К_сіпорын экономикасы. Атырау мнай жне газ университеті
 Скачать 2.6 Mb.
|
Бақылау сұрақтары:Кәсіпорынның жоспарының мәні мен мазмұнын сипаттау. Кәсіпорынның өндірістік бағдарламасы мен көрсеткіштерін анықтау. Кәсіпорынның жоспарды жасақтау кезеңдері мен тәртібін анықтау. Кәсіпорынның өндірістік қуаты ,оның анықтау жолдарын сипаттау. 5.Кәсіпорында өндірістік қуатын тиімді пайдалану жолдарын көрсету. Әдебиеттер:1/2/3/5/6 /11/12/13/16/17/30. Тақырып 9. Кәсіпорынның және өнімнің бәсекеге қабілеттілігіӨнімнің әсекеге қабілеттілігі туралы түсінік Бүгінде кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін арттыру мәселесі барған сайын маңызды. Нарықтағы жағдай көбіне бәсекелестік жағдайына және нәтижелеріне байланысты. Нарықтық экономиканы дамыту кезеңінде өндірістік әлеуетті қалыптастыру және компанияның бәсекеге қабілеттілігін арттыру қажеттілігі басты мәселенің бірі. Өнімдердің бәсекеге қабілеттілігі оның салыстырмалы сипаттамасы болып табылады, бұл бәсекелес өнімнен айырмашылықты көрсетеді, біріншіден, сол әлеуметтік қажеттіліктің сақталу дәрежесі бойынша, ал екіншіден, бұл қажеттіліктің қанағаттандыру құны. Құны бойынша тұтыну бағасына, соның ішінде сатып алушының тауарларды сатып алуға байланысты шығындары және оны тұтынудан немесе пайдаланудан туындайтын барлық шығындар жатады. Өнімнің бәсекеге қабілеттілігі үш индикаторлық топпен сипатталады: қажеттілік(сапасы, қолдану нәтижесі және т.б.); осы өнім арқылы өз қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін тұтынушының анықтайтын шығындары (сатып алу, пайдалану, техникалық қызмет көрсету, жөндеу, жою және т.б.); бәсекеге қабілетті ұсыныспен өнімді нарыққа шығару тәсілі, жеткізу және төлеу шарттары, тарату арналары, қызмет көрсету және т.б.. Өнімнің бәсекеге қабілеттілігін бағалау тұтынушылардың қажеттілігін және нарықтық талаптарды зерттеуге негізделген. Өнім сатып алушының қажеттілігін қанағаттандыру үшін ол белгілі бір параметрлерге сәйкес келуі керек: реттеуші (халықаралық талаптар, мемлекеттік талаптар, аймақтық талаптар және тұтынушыларға қойылатын талаптар); техникалық (тағайындау параметрлері, эргономикалық параметрлер, эстетикалық параметрлер); экономикалық (тауарға бағаның деңгейі, оның қызмет көрсетуі, осы қажеттілікті қанағаттандыру үшін тұтынушыға қол жетімді қаражат сомасы); ұйымдастырушылық (жеңілдіктер жүйесі, төлеу мерзімдері мен жеткізілімдері, жеткізілімдердің толықтығы, кепілдік шарттары). Сурет 1.Өнімнің бәсекеге кабілеттілігіне койылатын талаптар Өнімдердің немесе қызметтердің бәсекеге қабілеттілігі жағдайында бәсекелестікке қарсы тұру қабілетіне, яғни белгілі бір уақытта, белгілі бір кезеңде, белгілі бір нарықта сәтті сатылым жасау мүмкіндігіне қатысты. Мұны жүзеге асыру үшін өнім тұтынушының нақты қабілетіне сай болуы және қолжетімді болуы керек. Ол үшін өнімнің бәсекеге қабілеттілігінің жеке, топтық және интегралдық көрсеткіштері есептеледі. Бірлік индикаторлары бәсекелес өнімнің (P100) бір параметрінің мәніне кез келген техникалық немесе экономикалық параметрдің (P) деңгейінің пайызын көрсетеді . Топтық индикатор (G)бір индикаторды сарапшылар анықтаған салмақты коэффициенттерді пайдалана отырып, біртекті параметрлер тобына біріктіреді. Интегралды индикатор (I) - топтық көрсеткіштер бойынша техникалық параметрлерінің экономикалық көрсеткіш топтарына қатынасы. Егер I <1 болса, онда талданатын өнім сынамадан төмен, ал егер I > 1 болса, онда ол өнімге қарағанда - оның параметрлері бойынша бәсекелестің үлгісі немесе өнімі сапалы. Тауарлардың бәсекеге қабілеттілігін зерттеу кәсіпкерлік өндірушілер үшін өте маңызды, өйткені нарықтық қатынастар нарықта тұрақты позицияны ұзақ уақыт бойы иеленуге мүмкіндік бермейді, олардың өндірістік - өткізу стратегиясына тек өнімнің бәсекеге қабілеттілігінің көрсеткіштері пайдаланылады. Өндірілетін өнім бәсекеге кабілетті болудағы көрсеткіштерінің бірі - өнім сапасына шағымданатын тұтынушылардан шағымдардың болуы немесе болмауы. Шағым берудің негізгі себептерін талдап, осы себептерді жою жолдарын белгілеу қажет. Өнімдерді сатудың жалпы көлемінің қандай пайызы шағымдар түскен өнімдер болып табылатынын және осы уақыттың бірнеше уақыт аралығында осы пайыздық динамикасын қарастырғанын анықтау қажет. Өнім сапасы ұғымы, көрсеткіштері Өнеркәсіптік кәсіпорындар қызметінің маңызды индикаторы өнім сапасы болып табылады. Өнімнің сапасы - оның мақсаттарына сәйкес белгілі бір қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін өнім қасиеттерінің жиынтығы. Оның өсімі бәсекелестік нысандарының бірі болып табылады, нарықтағы ұстанымдарды иеленіп, ұтып алады. Өнімнің жоғары сапасы өнімге деген сұраныстың өсуіне және сату көлемінің өсуіне ғана емес, сонымен бірге жоғары бағаға байланысты пайда көлемін арттыруға ықпал етеді. Өнім сапасының жекелеген индикаторлары арасындағы айырмашылықты, жалпылама және Өнім сапасының жекелеген индикаторлары жеке, жалпылама және жанама болып бөлінеді. Өнім сапасының жеке көрсеткіштері оның қасиеттерінің түрлерін сипаттайды: а) пайдалылығы (сүтті май, көмір күлі, рудадағы темір мазмұны, тамақ құрамындағы ақуыз мөлшері және т.б.) б) сенімділік (беріктігі, сенімділігі); в) өндірілетіндігі, яғни дизайн және технологиялық шешімдердің тиімділігі (еңбек қарқындылығы, энергия қарқындылығы); с) өнімнің эстетикасы. Жалпылама индикаторлар барлық өндірілетін өнімнің сапасын, олардың түріне және мақсаттарына қарамастан сипаттайды: жаңа өнімдердің олардың жалпы өндірісіндегі үлесі; жоғары сапалы өнім санатының үлесі; - орташа есептік көрсеткіш; - орташа баға коэффициенті (өндірілген өнімнің өзіндік құнына бірінші сынып бағалары бойынша қатынасы); -сертификатталған және сертификатталмаған өнімдердің үлесі; - сертификатталған өнімдердің үлесі; халықаралық стандарттарға сәйкес келетін өнімдердің үлесі; - экспортталатын өнімдердің үлесі, оның ішінде жоғары дамыған өнеркәсіптік елдерге шығарылған. Жанама көрсеткіштер - төмен сапалы өнім үшін айыппұлдар, қабылданбаған өнімдердің көлемі мен үлесі, тұтынушылардың өтініштері (шағымдары) ақаудан болатын шығындар және т.б. болатын өнімдердің үлесі. Өнімнің сапасын талдау процесінде келесі міндеттер шешіледі: өнімнің техникалық деңгейі бағаланады ; осы деңгейдің ауытқуы жекелеген өнімдер контексінде негізгі деңгеймен және теориялық мүмкін болғанымен салыстырғанда анықталады; өндіріс пен жеткізілім сапасын сипаттайтын көрсеткіштер бойынша шығарылым құрылымын талдайды; техникалық деңгейдегі өнімдердің өсуін шектейтін факторларды анықтайды; өнімнің сапасын жоғарылату мүмкіндігін негіздейді, шығындарды төмендетеді. Өнімнің сапасын талдау үшін пайдаланылатын ақпарат талданған объектінің барлық аспектілерін қамтиды (дизайн, өндіріс процестері, қолданылатын құралдар мен құралдар, өндіру және сату нәтижелері, жарнама және т.б.). Ақпарат көздері патенттер, нормативтік-техникалық құжаттама, сынақ есептері, физикалық және химиялық көрсеткіштер бойынша зертханалық бақылау деректері, техникалық бақылау бөлімдерінің ақпараты, өнімдерді ақаусыз жеткізудің журналдары мен диаграммалары және т.б. болуы мүмкін. Өнімдердің техникалық деңгейін бағалау процесі өнімдердің қасиеттерін сипаттайтын көрсеткіштерді және оларды сандық бағалауды есептеу әдістерін қамтиды Сапаның экономикалық көрсеткіштеріне мыналар жатады: тиісті сапалық деңгейлерге қатысты өнімдердің үлесі (әлеуетті, қолайлы); экспортталатын өнімдер, оның ішінде жоғары дамыған өнеркәсіптік елдерге шығарылғаны; қабылданбаған өнімдердің көлемі; жарнамаланатын өнімдердің талаптары мен құны; ақаулы өнімді жеткізу және т.б. Соңғы үш көрсеткіш өндірілген өнім сапасы стандарттарынан ауытқуларды сипаттайды. Өндірістік сапаға қатысты нормадан ауытқуларды талдау ішкі норма туралы және өнімге қойылатын сыртқы талаптар туралы деректерге сәйкес жүргізіледі. Кәсіпорында ақаулы өнімдер туралы ақпарат жүйесіне байланысты ақаудан болатын шығындар кәсіпорын семинарларында, цехтарда, жұмыс орындарында, нақты өнімдер бойынша ,ақаудың себептері талданады. Ақаулардың негізгі себептері: жұмысшылардың дағдыларының жетіспеушілігі, дұрыс жабдықталмаған жұмыстар, кемелдендірілмеген құрылғылар мен құралдарды пайдалану, өлшеу жабдықтарын пайдалану, технологиялық процесстерден шеттету, жасырын кемшіліктері бар материалдар мен жартылай фабрикаттарды пайдалану, қаптаманың жетілдірілмеуі, таңбалау, сақтау шарттарын бұзу. Өнімнің сапасына әсер ететін факторлар анықталады. Әрбір кәсіпорында өнім сапасы факторлары ішкі және сыртқы болып жіктеледі. Ішкі фактор - бұл сапалы өнім шығаратын кәсіпорындар қабілетінее байланысты болады. Олар сан алуан, мынадай топтарға бөлуге болады: техникалық, ұйымдастырушылық, экономикалық, әлеуметтік - психологиялық. Техникалық факторлар сапаға айтарлықтай әсер етеді. Жаңа өнімдерді шығару, жаңа инновациялық технологияларды енгізу, жоғары сапалы шикізат, материалдар - бәсекеге қабілетті өнімдер шығарудағы өндірістің материалдық базасы. Кәсіпорынды жетілдіруге байланысты ұйымдастырушылық факторларға өндіріс пен еңбек, өндірістік тәртіпті арттыру және өнімнің жауапкершілігі, өндіріс мәдениетін қамтамасыз ету, қызметкерлердің біліктілігінің тиісті деңгейі жатады. Экономикалық факторлар өндіріс және сату шығындарымен байланысты өнімдер, баға саясаты және экономикалық жоғары сапалы өнімді өндіруге қызметкерлердің ынталандыруы. Әлеуметтік - экономикалық факторлар айтарлықтай әсер етеді, салауатты еңбек жағдайларын жасау, өз тауарлық белгіні сақтауға моральдық ынталандыру. Сыртқы факторлар,яғни сыртқы қоршаған орта кез келген кәсіпорынның өнім сапасын қалыптастыруға ықпал етеді. Сыртқы факторлардың ішінде бәсекелестер ерекше орын алады.Бірде-бір кәсіпорын олардың бәсекелестерінің нақты немесе ықтимал іс-әрекеттерін назардан тыс қалдырмауы қажет. Тауар сапасын жақсарту стратегиясын іске асыруда маңызды мәселе, оларды сертификаттау болып табылады. Өнімді сертификаттау - тауарларды өндіру және олардың айналымы саласындағы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген сапа, қауіпсіздік және сенімділік стандарттарына сәйкес тауарлардың сипаттамаларын тексеру процесі. Міндетті сертификаттау - өнімнің стандарттардың міндетті талаптарына сәйкестігін тексеру үшін жүргізіледі, олар мыналарды қамтиды:халықтың өмірі мен денсаулығына қойылатын қауіпсіздік талаптары;қоршаған ортаны қорғау талаптары;үйлесімділік пен алмасуға арналған талаптар. Ерікті сертификаттау өтініш берушілер мен сертификаттау органдарының арасындағы шарттық қатынастар негізінде заңды тұлғалар мен азаматтардың бастамасы бойынша жүзеге асырылады. Сертификаттаудың осы түрін ерікті сертификаттау жөніндегі органдардың функцияларын қабылдаған және госстандарттың сертификаттау жүйелері мен сәйкестігін белгілеген заңды тұлғалар жүзеге асыра алады. |