История_Беларуси ответы. 1. Прадмет і задачы гістарычнай навукі. Фармацыйны і цывілізацыйны падыходы да вывучэння гісторыі. Месца гісторыі Беларусі ерапейскай і сусветнай гісторыі. Предмет историч науки
 Скачать 446 Kb.
|
|
14.Рэлігійнае жыццё Вялікага княства Літоўскага (другая палова ХVI – XVII ст.). Рэфармацыя і Контррэфармацыя. Утварэнне ўніяцкай царквы. Праваслаўе да 1385 года было амаль дзяржаўнай рэлігіяй. Але пасля Крэўскай уніі пануючай рэлігіяй у ВКЛ становіцца каталіцтва. На глебе барацьбы паміж свецкай і духоўнай уладамі прарасла Рэфармацыя.Рэфармацыя – грамадска-палітычны і рэлігійны рух, накіраваны супраць каталіцкай царквы як ідэйнай асновы феадалізму. У Рэфармацыі можна выдзяліць тры напрамкі: 1) каралеўска-княжацкі, які абараняў інтарэсы манархаў і свецкіх феадалаў ва ўмацаванні сваёй улады і захопе зямных багаццяў царквы; 2) бюргерска-буржуазны з яго пропаведдзю “мірскога аскетызму” і рэспубліканскага ўладкавання царквы; 3) народны, які патрабаваў ліквідацыі царквы, феадальнага прыгнёту і ўзаконення роўнасці.Шляхту і заможных гараджан. Рэфармацыя прывабіла магчымасцю падарваць магутнасць царквы, якая ўшчымляла іх правы.Найбольшае пашырэнне ў княстве атрымаў кальвінізм, абаронцам якога стаў Мікалай Радзівіл Чорны. Ён заснаваў у Вільні першую пратэстанцкую абшчыну.У 60-я гады XVI стагоддзя на Беларусі, у Літве і на Украіне з кальвінізму вылучыўся больш радыкальны напрамак – арыянства, ці антытрынітарызм.Папства зрабіла стаўку ў выратаванні каталіцкай царквы на ордэн езуітаў. У ВКЛ езуіты з’явіліся на наступны год пасля Люблінскай уніі, выкліканыя віленскім біскупам для барацьбы з Рэфармацыяй.К канцу XVII стагоддзя контррэфармацыя ў княстве перамагла.Да сярэдзіны XVII стагоддзя польскія каралі практычна падпарадкавалі сабе праваслаўную царкву.Такім чынам, на працягу ўсяго існавання Рэчы Паспалітай беларускі народ вымушаны быў весці цяжкую барацьбу за сваю веру, мову, культуру. Прабл. ствар. на тэр. ВКЛ новай царквы, я-я б аб’ядноув. правасл. і катал. царкву – прабл. дауняя. У выніку намаг. Папы Рымс., Ватыкана, катал. духав-ва у 1596 г. на царк. саборы у Брэсце была прынята царкоўная ўнiя, створана ўнiяцкая царква. Пагадн. адбыл. сілай: поль. кароль арышт. тых, хто быу супраць. Правасл. духав. пайшло на гэта, бо баялася, што Мас. адбярэ у яго царк. уладу. Погляды на царкву: 1) У.ц. – вынік паражэння езуіту і інш. прадст. катал. манаскіх ордэнау на Бел. землях. 2) Гэта нацыян. бел. царкваВатыкан быццам не быу зацік., каб цераз катал. шло апалячв. бел.. Вырашылі катал. распаусюджв., выкарыст. бел. нац. глебу, мову і культ.. 3) сімвал незал. ВКЛ, таму што катал. царква арыентав. на РП, а првасл. – на Маск.дз. і магнаты ВКЛ стварылі уласн. царкву незал. ні ад каго. Аднак справа у тым, што У.Ц. стварыу Ватыкан, а не магнаты ВКЛ. У.царкве падпарадкоўвалася Ватыкану. Найб. нагл. погляд – у.ц. уяўляла сабой сродак акаталiчвання насельнiцтва на нацыянальная мове, а не нацыянальную царкву як сiмвал суверэнiтэту дзяржавы. 1)Абрады былі спач. ранейш. Потым у Ват. выраш. паступ. перавесці насельн. у катал.. Беларуская шляхта перайшла ў каталiцызм, а вернiкамi ўнiяцкай царквы сталi сяляне i гарадскiя нiзы. 2) У.ц. уводзіл. гвалтоуна, што выклік. супраціул. правасл. насельн.. Пасля паражэння у вызвал. вайне 1648-1654 увядз. уніяцт. узмацн. У кан. 18 ст. больш за 75% нас. Бел. – уніяты. На Бел. дзейніч. толькі адна правасл. епархія у Магілеве. 3) Былі цэрквы, дзе пропаведзь вялася на поль. мове, а звярт. да народа – на бел.. 4) Рашэннем Замойскага царк. сабора у 1720 г. абрад ун. царквы пераводз. на катал. лад. Унiяцкая царква была лiквiдавана ў 1839 г. рашэннем Полацкага сабора. Яна пераводзілася у првасл.. Катал. агрэсія на усх.слав. землі пацярп. параж..Вернікі бел. зямель вярталіся да сваіх правасл. вытокау. 15. Войны на тэрыторыі Беларусі ў другой палове ХVI – пачатку XVIІI ст. В 1558 Иван Грозный начал войну с Ливонией. Великий магистр Ордена Кеттлер обратился к Великому князю Литовскому и королю Польскому Сигизмунду II Августу (1548-1572) с просьбой о помощи. В рез-те Орден был поделен на 2 части: Курляндское герцогство и литовско-польскую провинцию Инфлянты. Курляндский герцог признал себя вассалом Великого князя Литовского. В связи с этим царь начал войну против ВКЛ. В 1563 взял Полоцк и стал именоваться «Великим князем Полоцким». Он занял сев-вост Беларусь, ему открылся путь на столицу княжества. Гос-во оказалось на грани политич. краха и военной катастрофы, под угрозу было поставлено само его существование. В янв 1569 в Люблине открылся общий сейм. Продолжался он 6 месяцев. Каждая сторона ставила свои условия, кот не принимались другой. Увидев угрозу насильственного заключения унии на неприемлемых условиях, послы ВКЛ покинули город. Тогда польская сторона продемонстрировала силу. Сигизмунд Август II издал указ о присоединении к Польскому королевству Подляшья, Волыни, Подолии и Киевщины, в рез-те чего почти половина тер ВКЛ отошла к Польше. Оказать сопротивление Польше княжество не могло. В этих условиях была сделана попытка начать переговоры с Иваном IV о мире, но она была безрезультатной. В этих условиях делегация ВКЛ вынуждена была вернуться в Люблин и 1 июля 1569 подписать акт унии в той форме, кот предлагала Польша. В 1572 умер Сигизмунд II Август, последний Польский Король и Великий князь Литовский из династии Ягеллонов, занимавший трон по праву наследования. После него короли стали избираться сеймом, что часто приводило к так назыв бескоролевьям, кот тянулись от смерти одного монарха до избрания другого. После очередного бескоролевья на престол был избран Стефан Баторий (1576-1586). В 1579 войска Речи Посполитой (РП) под руководством Стефана Батория взяли Полоцк, Велиж, Усвяты и Великие Луки, в 1582 начали осаждать Псков, но занять его не удалось. В 1582 Ливонская война завершилась Ям-Запольским миром, по кот к РП перешла вся Ливония, Полоцк и Велиж. В конце 16–1-й четверти 17 в. В правящих кругах РП была популярной идея присоединения к ней Московского княжества. Ее поддерживали и великокняжеские политики, рассчитывавшие, что в новом огромном евроазиатском гос-ном образовании княжеству будет принадлежать лидирующая роль. От дипломатических способов осуществления этой идеи - выдвижения на трон РП кандидатуры Ивана IV и его сына Федора в 1573 и 1587 - перешли к военным походам Лжедмитриев на восток в 1604 и 1607. В военную компанию 1609 войско РП вернуло в состав княжества Смоленск, а в 1610-1612 овладело самой Москвой, но было изгнано народным ополчением под руководством Пожарского и Минина. В войне 1633 - 1634 Россия попыталась взять реванш за Смоленск, но потерпела неудачу, и Полянский мир покинул границы прежними. Тем не менее, в конце 16 – 1-й половине 17 в. доминирующая роль в Вост Европе перешла от ВКЛ, а затем РП, к их сопернику - Московскому гос-ву В 1648-1651 в Беларуси шла антифеодальная война, кот развернулась в связи с началом восстания под руководством гетмана Хмельницкого на Украине. В освободительной войне украинского народа Хмельницкий и его старшины, стремясь создать собственное гос-во, планировали включение в него земель юго-востока Беларуси - Поднепровья и Полесья. Уже весной 1648 в эти районы направляются агитаторы, вскоре появляются и казацкие отряды. Летом 1648 юг и восток Беларуси были охвачены борьбой казацко-крестьянских отрядов против шляхты, купцов, магнатов и католического духовенства. Казацкие отряды Кривошапки, Гаркуши, Головацкого и других полковников имели в своем составе много белорусов, в первую очередь выходцев из беднейшего крестьянства и мещанства. Из-за полонизации верхов феодального общества это освободительное антишляхетское движение в Беларуси, также как и на Украине, имело явную антипольскую направленность. В Турове все жители, не успевшие отойти вместе с казацко -крестьянскими отрядами, были убиты. В Чечерске по приказу гетмана Радзивилла полутораста казакам отсекли правые руки, 50 человек посадили на кол, а остальных жителей порубили. Жестоко расправился гетман и с жителями Бобруйска, без сопротивления открывшим ворота города. 800-м были отрублены руки, 100 человек посадили на кол. К середине 1649 войска Великого княжества восстановили контроль над южной частью Беларуси. Чтобы исправить положение, Б. Хмельницкий направил в Беларусь отряды полковников Голоты, Кричевского, Гаркуши и Побадайло. Однако 30-тысячное казацко-крестьянское войско 31 июня 1649 в битве под Лоевом было разбито войсками гетмана Радзивилла. После этого антифеодальная борьба на территории Беларуси пошла на убыль. Попытки возобновить ее летом 1650 и 1651 гг. были подавлены войсками Радзивилла, после чего казацкие отряды покинули Беларусь и направились на Украину. Новые бедствия на Беларусь обрушились в ходе войны России с Речью Посполитой в 1654 - 1667 гг. В октябре 1653 г. Земский собор дал согласие принять Украину под власть России. Одновременно царь Алексей Михайлович объявил о подготовке к войне и о своем желании «идти на друга своего польского короля». Стремясь заручиться поддержкой белорусов, царское правительство засылало в Беларусь многочисленные грамоты, рассчитанные на православное население. В них царское правительство обещало шляхте и духовенству сохранить их владения и даже сделать новые пожалования в случае, если они пожелают служить Московскому Государю. Мещанству гарантировалась свободная торговля с русскими городами. Всем, кто будет добровольно сдаваться царским войском, обещались льготы, пожалования и награды. Такая политика принесла свои плоды. В 1654 г. в Беларусь вошло 100-тысячное войско царя Алексея Михайловича при поддержке казацких отрядов И. Золоторенко. Они разбили войска Великого княжества под Могилевом. Временное перемирие мало в чем изменило положение мирного населения Беларуси. Занятые царскими войсками белорусские земли превращались в провинции Московского государства. Опустошения, голод, массовый насильственный вывод населения в Россию привели к созданию антимосковского шляхетского ополчения, вооруженных отрядов. В этот процесс включилась часть мещанства и многострадального крестьянства. Люди уходили в леса, брали в руки оружие, создавали партизанские отряды. Они освободили часть небольших городов: Лукомль, Чашники, Глубокое. Мещане Могилева, Шклова, Мстиславля, Дисны, подняв восстания, изгнали московские гарнизоны. Войны с середины XVII века принесли белорусскому народу тяжелые лишения и утраты. Погибло около половины населения Беларуси. В Мстиславском, Полоцком, Витебском поветах пустовало до 70% крестьянских изб. Количество населения Беларуси сократилось с 2,9 млн. человек до 1,4 млн. 16. Сацыяльна-эканамічнае становішча Беларусі ў складзе Рэчы Паспалітай (другая палова ХVI – XVIIІ ст.). Напярэдадні Люблінскай уніі на Беларусі пражывала 1 800 тыс. жахароў, якія па свайму сацыяльна-эканамічнаму становішчу адносіліся да чатырох саслоўяў: шляхты, сялян, мяшчан, духавенства. Шяхецкае саслоўе дзялілася на групоўкі паводле сваёй эканамічнай моцы. Найбольш буйнымі былі магнаты, якія мелі маёнткі на Беларусі і валодалі не менш як 1000 – 500 сялянскіх “дымоў”. Яны складалі сенатарскае саслоўе і валодалі ў 1568 г. 48,4% сялянскіх гаспадарак. У сярэдзіне XVI ст. шляхта, як ваенна-служылае саслоўе, пачала разлагацца знутры: шукала багацця праз рамяство і гандаль. У 1633 г. сейм абвясціў, што не толькі шляхціч, але і яго нашчадкі назаўсёды будуць пазбаўлены шляхецкіх правоў за ганебныя для шляхецкай асобы справы: гандаль ці шынкарства. Самым шматлікім саслоўем феадальнага грамадства былі сяляне. У выніку рэформы адбыліся змены ў прававым становішчы сялян. Сяляне да рэформы складалі такія асноўныя групы: чэлядзь нявольная, людзі “пахожыя”, “непахожыя”, сяляне-слугі. Пасля рэформы сяляне дзяліліся на наступныя катэгорыі: цяглыя – яны павінны былі адбываць паншчыну па 2 дні на тыдзень, талокі, гвалты, плаціць чынш ад 6 да 21 гроша з валокі і натуральны аброк; асадныя – гэта былі аброчныя сяляне, яны не хадзілі на паншчыну, а плацілі 30 грошаў чыншу і адбывалі астатнія павіннасці нароўні з цяглымі, яны былі менш залежныя, чым цяглыя; агароднікі – не мелі палявой зямлі, толькі агарод, халупнікі мелі толькі хату, а кутнікі туліліся ў кутках хат багатых сялян; сяляне-слугі – рамеснікі, конюхі – яны былі больш заможныя. Вышэйшую групу ўтваралі ваенна-служылыя людзі: баяры-путныя, баяры-панцырныя. З гэтай групы рэкруціраваўся шляхецкі стан. У выніку аграрнай рэформы адбыліся амаль што рэвалюцыйныя змены: 1) была разбурана сялянская абшчына ў Цэнтральнай і Заходняй Беларусі, дзе пачало ўкараняцца падворнае землекарыстанне; 2) змяніліся катэгорыі сялян, іх прававое і эканамічнае становішча: адны групы сялян зніклі, іншыя апынуліся ў большай залежнасці ад пана; завяршыўся працэс запрыгоньвання сялян; 3) сялянская гаспадарка пачала ўцягвацца ў рыначныя адносіны, што вяло да дыферэнцыяцыі вёскі; 4) псіхалогія абшчыннага калектывізму пачала замяшчацца псіхалогіяй індывідуалізму. З другой паловы XVII ст. пачынаецца эканамічны заняпад Беларусі. Ён быў выкліканы ўзмацненнем феадальнага прыгнёту, разбурэннем гаспадаркі, як у выніку антыфеадальнай, нацыянальна-вызваленчай барацьбы, так і ў значнай меры ў выніку знешніх войнаў. Аднаўляць разбураную гаспадарку пачалі з раздачы зямлі сялянам і пераводу іх на грашовы і натуральны аброк. Да 60‑х гадоў XVIII ст. сельская гаспадарка была ў асноўным адноўлена: павялічылася плошча ворных зямель, павялічылася пагалоўе прадукцыйнай жывёлы. У другой палове ХVІІІ ст. улады Рэчы Паспалітай пачалі рэфармаванне эканомікі. Кіраваў гэтымі працэсамі А. Тызенгаўз. З аднаўленнем гаспадаркі вярталася паншчына і павялічваліся павіннасці. Побач з тэндэнцыяй да росту землеўладанняў свецкіх феадалаў з другой паловы XVIII ст. назіралася і іншая тэндэнцыя – перадача маёнткаў у заклад, якія з цягам часу пачалі пераходзіць ва уласнасць крэдытораў. Гэта быў першы эканамічны парастак капіталізму ў нетрах феадалізму. Другім парасткам было з’яўленне ў буйной памеснай гаспадарцы прадпрымальніцтва і прадпрыемстваў-мануфактур. Найбуйнейшымі феадальнымі прадпрыемствамі былі: Урэцкі і Налібоцкі шкляныя заводы князёў Радзівілаў, фаянсавы завод князя Агінскага і інш. Яшчэ адным саслоўем былі мяшчане – жыхары гарадоў. На працягу ХVІ – першай паловы XVII ст. колькасць гарадоў дасягнула 37. Саслоўе мяшчан павялічвалася за кошт вольных сялян, уцекачоў і прыгонных. Да першай паловы XVIII ст. магдэбургскае права мелі ўсе буйныя гарады. Магістрат быў вышэйшым органам самакіравання. Асновай эканамічнага жыцця гарадоў былі рамёствы і гандаль. У крыніцах таго часу ўпамінаецца каля 200 прафесій і спецыяльнасцей: па апрацоўцы металу, дрэва, скураной і футравай вытворчасці і г.д. У той час пачалі стварацца ўласныя карпарацыі рамеснікаў – цэхі. Звычайна ў цэхі ўваходзіла 60 – 70 чалавек. Цэхавыя статуты рэгламентавалі вытворчую дзейнасць цэха, імкнуліся ахоўваць сваіх рамеснікаў ад канкурэнцыі на рынку. Рамеснікаў, якія не ўваходзілі ў цэхі, называлі “партачамі”. Пашыраўся гандаль як унутраны, так і знешні. Найбольш трывалыя сувязі былі з Расіяй, Польшчай, Левабярэжнай Украінай, Рыгай, з краінамі Заходняй Еўропы. У Заходнюю Еўропу з Беларусі вывозілася жыта, лес і іншыя тавары лясной і сельскай гаспадаркі. Завозілася на Беларусь футра, абутак, мыла, жалеза, сталь, свінец і г.д. Пастаяннай пагрозай для купецтва было самавольства шляхты, якая рабавала купцоў, разганяла кірмашы. Каб абараніць свае інтарэсы, ствараліся цэхі купцоў, якія рэгулявалі парадак куплі і продажу тавараў і іншыя справы. Будаваліся новыя шляхі зносін. У 1784 г. было завершана будаўніцтва канала Агінскага, які злучаў Нёман з Прыпяццю. У 1781 г. пачалося будаўніцтва Днепра-Бугскага канала. Такім чынам, сельская і гарадская гаспадарка Беларусі да сярэдзіны XVIII ст. была ў асноўным адноўлена. 17.Палітычны крызіс Рэчы Паспалітай у XVIII ст. Падзелы Рэчы Паспалітай. Причины разделов Речи Поспалитой: углубление политического кризиса, возрастание иностранного вмешательства во внутренние дела, недовольство католиков в приравнивании прав православных и католиков, что привело к войне России с Турцией (1768 год), которую Россия выиграла. По предложению Фредерика II (короля Пруссии), Россия награждалась за победу над турками восточными землями Речи Поспалитой. К Пруссии и Австрии также отошли значительные территории. 5 августа 1772 года согласно с Петербургской договоренностью Россия получила восточные и северные белорусские земли: Полоцк, Витебск, Орша, Могилев, Гомель. Это был первый раздел Речи Поспалитой и начало конца общего государства Польши и ВКЛ. В 1793 году по договоренности между Россией и Пруссией произошел второй раздел Речи Поспалитой. России отошла Центральная Беларусь с Минском, Борисовом, Пинком, Слуцком. Пруссия забрала Торунь и Гданск с прилегающими территориями. Среди шляхты стали назревать недовальства. 24 марта 1794 года началось восстание под руководством Тадеуша Костюшко, белорусского шляхтича и известного деятеля войны за независимость Северной Америки. Цель восстания: освободить территорию государства от иностранных войск и укрепить суверинитет Речи Поспалитой. Но армия повстанцев не смогла противостоять силам России, Пруссии и Австрии. В результате военных действий Пруссия, Россия и Австрия окончательно ликвидировали Речь Поспалитую как государство. В 1795 году произошел третий раздел Речи Поспалитой. Россия забрала Западную Беларусь с городами Гродно и Брест, а также часть современной Литвы (Виленскую губернию). 18.Культура беларускіх зямель у складзе Рэчы Паспалітай (другая палова ХVI – XVIIІ ст.). У гісторыі культуры Беларусі сярэдзіны XVI – XVIII ст. можна выдзеліць тры перыяды:1) другая палова XVI ст. – рэфармацыйна-гуманістычны рух;2) канец XVI – першая палова XVII ст. – эпоха контррэфармацыі і ўсталявання барока;3) другая палова XVII – XVIII ст. – панаванне ў мастацтве стылю барока і пачатак стылю класіцызму.Асвета і кнігадрукаванне. На тэрыторыі Беларусі з’яўляюцца найбольш перадавыя для свайго часу пратэстанцкія і брацкія школы. У школах вывучаліся гуманітарныя навукі – лацінская, грэчаская, польская, нямецкая мовы, рыторыка, гісторыя, правазнаўства, матэматыка, фізіка.У канцы XVI – першай палове XVII ст. на Беларусі адчыняюцца брацкія школы. Яны з’яўляліся і цэнтрамі кнігадрукавання.У XVIII ст. на беларускіх землях пашыраецца свецкая адукацыя. Гэтаму садзейнічала рэформа школ.Бібліятэчная і архіўная справа. Багацейшай у Рэчы Паспалітай з’яўлялася Нясвіжская бібліятэка Радзівілаў, заснаваная ў 1600 г. У бібліятэцы налічвалася больш за 20 тыс. тамоў кніг амаль на ўсіх еўрапейскіх мовах. У 1772 г. бібліятэка была канфіскавана і перавезена ў Пецярбург. У бібліятэцы захоўваліся таксама рэдкія рукапісы. Сярод іх – Радзівілаўскі летапіс, упрыгожаны 617 каляровымі малюнкамі.Больш за 6 тыс. рэдкіх кніг, старажытных рукапісаў, геаграфічных карт Беларусі, Літвы і Польшчы знаходзіліся ў Шчорсах, у маёнтку магната Храптовіча.У Нясвіжскім замку знаходзіўся і архіў, у якім налічвалася больш за 500 тыс. гістарычных актаў, грамат, пісьмаў і іншых дакументаў. Гэтыя матэрыялы былі сабраны з 1551 г., калі Мікалай Радзівіл Чорны атрымаў права захоўвання ў Нясвіжы т. зв. Літоўскай метрыкі – дзяржаўнага архіва Вялікага княства Літоўскага.Літаратура. Агульнадзяржаўныя летапісы і хронікі паступова саступаюць месца новым літаратурным відам і жанрам: публіцыстыцы, гісторыка-мемуарнай літаратуры, палітычнай сатыры, паэзіі.Тэатр і музыка. Шырокае распаўсюджанне на Беларусі ў XVI ст. атрымаў тэатр лялек – батлейка. Сюжэты батлейкі былі заснаваны на біблейскай і евангельскай тэматыцы, а таксама бытавых матывах.Выяўленчае мастацтва. У беларускім жывапісе акрэсліліся два напрамкі. Першы – мастацтва, заснаванае на старажытнарускіх традыцыях; другі – жывапіс, які знаходзіўся пад уплывам заходнееўрапейскай мастацкай школы. ца новаму стылю ў выяўленчым мастацтве – класіцызму.Архітэктура. У XVI – першай палове XVII ст. працягвалася стварэнне абарончых і культавых збудаванняў у стыле барока. Беларускі феадальны горад, як і раней, меў тыповую забудову: умацаваны замак – рэзідэнцыя феадала і размешчаны вакол замка гандлёва – рамесны пасад пад аховай замкавых. |