Шпора ИГПБ. 1. Прадмет і задачы гісторыі дзяржавы і права Беларусі
 Скачать 0.66 Mb.
|
3. Грамадскі лад усходнеславянскіх княстваў у IX - першай палове XIII ст.Асноўнымі класамі былі феадалы і феадальна-залежныя сяляне. Разам з феадаламі і феадальна-залежным насельніцтвам існавалі рабы (халопы, чэлядзь нявольная), свабодныя гарадскія жыхары (рамеснікі, купцы, госці) і сяляне-даннікі. Апошнія не знаходзіліся ў залежнасці ад асобных феадалаў, а выконвалі пэўныя павіннасці і ўносілі феадальную рэнту непасрэдна на карысць дзяржавы. Князь-дружына: дружына знаходзілась у васальнай залежнасці. У якасці васалаў вялікага князя дружыннікі неслі службу за «лен». Ваенная дружына- дружыннікі акружалі князёў, абаранялі іх інтарэсы. Дружыны складаліся з дзвюх груп: 1)старэйшай - уваходзілі "бояры", "сильные мужи", 2)малодшай, якая жыла пры двары князя - "гридь", "отроки", «детские». 3 яе выходзілі слугі князя, яго целаахоўнікі, малодшыя службовыя асобы. Земскія ратнікі, якія не належалі да сталага княжацкага войска, насілі найменне "Boi' Такім чынам, у грамадстве ўтварылася некалькі пластоў. Верхні складалі князі, баяры, старэйшая і малодшая дружыны, духавенства. Феадалы былі ўзаемазвязаны сістэмай васалітэту, якая рэгулявала правы і абавязкі паміж імі, а таксама перад дзяржавай. Клас феадальна-залежных людзей утварыўся: 1) за кошт замацавання халопаў і іншых несвабодных людзей на зямлі; 2) шляхам гвалтоўнага пазаэканамічнага прымусу былых свабодных абшчыннікаў уносіць пэўныя даніны і выконваць павіннасці на карысць асобных феадалаў або дзяржавы ў цэлым; 3) у выніку маёмаснага расслаення свабодных сялян, якія, збяднеўшы, трапілі ў даўгавую кабалу. Феадальна-залежны селянік-закуп. Закуп меў сваю гаспадарку, але беднасць прымушала яго ісці ў кабалу да феадала, у якога ён браў купу - грашовую суму або натуральную дапамогу, і таму быў абавязаны працаваць на гаспадара. Свабодныя сяляне-даннікі - вялі сваю ўласную гаспадарку і абавязаны былі ўносіць на карысць цэнтральных і мясцовых органаў кіравання пэўную даніну натурай або грашыма, выконваць шэраг дзяржаўных павіннасцей (нясенне ваеннай службы ў апалчэнні, рамонт і будаўніцтва замкаў, мастоў, шляхоў (дарог) і г.д. У гарадах таксама ішоў працэс маёмаснага расслаення. Пануючае становішча ў гарадской эканоміцы занялі купцы і багатыя рамеснікі. Яны аказвалі значны ўплыў і на палітыку дзяржавы. 4. Палітычны лад Полацкага і Тураўскага княстваўВышэйшую ўладу ажыццяўлялі князь, рада князя, веча. Функцыі органаў цэнтральнага кіравання выконвалі службовыя асобы, такія як пасаднік, тысяцкі, падвойскі, ключнік, цівун і інш. Галоўная асоба у сістэме ўлады - князь. Ён стаяў на чале дзяржавы і выканаўчых органаў, меў права вырашаць усе бягучыя справы дзяржаўнага кіравання. Асноўным абавязкам князя была арганізацыя абароны дзяржавы ад знешняга нападу і падтрыманне ўнутранага парадку. Уладарныя паўнамоцтвы князя абумоўліваліся як яго асабістымі якасцямі і аўтарытэтам сярод насельніцтва, так і пад-трымкай вярхоў пануючага класа. Князь абавязваўся не ўмешвацца ў царкоўныя справы, не адымаць маёмасці ў палачан, не пераглядаць старых рашэнняў судоў, не перашкаджаць выезду свабодных людзей за межы княства і г.д. Паўнамоцтвы князя ажыццяўляліся ў асноўным у сферы выканаўча-распараджальнай дзейнасці. Правам выдання новых законаў князь не валодаў. Такое права мелі рада князя і веча. Абмяжоўвалася і судовая дзейнасць князя. Рада князя- 1) яна не мела пастаяннага складу. Князь мог запрашаць да сябе на нарады ўсіх, каго жадаў, аднак не мог ігнараваць думкі найбольш уплывовых у дзяржаве людзей, асабліва службовых асоб цэнтральнага і дварцовага кіравання; 2) кампетэнцыя рады фактычна злівалася з кампетэнцыяй князя. Акрамя пытанняў бягучай выканаўча-распараджальнай дзейнасці ў радзе князя вырашаліся і найбольш важныя судовыя справы, якія тычыліся інтарэсаў феадалаў і вышэйшых службовых асоб дзяржаўнага апарату. На радзе рыхтаваліся пытанні, якія трэба было абмеркаваць на вечы. Веча- агульны сход палачан, які збіраўся для вырашэння розных праблем. Гэта была пачатковая форма гарадскога сама-кіравання, у пэўнай ступені падуладнага мясцовай знаці- 1) актыўна вырашала пытанні вайны і міру 2) запрашала на прастол князёў і нярэдка праганяла іх з горада 3) устанаўлівала раскладку павіннасцей і падаткаў 4) прымала захады па арганізацыі апалчэння і абароны 5) разглядала найбольш важныя судовыя справы 6) вызначала лінію паводзін у міжнародных адносінах. Веча мела заканадаўчую ўладу. У сферы сацыяльна-палітычнага жыцця існавала двухуладдзе. Вечавы лад існаваў побач з княжацкай уладай. Беларускія дзяржавы-княствы нельга назваць неабмежаванымі манархіямі, таму што улада князя не была абсалютнай. Іх можна было б назваць раннефеадальнымі дуалістычнымі манархіямі ці раннефеадальнымі абмежаванымі манархіямі. Функцыі органаў кіравання выконвалі пасаднік, тысяцкі, падвойскі, ключнік, цівун і інш. Пасаднік абіраўся вечам або прызначаўся князем у іншыя гарады дзяржавы, дзе з'яўляўся яго намеснікам. Галоўным абавязкам тысяцкага з'яўлялася ваеннае кіраўніцтва. У час вайны ён камандаваў апалчэннем, а ў мірны - сачыў за падтрыманнем парадку ў горадзе. Падвойскаму даручалася сачыць за выкананнем рашэнняў веча і распараджэнняў князя. Ключнік і цівун займаліся гаспадарчымі справамі і некаторымі судова-адміністрацыйнымі пытаннямі ў дзяржаве. Важным элементам палітычнай сістэмы была царква, цесна звязаная з дзяржавай. Па сутнасці, у яе веданні знаходзілася ідэалагічная апрацоўка насельніцтва. Вярхушка духавенства прымала актыўны ўдзел у палітычным жыцці дзяржавы і грамадства. |