайда болу салдарынан жасуша осмостық лизиске ұшырайды. С5-9 кешені сұйық фазада да болуы мүмкін, бірақ бұл жағдайда оның белсенділігі өте төмен. Бұл жағдай оның құрамында сарысулық Ѕ нәруызының болуымен түсіндіреді. Аталған нәруыз белсенді С5-9 кешенінің түзілуіне кедергі жасайды деген болжам бар. Төменгі тығыздықты липопротеидтердің де осындай белсенділігі бар. Кейбір тежегіш субстанциялар (протектин, гликоферин) мембрана құрамында лизистік кешендермен байланысады және жасуша лизисінің жүзеге асуына кедергі жасайды, мәселен, жасушаны аутолизден қорғайды. |