История_Беларуси ответы. 1. Прадмет і задачы гістарычнай навукі. Фармацыйны і цывілізацыйны падыходы да вывучэння гісторыі. Месца гісторыі Беларусі ерапейскай і сусветнай гісторыі. Предмет историч науки
Скачать 446 Kb.
|
10.Знешняя палітыка Вялікага княства Літоўскага (другая палова ХІІІ – першая палова XVI ст.). Асаблiвасцю утварэння Беларуска-Лiтоускай з'яуляецца перавага палiтычных прычын над эканамiчнымi- неабходнасць барацьбы са знешняй небяспекай ( з захаду ад нямецкiх рыцарскiх ордэнау i з усходу ад Залатой Арды). Князь Мiндоуг у 1252 годзе каранавауся i прыняу тытул у сваей рэзiдэнцыi у Наваградку. Пачынаючы з Мiндоуга ВКЛ праводзiць актыуную знешнюю палiтыку. У 1262 годзе Мiндоуг з Аляксандрам Неускiм прыняу удзел у паходзе супраць крыжакоу. Крыжакам тады не удалося пранiкнуць у землi сярэдняга цячэння Заходняй Дзвiны. У 1213 годзе Мiндоуг загiнуу у вынiку змовы варожых яму лiтоускiх князей. Вялiкiм князем абвяшчае сябе жэмайцкi князь Трайнат. Ен распаусюдзiу сваю уладу на Гарадню i амаль на усю Чорную Русь.У канцы XIII ст.вялiкiм князем стау Вiцень.Пасля смерцi Вiценя трон заняу яго брат Гедымiн. Палiтыка Гедымiна была накiравана на далейшае унутранае i знешняе умацаванне ВКЛ i пашырэнне яго тэрыторыi. У перыяд з XIII да пачатку XIV ст. у склад ВКЛ актыуна уключаюцца новыя терыторыi: Полацкае i Вiцебскае, Менскага княствы ,Турауская зямля .Пад час княжання Альгерда Гедымiнавiча улада лiтоускiх князеу была пашырана на Берасцейскую i Гародзенскую зямлю. Таксама быу далучаны Гомель, Мсцiслаускае княства. Альгерд праводзiу актыуную Усходнюю палiтыку.Разам з тым ён паспяхова змагауся з крыжакамi. У 1348 годзе на рацэ Стрэва палкамi зБярэсця,Вiцебска,Полацка,Смаленска былi разгромлены крыжакi. Пасля смерцi Альгерда вялiкiм князем стау яго сын Ягайла (1377 г.). У гады княжэння Ягайлы узмацнiуся нацiск крыжакоу .У вынiку- заключэнне у 1385 годзе у замку Крэва вунii ВКЛ i Польшчы. Ягайла быу абраны польскiм каралём. З 1392 па 1430 гады князем стау Вiтаут .Пры Вiтауце ВКЛ дасягнула найбольшай магутнасцi i памерау. Уключэнне у склад ВКЛ паудневай Падолii дало выхад у Чорнае мора. Унiя з Польшчай, нягледзячы на складаныя ўнутраныя вынiкi, умацавала мiжнародныя пазiцыi княства. Галоўным ворагам, з якiм ВКЛ даводзiлася весцi напружаную барацьбу, былi Тэўтонскi i Лiвонскi ордэны. У 1409 г. пачалася «вялiкая вайна» з Тэўтонскiм ордэнам. Вырашальны ўдар быў нанесены крыжакам у бiтве пад Грунвальдам (1410), i нямецкая агрэсiя была спынена.У XIV-XV стст. працягвалiся набегi татар на тэрыторыю ВКЛ. Значнай падзеяй у барацьбе з iмi быў разгром Альгердам мангола-татар на р.Сiнiя Воды. У 1455 г. атрады мангола-татар былi разбiты войскамi кiеўскага князя Сямена Алелькавiча. На гэтым набегi Арды на тэрыторыю ВКЛ практычна спынiлiся. З другой паловы XV ст. у знешняй палiтыцы ВКЛ паўстае пытанне ўзаемаадносiн з мацнеючым суседам на поўднi - Крымскiм ханствам. Першапачаткова адносiны былi добрыя, але калi ханам стаў Менглi-Гiрэй, ён па дамоўленасцi з Масквой пайшоў вайной на Кiеўскiя землi, узяў Кiеў. У 1527 г. лiтоўскiмi, беларускiмi i ўкраiнскiмi атрадамi было нанесена паражэнне крымскiм татарам пад Каневам на Ўкраiне. З гэтага моманту яны ўжо не пагражалi ВКЛ. З канца XV ст. абвастрылiся адносiны памiж ВКЛ i Рускай дзяржавай. Прычыны - завяршэнне палiтычнага аб`яднання Паўночна-Усходняй Русi пад уладай Масквы. Беларускiя феадалы iмкнулiся да пераходу пад уладу Масквы. Такiм чынам, знешняя палiтыка ВКЛ была складанай i супярэчлiвай, прыярытэты ў ей мянялiся. У XIV-XV стст у канцы XV-XVI стст. - галоўным напрамкам знешнепалiтычнай дзейнасцi ВКЛ сталi адносiны з маскоўскай дзяржавай. Страта 1/4 тэрыторыi ВКЛ у гэтай барацьбе сведчыла пра значнае аслабленне ВКЛ i неабходнасцi больш цеснага саюзу з Польшай. 11. Сацыяльна-эканамічнае развіццё беларускіх зямель ў складзе Вялікага княства Літоўскага (другая палова ХІІІ – першая палова XVI ст.). Магдэбургскае права. В 13-пер пол 16 в на терр Белоруссии продолжается формирование феодальных отношений. С/х работой занимается большая часть населения. Гл. занятия людей: земледелие, животноводство, ремесло, охота, рыболовство. С/х было натуральным. Сельский двор называли –дым, что обозначало семью и её собственность. Значительную роль в сельской жизни играла община. Она организовывала крестьянское землепользование и выплату феодальной ренты. Управляли общиной старцы и десятские, которые выбирались самой общиной. За пользование землей крестьяне выплачивали ряд повинностей. Крестьяне делились в зависимости от повинности на тяглых, осадных, огородников и слуг; по степени феодальной зависимости на пахотных, непахотных и челядь. Главным владельцем земли в ВКЛ являлся князь. Земли делились на гос-венные и частные. В 16 веке 1/3 населения проживала на гос-венных землях(восток ВКЛ), на западе- частные земли. Мелкие землевладельцы как правило служили у князя .Их стали называть шляхтой, а крупные землевладельцы-паны, магнаты. Некоторые из них были князьями, другие получали землю за военную гос службу. Аграрная реформа 1557г. Рост городов, торговли, ремесел в 15 ст вызвал подъем спроса на зерно и др. с/х продукты. В середине 16в чтобы увеличить доходы с гос-венных земель Великий князь Жигимонт 2 Август проводит реформу «валочная памера». Суть: увеличить доход казны путем точного учета крестьянских земель и обложить крестьян повинностью пропорц. кол-ву занимаемых ими земель. Единица обложения-волока=21,36 га. Вся земля в имениях делилась на волоки. Лучшие из них отводились под княжеское хоз-во. Другие раздавались крестьянам(волока или ее часть так чтобы точно установить повинность). Вслед за гос землями была проведена реформа феод земель. К концу 16-пол 17в-реформа завершена. В результате к этому времени окончательно оформилось крепостное право. Развитие ремесла и торговли. В 13-17в в ВКЛ начинается бурное развитие ремесла. Наиб значительные ремесло- обработка металла(болотная руда).Самые распространенные виды ремесел: ювелирное, обработка дерева, гончарное, выделка шкур, пивоварение. Во второй пол 16в >100 ремесел, в пер пол 17в-200.Для защиты своих интересов ремесленники объединялись в цеха(объед ремесленников одной или неск. смежных специальностей). Ремесленникам кот не вступали в цеха запрещалось заниматься ремеслом и их изделия были хуже. Цех состоял из 60-70 чел. и делился на мастера/челядники/ученики. Жизнь- в соответствии с традициями кот хранились в скрыне- устав, грамоты, эмблема. Во время войны цеха- боевые отряды для обороны города. Торговля. Купцы создавали свои объединения- братства или гильдии. Налаживалась постоянная торговля в городах: 1-2 раза в неделю торги, 1-3 раза в год ярмарки. Развивалась и зарубежная торговля: экспорт-зерно, сало, воск, лес, шкуры, меха, пепел, лен; импорт- железо, медь, олово, драг. металлы, вина, дорогие ткани, соль. Всего в сер 17в в ВКЛ было 757 городов и местечек из них 467 на нашей терр. Большинство из них принадлежало князю, остальные- частные. В некоторых городах :часть города принадлежала магнату, часть- князю.80% населения городов ВКЛ –белорусы, затем литовцы и поляки. В веке появляются евреи и татары. По мере роста городов, росло стремление получить независимую от павета или волости систему управления. Такая система самоуправления регламентировалась в то время нормами магдебургского права. Суть- освобождение горожан от подсудности и власти князя, чиновников, наместников, феодалов, старост, воевод. 12.Фарміраванне беларускай народнасці. Паходжанне назвы “Белая Русь”. Культура Беларусі другой паловы ХІІІ – першай паловы XVI ст. Беларускі этнас - гэта ўстойлівая супольнасць людзей, якая гістарычна склалася на тэрыторыі сучаснай Беларусі, суседніх усходніх і паўночных землях і характарызуецца асаблівасцямі мовы, побыту, культуры, рысаў псіхікі і самасвядомасці, што перадаюцца з пакалення ў пакаленне. Працэс фарміравання беларускага этнасу з'яўляецца доўгім па часе, складаным і шматгранным. Існуюць розныя погляды і адказы на пытанне аб вытоках, каранях, продках беларусаў. Спрэчкі даследчыкаў выклікае час завяршэння працэсу складання (этнагенезу) беларускай этнічнай супольнасці. Адны сцвярджаюць, што беларусы, як этнас, ужо існавалі ў XIII ст., а працэс фарміравання беларускай народнасці пачаўся яшчэ ў VII—VIII стст. беларуская этнічная супольнасць склалася ў ХІІІ-ХІV стст. М. Грынблат лічыць, што фарміраванне беларусаў адбывалася ў ХІV-ХVІ стст. Ёсць і іншыя меркаванні. Творцы велікарускай канцэпцыі беларуская мова — дыялект рускай мовы. У пачатку XX ст. выдатны славіст Я. Карскі ў фундаментальнай працы «Беларусы» пераканаўча даказаў, што беларуская мова з'яўляецца самастойнай славянскай мовай, якая паводле свайго лексічнага складу, сінтаксісу, фанетыкі і марфалогіі ўваходзіць у групу ўсходнеславянскіх моў нароўні з велікарускай і ўкраінскай.Яна грунтавалася на сцвярджэнні, што адзінымі і непасрэднымі продкамі беларусаў з'яўляюцца крывічы. Згодна з фінскай канцэпцыяй (яе аўтар I. Ласкоў), продкамі беларускага народа былі славяне і фіны. Паводле балцкай канцэпцыі продкамі беларусаў былі славяне і старажытныя балты. Падобна назвам беларускіх рэчак фінскага паходжання, яны паказваюць толькі тое, што ў мінулым на тэрыторыі Беларусі жылі балты. Але большасць іх была асімілявана раней, калі беларусы яшчэ не фарміраваліся. Пачала фарміравацца агульная тэрыторыя ўсходніх славян. Цэнтрам збірання ўсходніх славян было Сярэдняе Падняпроўе, дзе знаходзіўся г. Кіеў, які стаў сталіцай новай дзяржавы - Кіеўскай Русі. У выніку змешвання розных супольнасцей (крывічоў, дрыгавічоў, радзімічаў, драўлян, палян, вяцічаў і іншых) у Сярэднім Падняпроўі ў IX- X стст. сфарміравалася новая, усходнеславянская этнічная супольнасць - старажытнаруская народнасць. У другой палове X ст. зацвердзілася і агульная назва гэтай тэрыторыі — Русь. Сярэдняе Падняпроўе пачало звацца Рускай зямлёй, кіеўскія князі - рускімі князямі. Згодна з гэтай канцэпцыяй, моцная Старажытнаруская дзяржава абараняла ўсходнеславянскія землі ад нападаў іншаземных рабаўнікоў, вызваляла іх жыхароў ад выплаты даніны хазарам і варагам. У гэтай дзяржаве існавала адзіная культура і мова. Затым у выніку палітычнага раз'яднання, распаду Кіеўскай Русі раз'ядналася і старажытнаруская народнасць. У выніку ўтварыліся тры роднасныя народы: рускі, беларускі і ўкраінскі. Акрамя агульнай назвы Русь, за паўднёвай часткай тэрыторыі Беларусі замацавалася назва Палессе, за цэнтральнай і паўночнай - Белая Русь. У паўднёвай папрыпяцкай зоне на аснове трансфармацыі дрыгавічоў, драўлян і паўднёвай часткі радзімічаў ішоў працэс фарміравання новай этнічнай супольнасці - палешукоў, у паўночным (падзвінска-дняпроўскім) рэгіёне ў выніку трансфармацыі крывічоў, вяцічаў і паўночных радзімічаў - старажытных беларусаў. Да XVII ст. абагульняючай для праваслаўнага насельніцва Беларусі, Украіны, Масковіі і часткова Літвы, Польшчы, Латгаліі была назва «Русь», «рускія», «русіны». Нягледзячы на тое, што праваслаўная царква замацоўвала ў грамадскай свядомасці ўяўленне аб асаблівай блізкасці ўсходнеславянскіх народаў, насельніцтва Русі Літоўскай лічыла менавіта сябе «сапраўднай» Руссю, а сваіх суседзяў называла «маскавітамі». А насельніцтва Русі Маскоўскай, наадварот, лічыла сябе Руссю «сапраўднай», а суседзяў — Русь Літоўскую - Літвой. У канцы ХVІ-ХVІІ стст. ён трансфармаваўся ў назву «беларусцы». Украінцы, рускія, палякі і большасць еўрапейскіх народаў называла беларусаў «ліцвінамі». Так сябе называлі ў XIVXV стст. пераважна жыхары захаду Беларусі і ўсходу Літвы. У XV ст. і асабліва ў ХVІІ-ХVIII стст., гэта назва распаўсюджваецца амаль на ўвесь беларускі этнас. Такая форма «нацыянальнага» самавызначэння насельніцтва Беларусі (асабліва шляхты) умацоўваецца пасля аб'яднання ў Рэч Паспалітую Польскага каралеўства і Вялікага княства Літоўскага. Палякі разглядалі Рэч Паспалітую як аб'яднанне дзвюх нацый у адну, а магнаты і шляхта ВКЛ упарта падкрэслівалі, што яны «ліцвіны», а не палякі. Першая згадка пра Беларусь у дачыненні да ўласнабеларускіх зямель у іпацьеўскім летапісе датуецца 1305 г. Гэта назва спачатку замацавалася за Віцебшчынай, Смаленшчынай, Магілёўшчынай (усходам Беларусі) і толькі ў другой палове XIX ст, распаўсюдзілася на ўсю нашу Бацькаўшчыну. Згаданыя этнонімы ў залежнасці ад абставін маглі ўжывацца паасобку ці сумесна («ліцвінбеларусец», «ліцвін рускага роду»), але ўсе яны былі элементамі этнічнай самасвядомасці беларускага народа.Паступова фарміраваўся і асобы беларускі менталітэт - склад розуму народа, лад яго мыслення, нацыянальны характар, псіхалогія. Да лепшых маральных і духоўных якасцяў беларусаў адносяцца: нацыянальная і рэлігійная талерантнасць (цярпімасць), памяркоўнасць, гасціннасць, мяккасардэчнасць, вынослівасць, шчодрасць, кемлівасць, няпомслівасць, сумленнасць, добразычлівасць, рахманасць, паэтычнасць душы, працавітасць. Да адмоўных бакоў беларускага менталітэту можна аднесці апатычнасць, нерашучасць, кансерватыўнасць, недаверлівасць, скрытнасць, пакорнасць. Агульнымі рысамі таксама з'яўляюцца ддя беларусаў маўклівасць, дамаседства, неагрэсіўнасць, схільнасць да згоды і пошукаў кампрамісаў. Культура беларускіх зямель другой паловы XIII - першай паловы XVI ст. Культура Беларусі ў сярэдзіне XIII - сярэдзіне XVI ст. набыла свае арыгінальныя рысы, нацыянальную самабытнасць і дасягнула найвышэйшага ўздыму. Праваслаўная царква адыгрывала вялікую ролю ў развіцці асветы, маралі, кніжнасці, пісьменства, мастацтваў.З XV ст. з беларускіх знакамітых сямей пачалі выходзіць свае першыя епіскапы. У гарадах Беларусі існавалі праваслаўныя брацтвы, якія былі цэнтрамі культуры і збіралі вакол сябе ўсіх веруючых. У ВКЛ захоўваліся епархіі яшчэ з часоў Кіеўскай Русі, акрамя таго, праваслаўную царкву падтрымлівала большасць феадалаў дзяржавы і праваслаўныя складалі 80% ад усяго насельніцтва княства. Нягледзячы на гэта вышэйшае духавенства не мела месца ў велікакняжацкай радзе (паны-радзе), адзінае чаго дабіліся, дык гэта прыняцця ў першай палове XVI ст. шэрагу дзяржаўных актаў, якія замацавалі былыя правы і прывілеі праваслаўнай царквы ў ВКЛ. Каталіцызм на землях Беларусі спрабавалі насадзіць крыжакі ўжо з XIII ст., але ён не прыжываўся. Вялікі князь Ягайла заключыў у 1385 г. Крэўскую унію, па якой ён у тым ліку абяцаў Кароне Польскай спрыяць прыняццю каталіцкай рэлігіі на літоўскіх і беларускіх тэрыторыях, а палякі давалі яму магчымасць стаць каралём Польшчы. З канца XIV ст. каталіцызм быў прыняты кіруючымі коламі ВКЛ, а з 1387 г. ствараецца Віленская каталіцкая епархія і да канца XIV ст. на землях Беларусі было ўжо шэсць каталіцкіх парафій (прыходаў). Права ўтвараць парафіі належыла вялікаму князю, аднак біскупы ВКЛ падпарадкоўваліся польскаму архіепіскапу. Да канца XVI ст. было створана 259 парафій, у асноўным у Заходняй Беларусі і Літве. Каталіцкая царква мела вялікія зямельныя ўгоддзі, умешвалася ва ўнутраную палітыку ўлады. Так у 1413 г. Гарадзельская унія (паміж ВКЛ і Польшчай) дае перавагу каталікам у вярхоўнай уладзе і нават забараняе шлюбы паміж каталікамі і праваслаўнымі (дзейнічала да 20-х гг. XVI ст.). Гэта прывяло да грамадзянскай вайны 1432-1434 гг. паміж Свідрыгайлам і Жыгімонтам, калі ішла барацьба за ўладу і веру. Але ўсё ж такі ВКЛ было талерантнай дзяржавай, і падцвярджэннем таму стала ўраўнаванне ў правах усей шляхты «веры хрысціанскай» ў 1568 г. на Гарадзельскім сойме. У Статуце 1588 г. згадваўся гэты Гарадзельскі прывілей і гаварылася аб свабодзе веравызнання. У ХV-ХVІ стст. на Беларусі склаліся ўмовы для развіцця культуры Адраджэння і Рэфармацыі. У асяроддзі гараджан і шляхты распаўсюджваюцца ідэі гуманізму, мецэнацтва. Беларуская мова мела тады статус дзяржаўнай. На ёй былі створаны Статуты ВКЛ 1529, 1566 і 1588 гг. Сваеасаблівай энцыклапедыяй гістарычных ведаў эпохі Сярэднявечча сталі наступныя летапісы: Летапісец вялікіх князёў літоўскіх, Хроніка ВКЛ, Хроніка Быхаўца. Выдатнымі постацямі Адраджэння былі Рыгор Цамблак, мітрапаліт ВКЛ, што першым унёс у беларускую літаратуру гуманістычныя ідэі; М. Гусоўскі, які дапоўніў літаратурную скарбніцу паэмай «Песня пра зубра»; Ф. Скарына, заснавальнік новага літаратурнага жанру прадмоў да чытача. Акрамя таго, ён увёў на Беларусі кнігадрукаванне, пераклаў і выдаў 23 кнігі Бібліі ў 1517-1519 гг. у Празе, а ў Вільні - «Малую падарожную кніжыцу». Дзеячом пратэстантскага накірунку Рэфармацыі быў С. Будны, які пераклаў на беларускую мову «Катэхізіс» і выдаў яго ў 1562 г. у Нясвіжы для навучання «людзей простых». 13. Утварэнне Рэчы Паспалітай. Грамадска-палітычнае жыццё Вялікага княства Літоўскага у складзе Рэчы Паспалітай (другая палова ХVI – XVII ст.). Жыгімонт II Аўгуст, кароль польскі, не меў нашчадкаў і палякі баяліся, што спыніцца асабістая унія, якая злучала дзве краіны;- у Вялікім княстве Літоўскім існаваў пласт дробнай шляхты, які падтрымліваў унію;- дзяржаўны і палітычны лад Польшчы і Вялікага княства Літоўскага зблізіліся;- склаліся спрыяльныя знешнія ўмовы. У 1558 г. Расія пачала вайну з Лівонскім ордэнам.10 студзеня 1569 г. пачаўся Люблінскі Сейм, які здоўжыўся на 6 месяцаў. Кожны з бакоў ставіў свае ўмовы, якія не прымаліся супрацьлеглым. Ніхто не саступаў. Калі паслы Вялікага Княства ўбачылі пагрозу гвалтоўнага заключэння уніі на непрымальных для іх умовах, яны 1 сакавіка 1569 г. пакінулі Люблін. І тут польскі бок пайшоў на дэманстрацыю сілы. Скарыстаўшы цяжкае знешнепалітычнае становішча Княства, польскія феадалы дабіліся ад Жыгімонта Аўгуста выдання ўказаў аб далучэнні да каралеўства Польскага Падляшша, Валыні, Падолля і Кіеўшчыны. Тэрыторыя Княства звузілася ў асноўным да літоўскіх і беларускіх зямель.Супольны Сейм распачаў работу, і 1 ліпеня 1569 г. быў падпісаны акт Люблінскай уніі. Згодна з уніяй, Вялікае княства Літоўскае і Польшча злучаліся ў адзін дзяржаўны арганізм – Рэч Паспалітую на чале з адным выбраным гаспадаром. Кароль павінен быў даваць адну прысягу для Польшчы і для княства. Асобны сейм Вялікага княства Літоўскага скасоўваўся. Агульныя сеймы павінны былі склікацца толькі ў Польшчы. Унія абвясціла ўвядзенне адзінай манеты, дазвол усім жыхарам дзяржавы набываць маёнткі, зямлю ў любой частцы Рэчы Паспалітай. Павінна была стаць агульнай знешняя палітыка. Рэч Паспалітая была канстытуцыйнай, саслоўнай манархіяй, на чале з выбарным каралём. Заканадаўчым органам быў двухпалатны парламент – каронны сейм, які складаўся з сената (рады) і пасольскай ізбы. Сейм выбіраў каралеўскую раду на два гады. Рада з’яўлялася фактычным кіраўніком дзяржавы. Ніжэйшай палатай Сейма была пасольская ізба. Вальныя (агульныя) сеймы разглядалі і прымалі пастановы на асобных пасяджэннях сената і пасольскай ізбы. На агульных пасяджэннях у выпадку супадзення пастаноў яны прымаліся і пасля зацвярджэння каралём набывалі сілу закона. Пастановы прымаліся аднагалосна.На чале выканаўчай улады стаяў кароль, пры абранні якога таксама захоўвалася права вета. У 1573 г. у час абрання Генрыха Валуа, былі распрацававны “Генрыхавы артыкулы”, згодна з якімі кароль траціў права без згоды сейма ўстанаўліваць новыя падаткі і пошліны, склікаць агульнае апалчэнне і г.д.Рэч Паспалітая з’яўлялася феадальна-прыгоннай дзяржавай. Пануючым класам былі землеўладальнікі: магнаты (паны), сярэдняя і дробная шляхта.У склад пануючага класа ўваходзіла і духавенства, якое валодала велізарнай зямельнай маёмасцю.Польская праграма уніі мела на мэце стварэнне унітарнай дзяржавы і ВКЛ адводзілася роля правінцыі Рэчы Паспалітай. Узаемаадносіны паміж дзяржавамі не спрыялі ўтварэнню унітарнай дзяржавы. Пасля Люблінскай уніі ў ВКЛ дзейнічаў генеральны сеймік, які з цягам часу набываў рысы заканадаўчага органа княства.У ВКЛ захаваўся цалкам адміністрацыйны апарат кіравання. У 1588 г. Быу прынят статут у адным з раздзелау якога абвяшчалася самастойнасць Вялікага княства Літоўскага, недатыкальнасць яго межаў, тэрытарыяльная яго цэласнасць. Ён забараняў іншаземцам набываць у княстве землі, маёнткі, пасады. Статут заставаўся галоўнай крыніцай права на Беларусі да 1840 года. |