Беларуская мова.культура маулення. Беларуская мова культура малення электронны вучэбнаметадычны дапаможнік
 Скачать 468.23 Kb.
|
2. Беларуская мова ва ўмовах білінгвізму2.1. БілінгвізмМоўную сітуацыю ў Рэспубліцы Беларусь можна ахарактарызваць як білігвальную. Сутнасць гэтага вызначэння заключана ў тэрміне білінгвізм, які з лацінскай мовы перакладаецца як два (bi) і мова (lingua), гэта значыць двухмоўе. Двухмоўе ўзнікае тады, калі ў краіне папераменна карыстаюцца дзвюма мовамі. У гэтым выпадку адна мова звычайна лічыцца роднай, другая – з’яўляецца набытай. Калі ж выкарыстоўваецца больш за дзве мовы, гавораць пра шматмоўе, абополінгівізм. Такім чынам, двухмоўе – гэта адначасовае існаванне ў грамадстве дзвюх моў (або дзвюх формаў адной мовы), якія выкарыстоўваюцца ў розных функцыянальных сферах (камунікацыйных сітуацыях). Пад камунікацыйнай сітуацыяй трэба разумець умовы, у якіх адбываецца маўленне. Напрыклад, гутарка з сяброўкай і выступленне на навуковай канферэнцыі з дакладам – гэта розныя камунікацыйныя сітуацыі, а адпаведна – розным можа быць выбар моўных сродкаў. Двухмоўе – з’ява складаная і шматбаковая, у яе ёсць свая структура і асаблівасці. Білінгвізм можа вывучацца на макраўзроўні. Тады пад увагу бярэцца ўзаемадзеянне моў у грамадстве (дзяржаве). Або разглядаюць білінгвізм на мікраўзроўні. У гэтым выпадку важна назіраць за ўзаемадзеннянем носьбітаў моў у малых сацыяльных групах (сям’я, вытворчы калектыў) і ў розных камунікацыйных сітуацыях. Вылучаецца некалькі падвідаў двухмоўя: - індывідуальнае (веданне дзвюх моў уласціва асобным членам грамадства); - калектыўнае (дзвюма мовамі карыстаюцца пэўныя сацыяльныя групы); - нацыянальнае (пашырана сярод усіх прадстаўнікоў нацыі). У тых краінах, дзе статус афіцыйнай (дзяржаўнай) маюць дзве мовы, узнікае дзяржаўны білінгвізм. Пры гэтым, калі ў дзяржаве дзве афіцыйныя мовы, грамадзяне могуць быць аднамоўнымі, то бок валодаць толькі адной мовай. Значыць, дзяржаўны білінгвізм не гарантуе нацыянальнага двухмоўя. І наадварот, індывідуальны білінгвізм зусім не азначае калектыўнае або нацыянальнае двухмоўе. Двухмоўе можа быць чыстым, калі носьбіты ўжываюць дзве мовы ізалявана адну ад другой, і змешаным, калі дзве мовы змешваюцца, асоба, якая іх выкарыстоўвае, невыразна ўсведамляе адрозненні моў, не вельмі добра валодае адной з іх. Звычайна білігвізм разглядаюць у трох аспектах: псіхалагічным, педагагічным і сацыялінгвістычным. Псіхалагічны аспект двухмоўя звязаны з асаблівасцямі псіхалагічнага складу асобы, з яе разумовымі здольнасцямі, з праблемамі пераключэння з адной мовы на іншую (у навуцы гэта называецца пераключэннем кодаў). Педагагічны бок двухмоўя закранае розныя аспекты навучання другой мове, у тым ліку і ўплыў адной мовы на працэс засваення другой. Сацыялінгвістычны аспект грунтуецца на такіх параметрах, як: - сфера выкарыстання першай і другой мовы; - ступень валодання мовамі; - размеркаванне камунікатыўных функцый паміж мовамі; - ацэнка двухмоўнымі асобамі ўласнага двухмоўя як сацыяльна-лінгвістычнага феномена і інш. [23, с. 20]. Білінгвізм – гэта аб’ектыўная рэальнасць у многіх краінах свету, дзе з гістарычных, палітычных, эканамічных прычын жыхары большасці дзяржаў свету карыстаюцца некалькімі мовамі, валодаюць імі ў рознай ступені. Напрыклад, у Фінляндыі, у Канадзе, як і ў Беларусі, мае месца дзяржаўны білінгвізм. Іншым прыкладам можа быць Швейцарыя, Аўстрыя, Злучаныя Штаты Амерыкі, Бельгія, дзе гавораць на розных мовах, але ў няма мовы паводле нацыянальнай прыналежнасці – швейцарскай, аўстрыйскай, амерыканскай, бельгійскай. Таму захаванне, зберажэнне і далейшае развіццё сваёй нацыянальнай культуры і нацыянальнай мовы – гэта надзённая неабходнасць, актуальная задача, каб у зменлівым свеце захаваць сваё нацыянальнае аблічча. У нашай краіне двухмоўе існавала здаўна, мяняўся толькі яго характар і рознымі на працягу стагоддзяў былі складнікі двухмоўя. Усё гэта непарыўна звязана з гістарычнымі ўмовамі фарміравання і развіцця беларускай нацыі, беларускай мовы, з моўнай дзяржаўнай палітыкай. Так, пачынаючы з агульнаславянскага перыяду і ў часы Вялікага Княства Літоўскага, на тэрыторыі Беларусі было беларуска-стараславянскае двухмоўе. Нагадаем, што стараславянская мова была прынесена на нашыя землі разам з прыняццем хрысціянства. З пашырэннем у Беларусі польскай і лацінскай моў, калі краіна апынулася ў складзе Рэчы Паспалітай, развілася беларуска-польскае і беларуска-лацінскае двухмоўе. У гэтай сітуацыі можна гаварыць і пра беларуска-польска-лацінскае шматмоўе. Пазней, з далучэннем Беларусі да Расійскай Імерыі, пашыраецца беларуска-рускае двухмоўе. Яно вызначае моўную сітуацыю ў нашай краіне і сёння, якая характарызуецца суіснаваннем, паралельным выкарыстаннем беларускай і рускай моў. Нагадаем, што на Беларусі афіцыйнымі з’яўляюцца дзве мовы – беларуская і руская, чым і абумоўлены дзяржаўны білінгвізм. Аднак двухмоўе ў нашай краіне вызначаецца не толькі як беларуска-рускае дзяржаўнае двухмоўе, але і як рускае або беларускае індывідуальнае ці калектыўнае аднамоўе. Таксама нацыянальнае беларуска-рускае двухмоўе прадстаўлена: - індывідуальным беларуска-рускім двухмоўем (асоба лічыць роднай беларускую мову і разам з ёй як другую выкарыстоўвае рускую); - індывідуальным руска-беларускім двухмоўем (роднай лічыцца руская мова і побач з ёй выкарыстоўваецца беларуская). Калі ж узяць пад увагу такі аспект двухмоўя, як пасіўнае валоданне адной з моў (здольнасць успрымаць на ёй інфармацыю), то можна гаварыць, што ўсё насельніцва Беларусі з’яўляецца білінгвамі (двухмоўнымі асобамі). У раёнах сумеснага пражывання беларусаў з прадстаўнікамі іншых нацыянальнасцей (украінцы, палякі, латышы, літоўцы) узнікаюць іншыя віды двухмоўя (беларуска-украінскае, беларуска-польскае і г.д.), а калі ўлічыць, што ў гэтых раёнах функцыянуе і руская мова, то можна разглядаць моўную сітуацыю на Беларусі як шматмоўную. З пашырэннем камунікацыйнага прэстыжу англіскай мовы, з неабходнасцю мець замежныя кантакты, у якіх мовай-пасрэднікам выступае англійская, таксама можна гаварыць пра полілінгвізм на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь. |