пр. Адам мен жануарларда паразиттік тіршілік ететін нематодаларды басты кілдеріне сипаттама беріп, оларды зара байланысына талдау жасаыз
 Скачать 1.39 Mb.
|
|
О Острица, трихинелла, риштаның қоздырғыштарының берілуі механизмінің ерекшеліктерінің өзара байланысын талдап қорытыңыз Трихинеллез - жіті немесе созылмалы түрде өтетін антропозоонозды ауру. Оны қоздыратын нематодалар Тrісһосерһаlаtа тек бұтағына, Тrісһіпіlldае тұқымдасына жатады. Ересек трихиннеллалар жануарлар мен адамның ащы ішегінде тіршілік етеді, ал балаң құрттары олардың көлденең жолақ еттерін мекендейді, яғни адам немесе жануарлар бірдей ақтық та, аралық та иесі болып табылады. Бүгінгі таңда сүт қоректілердің 100 астам түрінен аталған гельминттер табылған. Олар шошқада, итте, қасқырда, мысықта, аюда, егеуқұйрықта өте жиі кездеседі. Паразитке бейімділер: жабайы шошқа, борсық, көгілдір түлкі, аққұс, қара күзен (норка), бұлғын, күзен, кірпі, жолбарыс т.б. Теңіз аңдары да (кит, морж, итбалық, тюлень) трихиннелла құрттарымен залалданады. Трихиннеллезды таратып, тасымалдауда шошқалардың маңызы зор. Олар трихинеллалармен залалданған егеуқұйрық, тағы аңдардың өлексесін немесе шикі еттерін, қасапхана қалдықтарын, үй тастандыларын жеп, инвазияны жұқтырады. Ит пен мысық кеміргіштерді, сойылған мал қалдықтарын жеп ауруға шалдығады. Фермада өсірілетін терісі бағалы аңдар қасапхана қалдықтарын, тағылардың ұшасын, теңіз сүтқоректілерінің етін жеп дертке ұшырайды. Ал адам болса, шошқа, аң немесе басқа да жануарлар еттері арқылы трихиннеллезге душар болады. Трихиннеллез жиі ұшырайтын жерлерде бұл кеселге көп ұрынатын хайуанат-тардың қатарына қасқыр, ит, мысық, егеуқұйрық және тышқан қосылады. Острица- Заболевание чаще всего встречается у детей в возрасте от 5 до 10 лет. Человек заражается при заглатывании яиц гельминта. В кишечнике из яиц выходят личинки, которые паразитируют в нижних отделах тонкого, а в толстом кишечнике превращаются во взрослую особь. В ночное время зрелая самка выходит из заднего прохода и откладывает яйца на коже в складки кожи вокруг заднего прохода, промежности, ягодицах откладывает яйца (от 2 до 15 тыс.).Через 4-5 часов яйца становятся «инвазионными» (заразными) для человека, т.к. за это время в яйцах созревают личинки. Ришта- Паразит попадает в организм человека перорально с водой, в которой находились веслоногие раки, заражённые личинками ришты. При попадании в организм человека личинка внедряется в стенки желудка и тонкого кишечника и далее в лимфатические сосуды, а оттуда проникает в брюшную полость и ретроперитонеальное пространство, где претерпевает две последовательные линьки и достигает половой зрелости через несколько месяцев после заражения. После спаривания самцы гибнут, а самки мигрируют в кожу, где локализуются в подкожной клетчатке. Там вокруг стенки тела червя образуется пузырь, напоминающий кисту, который со временем (примерно через год после заражения) лопается, и образуется язва, из которой торчит передний конец тела червя. При контакте тела ришты с водой стенка тела червя лопается в области вульвы, и из выпячивающейся наружу матки выбрасываются в воду многочисленные личинки первой стадии, которые для замыкания цикла должны заразить веслоногого рачка. Вне организма хозяина личинки жизнеспособны в течение 3 недель. В организме циклопа личинки внедряются через стенку кишечника в гемоцель, где проделывают две линьки и становятся инвазионными через 12 дней. Он екі елі ішектің свайнигінің ерекшелігін талдаңыз Он екі елі ішектің свайнигі — Ankylostoma duodenale адамның он екі елі және ащы ішектің ішінде паразиттік тіршілік етеді. Көбінесе тропикалық, субтропикалық елдерде және Оңтүстік Еуропада кездесіп, адамды анемия немесе қаны аз ауруына шалдықтырады, өлімге душар етуі мүмкін. Бұл кішкене қызғылт түсті құрт, ұзындығы 10-18 мм. Ауыз қуысындағы хитинді тістерімен ішектің сілекейлі қабырғасына жабысып, ішектегі эпителий клеткаларымен қоректенеді және қан сорады. Сонымен қатар бұл паразит зиянды токсиндер бөліп шығарады. Жұмыртқасы нәжіспен бірге сыртқа шығарылып, дымқыл жерде немесе суда дамиды. Жұмыртқадан бір немесе бірнеше күннен соң личинка шығады, ол екі рет түлейді де, инвазиялық сатысына айналады. Адамға жұғу жолы күрделі, алдымен личинка адам терісін бұрғылап тесіп қанға өтеді, қан арқылы өкпеге, одан тыныс жолы арқылы ауыз қуысына, жұтылғаннан соң ащы ішекте тоқтайды. Анкилостомоз ауруы көбіне жер қазу жұмыстарымен (шахтада, туннель бұрғылауда) айналысқан жағдайларда байқалады. ТМД-да анкилостомоз Закавказьеде, сирек те болса Орта Азияда кездеседі. Ө Өкпе сорғышы және оның басқа сорғыштардан айырмашылық белгілерін салыстырыңыз Paragonimus ringer - өкпе сорғышы табиғи-ошақтық парагонимоз ауруын тудырады. Шығыс Азияда және Қиыр Шығыста кездеседі. Марита Қызыл-қызғылт қоңыр түсті, жұмыртқа тәрізді формада, ұзындығы 7,5-ден 16 мм ге дейін жетеді. Олардың денесі көпіршіктермен қапталған. Марита адамның және де, етқоректі жанурлардың (ит, мысық, шошқа т.б.) өкпесінде паразиттік тіршілік етеді. Сорғыштар жұмыртқаларын сол жерге тастайды. Жұмыртқалары қан арқылы негізгі иесінің әр түрлі органдарына таралады, тіпті бас миына да. Зақымданған мүшелерде қабынуды жүзеге асырады. Адам ағзасынан қақырықпен бірге сыртқа шығады. Егер қақырықты жұтып жіберсе, онда адамның үлкен дәреті арқылы сыртқа шығады. Бірінші аралық иесінің ағзасында паразит келесі даму сатыларынан өтеді: спороциста → редия → церкария. Церкария моллюсканың денесін тастап, тұщы суда тіршілік ететін шаянтәрізділердің екінші аралық иесі, тұщы суда тіршілік ететін шаянтәрізділердің денесіне белсенді түрде енеді. Екінші аралық иесінің ішінде метацеркарийға айналады. Адам және жануарлар (өкпе сорғышының негізгі иелері) жақсы пісірілмеген шаяндарды жеу арқылы өкпе сорғышын жұқтырады. Шаянның дұрыс піскендігінің технологиялық әдістерін сақтау, яғни термиялық өңдеуден жеткілікті дәрежеде өткендігін қадағалау. Суаттардың ластануына жол бермеу. «»Клонорх немесе қытайлық сорғыш (Clonorchis sinensis) көбіне өкпе сорғышына ұқсайды, бірақ оның денесінің алдыңғы жағы созылыңқы болып келеді «»  П Паразитизмнің түрлері мен даму сатысына байланысты формалардың айырмашылығын тұжырымдаңыз. Паразитизм немесе тоғышарлық күнелту – генетикалық тегі бірдей емес организмдердің бірге тіршілік етуінің табиғатта тарихи қалыптасқан және кең таралған түрі. Паразитизм бірге тіршілік етуші организмдердің эволюциялық дамуы сатыларында бірге ӛтуіне байланысты пайда болған. Паразит иесінсіз тіршілік ете алмайды. Паразитизм екі биологиялық түрдің бірі (паразит) ӛз тіршілік дәуірінің белгілі бір кезеңінде екіншісінен (иесі) физикалық және физиологиялық тұрғыдан тәуелді болатын экологиялық қарым-қатынасы. Тоғышарлықтың түрлері (паразитизмнің формалары). Тіршілік ету мерзімінің ұзақтығына қарай бӛлінуі: 1) Уақытша паразитизм паразитпен иесінің аса тығыз емес және уақытша ғана жанасуымен сипатталады. Уақытша паразиттер иесін қоректену үшін ғана пайдаланады (соналар, масалар, қандалалар және т.б.) қалған ӛмірінде иесінен тыс тіршілік етеді. Олар барлығы бірдей дерлік эктопаразиттерге жатады. 2) Стационарлық (тұрақты) паразитизм деп паразиттердің иесінің организмінде ұзақ уақыт, кейде тіпті өмірбақи (ішінде не сыртында) мекендеп, оны қорек алу үшін пайдаланады, бұлардың кӛбі эндопаразиттерге жатады. Паразиттер даму цикліне қажетті иелер санына қарай да бӛлінеді: а) гомоксенділер (бір иелі) барлық даму сатылары бір ие организмінде ӛтетін паразиттер (эймерия стиедэ үй қоянында, боофилюс кенесінің тек ірі қара терісіндегі тіршілігі); б) гетероксенділер (кӛп иелі) даму циклінің сатылары екі немесе бірнеше түрлі ие организмінде ӛтетін паразиттер (шошқа таспа құрты ересек сатысында – адамның ішегінде, ал балаңқұрт сатысында – шошқаның бұлшық еттерінде). Паразиттің даму сатысына байланысты: а) Имаголық паразитизм – жыныстық жетілуі аяқталған, ересек сатысындағы паразиттерге тән, ал балаңқұрттар ерікті тіршілікте болуы ықтимал (гемонхтың имаго сатысы күйіс қайырушы малдардың ұлтабарында тоғышарлық етеді, ал балаңқұрттары қоршаған ортада ерікті тіршілікте болады). б) Ларвалдық паразитизм – аралық ие организмінде паразиттің балаңқұрт сатысының (личинкасы) тіршілік етуі бұл уақытта осы паразиттің ересек сатыдағы ӛкілдері қоршаған ортада еркін тіршілікте болады (оқыра бӛгелегінің личинкалары ауыл шаруашылық мал организмінде, ал ересек бӛгелектер – қоршаған ортада). Ие организміндегі мекендеу орнына байланысты: в) Эндопаразиттер – иесінің табиғи қуыс-кеңістіктерінде, ішкі мүшелерінде, ұлпалары мен торшаларында мекендейді (гельминт, қарапайымдылар). г) Эктопаразиттер – уақытша немесе ұдайы иесінің дене үстінде (сыртында) паразиттік тіршілік етеді (қосқанатты насекомдар, биттер және т.б.). д) Үстеме паразитизм кейде ӛзі паразиттік тіршіліктегі организмде басқа паразиттер мекендейді. Мұндай құбылыс буынаяқтылар арасында жиі кездеседі. Аскаридалардың бактериялармен, мониезиялардың буностомамен залалдануы да кездеседі. Паразит құрттардан пайда болатын аурулардың мал шаруашылығына келтіретін зияндылығын тұжырымдаңыз Жануарлардың инвазиялық қоздырушылармен зақымдалу жолдары әртүрлi. Көбінесе жануарлар алиментарлық жолмен зақымдалады. Жануарлар жайлауда немесе қорада азықпен және сумен инвазиондық сатыдағы жұмыртқаларды жұтады. Кейбiр жағдайларда олар Аралық иелерідi жұтып зақымдалады. Мысалы, иттер инвазиялық бүргелердi жұтып дипилидиозбен зақымдалады, ал қойлар – кенелердi жеп мониезиозбен аурады. 22 Контакты жолы – паразиттер ауру малдан сау малға, бiр-бiрiмен араласқанда (контакт) немесе атсайман, күту заттары, қызмет көрсету адамдармен, кемiрушiлер арқылы жұғады. Бұл жолмен жануарлар қышыма, трихомоноз, биттеу ауруларын жұқтырады.Терi арқылы – анкилостоматида және бөгелек дернәсілдері белсеңдi енедi, қансорғыш бунақаяқтылар арқылы пироплазмида, трипаносома, парафилярий және басқа паразиттердi жұқтырады. Жәндiктер кеңсiрiк қуысы және көз арқылы эстроз, ринэстроз, телязиоз және басқа инвазиялық ауруларымен зақымдалады. Қарын іші (внутриутробный) – кейбiр паразитарлық аурулардың ұрықтары (мысалы, неоаскаридоз, токсокароз) плацента арқылы аналық организмнен iштегi төлге енедi. Трансовариальдi жолы немесе инвазияны жыныс торшалары арқылы жұқтыру – бiрiншiден алғашқы ие ұрығына дейiн жұмыртқалар арқылы жұқтыру; осылай иксод кенелер денесiнде ауылшаруашылық жануарлардың көбі пироплазмида қоздырушыларын жұқтырады. С Скребнилер типі және оның негізгі өкілдеріне сипаттамасын жасаңыз Скребнилер (лат. Acanthocephala) - балықтардың, құстардың, сүтқоректілердің ащы ішегінде паразиттік тіршілік ететін құрттар; өзі аттас типтің жалғыз класы. 500-ден астам түрі бар. Дене тұрқы цилиндр не ұршық тәрізді, ұзындығы 1,5 мм-ден 40 мм-ге дейін, ал ірілері 65 см-дей болады. Денесі тұмсық пен тұлғадан тұрады. Тұмсығында бірнеше қатар, кері қайырылған ілмешектері бар. Осы ілмешектерімен иесінің ішегіне қадалып бекінеді. Денесінің сыртын жұқа кутикула қабаты жапқан, оның астында гиподерма қабаты болады. Гиподерманың қалың жерінде гликоген қоры жиналатын ірі ядролары орналасады. Скребнилерде алғашқы де не қуысы (схизоцель) жақсы дамыған. Иесінің ішегінде паразиттік тіршілік етуіне байланысты ас қорыту жүйесі жойылған. Тыныс алу және қан айналу жүйесі болмайды. Зәр шығару жүйесі — протонефридиялы. Жыныс мүшелері жұп болады. Дамуы әдетте метаморфозбен және иесін алмастыру жолымен өтеді. Ұрықтанған жұмыртқалар нәжіспен бірге сыртқа шығарылады да, одан әрі даму үшін аралық иесінің денесіне түседі. Аралық иесінің ішегіне түскен жұмыртқадан дернәсіл дамиды. Ол ішекті тесіп, дене қуысына өтіп, сол жерде ересек түрге айналады. Осындай метаморфоздан кейін скребнидің тұмсығы тұмсық қынабына тартылып, денесі дөңгелектеніп, сырты қабыршақпен оранып, капсулаға айналады. Осы күйінде көп жылдар бойы тіршілігін жоймайды. Скребни мал, балық және құс шаруашылығына үлкен зиян келтіріп, олардың өнімділігін азайтады. Жануарларда акантоцефалез ауруын тудырады. Кейде адамның ішегінде де паразиттік тіршілік етеді. Скребни класы екі отрядқа бөлінеді: Palaeacanthocephala және Archіacanthocephala. Қорытылған қоректі дене жабыны арқылы сіңіреді. Жүйке жүйесі қарапайым. Ми ганглиясы тұмсық қынабына еніп жатады, одан жұқа жүйке талшықтары алға тұмсыққа қарай, екі бүйір жүйке бағанасы артқы бөліміне қарай бағытталған. Сезім мүшелерінен тек екі кішкене сезгіш бүртіктер бар. Сецерненттер класс тармағының өкілдеріне баға беріңіз. Балалар острицасы Enterobius vermicularis- энтеробиоза қоздырғышы. Энтеробиоз-пероральды контагиозды созылмалы жүретін гельминтиоз, көбінесе балаларда таралған. Морфологиясы: ұсақ құрттар,аналықтары 12 мм-ге дейін. Аталықтары спиральды иілген 5мм-ге дейін. Жұмыртқалары сопақша, ассиметриялы, түссіз. Острица ащы ішектің төменгі бөлігінде және тоқ ішектің жоғары бөлігінде патазиттейді. Острицаның аналықтары терінің перианальды жұмыртқаларында жұмыртқа слсды да одан кейін өледі. Оларда тез (4-6 сағ. кейін) толық личинкалар дамиды және инвазиялы болады. Острицалардың паразиттеуі балалар ағзасына біртекті патологиялық әсер етеді. Қыз балаларда вульвогониттердің пайда болуында острицалардың рөлі дәлелденген. Острицалар балардың дамуына, жүріс тұрысына және ой санасына теріс әсер етеді. Соңғы жылдары 78,77 науқас барларда дамудың аз аномалияларының (ауытқулары) (7 ден көп) жоғары саны анықталады, ал сау бала үшін максимальды рұқсат етілетін саны 5-7 ден аспауы керек. Оларға жоғарғы қозғыштық, аңқаулық, оқу үлгерімінің төмендеуі, есте сақтаудың төмендеуі байқалады, зиянды әдеттер қалыптасады, дененің массасымен өсуі тоқтайды, сабаққа дайындалу уақыты ұзарады. Сонымен бірге паразитарлы инвазиялар оның ішінде острицалармен, аз дегенде 2 қатар себептердің күші (тік және жанама түрдегі) білу процестерін біршама нашарлатуы мүмкін. Соңғысына сонымен бірге нашар (жеткіліксіз) тамақтану қолайсыз әсер етеді. Бар жоғары айтылғандардың бәрі энтеробиоздың жеке және жалпы алдын алу шараларының күшеюін талап етеді. Трихинелла Trichinella spiralis – трихинеллез қоздырғышы ұсақ гельминт, ұзындығы – 4 мм. Трихинеллез табиғи-ошақтық инвазия. Бұл гельминтоздың ареалы өте кең, барлық континеттерде кездеседі. Үй жануарларының ішінде үлкен эпидемиологиялық қауіп туыдыратындар-шошқалар, иттер және мысықтар. Олар негізінде бұл инвазияның антропургиялық ошағын құрады. Бірақ бірінші орында – трихенеллалармен залалданған көптеген хайуандар (жабайы хайуандардың 60-тан астам түрі), яғни табиғи ошақ синантроптық және антропургиялық ошақты үнемі қамтамасыз етеді. Қазақстанда трихинеллездің тұрақты синантроптық ошақтары Батыс Қазақстан облысында және солтүстік, шығыс аймақтарда кездеседі. Трихинеллез ауруының клиникалық өтуі барысындағы көріністер негізінде паразиттің зат алмасуы өнімдерінің және ол өлгеннен кейінгі заттардың организмге сенсибилизациялық әсерімен, соған байланысты, дамыған аллергиялық реакциямен анықталады. Дагноз қою диагноз қою үшін эпидемиологиялық анамнезін, берілу факторы ретіндегі қауіпті етті, ауру белгілері пайда болған кезден 9-11 күн өткеннен кейін науқастың бұлшық етін биопсиялық және бұлшық ет кесінділерін микроскопиялық әдіспен тексеру керек. Ришта - Dracunculus meinensis - дракунулез қоздырғышы. Аналығының ұзындығы 120 см, аталығынікі 2см. Ауру тропикалық және субтропикалық климатты аймақтарда таралған, ежелде Орталық Азияда кездескен. Риштаның тіршілік циклі сулы ортамен байланысты. Риштаның соңғы иесі – адам, маймыл, үй және жабайы сүтқоректілер, құрттар терінің астында орналасады. Адамда кобінде аяқ терінінің астында, буындарының аймағында кездеседі. Дракунулез өте ежелден Орталық Африка, Аравия,Индия және т.б мемлекеттерде белгілі болған. Қазіргі кезде дракунулез зақымдалуы бөлек ошақтарда 50- 83% дейін жететін Африка континентінде таралған. Диагностикасы - жергілікті белгілер пайда болғанна кейін ғана қойылады., тері астында рельефті бейнеленуі. Емі - эффективті - паразитті басынан ұстау белгілі бір қарсылықты сезгенше таяқшаға орау. Келесі күні тағы да тартады, паразитті толық алып тастамайынша. Профилактикасы - Исаевпен ұсынылған шаралар. 1)Науқастарды табу және емдеу. 2)Циклоптарды жою, су қоймаларын инвазиядан (личинкалардан) тазалау, суды ауыстыру. 3)Тұрғындарды риштаға қарсы шаралармен таныстыру, жалпы және жеке алдын алу, ішуге тек қайнатылған суды пайдалану, жеміс-жидектерді жуу. Бұл гельминттердің бірінші орналасу орны адамның ішегі, одан кейін ішек қабырғаларымен қанға енеді. Сиыр және шошқа цепеньдері даму сатыларына салыстырмалы талдау жасаңыз Таспа құрттардың барлығы дерлік - гермафродиттер, яғни қосжынысты жәндіктер. Сиыр цепені де қосжынысты жәндік болып табылады. Жыныс буылтықтары мойын буылтықтарынан кейінгі 200-бунақтан бастап дамиды. Сиыр цепенінің бір бунағында аталық та, аналық та жыныс буылтығы пайда болады. Аналық бездегі аталықбезбен ұрықтанған жұмыртқалар сиыр цепенінің соңғы бунақтарында толық пісіп-жетіліп, құрт денесінен үзіледі де, нәжіспен бірге сыртқа шығарылады. Сиыр цепенінің тіршілік айналымы өте күрделі: көпшілігі бірнеше иелерді алмастыру арқылы өтеді. Негізгі иесі адамнан жерге түскен құрттың жұмыртқалары шөпке жабысып, оны жеген сиырдың қарнына түседі де, өте ұсақ дернәсілдерге айналады. Сиыр- сиыр цепенінің аралық иесі. Дернәсілдердің өткір алты қармақшасы болады, сол қармақшаның жәрдемімен қарынның қабырғасын тесіп, қанға өтеді де, сиырдың бүкіл денесіне таралады. Бұлшықеттерге орныққан дернәсілдер мөлшері кішірек асбұршақтай көпіршікке- финкаға айналады. Финка- сиыр цепенінің екінші дернәсілі. Сиырдың бұлшықеттеріне орналасқан финкалар аралық иесімен ұзақ бірге тіршілік етеді. |